SinoikismoiStegiPatridosStegiMhterwnDorilaion+v75

Αμπελόκηποι Αθήνας και συνοικισμοί της ευρύτερης
περιοχής των Αμπελοκήπων Αθήνας
Συνοικισμοί: «Στέγη Πατρίδος», «Στέγη Μητέρων»,
«Δορύλαιον», «Προσφυγικά», «Αβερώφειο»+,
«Γερμανικά»
Οι αναφορές αποτελούν ένωση πληροφοριών και εργασιών της Συντακτικής και Φωτογραφικής Ομάδας του
Εργαστηρίου Πληροφορικής των σχολικών ετών 2018-2021. Υλικό με τεκμηρίωση και πληροφορίες από
εφημερίδες μας προμήθευσε, ιδιαιτέρως, ο κύριος Χρήστος Μπερούκας. Επιπλέον στοιχεία/ πληροφορίες
μας έδωσαν οι κύριοι Αλέξανδρος Κυριακάκος, Αστέριος Τέρπος, Κώστας Μανταίος, Στέλιος Βαφέας αλλά
και ηλικιωμένοι κάτοικοι της περιοχής που δεν ήθελαν να αναφερθούν τα ονόματά τους.
56ο
Γυμνάσιο Αθήνας
Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής
Σχολικά έτη: 2018-2021

Αμπελόκηποι Αθήνας και συνοικισμοί της ευρύτερης περιοχής των Αμπελοκήπων Αθήνας --- Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα του Εργαστηρίου Πληροφορικής του 56ου
Γυμνασίου Αθήνας ---Σχολικά έτη: 2018-2021 [2]
Περιεχόμενα
1. «Στέγη Πατρίδος».................................................................................................................. 4
Σχολή Επαγγελματικής Εκπαίδευσης αναπήρων πολέμου υπό την επωνυμία «Στέγη της
Πατρίδος».............................................................................................................................. 4
ΦΕΚ ίδρυσης Σχολής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης αναπήρων πολέμου υπό την
επωνυμία «Στέγη της Πατρίδος» (Νόμος 1319- 26/04/1918).......................................... 4
ΦΕΚ τροποποίησης και συμπληρώσεως του νόμου 1319 περί ιδρύσεως Σχολής
Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως αναπήρων πολέμου υπό την επωνυμία «Στέγη της
Πατρίδος» (Νόμος 1505- 31/08/1918) ............................................................................. 9
ΦΕΚ 24/ 29-1-1930. Νόμος 1960 περί περιθάλψεως των θυμάτων πολέμου............... 12
ΦΕΚ τροποποίησης και συμπληρώσεως του νόμου 1960 περί θυμάτων πολέμου
(Νόμος 2206)................................................................................................................... 18
«Στέγη της Πατρίδος», αποκατάσταση αναπήρων και πρόσφυγες ................................. 21
Συνοικισμός «Στέγη της Πατρίδος» μέσα από εφημερίδες, κείμενα και συνεντεύξεις..... 27
Διώχνουν τους ανάπηρους από παράγκες της «Στέγης Πατρίδας» (ΣΚΡΙΠ -16/07/1921)
......................................................................................................................................... 27
Διώχνουν τους ανάπηρους από παράγκες της "Στέγης Πατρίδας" (ΣΚΡΙΠ -02/10/1924)
......................................................................................................................................... 28
Βίαιαι εξώσεις παρά την «Στέγην Πατρίδος» (Ακρόπολις-24/08/1933) ........................ 29
Συνεχίζεται με αγριότητα το πόλεμος της κυβερνήσεως κατά του προσφυγικού
πληθυσμού (Πατρίς-24/08/1933)................................................................................... 31
Κατεδαφίζεται ένας ολόκληρος συνοικισμός. Απειλούνται να εκτυλιχθούν σήμερον
σκηναί. (Ελεύθερος Άνθρωπος-24/08/1933).................................................................. 33
Μια περιπέτεια προσφυγικών οικογενειών. (Ελληνικόν Μέλλον-24/08/1933) ............ 34
2. Συνοικισμός «Δορύλαιον» .................................................................................................. 45
Θορυβώδη επεισόδια. Σύλληψις προσφύγων και αναπήρων (Ελεύθερος Άνθρωπος
10/06/1931)..................................................................................................................... 46
Περί παροχής οικονομικής ενισχύσεως εις πρόσφυγας του Συνοικισμού Δορυλαίου
(Τεύχος Β', Αριθμός Φύλλου 200 -21/10/1936) ............................................................. 48
3. Συνοικισμός «Στέγη Μητέρων»........................................................................................... 49
Σύνδεσμος Χήρων και Ορφανών......................................................................................... 49
«Στέγη Μητέρων» ............................................................................................................... 50
Μπάγκειον........................................................................................................................... 53
Μπάγκας.......................................................................................................................... 53
Η εξέλιξις του αναπαλλοτριώτου της εκκλησιαστικής περιουσίας................................ 54
4. Συνοικισμός «Προσφυγικά»................................................................................................ 61

5. Συνοικίες «Αβερώφειο», «Τενεκέ μαχαλά», «Άγιο Στυλιανό», «Αι- Λευτέρη».................. 64
6. Ξύλινα «Γερμανικά» σπίτια................................................................................................. 69
Παράρτημα.............................................................................................................................. 71
"Ανάλυση" φωτογραφίας από τον κύριο Χρήστο Μπερούκα............................................ 71
Αεροφωτογραφίες της περιοχής γύρω από την πλατεία Μαβίλη με σχόλια .................... 73
Αναμνήσεις του κ. Στέλιου Βαφέα...................................................................................... 75
Πηγές που χρησιμοποίησε ο κ. Αστέριος Α. Τέρπος......................................................... 102
Ευχαριστίες............................................................................................................................ 103

1. «Στέγη Πατρίδος»
Σχολή Επαγγελματικής Εκπαίδευσης αναπήρων πολέμου υπό την
επωνυμία «Στέγη της Πατρίδος»
ΦΕΚ ίδρυσης Σχολής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης αναπήρων πολέμου
υπό την επωνυμία «Στέγη της Πατρίδος» (Νόμος 1319- 26/04/1918)

ΦΕΚ τροποποίησης και συμπληρώσεως του νόμου 1319 περί ιδρύσεως
Σχολής Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως αναπήρων πολέμου υπό την
επωνυμία «Στέγη της Πατρίδος» (Νόμος 1505- 31/08/1918)

ΦΕΚ 24/ 29-1-1930. Νόμος 1960 περί περιθάλψεως των θυμάτων πολέμου

ΦΕΚ τροποποίησης και συμπληρώσεως του νόμου 1960 περί θυμάτων
πολέμου (Νόμος 2206)

«Στέγη της Πατρίδος», αποκατάσταση αναπήρων και πρόσφυγες
Για την επαγγελματική αποκατάσταση των αναπήρων πολέμου συστήθηκε
το 1918 σχολή με την επωνυμία «Στέγη της Πατρίδος», με διοικητή
στρατιωτικό. Σε αυτή μπορούσε να εισαχθεί, μετά από σχετική αίτηση,
κάθε στρατιωτικός που είχε καταστεί ανάπηρος από τραύματα ή ασθένεια
στη διάρκεια του πολέμου, ανεξάρτητα από τον βαθμό του. Η φοίτηση
διαρκούσε ενάμισι έτος και η εκπαίδευση απέβλεπε στην εκμάθηση κάποιας
τέχνης ή επιστήμης. (https://docplayer.gr/2531263-O-prosorinos-
organismos-toy-stratoy-toy-1913-systasi-neon-somaton-kai-
ypiresion.html)
Η «Στέγη της Πατρίδος» ήταν δημόσιο ίδρυμα στο οποίο φοιτούσαν απόμαχοι
ανάπηροι. Ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Απρίλιο του 1918. Στην πράξη
λειτουργούσε περισσότερο ως άσυλο για 500-800 ανάπηρους.
(https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/2883
499/theFile)
Όπως αναφέρουν «ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ», ΤΕΥΧΟΣ 62, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 «Οι
ανάπηροι πολέμου 1912-1922: ιδιωτική φιλανθρωπία ή κράτος πρόνοιας»
(https://www.academia.edu/19930096/Οι_ανάπηροι_πολέμου_1912_1922
_ιδιωτική_φιλανθρωπία_ή_κράτος_πρόνοιας_δεύτερο_μέρος):
Την παραμονή της πρωτοχρονιάς του 1918
ιδρύθηκε σε ανοιχτή εκδήλωση στο
Δημαρχείο Αθηνών ο Σύνδεσμος
Περίθαλψης Αναπήρων Πολέμου. (...)
Ο Σύνδεσμος θα φροντίζει για την
εξεύρεση εργασίας ή την επιστροφή των
αναπήρων στο χωριό τους.

Ζήτησε από το κράτος να υποστηρίξει το έργο μισθοδοτώντας τους
αναπήρους όσο διαρκεί η διδασκαλία, να χρηματοδοτήσει τα μηχανικά μέλη
των αναπήρων, να τους εντάξει στις δημόσιες υπηρεσίες, να αυξήσει τις
συντάξεις, ενώ από την στρατιωτική υπηρεσία να χορηγήσει τα αναγκαία
κλινοσκεπάσματα, κλίνες κλπ. (...) Στην ίδια κατεύθυνση τον Απρίλιο του
1918 ικανοποιείται το αίτημα για ένα Μέγαρο Απομάχων ή μιας
επαγγελματικής σχολής αναπήρων με την ίδρυση της «Στέγη Πατρίδος»
αναγνωρισμένης ως δημόσιο ίδρυμα. Για την στέγασή της παραχωρήθηκε από
τον Δήμο Αθηναίων κτήμα στον Σύνδεσμο Περιθάλψεως. (...) Με την
ολοκλήρωση της φοίτησης ο ανάπηρος απολύεται από τον στρατό. (...) Ένα
μέρος της διοίκησης και του οικονομικού βάρους της «Στέγης Πατρίδος»
αναλαμβάνεται από το δημόσιο, ενώ ένα άλλο μέρος από τον Σύνδεσμο. (...)
Για τη λειτουργία της «Στέγης Πατρίδος» γνωρίζουμε ελάχιστα. Μάλλον το
εκπαιδευτικό έργο δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή, καθώς στα 1921
αποτελούσε ακόμα αίτημα των αναπήρων. Στην πράξη λειτουργούσε
περισσότερο σαν άσυλο. Ούτε επίσης γνωρίζουμε πόσους ακριβώς αναπήρους
μπορούσε να περιθάλπει, αν και από άλλες έμμεσες πηγές προκύπτει πως ο
αριθμός πρέπει να κυμαινόταν ανάμεσα στους 500-800. (...) Τον Ιανουάριο
του 1920 με έναν νέο νόμο για την περίθαλψη των θυμάτων πολέμου η
κυβέρνηση Βενιζέλου εκσυγχρονίζει και συνολικοποιεί την νομοθεσία. (...) Με
τις διατάξεις αυτές η περίθαλψη φεύγει οριστικά από τα χέρια του
Υπουργείου Στρατιωτικών και γίνεται περισσότερο πολιτική. (...)
Συνοψίζοντας σημειώνεται πως το κράτος των βενιζελικών κυβερνήσεων
επιχείρησε να εφαρμόσει ένα σχέδιο επαγγελματικής αποκατάστασης
απαντώντας στο οξύ κοινωνικό πρόβλημα. Συγκεκριμένα ίδρυσε τη «Στέγη
Πατρίδος» και προσπάθησε να ενισχύσει το σύστημα των περιπτέρων, ενώ
προσανατολιζόταν σε διορισμούς στο δημόσιο, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς
την έκταση που έλαβαν. Θεμελιώνεται πάντως τότε μια συγκεκριμένη

αντίληψη του ελληνικού κράτους πρόνοιας η οποία ταυτίζει την
επαγγελματική αποκατάσταση των πολιτών με ειδικές ανάγκες με την
πρόσληψη στον δημόσιο τομέα. Παράλληλα, επέκτεινε την επιδοματική
πολιτική και ευρύτερα την κρατική πρόνοια και περίθαλψη. (...) Η απόβαση το
1919 των ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία με «εντολή» την
αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης κατέληξε το 1922 στην
ολοκληρωτική κατάρρευση του μετώπου. (...) Η νέα κυβέρνηση Γούναρη
κατήργησε το Πατριωτικό Ίδρυμα Περιθάλψεως και ανασύστησε τον
Πατριωτικό Σύνδεσμο Ελληνίδων καθώς και το Οικονομικό Συσσίτιο το
οποίο συγχωνεύτηκε στον Πατριωτικό Σύνδεσμο. (...) Προφανώς η νέα
κατάσταση υπονόμευε τον ρόλο του βενιζελόφρονος Συνδέσμου
Περιθάλψεως Αναπήρων Πολέμου και της προέδρου του Ελένης Γρίβα.
Μέχρι το 1921 δεν παρατηρείται κάποια οργανωμένη διαμαρτυρία. (...) Τον
Ιανουάριο του 1921 η Προσωρινή Διοίκηση του αναπηρικού σωματείου
«Πανελλήνια Ένωση Τραυματιών Πολέμου 1913-1918» (ΠΕΤ) επισκέφθηκε
τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας και ζήτησε την αύξηση των συντάξεων.
Αυτός απάντησε θετικά, ενώ υποσχέθηκε επιπλέον οικονομική υποστήριξη
του αλληλοβοηθητικού ταμείου τους και οργάνωση εκπαιδευτικών μαθημάτων
στη «Στέγη Πατρίδος». (...) Τον Ιούλιο του 1921 διώχθηκαν από τη «Στέγη
Πατρίδος» 70 ανάπηροι. Οι βενιζελικές εφημερίδες διαμαρτύρονται και το
«Σκριπ» [εφημερίδα της εποχής] απαντάει πως διώχθηκαν διότι είχε
ολοκληρωθεί η εκπαίδευσή τους. Αιτία μάλλον ήταν οι σταδιακά
κλιμακούμενες διαμαρτυρίες των αναπήρων που προκάλεσαν την αντίδραση
της νέας διοίκησης της «Στέγης». (...) Στις 17 Μαΐου η επιτροπή αναπήρων
θεώρησε, μετά από συνάντηση με τον υπουργό Στρατιωτικών Θεοτόκη, πως
η κυβέρνηση δεν επιθυμούσε την υπερψήφιση του σχετικού νομοσχεδίου,
σύμφωνα με τις απόψεις της ΠΕΤ, προκαλώντας την αγανάκτηση των
αναπήρων και ένα πρωτοσέλιδο γεμάτο οργή στον Ριζοσπάστη. Ωστόσο, η

συζήτηση είχε ξεκινήσει στην Βουλή. Στις 18 Μαΐου οι ανάπηροι
συγκεντρώθηκαν στη «Στέγη Πατρίδος» και οργάνωσαν το απόγευμα μια
μαζική κάθοδο στη βουλή. (...) Την επομένη συγκεντρώθηκαν 800 ανάπηροι
στο φρουραρχείο για να τους απελευθερώσουν την ώρα που η κυβέρνηση
αποφάσιζε τη διάλυση της «Στέγης Πατρίδος». Αναμένοντας στα Ηλύσια
Πεδία συνελήφθηκαν σχεδόν όλοι. Περίπου 600 ανάπηροι κλείστηκαν στις
φυλακές, ενώ στη συνέχεια από εκεί στάλθηκαν στις περιοχές προέλευσής
τους με τρένα και πλοία λαμβάνοντας επίδομα 300 δρχ. (...) Τον Ιούλιο του
1922 η κυβέρνηση αποφάσισε την ίδρυση κρατικών και όχι ιδιωτικών
φιλανθρωπικών ορφανοτροφείων τα οποία θα δέχονταν και ορφανά του
πολέμου. Την ίδια περίοδο που η κυβέρνηση βάζει τέλος σε μια χρόνια
εκκρεμότητα και λύνει ως ένα βαθμό το κοινωνικό πρόβλημα των αναπήρων
και θυμάτων πολέμου, οι δρόμοι της Αθήνας αρχίζουν να ξαναγεμίζουν με
επαίτες. Αυτοί δεν είναι πια ανάπηροι αλλά πρόσφυγες, φέροντες άλλου
είδους τραύματα. Τον Αύγουστο του 1922 καταφτάνουν μαζικά οι νέοι
τραυματίες από το μέτωπο οι οποίοι γεμίζουν ξανά τους δρόμους. (...) Ο
David A. Gerber διαχωρίζει τα σωματεία των αναπήρων πολέμου σε δύο
κατηγορίες, ακτιβίστικα και πελατειακά. Τα πρώτα διεκδικούσαν αιτήματα
μέσω της αλληλεγγύης και αποδέχονταν ως μέλη συζύγους και παιδιά
φονευμένων στον πόλεμο. Τα δεύτερα διεκδικούσαν τα αιτήματά τους
αποκλειστικά για τους ίδιους αναζητώντας και συνάπτοντας συμμαχίες με
αστούς πολιτικούς. (...) Από το 1923 μια δεύτερη περίοδος ουσιαστικά
ξεκινάει με αιτήματα κυρίως τη διαχείριση των δικαιωμάτων, τη διατήρηση
και την επέκτασή τους. Τα αιτήματα και οι συλλογικές διεκδικήσεις των
αναπήρων πολέμου θα ικανοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό με την ίδρυση του
Ταμείου Θυμάτων Πολέμου στα 1925, την επανίδρυση το 1928 και την
ουσιαστική λειτουργία του από το 1929 με την θεμελίωση επιδοματικών και
άλλων δικαιωμάτων, π.χ. λουτροθεραπείες. Ταυτόχρονα, διευρύνθηκε η

αποκατάσταση μέσω περιπτέρων διαμορφώνοντας ένα πρωτότυπο διεθνώς
μοντέλο, καθώς δεν χρειαζόταν τεχνική εκπαίδευση, ενώ ταυτόχρονα
ενίσχυε τον μικροαστικό χαρακτήρα αυτών των στρωμάτων. (...) Την περίοδο
λοιπόν 1912-1922 τέθηκε το κοινωνικό ζήτημα των αναπήρων πολέμου στη
μεσοπολεμική ελληνική κοινωνία είτε ως πολιτισμικός και κοινωνικός φόβος
εξαιτίας της επαιτείας είτε ως πολιτικός φόβος εξαιτίας της
ριζοσπαστικοποίησης και των συλλογικών διεκδικήσεων είτε τέλος ως εθνική
υποχρέωση απέναντι στους τραυματίες των πολέμων.
Πολλοί ανάπηροι έπρεπε να μένουν κοντά σε στρατιωτικό νοσοκομείο αν όχι
δίπλα, γιατί μάλλον χρειαζόντουσαν νοσηλεία.
Η Επαγγελματική Σχολή Αναπήρων πολέμου, όπως φαίνεται, εξελίχθηκε /
μεταλλάχθηκε σε προσφυγικό συνοικισμό μετά το 1922.
Συνέντευξη με τον Κώστα Μανταίο. Προσφυγικά Στέγης Πατρίδος
(https://www.slideshare.net/goa56tk/ss-183567599)
«Εδώ το 1924; [1918, με ωφελούμενους, αρχικά, τους ανάπηρους πολέμου]
το Κράτος, για να καλύψει τις απαιτήσεις στέγασης των προσφύγων, έκανε
ένα ίδρυμα. Το ίδρυμα στέγασης των προσφύγων που ονομάστηκε «Ίδρυμα
Στέγης Πατρίδος». Ήταν Ίδρυμα που τότε ανήκε στο Υπουργείο Πρόνοιας;
Δεν είμαι σίγουρος σε ποιο Υπουργείο ανήκε. Εδώ στεγάστηκαν οι πρόσφυγες.
Το «έκοψαν» το ίδρυμα αργότερα και το έκαναν μικρά διαμερισματάκια. Ήταν
δύο δωμάτια και ένας καμπινές ανάμεσά τους. Αυτό ήταν. Δύο δωμάτια, ένας
καμπινές. Οι προνομιούχοι είχαν και μια αυλίτσα. Πάντα η τουαλέτα ήταν
εκτός και αυτό ήταν θετικό. Δεν ήταν μέσα στο σπίτι. Ήταν εκτός, στον
προαύλιο χώρο. Εδώ στεγάστηκαν, αν θυμάμαι καλά, 40-43 οικογένειες.
Ήταν ένας μικρός προσφυγικός μαχαλάς. Προέκυψε από τον χωρισμό του

Ιδρύματος σε μικρά-μικρά διαμερισματάκια, ώστε να υπάρχει ανεξάρτητη
ιδιοκτησία στον κάθε πρόσφυγα. Αυτά, μετά από καιρό, κατεδαφίστηκαν.
Πρέπει να κατεδαφίστηκαν το 1962. Την κατεδάφιση την είδαμε μαζί με έναν
φίλο μου, τον Πέτρο Παναγιωταράκο. Σε άλλους έδωσαν οικόπεδα και σε
άλλους έτοιμα σπίτια. Εμείς δε θέλαμε να πάρουμε οικόπεδο, θέλαμε να
πάρουμε ένα σπίτι και μας στεγάσανε σε έναν συνοικισμό στον Περισσό Νέας
Ιωνίας. Αυτά τα σπίτια βέβαια δε μας τα έδωσαν χάρισμα. Μας έδωσαν
παραχωρητήριο και τα πληρώσαμε, ενώ είχαμε δικαίωμα να στεγαστούμε,
σύμφωνα με τον νόμο και με τη βοήθεια που είχαμε πάρει σαν Ελλάδα από τις
ξένες χώρες. Εδώ τώρα έγινε Παιδικός
Σταθμός της «θείας Λένας». Το σπίτι το
δικό μας ήταν στον μεσαίο μαχαλά αυτών
των κατοικιών. Εμείς φύγαμε το 1961-1962
από το διαμέρισμα που μέναμε, για το νέο μας σπίτι στον Περισσό. Πιο πριν
νοικιάζαμε το υπόγειο του μαγαζιού, του μανάβικου, που διατηρούσε ο
πατέρας μου Στέλιος Μανταίος στην Έσλιν, όπως φυσικά και το μαγαζί. Εμείς
μέναμε στο υπόγειο. Σε αυτό το υπόγειο μεγάλωσα. Το νοικιάζαμε από τους
ιδιοκτήτες που έμεναν πάνω από εμάς. Από εκεί φύγαμε το 1948 και πήγαμε
στις παράγκες της «Στέγης Πατρίδος» στον χώρο που σας έδειξα. Το σπίτι
στον μαχαλά της «Στέγης Πατρίδος» το αγοράσαμε από μια προσφυγοπούλα,
η οποία έφυγε μαζί με τον άντρα της για τη Γαλλία. Στα προσφυγικά είχαν
κοριούς. Έβγαζαν τα κρεβάτια έξω και τα άλειφαν με πετρέλαιο. Μύριζαν
βέβαια μετά, αλλά τι να έκαναν. »

Συνοικισμός «Στέγη της Πατρίδος» μέσα από εφημερίδες, κείμενα
και συνεντεύξεις
Διώχνουν τους ανάπηρους από παράγκες της «Στέγης Πατρίδας» (ΣΚΡΙΠ
-16/07/1921)

Διώχνουν τους ανάπηρους από παράγκες της "Στέγης Πατρίδας" (ΣΚΡΙΠ
-02/10/1924)

Βίαιαι εξώσεις παρά την «Στέγην Πατρίδος» (Ακρόπολις-24/08/1933)

Συνεχίζεται με αγριότητα το πόλεμος της κυβερνήσεως κατά του
προσφυγικού πληθυσμού (Πατρίς-24/08/1933)

Κατεδαφίζεται ένας ολόκληρος συνοικισμός. Απειλούνται να εκτυλιχθούν
σήμερον σκηναί. (Ελεύθερος Άνθρωπος-24/08/1933)

Μια περιπέτεια προσφυγικών οικογενειών. (Ελληνικόν Μέλλον-
24/08/1933)

Από την προσφυγικήν τραγωδίαν. (Πατρίς-31/07/1936)
Όπως φαίνεται, σύμφωνα με την εφημερίδα «Ακρόπολις», στον συνοικισμό
«Στέγη Πατρίδος» κατοικούν πρόσφυγες από το 1922, τουλάχιστον στην
πλειοψηφία τους και όχι ανάπηροι πολέμου.

Στην εφημερίδα «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΜΕΛΛΟΝ» στις 31/12/1936 οικογένειες
που κατοικούσαν σε παραπήγματα της «Στέγης Πατρίδος» εγκαταστάθηκαν
στον μόνιμο συνοικισμό «Στέγης Πατρίδος». Από τον αριθμό των
οικογενειών φαίνεται ότι δε γίνεται αναφορά στον μικρό συνοικισμό απέναντι
από την κατοικία του Πρέσβη των ΗΠΑ, που κατεδαφίστηκε γύρω στο 1962,
αλλά της γενικότερης περιοχής. Με την «οριστική εγκατάσταση στον μόνιμο
συνοικισμό της «Στέγης Πατρίδος»» μάλλον εννοεί τις πολυκατοικίες που
είχαν γίνει στον Λυκαβηττό και ονομάζονται «Στέγης Πατρίδος».

Εδώ ζουν λησμονημένοι επί χρόνια οι πρόσφυγες. Ταχυδρόμος-23/06/1954)
Τα αναφερόμενα στο κείμενο του Ταχυδρόμου συνάδουν με τα όσα μας
ανέφερε ο κ. Κώστας Μανταίος στη συνέντευξη που μας έδωσε κατά την
ξενάγηση που μας έκανε στην ευρύτερη περιοχή της «Στέγης Πατρίδος»
(https://www.slideshare.net/goa56tk/ss-183567599/goa56tk/ss-183567599).

Αυτό το κείμενο, ουσιαστικά, επιβεβαιώνει/ τεκμηριώνει τις αναμνήσεις του
κυρίου Μανταίου. Προφορική και γραπτή ιστορία συμφωνούν. Απέναντι από
το σπίτι του πρέσβη υπήρχαν γύρω στις 40 με 43 παράγκες μας είχε πει ο
κύριος Μανταίος. Όχι παραπάνω από 45 τις αναφέρει το κείμενο.
Αναφέρεται και ο πρέσβης των Η.Π.Α. Πιουριφάι που τους έδινε και δώρα.
Επίσης, για το νερό και τις τουαλέτες υπάρχει ταύτιση. Προσθέτει δε ότι
οικογένειες από τη «Στέγη Πατρίδος», που τους κάηκαν οι παράγκες,
πήραν σπίτια σε πολυκατοικίες, κάτι που έγινε και στην οικογένεια του κυρίου
Μανταίου, πολύ αργότερα, πληρώνοντας και χρήματα γι' αυτό, όταν τους
δόθηκε διαμέρισμα στον Περισσό.
Όπως φαίνεται και από όλα τα παραπάνω δημοσιεύματα δεν υπάρχει
συμφωνία στο ποια περιοχή ονομάζεται «Στέγη Πατρίδος». Εφημερίδες
αναφερόμενες στο ίδιο περιστατικό στις 24/08/1933, χρησιμοποιώντας και
τις ίδιες φωτογραφίες, αναφέρουν ότι το γεγονός έγινε στη «Στέγη
Πατρίδος», παρά τη «Στέγη Πατρίδος», «τέρμα Αμπελοκήπων». Δίνουν,
δηλαδή, μια ευρύτερη ονομασία, «Αμπελόκηποι», ή τοποθετούν το γεγονός
στον συνοικισμό ή δίπλα σε αυτόν. Αναφέρουν τις κατοικίες ως «παρά τη
Στέγη Πατρίδος». Μάλλον, λόγω του Ιδρύματος Στέγης Πατρίδος που
υπήρχε στην περιοχή «πήραν» και οι «ορφανοί» από όνομα μαχαλάδες της
περιοχής ( παρά την Στέγη Πατρίδος) το όνομα.
Σε συνέχεια έρευνας που κάναμε για τη «Στέγη Πατρίδος» και με βάση αυτά
που μας είπε ο Μανταίος, ότι θεωρούσαν ως μέλη του συνοικισμού «Στέγης
Πατρίδος» και τις οικογένειες που ήταν κάτω από αυτούς προς την πλατεία
Μαβίλη -και με δεδομένο, βάση αεροφωτογραφιών, ότι δίπλα στην πλατεία
Μαβίλη δεν υπήρχαν πολλά σπιτάκια- θεωρούμε ότι σπιτάκια της «Στέγης
Πατρίδος» θα μπορούσαν να ήταν και απέναντι από την πλατεία Μαβίλη,
όπως κατεβαίνει κάποιος για Πειραιά στα αριστερά. Να θεωρούσαν, δηλαδή

οι κάτοικοι των περιοχών αυτών ότι ανήκουν στον ευρύτερο συνοικισμό της
«Στέγης Πατρίδος». Επίσης, εκτός από σπιτάκια μικρά που φαίνονται σε
φωτογραφίες, οι ονομασίες των δρόμων της περιοχής απέναντι από την
πλατεία Μαβίλη είναι ενδεικτικές: Κερασούντος, Καισάρειας, Πόντου,
Τραπεζούντος, Μικράς Ασίας... Αυτήν την άποψη διατύπωσαν και οι κύριοι
Τέρπος και Βαφέας που αναφέρουμε στην συνέχεια.
Εικασίες με βάση τα στοιχεία τα οποία βρίσκουμε...
Ο βασικός συνοικισμός, από τον οποίο πήραν το όνομα και οι κοντινές σε
αυτόν παράγκες είτε ως συνοικισμός «Στέγης Πατρίδος» είτε ως
συνοικισμός δίπλα στον συνοικισμό «Στέγης Πατρίδος», ήταν μεταξύ των
οδών Παναγή Κυριακού, Δορυλαίου, Τιμολέοντος Φιλήμονος και Κοτυαίου.
Ήταν, στην αρχική του μορφή, από τους μικρότερους σε έκταση και πληθυσμό
συνοικισμούς.
Όπως μας ανέφερε ο κύριος Μανταίος
«το κράτος, για να καλύψει τις απαιτήσεις στέγασης των προσφύγων, έκανε
ένα ίδρυμα. Το ίδρυμα στέγασης των προσφύγων που ονομάστηκε «Ίδρυμα
Στέγης Πατρίδος». Ήταν Ίδρυμα που τότε ανήκε στο Υπουργείο Πρόνοιας;
Δεν είμαι σίγουρος σε ποιο Υπουργείο ανήκε. Εδώ στεγάστηκαν οι πρόσφυγες.
Το «έκοψαν» το ίδρυμα αργότερα και το έκαναν μικρά διαμερισματάκια.»
Έγινε επίσης επικοινωνία με τους κυρίους Αστέριο Α. Τέρπο και Στέλιο
Βαφέα που είχαν αναφερθεί στο διαδίκτυο στον συνοικισμό «Στέγης
Πατρίδος».
Ο κ. Αστέριος Α. Τέρπος μας ανέφερε ότι σε σχετική του ανάρτηση στο
δίκτυο έγραψε ότι τα όρια του συνοικισμού «Στέγη Πατρίδας» είναι ασαφή,
διότι δεν βρήκε σαφή τεκμηρίωση στο Internet. Τα όρια που έβαλε είναι από
τις περιγραφές τρίτων, από αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας (μένει στην

περιοχή από το 1963) και όσο κατάλαβε από τις πηγές που έχει παραθέσει
(τις έχουμε προσθέσει στο παράρτημα). Φαίνεται ότι ως «Στέγη Πατρίδας»
θεωρούσαν και παράγκες που βρίσκονταν απέναντι από την πλατεία Μαβίλη.
Κάτι δηλαδή σαν την περιοχή των Κουντουριώτικων τώρα, όπου κάποιος
εννοεί, εκτός από τα σπιτάκια που κατασκευάστηκαν το 1923 και όλες τις
παράγκες που έγιναν κοντά σε αυτά αλλά και τελευταία, τις προσφυγικές
πολυκατοικίες της Λεωφόρου Αλεξάνδρας (τις περιλαμβάνουν στο σχέδιο
ανάπλασης - Φ.Ε.Κ. 18, τεύχος Α', 18 Φεβρουαρίου 1985).
Ο κ. Τέρπος μας επιβεβαίωσε και αυτός το όνομα της πλατείας κοντά στις
πολυκατοικίες της «Στέγης Πατρίδος» ως Βάρναλη (του το είχαν πει
ηλικιωμένοι παλιοί κάτοικοι της περιοχής, το ίδιο και σε εμάς, εκτός φυσικά
του κυρίου Μανταίου, αλλά δεν το βρήκαμε κάπου γραμμένο). Την πλατεία την
γράφει το google ως Πάρκο Φιλήμονος.
Ο κύριος Στέλιος Βαφέας μας ανέφερε ότι υπήρχαν παράγκες και
προσφυγικά οικήματα στην απέναντι από την πλατεία Μαβίλη πλευρά της
Βασιλίσσης Σοφίας. Υπήρχαν, επίσης, στις δυο όχθες του Ιλισού ποταμού
(Μιχαλακοπούλου) από το ύψος του Πύργου Αθηνών έως το ξενοδοχείο
Golden Age. Μάλιστα ορισμένα οικήματα βρίσκονται ακόμα σε ερειπιώδη
κατάσταση.
Πολλές προσφυγικές κατοικίες, παράγκες, μαχαλάδες, πολυκατοικίες με
διάφορες ονομασίες και όρια δυσδιάκριτα μεταξύ τους. Στην οδό
Μιχαλακοπούλου υπήρχαν παράγκες, ήταν ο συνοικισμός του Ιλισού. Οι
παράγκες έφταναν μέχρι και πίσω από το Χίλτον. Κάποιες από αυτές τις
συναντήσαμε και σε μια ταινία του 1965.
https://www.youtube.com/watch?v=wQMl93LoOpg όπου φαίνονται πίσω
από το ξενοδοχείο (μετά το 1:40).

Στις περιπτώσεις που είχαμε οργανωμένο σχεδιασμό, όπως στην περίπτωση
του συνοικισμού «Κουντουριώτη», οι κοντινές παράγκες, τα κοντινά οικήματα
τα θεωρούσαν μέρος του συνοικισμού «Κουντουριώτη» λόγω γειτνίασης.
Πάντως, τις πολυκατοικίες που ονομάζονται τώρα πολυκατοικίες της
«Στέγης Πατρίδος» τις έχουμε καταγράψει στη συνέντευξη με τον κύριο
Μανταίο, όπου περιηγηθήκαμε στην περιοχή μαζί του, με τον κύριο
Αλέξανδρο Κυριακάκο, αλλά και μόνοι μας για να μιλήσουμε με κατοίκους της
περιοχής, να φωτογραφίσουμε και να καταγράψουμε τις προσφυγικές
πολυκατοικίες της περιοχής.
Οι πολυκατοικίες κατασκευάστηκαν στο διάστημα μεταξύ 1933-1936 στους
πρόποδες του Λυκαβηττού. Σύμφωνα με την επιτόπια έρευνα που κάναμε ο
αριθμός κατοικιών είναι 132. 20 Πολυκατοικίες επί 6 διαμερίσματα η κάθε
μια = 120 και 1 πολυκατοικία με δύο κτήρια που συνδέονται μεταξύ τους με 12
διαμερίσματα. Περισσότερες πληροφορίες σε παράρτημα της συνέντευξη του
κυρίου Μανταίου σχετικά με την «Στέγη Πατρίδος».
(Το παρακάτω απόκομμα είναι από την πτυχιακή εργασία των Πουλάκη και
Σταθοπούλου με θέμα: «Η εφαρμογή της αρχιτεκτονικής BAUHAUS στη
μεσοπολεμική Ελλάδα 1920-1940»)

Όπως βλέπουμε από Διάλεξη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. σχετικά
με τις προσφυγικές πολυκατοικίες του '30
(https://issuu.com/konstantinosgiotsalitis/docs/) δεν έχουν συμπεριλάβει στον
υπολογισμό των κατοικιών τις δύο πολυκατοικίες που έχουμε σημειώσει με κίτρινη

επισήμανση. Οι δύο αυτές πολυκατοικίες μοιάζουν με τις υπόλοιπες. Μάλλον δεν
έγιναν την ίδια χρονική στιγμή.
Φωτογραφία δασκάλου με μαθητές του στην «Στέγη Πατρίδας»
Δάσκαλος στη «Στέγη Πατρίδας». https://www.ascsa.edu.gr/resources-
landing/details?source=dc&id=Disjecta%3AImage%3A1394&fbclid=IwAR1HsihF
6mnAnig6b3ofEXa8WmZJJ9riUQQpVJvajVqL_OYyZLTjoaMRzps.
Τη φωτογραφία εντόπισε ο κύριος Χρήστος Μπερούκας.

2. Συνοικισμός «Δορύλαιον»
Εικόνα 1: Αεροφωτογραφία του 1929 που προμηθευτήκαμε από το Κτηματολόγιο για τις ανάγκες των
εργασιών μας. Μπάγκειον, παράγκες, και συνοικισμοί. Με μπλε είναι ο συνοικισμός «Νέα Ανατολή», με
καφέ ο συνοικισμός «Κάδμος», με πράσινο ανοιχτό ο συνοικισμός «Κουντουριώτη», με πράσινο το
«Μπάγκειον», με γραμμοσκιασμένο κόκκινο, απέναντι από το σπίτι που μένει ο Πρέσβης των Η.Π.Α., οι τρεις
σειρές από παράγκες της «Στέγης Πατρίδας». Με κίτρινο ή και με κόκκινο θα μπορούσε να είναι ο
συνοικισμός «Δορυλαίου». Με μπλε άλλες παράγκες της «Στέγης Πατρίδας» και με μοβ οι παράγκες της
«Στέγης Μητέρων» ή και της «Στέγης Πατρίδας». Όσα είναι με κίτρινο, κόκκινο, μπλε και μοβ είναι εικασίες,
«μαντεψιές» με βάση τα κείμενα που έχουν βρεθεί.

Θορυβώδη επεισόδια. Σύλληψις προσφύγων και αναπήρων (Ελεύθερος
Άνθρωπος 10/06/1931)
Ο συνοικισμός «Δορύλαιον» όπως αναφέρεται και στο άρθρο της εφημερίδας, είναι
κοντά στη «Στέγη Πατρίδος» και έχει πρόσφυγες αλλά και ανάπηρους πολέμου.
«Θλιβεραί σκηναί έλαβον χώραν χθες το εσπέρας εις συνοικισμόν προσφύγων και
αναπήρων πολέμου «Δορύλαιον» παρά την «Στέγην της Πατρίδος»... ».
Ο συνοικισμός «Στέγη Πατρίδος», τουλάχιστον μέρος αυτού, ήταν απέναντι από την
οικία του Πρέσβη των Η.Π.Α., στην Παναγή Κυριακού, δίπλα στην οδό Δορυλαίου.
Ο δρόμος πήρε το όνομά του από ελληνική πόλη της Τουρκίας που βρισκόταν στο
ασιατικό της κομμάτι (https://el.wikipedia.org/wiki/Εσκίσεχιρ_(πόλη). Βρίσκεται
250 χιλιόμετρα δυτικά της Άγκυρας, 90 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Κοτυαίου
και 350 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Κωνσταντινούπολης).
Άρα, ο συνοικισμός «Δορύλαιον» είναι πολύ πιθανόν να βρισκόταν στα σημεία που
έχουν σημειωθεί με κόκκινο ή και με κίτρινο -ή σε μέρος αυτών.

Περί παροχής οικονομικής ενισχύσεως εις πρόσφυγας του Συνοικισμού
Δορυλαίου (Τεύχος Β', Αριθμός Φύλλου 200 -21/10/1936)

3. Συνοικισμός «Στέγη Μητέρων»
Σύνδεσμος Χήρων και Ορφανών
Η Στέγη Μητέρων αφορά τις χήρες και τα ορφανά των πολέμων;
16-01-1921. Σύνδεσμος Χήρων και Ορφανών

«Στέγη Μητέρων»

ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ
02-02-1929
«Στέγη Πατρίδος»
«Στέγη Μητέρων»

Αντιγραφή από την εφημερίδα:
«Ορφανές γυναίκες, χήρες και κορίτσια χωρίς κανέναν προστάτη, μητέρες με
πολλά παιδιά κίτρινα από την πείνα, το κρύο και την κακοπέραση, ζουν μέσα
σε σκοτεινά διαμερίσματα ή ανθυγιεινούς θαλάμους χωρισμένους με
κρεμασμένες παλιές κουβέρτες σε δωμάτια. (...)
Στη στέγη Μητέρων, που πήρε το όνομα αυτό από τις απροστάτευτες
μητέρες που εστεγάστηκαν πρώτα εκεί, γιατί είχαν χάσει πολλά μέλη της
οικογενείας των και προστάτες στον πόλεμο ή στην αιχμαλωσία... μέσα στο
συνοικισμό ζουν και 28 οικογένειες ατυχών Ρώσων, λειψάνων της στρατιάς
του Βράγκελ, οι οποίες έχουν πολλούς φθισικούς. (...)
Υπάρχει αίφνης παρά τον συνοικισμό «Στέγης Μητέρων» εν οικόπεδον ή
μάλλον φυτώριον (όπως ονομάζεται) του Δημοσίου το οποίο
απαλλοτριούμενον θα έλυε το πλήρως το ζήτημα της εγκαταστάσεως και
στεγάσεως των εκεί πολυπληθών προσφυγικών οικογενειών. ».

Μπάγκειον
Μπάγκας
Το παραπάνω στιγμιότυπο είναι από τη σελίδα:
http://www.lakischalkias.com/stixoichalkias/evergetes/mpagkas.html?fbc
lid=IwAR12V3rEWedZSK4TcuZRH01l3JzAJTtPRZfXbdcu_ytjh6ryqtrEK
uq06iE
Με βάση τα σημερινά δεδομένα φαίνεται να είναι πιο μικρό το οικόπεδο.
Μάλλον θα έχουν «μετακινηθεί», με την πάροδο των χρόνων, οι δρόμοι που
το περικλείουν. Το οικόπεδο στο παραπάνω κείμενο αναφέρεται ως 5.867
τ.μ. ενώ το google.earth το υπολογίζει ως 4.283 τ.μ.
Εικόνα 2: Ο χώρος που βρίσκονταν το «Μπάγκειον». Ο δρόμος είναι Αριστείδου Παππά και όχι Εμμ. Παππά.

Η εξέλιξις του αναπαλλοτριώτου της εκκλησιαστικής περιουσίας

Εικόνα 3: Πίνακας όπου αναφέρει απαλλοτριώσεις εκκλησιαστικών αγροτικών κτημάτων όπου υπάρχει
αναφορά στον συνοικισμό «Στέγη Μητέρων»
Με βάση το άρθρο της Ακρόπολις στις 02-02-1929, όπου δίπλα στον
συνοικισμό «Στέγης Μητέρων» υπάρχει ένα οικόπεδο/ φυτώριο του
Δημοσίου το οποίο θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα στέγασης του
συνοικισμού και το Νο 9 του παραπάνω πίνακα, θεωρούμε ότι ο χώρος στον
οποίο γίνεται αναφορά στην εφημερίδα είναι το οικόπεδο του Μπάγκα που
δώρισε στο Ελληνικό Δημόσιο (αυτό που ονόμαζε στη συνέντευξή του ο κ.

Μανταίος «οικόπεδο του παππού»). Παραθέτουμε το σχεδιάγραμμα που μας
έστειλε ο κύριος Μπερούκας στο πλαίσιο της συζήτησης/ συνεργασίας που
είχαμε σχετικά με τον παραπάνω συνοικισμό.
Εικόνα 4: Αεροφωτογραφία με σημειώσεις από τον κύριο Χρήστο Μπερούκα
Συγκεκριμένα, στο πράσινο περίγραμμα ήταν η «Στέγη Μητέρων» [ίσως και
κάποιες παράγκες από τη «Στέγη Πατρίδος»]. Βάσει του άρθρου της
εφημερίδας Ακρόπολις, ζητούσαν και το οικόπεδο Μπάγκα, μπλε βελάκι. Ο
συνοικισμός «Στέγη Πατρίδος» είναι στο κόκκινο περίγραμμα [Σίγουρα το
κομμάτι δεξιά της Δορυλαίου, απέναντι από την οικία του Πρέσβυ. Αριστερά
της Δορυλαίου θα μπορούσε, εκτός από παράγκες του συνοικισμού «Στέγη
Πατρίδος» να είναι οι παράγκες του συνοικισμού «Δορύλαιον»].
Με βάση τη συνέντευξη που μας έδωσε ο κύριος Μανταίος, παράγκες της
«Στέγης Πατρίδος» βρισκόντουσαν στο κομμάτι που είναι απέναντι από το
σπίτι του πρέσβη των Η.Π.Α. καθώς και στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Ο

κ. Μανταίος δε μας μίλησε για σπίτια αριστερά της Δορυλαίου. Μόνο ότι
θεωρούσαν κατοίκους της «Στέγης Πατρίδος» και αυτούς που έμεναν πάνω
στη Δορυλαίου, πριν την πλατεία Μαβίλη (παρά την «Στέγη Πατρίδος»;). Σε
εφημερίδες της εποχής γίνεται αναφορά σε «παράγκες/ συνοικισμούς «παρά
της Στέγης Πατρίδας».» Κατοίκους που συναντήσαμε και ρωτήσαμε στην
περιοχή που τώρα είναι οι πολυκατοικίες της «Στέγης Πατρίδος» (μέσα στον
χώρο που είναι με πράσινο περίγραμμα) σχετικά με το πώς ήταν η περιοχή
παλαιότερα και πώς λεγόταν, μας είπαν ότι υπήρχαν πολλά προσφυγικά
σπιτάκια, αλλά δε θυμούνται να τους είχε δοθεί κάποια συγκεκριμένη
ονομασία. Όπως μας είπε μια κυρία που μένει σε ένα από τα δύο κατοικήσιμα
παλιά σπίτια του συνοικισμού, τα σπίτια ήταν προσφυγικά και πρέπει να τα
είχαν κάνει αυτόνομα. Στο σπίτι της, που την βρήκαμε και μιλήσαμε
παλαιότερα, έμεναν ο Φιλάρετος και ο Ευρυπίδης. Όταν αυτοί έφυγαν, έμεινε
η οικογένειά της στην παράγκα και με χρησικτησία το κατοχύρωσαν μετά από
αγώνα, γιατί το διεκδικούσε και η Μονή Πετράκη. Με βάση τις αναφορές των
εφημερίδων θα μπορούσε στην περιοχή αυτή να υπήρχαν παράγκες από την
«Στέγη Πατρίδας» και την «Στέγη Μητέρων», όπως αναφέραμε και στο
παρελθόν σε άλλες μας εργασίες.

Εικόνα 5: Εικόνες από παλαιότερες φωτογραφίες της ομάδας μας.
Οι παράγκες στον Λυκαβηττό ήταν αρκετά άναρχα κατασκευασμένες, σε
σχέση με τις παράγκες της «Στέγης Πατρίδος» που ήταν απένταντι από την
οικία του Αμερικανού Πρέσβη και αυτών των Κουντουριώτικων του 1923.
Μετά τη συζήτηση και την επιπλέον τεκμηρίωση του κυρίου Μπερούκα,
θεωρούμε ότι είναι πάρα πάρα πολύ πιθανό ο συνοικισμός «Στέγη Μητέρων»
να βρισκόταν στη θέση που έχει σημειώσει με πράσινο [εικόνα 4]. Θα
μπορούσε να είναι στο αριστερό μέρος, εκεί που κατασκευάστηκαν οι
πολυκατοικίες της «Στέγης Πατρίδος» ένα μέρος και του συνοικισμού
«Στέγης Πατρίδος» και δεξιότερα από αυτόν ο συνοικισμός «Στέγης
Μητέρων» που διεκδικούσε και το οικόπεδο Μπάγκα, μπλε βελάκι.

Εικόνα 6: Εικασίες πάνω σε μια αεροφωτογραφία.
Στο κόκκινο περίγραμμα, στα δεξιά της Δορυλαίου είναι ο κάτω μαχαλάς της
«Στέγης Πατρίδος», απέναντι από την Πρεσβεία της Αμερικής. Στα αριστερά
θα μπορούσε να είναι ο συνοικισμός «Δορυλαίου». Γραπτή πηγή δεν έχουμε
βρει. Εικασίες κάνουμε με βάση υλικό εφημερίδων και συνεντεύξεων.
Εικόνα 7: Από google earth
Στέγη
Μητέρων;
Στέγη
Πατρίδας;

Στην εικόνα 3, σελ. 55, γίνεται αναφορά στην απαλλοτρίωση εκκλησιαστικών
τμημάτων για τον συνοικισμό «Στέγης Μητέρων», 11.740 τ.μ.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι κάτοικοι του συνοικισμού διεκδικούσαν ένα
οικόπεδο του Δήμου Αθηναίων, που πρέπει να ήταν το «Μπάγκειον» (δεν
εντοπίσαμε κάποιο άλλο στη συγκεκριμένη περιοχή από αεροφωτογραφίες της
εποχής), μετρήσαμε τα τετραγωνικά μέτρα της περιοχής πάνω από το
«Μπάγκειον» (ροζ σκίαση) και τα βρήκαμε: 11.019, δηλαδή λίγο λιγότερα από
αυτά που αναφέρει το βιβλίο. Υπάρχουν λοιπόν βάσιμες πιθανότητες ο
συνοικισμός «Στέγη Μητέρων» να ήταν εκεί που χτίστηκαν αργότερα οι
πολυκατοικίες του συνοικισμού «Στέγης Πατρίδας». Αυτό που προβληματίζει
είναι το σχόλιο της εφημερίδας «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», 02-02-1929, όπου τους
συνοικισμούς «Στέγη Πατρίδος» και «Στέγη Μητέρων» τους θεωρεί μικρούς,
κάτι που δεν ταιριάζει με το γεγονός ότι είχε απαλλοτριωθεί οικόπεδο 11.740
τ.μ. για τον συνοικισμό «Στέγης Μητέρων»...

4. Συνοικισμός «Προσφυγικά»
(Πληροφορίες από τον κύριο Χρήστο Μπερούκα)
Προσφυγικές παράγκες υπήρχαν και στην οδό Έβρου πίσω και πιο κάτω από
το Ιπποκράτειο (1912-1917). Πρόκειται για κτήρια πίσω από το Ιπποκράτειο
νοσοκομείο τα οποία λειτούργησαν σαν Δ' Στρατιωτικό νοσοκομείο μέχρι να
γίνουν κάποιες μετατροπές στις εγκαταστάσεις του Μαράσλειου Χημείου
(σημερινό Ιπποκράτειο) ώστε να υποστηρίξει ασθενείς από τον Βαλκανικό
Πόλεμο. Το 1917 τελείωσαν τα έργα και το Δ' Στρατιωτικό νοσοκομείο
εγκαταστάθηκε στο σημερινό Ιπποκράτειο. Με τη Μικρασιατική Καταστροφή
στα τέλη του 1922 πολλοί πρόσφυγες που ήρθαν στην περιοχή των
Αμπελοκήπων βρήκαν στέγη σε αυτά τα κτήρια, τα οποία βάσει της
αεροφωτογραφίας είναι περίπου 12. Ο συνοικισμός που έφτιαξαν οι
πρόσφυγες εκεί ονομάστηκε «Προσφυγικά» από το νοσοκομείο που πλέον, το
1922, είχε ονομαστεί Νοσοκομείο Προσφύγων Αθηνών.
Εικόνα 8: Συνοικισμός «Προσφυγικά»

Συγκεκριμένα, το έτος 1922, μετά την Μικρασιατική καταστροφή, επιτάχθηκε
το Δ' Στρατιωτικό Νοσοκομείο και με βασιλικό Διάταγμα ιδρύθηκε, στον ίδιο
χώρο, το «Νοσοκομείο Προσφύγων Αθηνών» που συγκέντρωσε πολλούς
γιατρούς με μεγάλη εμπειρία από τα Νοσοκομεία της Κωνσταντινούπολης και
της Σμύρνης ( ΦΕΚ 214 τ. Α' 3-8-1923 ). Με το Διάταγμα της 21 Ιουλίου
1935 τερματίσθηκε η ιστορική διαδρομή του Νοσοκομείου Προσφύγων
Αθηνών, το οποίο μετονομάσθηκε σε «Ιπποκράτειο Νοσοκομείον Αθηνών».
Εικόνα 9: «Προσφυγικά» από αεροφωτογραφία

Εικόνα 10: Φωτογραφία από τον συνοικισμό
Την παραπάνω φωτογραφία μας την έστειλε ο κύριος Μπερούκας. Την είχε
αναρτήσει και στο διαδίκτυο αλλά δεν την είχαμε εντοπίσει. Μας κοινοποίησε
τον σύνδεσμο με τη φωτογραφία και το επεξηγηματικό κείμενο για την
εργασία μας.
Αντιγράφουμε τα σχόλια που είχε κάνει στις 18 Ιανουαρίου 2018 στην ομάδα
«Οι Αμπελόκηποι της καρδιάς μας - Αμπελοκηπιώτικες Αναμνήσεις».
«Προσφυγικός συνοικισμός των Αμπελοκήπων τη δεκαετία του 1920.
Πρόκειται για τον συνοικισμό «Προσφυγικά» που βρίσκονταν πίσω και
πέριξ του Ιπποκράτειου που τότε ονομάζονταν Προσφυγικό
νοσοκομείο. Στη φωτογραφία διακρίνουμε συγκρότημα κατοικιών με
κοινή αυλή και από πίσω του φαίνεται η ανατολική πλευρά της βίλας
Μαργαρίτας, προς τη Λεωφόρο Μεσογείων. Σύμφωνα με το πλάνο, οι
κατοικίες της φωτογραφίας πρέπει να βρίσκονταν εκεί που σήμερα
υπάρχει ο κινηματογράφος Γαλαξίας.»

5. Συνοικίες «Αβερώφειο», «Τενεκέ μαχαλά», «Άγιο Στυλιανό»,
«Αι- Λευτέρη»
Οι συνοικίες αυτές βρίσκονταν πίσω από τις Φυλακές Αβέρωφ ανεβαίνοντας
την Κυρίλλου Λουκάρεως.
Εικόνα 11: «Ο Νέος Ριζοσπάστης» στις 19/2/1933 σελίδα 3 -
http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=65&dc=19&db=2&da=1933
Όπως φαίνεται και από το άρθρο της εφημερίδας, οι συνθήκες που ζούσαν
στη συνοικία ήταν άθλιες με βρωμόνερα από τις παράγκες να περνούν από
δρόμους- ρέματα, όπως το ρέμα Αγχεσμού ανάμεσα των ανδρικών και
γυναικείων φυλακών Αβέρωφ, τα παιδιά να κυκλοφορούν ξυπόλητα και
πεινασμένα. Και μέσα σε αυτά τα προβλήματα είχαν επίσης να πληρώσουν
φόρο πεζοδρομίου, φόρο οικοδομής (την παράγκα) και κάθε μήνα για νερό 2
κυβ. (χαλάσουν - δεν χαλάσουν) 24 δρχ.

Ο συνοικισμός «Αβερώφειο» πρέπει να ήταν πίσω από τις φυλακές Αβέρωφ.
Απαλλοτριώθηκε για να γίνουν Δικαστικά κτήρια. Οι φυλακές Αβέρωφ
έφταναν μέχρι την οδό Μορφεράτου (κάθετη Λουκάρεως).
Το κομμάτι που είναι σε
κόκκινο θα πρέπει να
ήταν ο συνοικισμός ή
μέρος του συνοικισμού
«Αβερώφειο». Με την
κατεδάφισή του
πραγματοποιήθηκε η
επέκταση του χώρου,
ώστε να γίνουν και άλλα

δικαστικά κτήρια.
Εικόνα 12: Αεροφωτογραφία του 1953. Διακρίνονται
παράγκες του «Αβερωφείου»
Εικόνα 13: Αεροφωτογραφία του 1970. Οι παράγκες
του «Αβερωφείου» έχουν κατεδαφιστεί.
Εικόνα 14: «Ο Νέος Ριζοσπάστης» στις 24/12/1933 σελίδα 3 -
http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=65&dc=24&db=12&da=1933

Προφορικές μαρτυρίες παλιών κατοίκων μας είχαν αναφέρει ότι πίσω από τις
φυλακές Αβέρωφ, στις παράγκες του συνοικισμού Αβέρωφ, έμεναν
πρόσφυγες. Από τις εφημερίδες που εντοπίσαμε με αναφορές στον συνοικισμό
Αβέρωφ, καθώς και σε γειτονικούς του, φαίνεται ότι πρόκειται, βασικά, για
λαϊκές συνοικίες.

6. Ξύλινα «Γερμανικά» σπίτια
Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π.) κατασκεύασε παράγκες με
γερμανική ξυλεία σε διάφορες περιοχές της Αθήνας. Η ξυλεία στάλθηκε ως
αποζημίωση των Γερμανών για τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα σπίτια/
παράγκες που κατασκευάστηκαν με την γερμανική ξυλεία ονομάστηκαν
«Γερμανικά». Στην περιοχή των Αμπελοκήπων Αθήνας κατασκευάστηκαν
κάποια στην περιοχή του πάρκου της μιας νυκτός (πλατεία Ευαγγελικής
Σχολής) και έφταναν, σύμφωνα με τον κύριο Μπερούκα, μέχρι τον κήπο της
Υγειονομικής Σχολής.
Εικόνα 15: «Γερμανικά» στην πλατεία Ευαγγελικής Σχολής
Εικόνα 16: Τα «γερμανικά» σπίτια σε αεροφωτογραφία του 1929

Εικόνα 17: 20/11/1926, εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ». Τρία ξύλινα γερμανικά σπίτια για την προσωρινή στέγαση του
ιδρύματος προστασίας των παίδων.

Παράρτημα
"Ανάλυση" φωτογραφίας από τον κύριο Χρήστο Μπερούκα
Η φωτογραφία βρίσκεται στη σελίδα εδώ:
http://www.deutschefotothek.de/documents/obj/71667744/df_a_00513
07?fbclid=IwAR1jaPxnmCIStd-
4zIsUKLQGbVi1B2d9gZtKJkKiYFzVaVMPZTlb2X2UvNw
Η φωτογραφία είναι του 1930 και δείχνει σχεδόν όλη την περιοχή των
Αμπελοκήπων και είναι ίσως η πιο παλιά φωτογραφία (όχι αεροφωτογραφία)
που υπάρχει.
Σύμφωνα με την ταυτοποίηση του κυρίου Χρήστου Μπερούκα στη
φωτογραφία διακρίνονται:
1. Αναμορφωτήριο, 2. Πρακτικό Λύκειο, 3. Σεβαστοπούλειος Σχολή, 4.
Μαιευτήριο Έλενας, 5. Οικία Σκουλούδη. Κόκκινο περίγραμμα μάλλον «Στέγη
Μητέρων» [και παράγκες της «Στέγης Πατρίδος», όπως μας ανέφερε ο
κύριος Μανταίος], πράσινο περίγραμμα συνοικισμός «Στέγη Πατρίδος»
[και παράγκες κοντά σε αυτόν ή και ο συνοικισμός Δορυλαίου] και με το ροζ
βελάκι προσφυγικές/ λαϊκές κατοικίες/ παράγκες στο τετράγωνο των οδών

Δορυλαίου, Δ. Σούτσου, Τιμολέοντος Βάσσου και Βασ. Σοφίας. Φαίνονται
επίσης όλες οι ωραίες επαύλεις από την απέναντι πλευρά της Βασιλίσσης
Σοφίας, καθώς και το 1ο
Σύνταγμα πεζικού. Η «Στέγη Πατρίδος» δε
διακρίνεται καλά, γιατί την κρύβουν οι οικίες επί της Τιμ. Φιλήμονος.
Επίσης, στην φωτογραφία από κάτω, έχουν σημειωθεί:
1. Θων, 2. γήπεδο Αφόβου (παιδική χαρά), 3. ο χώρος του σχολικού
συγκροτήματος Αχαΐας, 4. Ερυθρός Σταυρός, 5. Χωροφυλακή, 6. Παίδων, 7.
Λαϊκό και Ιατρική Σχολή, 8. εργοστάσιο Πυρρή, 9. εκκλησία Αγίου
Δημητρίου, 10. οικία Ναπολέοντα Ζέρβα, τον οποίο σήμερα γιορτάζουμε ως
ήρωα του έπους του 1940.

Αεροφωτογραφίες της περιοχής γύρω από την πλατεία Μαβίλη με
σχόλια
1959. Από αεροφωτογραφία του 1959 φαίνεται η πλατεία Μαβίλη χωρίς
παράγκες πλέον. Η πλατεία ονομαζόταν «Στέγη Πατρίδος» λόγω του ότι
ήταν κοντά στα προσφυγικά της «Στέγης Πατρίδας». Το 1938 ο Δήμος
Αθηναίων τοποθέτησε την προτομή του ποιητή και βουλευτή Λορέντζου
Μαβίλη και την ονόμασε προς τιμή του. Οι παράγκες δεν υπάρχουν πλέον,
ενώ έχουν αρχίσει να χτίζονται μονοκατοικίες και πολυκατοικίες στην
περιοχή.

1929. Στην αεροφωτογραφία του 1929 υπήρχαν και στην Πλατεία Μαβίλη
παράγκες (αυτές και άλλες που χτίστηκαν μετά ξεκίνησαν να κατεδαφίζονται
το 1933, όπως αναφέρεται στον τύπο της περιοχής)

Αναμνήσεις του κ. Στέλιου Βαφέα
ΣΤΕΓΗ ΠΑΤΡΙΔΟΣ 1951-1961
1. Το χέρι μου τεντωμένο στον ουρανό, μόλις και φτάνει το δικό της που
κρέμεται. Η μακρινή βόλτα με τη νταντά από το σπίτι μου ακολουθεί πάντα
την ίδια διαδρομή: βαδίζουμε κατά μήκος της αλάνας, διασταυρωνόμαστε με
την οδό Παπαδιαμαντοπούλου και, παρακάμπτοντας το πέτρινο κτίσμα όπου
μέρα νύκτα καίνε τα σκουπίδια της γειτονιάς, φτάνουμε στο δασάκι του
Συγγρού. Στο σημείο που καταλήγει η βόλτα μας συνήθως, υπάρχει ένα ψηλό
συρματόπλεγμα που περιβάλλει ένα μετασχηματιστή της ΔΕΗ. Η νταντά, κάθε
φορά, μου δείχνει ένα μπαμπάκι κοκκινισμένο από αίμα ή μερκιροχρόμ
σκαλωμένο στο συρματόπλεγμα και μου επαναλαμβάνει πως αυτό παθαίνουν
τα παιδάκια που σκαρφαλώνουν για να μπούνε στον απαγορευμένο χώρο.
2. Μνήμη μου, να τολμήσω· να λύσω τους κόμπους του χρόνου. Η Στέγη
Πατρίδος στέγασε, εκτός από τους πρόσφυγες, τα δέκα πρώτα χρόνια της
ζωής μου.
3. Το 1952 η οικογένειά μου αγοράζει διαμέρισμα στον πρώτο όροφο
πολυκατοικίας επί της οδού Λαμψάκου, εκεί ακριβώς που ο δρόμος συναντά
την όχθη του Ιλισού. Η περιοχή που εκτείνεται σε όλη την ανατολική πλαγιά
του Λυκαβηττού από τον σημερινό περιφερειακό ως τον Ιλισό, ονομάζεται
Στέγη Πατρίδος. Αμέτρητα φτωχικά κτίσματα και παραπήγματα στεγάζουν
τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας· οι δρόμοι της περιοχής με ονόματα
Λαμψάκου, Κερασούντος, Πόντου, Τραπεζούντος, Έβρου και λοιπά,
μαρτυρούν την προέλευση και την καταγωγή των πρώτων κατοίκων. Η
σημερινή πλατεία Μαβίλη, τότε, λεγόταν Στέγης Πατρίδος. Τα μοναδικά
καλοχτισμένα κτίρια στη γειτονιά - εκτός από την πολυκατοικία μας - είναι
δυο νοσοκομεία, το μαιευτήριο Αλεξάνδρα και το Ιπποκράτειο (τότε
Προσφυγικό Νοσοκομείο), το Τμήμα Μεταγωγών (το οποίο στεγάζεται σ’ ένα
προπολεμικό διώροφο κτίριο επί της Λαμψάκου), η βίλα Μαργαρίτα, το

SinoikismoiStegiPatridosStegiMhterwnDorilaion+v75

SinoikismoiStegiPatridosStegiMhterwnDorilaion+v75

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to SinoikismoiStegiPatridosStegiMhterwnDorilaion+v75

Similar to SinoikismoiStegiPatridosStegiMhterwnDorilaion+v75 (19)

More from Tassos Karampinis

More from Tassos Karampinis (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (15)

SinoikismoiStegiPatridosStegiMhterwnDorilaion+v75