1. Сургалт
2013 оны 01 сарын 28 - ны өдрийн 9.00 – 17.00 цагийн хооронд АНУ -ын “Азийн
сан” болон “Ногоон цөм” ТББ хамтран “Ногоон нүүдэлчид” веб сайт дээр
хэрэгжүүлэх төслийн сургалтыг МУИС -ийн МХСС -ийн компьютерийн танхимд
зохион байгууллаа. Тус сургалтанд . . . аймгуудын байгаль орчны чиглэлээр үйл
ажиллагаа явуулдаг . . .ТББ -уудын болон УБ дахь . . . газруудын төлөөлөл болох
26 иргэд оролцсон. Сургалтыг “Ногоон цөм” ТББ -ын тэргүүн, хэл шинжлэлийн
магистр, МУИС -ийн МХСС -ийн докторант, сэтгүүлч, орчуулагч Ж.Отгонсүрэн,
Азийн сангийн ажилтан Б.Анужин, IT инженер Б.Тамир нар удирдан явуулав. Энэ
удаагийн сургалтанд байгаль орчны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг . . .ТББ -
уудыг хамруулсан нь “Ногоон цөм” ТББ -ын эрхэм зорилготой нийцсэнээрээ
онцлогтой байв. Энэхүү сургалтын зорилт нь эх орныхоо байгаль орчны тулгамдаж
буй асуудлуудын талаар дуу хоолойгоо гарган санаа бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх
хүсэл сонирхол бүхий ТББ, сайн дурынханд “иргэний сэтгүүлч” хэмээх ойлголтыг
өгч, “Ногоон нүүдэлчид” веб сайтаар дамжуулан монголын иргэдэд төдийгүй
дэлхийн олон нийтэд санаа бодлоо хүргэхэд оршино.
Төслийн удирдагч Ж.Отгонсүрэн сургалтанд хамрагдагсдад уг төслийн талаар
танилцуулж, улмаар дараахи агуулгын дагуу мэдээлэл хийсэн. Үүнд:
Модуль 1: Иргэний оролцоо яагаад чухал, иргэд ямар үүрэгтэй оролцох тухай
Модуль 2: Оролцооны нэгэн хэлбэр буюу ОНМХ -ийн тухай
Модуль 3: Блог, веб сайтад бичих, иргэний сэтгүүлзүйн 5 W зарчмын тухай
Модуль 4: Төслийн хэрэгжих талбар болох “Ногоон нүүдэлчид” веб сайт дээр
ажиллах тухай.
Юуны өмнө оролцогсодын энэ чиглэлээрх өмнөх мэдлэгийн талаар харилцан
ярилцаж, ингэснээр тэд өмнөх туршлагууд дээрээ хэрхэн шинэ мэдлэг ба
мэдээллийг баяжуулан авч болох талаар хамтран оновчтой шийдлийг олохыг
эрмэлзэж байгаа нь тэдний идэвхтэй байдлаас харагдаж байв. Тухайлбал веб сайт
дээр хэрхэн ажиллах талаар тэдний туршлагууд нь харилцан адилгүй байсан тул

2. 2.
зарим хүмүүст @ email хаяг нээж өгөхөөс эхлээд интернет орчинд хэрхэн ажиллах
талаар заавар зөвлөмж өгч байлаа.
Зохион байгуулагч Б.Анужин АНУ -ын Азийн сангийн зорилго, үйл ажиллагааны
тухай товч мэдээлэл өгөв. Цаашилбал тэд мэргэжлийн сэтгүүлчид биш учир
“иргэний сэтгүүлч” хэмээх ойлголтыг тэдэнд тайлбарлаж, энэхүү шинэхэн нэр
томъѐо болох ухагдахууныг монголдоо хэрхэн яаж нутагшуулахын ач холбогдлыг
дэлгэрэнгүй ярилцлаа.
Энэ төслийн ирээдүйн чиг хандлагын тухайд гэвэл “иргэний сэтгүүлч”-дийн
эгнээг улам бүр өргөжүүлэх төдийгүй идэвхтэн бичигчдийн үзэл бодлыг итгэл
үнэмшил санаа нэгт бусад орны иргэдэд хүргэх явдал юм.
Сургалтанд хамрагдагсад “Ногоон нүүдэлчид” веб сайтын тухай, төслийн зорилго,
тэдгээрийг хэрэгжүүлэхийн ач холбогдлын талаарх мэдээлэлтэй танилцсаны
дараа дадлага ажлуудыг ганцаарчилсан болон багаар гүйцэтгэсэн. Улмаар тэд
хоорондоо танилцан өөрсдийн ТББ -ын тухай мэдээлэл хийж, цаашид хэрхэн
хамтран ажиллах бололцоотой талаар харилцан санал бодлоо солилцсон.
Энэхүү сургалт семинарит оролцсноор тэд веб сайт дээр хэрхэн ажиллах,
“Ногоон цөм” ТББ -ын төслийн зорилго, зорилтууд болон “иргэний сэтгүүлч” хэмээх
ойлголтын талаар мэдлэгтэй болж цаашид энэ чиглэлээр ажиллах бололцоотой
болох төдийгүй даяарчилагдан буй дэлхийн мэдээллийн ертөнцөд чөлөөтэй
ажиллах төсөөлөл мэдлэгээр өөрсөддөө оюуны хөрөнгө оруулалт хийж
байгаагаараа нэн ач холбогдолтой болж байна. Эндээс “талх бэлнээр өгөх биш
харин талхыг байнга хэрхэн хийх аргыг нь зааж өгөх нь зүйтэй” хэмээх зүйр үгийг
иш татмаар санагдлаа.

3. Õýñýã ãàçðûí ïîòåíöèàë
Çààãààñ äîîãóóð õү÷ýýð үéë÷ëýõýä õýñýã ãàçðûí ïîòåíöèàë үүñíý.õýñãèéí ïîòåíöèàë
үүñýõýä çààã õү÷ áàéäàããүé ó÷ðààñ
õү÷èéã íýìýõýä ïîòåíöèàëûí äàëàéö íü èõñýýä áàéäàã.õýñãèéí ïîòåíöèàëûí үåä ýäèéí
ñýðýõ ÷àíàð íýìýãääýã õýñãèéí
ïîòåíöèàë òүð çóóð үүñýýä çàìõðàí àëãà áîëíî.Õýñãèéí ïîòåíöèàë íü "Áүãä áà þó ÷
үãүéí õóóëüä" çàõèðàãäàõãүé.Õýñãèéí

4. ïîòåíöèàëûí үåä ñýðëèéí íèéëáýðæèëò áîëäîã.Ýíý çààã õү÷íèé 50-75%-èàð үéë÷ëýõýä
үүñäýã.үéë÷ëýë íü íýìýãäýõ òóòàì
õýñãèéí ïîòåíöèàëûí õýìæýý èõýñäýã áөãөөä äýýä öýãòýý õүðýýä үéë÷ëýëèéí
ïîòåíöèàëä øèëæäýã.õýñãèéí ïîòåíöèàëûí
үåä íàòðèéí èîíû íýâ÷èëò èõýñäýã.Ãýõäýý ýñèéã òóéëãүéøèëä îðóóëàõ õýìæýýíä
õүðäýã.
III.Ìýäðýëèéí øèðõãýýð ñýðýë äàìæèëò
À.íåéðîíû îíöëîã
Ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû áүòýö үéë àæèëàëàãààíû íýãæ íü íåéðîí áөãөөä õүíèé òàðõè íü
10èéí 11 çýðýãò íåéðîíòîé.
Íåéðîí íü ìýäðýëèéã õүëýýí àâ÷ áîëîâñðóóëæ êîäëîæ äàìæóóëæ õàäãàëäàã áөãөөä
öî÷ðîëä õàðèóëæ áóñàä íåéðîí áîëîí ýñүүäòýé õîëáîãääîã өâөðìөö ýñ þì.Íåéðîí өөðòөө
öàõèëãààí öýíýã үүñãýýä ìýäýýëëèéã ñèíàïñèéí òóñëàìæòàéãààð äàìæóóëäàã
îíöëîãòîé ýñ þì.Íåéðîí íü èõ áèå, ñýðòýýíãүүäýýñ òîãòîíî.Èõ áèå íü áóñàä ýñèéí àäèë
ëèïèäèéí àäèë ìîëåêóëûí õî¸ð äàâõðàãààñ òîãòîõ áөãөөä áүòýö үéë àæèëëàãààíû
õóâüä ÷ ñýðýõ ÷àíàðûí õóâä ÷ àäèë áàéíà.Ñýðòýíãүүäèéã óðò/ àêñîí/ áîãèíî/
äåíäðèò/ ãýæ àíãèëíà.Àêñîí íü èõ áèåýýñ ãàðàõäàà àêñîíû òîëãîä үүñãýíý.Àêñîí
èõýâ÷ëýí ãëèé ýñýýð õó÷èãäàí ìèåëèí áүðõүүëòýé áîëäîã.Àêñîíû òөãñãөë íü áóëöóó
??ñãýí ò??íä ìåäèàòàð öýâð?? áàéäëààð õàäãàëàãäàíà.
Á.Íåéðîíä ïîòåíöèàë ??ñýõ
1. Õ?ëýýí àâóóðûí ïîòåíöèàë
Ýñýä öî÷ðóóëûã õ?ëýýí àâóóðààð áóþó äèíäðèòýýð õ?ëýýí àâíà.Õ?ëýýí àâóóðò
òîõèðñîí öî÷ðóóëààð ?éë÷ëýõýä ìåìáðàíû õýñýãò äàìæóóëàëò íü íýìýãäýæ õ?ëýýí
àâóóðûí ïîòåíöèàë ??ñäýã.Õ?ëýýí àâóóðûí õýñýã ãàçàð èõ áèåèéí áîëîí àêñîíû
õýñãýýñ ??ð øèíæòýé áàéäàã.Ýíý ïîòåíöèàë íü ñýðëèéí áîñîãî õàìãèéí áàãàòàé àêñîíû
òîëãîä ðóó äàìæààä ??ñãýâýð ïîòåíöèàë ??ñãýäýã.
2.??ñã??ð ïîòåíöèàë
Àêñîíû òîëãîä áóñàä õýñãýýñýý äàðààõ ç?éëýýð ÿëãààòàé.à.Àêñîíû òîëãîä ñèíàïñ
??ñãýäýãã?é.
1. Àêñîíû òîëãîäîä íàòðèéí èîíû öàõèëãààí çîõèöóóëãàòàé ñóâàã îëîí áàéäàã.2

5. 2. Êàëèéí 3 ò?ðëèéí ñóâàã áàéäàã.
??íä êàëèéí ò?ðãýí ñóâàã, êàëèéí óäààí ñóâàã, Ca+ õàìààðàë á?õèé êàëèéí
ñóâàã áàéäàã.
3.Êàëöèéí ñóâàã áàéäàã.
Íåéðîíû èõ áèåä èðýõ ñýðëèéí õýìæýý íü çààãààñ äîîãóóð ?åä ñýðýë ??ñýõã?é,
õàðèí ñýðë??ä íýìýãäýýä, çààã õ?÷èíä õ?ðýõýä àêñîíû òîëãîäîä ?éë÷ëýëèéí ïîòåíöèàë
??ñíý.Äàðààãèéí ??ë÷ëýëèéí ïîòåíöèàë ??ñõèéí òóëä ìåìáðàíû ïîòåíöèàë +30 mb
õ?ðñýíèé äàðàà íàòðèéí ñóâàã èäýâõèã?é áîëíî.
Ýðãýí òóéëøèëä îðîõûí òóëä êàëèéí öàõèëãààí çîõèöóóëãàòàé óäààí ñóâàã
íýýãäýíý. Ìåìáðàíû ïîòåíöèàë ýðãýí õýâýíäýý îðñîí ?åä õààãäàíà. Äàðàà íü ?éë÷ëýëýèéí
ïîòåíöèàë äàõèí ??ñ÷ ìýäðýëèéí øèðõýãýýð ýðõòýí ð?? òàñðàëòã?é òàðõàõ á?ã??ä
ò??íèé öýíýãèéí äàâòàìæ ãü ??ñã??ð ïîòåíöèàëûí õýìæýýíýýñ õàìààðíà.Ñýðýë õýò
õ?÷òýé èðýõýä öàõèëãààí çîõèöóóëãàòàé êàëèéí ñóâàã ýñèéí òóéëã??øëéèí ?åä
íàòðéèí ñóâàãòàé õàìò èäýâõæèæ, çýðýã àæëàí ìåìáðàíû ïîòåíöèàë õýò
??ð÷ë?ëò??ñ õàìãààëæ ?éë÷ëýëèéí ïîòåíöèàëûí õýìæýýã òîõèðóóëäàã.Ýíý íü õîæóó
èäýâõèã?é áîëäîã. Àêñîíû òîëãîä äýýð áàéðëàæ áàéäàã ïîòåíöèàëûí õàìààðàë
á?õèé êàëöûí ñóâàã ÷óõàë þì.Êàëöûí èîíû í?ë??íä ñèíïñûí çàâñàð ðóó ìåäèàòàð
ÿëãàð÷ ñýðëèéã äàìæóóëäàã. Ýñýä êàëüö èõýñõýä êàëöûí õàìààðàë á?õèé
êàëèéí ñóâàã íýýãäýæ êàëèéí ýñýýñ ãàðíà. Ýíý íü íàòðûí èîíîîð ??ñãýãäýõ
òóéëã?éøëèéã áàãàñãàíà.??íèé ä?íä àêñîíû òîëãîä äýýð äàðààãèéí ?éë÷ëýëèéí
ïîòåíöèàë ??ñýõ çàéã áàãàñãàíà.Óäààí õóãàöààãààð öî÷ðîîõîä êàëöûí èîí ýñýä
èõñýæ, ýíý íü êàëöûí õàìààðàë á?õèé êàëèéí ñóâãèéã îíãîéëãîñíîîð ýñèéí ìåìáðàíû
õî¸ð òàëûí öýíýãèéí ÿëãàâàð áóóð÷ ýñèéí ñýðýëä îðîõ ÷àäâàð áàãàñíà.??íèé óëìààñ
ýñèéí äàñàëò áîëäîã.
Â. Ìýäðýëèéí øèðõýãèéí á?òýö, ñýðýë äàìæèõ ìåõàíèçì, àíãèëàë
1. Ìýäðýëèéí øèðõýãèéí á?òýö íåéðîíû óðò ñýðòýí íü õîë ÿâæ, ýðõòýíä õ?ð÷
ìýäðýëæ??ëäýã á?ã??ä ò??íèéã ìýäðýëèéí øèðõýã ãýíý.Ìýäðýëèéí øèðõýãèéã äîòîð
íü õî¸ð õóâààíà.
à. Ìèåëèí á?ðõ??ëòýé
á. Ìèåëèí á?ðõ??ëã?é
Ìèåëèí á?ðõ??ëòýé ìýäðýëèéí øèðõýã íü èõýâ÷ëýí õ?ä?ëã??íèé ìýäðýëä, ìèåëèí
á?ðõ??ëã?é øèðõýã íü óðãàë ìýäðýëä áàéíà.
à. Ìèåëèíòýé ìýäðýëèéí øèðõýã íü ãîë áîëîí ò??íèéã òîéðîí îðîîæ áàéäàã Øâàííûí ýñýýñ
òîãòäîã. Ãîë íü ìåìáðàí áîëîí àêñîïëàçìòàé. Ìèåëèí á?ðõ??ë íü Øâàííû ýñèéí
á?òýýãäýõ??íä á?ã??ä 80% íü ëèïèä, 20% íü óóðàã áàéíà. Ìèåëèí á?ðõ??ë íü ãîëîî

6. á?òýí á?ðõäýãã?é, õýñýã çàé çàâñàð /0,5ìêì/ ??ñãýíý. ??íèéã Ðàíüâåãèéí áàðèì
ãýíý.Ðàíüâåãèéí áàðèìûí óðò íü ìýäðýëèéí øèðõýãèéí ãîë÷îîñ õàìààðàõ á?ã??ä á?ä??í
øèðõýãèéí áàðèì íü óðò áàéíà.
á. Ìèåëèí á?ðõ??ëã?é ìýäðýëèéí øèðõýãèéí ãàäíà òàëààð ç?âõ?í Øâàííû á?ðõ??ë
áàéíà.
2. Ñýðýë äàìæèõ ìåõàíèçì
à. Ìèåëèí á?ðõ??ëã?é ìýäðýëèéí øèðõýãýýð ñýðýë íýã õýñãýýñ òàðõàõäàà
çýðãýëäýý õýñýãòýý äàìæèæ ò?ã?ñã?ë õ?ðòëýý òàðõàíà.Ñýðýë òàðõàõ õóðä íü
ìýäðýëèéí øèðõýãèéí ãîë÷îîñ õàìààðíà. Ìýäðýëèéí øèðõýãèéí ìåìáðàíû ãàäàðãóó
ãîë÷òîé øóóä õàìààðàëòàé áàéõ áà øèðõýãèéí õ?íäë?í îãòëîë íü ãîë÷ûí êâàäðàòàä
ïðîïåðöèàíàëààð èõýñíý.Ãîë÷ íýìýãäýõýä ò??íèé äîòîîä îð÷íû øóëóóí ýñýðã??öýë
ìåìáðàíû ýñýðã??öýëòýé õàðüöóóëàõàä áóóðäàã.èéìä òîì ãîë÷òîé øèðõýãèéí
ýëåêòðîòîí ã?éäýë èë?? ?ðã?í òàðõàõ áà ñýðýë äàìæèõ õóðä èõ áàéíà.
á. Ìèåëèí á?ðõ??ëòý éìýäðýëèéí øèðõýãýýð ñýðýë äàìæèõàä ìèåëýí á?ðõ??ëã?é
õýñãýýð íü ñýðýë ?ñýð÷ òàðõàäàã.Ýíý ìèåëèí á?ðõ??ëã?é õýñãèéã Ðàíüâàãèéí
áàðèì ãýõ áà òîì ãîë÷òîé øèðõýãò ?ðã?í áàðèíà.Ìýäðýëèéí øèðõãýýð ñýðýë òàðõàõ íü
áàãà ÿäðàëòàé, ýíåðãè íü àìàðõàí í?õ?ãää?ãòýé õîëáîîòîé.Íýëýýä õýìæýýíèé ýíåðãè
íü Ðàíüâåãèéí áàðèìä íàòðè êàëèéí øàõóóðãàä çàðöóóëàãäàíà.
3. Ìýäðýëèéí øèðõýãèéí àíãèëàë
ÄÆ. ÝÐëàíãåð, Õ.Ãàññåð íàð ìýäðýëèéí øèðõýãèéã ñýðýë äàìæóóëàõ õóðäààð íü
À,Â,Ñ ãýñýí 3 õýëáýðò àíãèëñàí. À øèðõýã íü àëôà, áåòòà, ãàììà, áåáåñëîí, ãýñýí 4
á?ëýãò õóâààãäàíà
4. Ìýäðýëèéí øèðõýãýýð ñýðýë äàìæèõ çàð÷ìóóä
à. Ìýäðýëèéí øèðõýã íü àíàòîìûí õóâüä á?ðýí á?òýí áàéõûí çýðýãöýý ôèçèîëîãèéí ?éë
àæèëëàãàà íü õýâèéí ÿâàãäàæ ñýðëèéã äàìæóóëíà.
á. Ìýäðýëèéã öî÷ðîîõîä ñýðýë öî÷ðîëûí ãàçðààñ 2 òèéøýý òàðõàíà.
â. ìýäðýëèéí øèðõã??äýýð äàìæèæ áàéãàà ñýðýë áèå áèåäýý äàìæèõã?é, øèðõýã
á?ðýýð òóñäàà äàìæèíà.??íèé à÷ààð áèå áèåäýý õàðèëöàí çîõèöñîí ðåôëåêñò ?éë
àæèëëàãàà ÿâàãäàíà.Òóñãààðëàñàí äàìæóóëàëòûã ìèåëèí á?ðõ??ëã?é ìýäðýëä
îð÷íû øèíãýí íü ýíý ?éë àæèëëàãààã õàíãàæ ?ãí?.