1. ΓΡΑΦΗ και ΤΕΧΝΗ
στο Βυζάντιο
Θέμα:
Χειρόγραφα, Μικροτεχνίες, Θυρεοί
Ομάδα: «Τα Σαΐνια»
Φιλίππειο – 1ο Γυμνάσιο Βέροιας 2014- 2015
Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Παρασκευή Καφέ ΠΕ05
https://byzancepro.wordpress.com/

2.  ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Κατά τους πρώτους αιώνες του Μεσαίωνα, όπως και στην Αρχαιότητα,
έγραφαν πάνω σε πάπυρους, δηλαδή χαρτί κατασκευασμένο από το
ομώνυμο φυτό, από τις όχθες του Νείλου στην Αίγυπτο.
Στους μετέπειτα χρόνους, από όταν μάλιστα οι Άραβες κατέκτησαν την
Αίγυπτο και δεν μπορούσαν πλέον οι Βυζαντινοί να προμηθευτούν
πάπυρο, έγραφαν σε περγαμηνές, οι οποίες ήταν δέρμα ζώου,
κατεργασμένο, πολύ λείο για τον σκοπό αυτό.
Από τον 10ο αιώνα εφευρέθηκε χαρτί πολύ πυκνό, παρόμοιο με τα δικά
μας που ονομάστηκε βομβύκιος.
Σε αυτό το είδος χαρτιού είναι γραμμένα τα περισσότερα βυζαντινά
χειρόγραφα.
Η ύλη επί της οποίας γράφονταν τα βιβλία στοίχιζε πάρα πολύ, εξ άλλου
έπρεπε να αντιγράφονται με το χέρι και γι' αυτό λέγονται
χειρόγραφα.
Μεγάλη λοιπόν ήταν η δυσκολία και ο κόπος απόκτησης βιβλίων
και μέγιστες οι δαπάνες, πολύ μεγαλύτερες από σήμερα, που
απαιτούνταν για να καταρτιστούν βιβλιοθήκες.
Στο έργο της αντιγραφής και της διάσωσης των αρχαίων συγγραφέων
πρωτοστάτησαν τα μοναστήρια. Οι αντιγραφείς των αρχαίων
χειρογράφων είναι ιδίως μοναχοί.
 «Στα μοναστικά κέντρα του Αγίου Όρους,
της Ανατολής και της Πόλης ασκημένες
ομάδες γραφέων μοναχών αντέγραψαν και
διέσωσαν από τη φθορά
και την καταστροφή χιλιάδες
αρχαία ελληνικά συγγράμματα. Με τον
τρόπο αυτό τα μοναστήρια πρωτοστάτησαν
στη διάσωση
της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς».
Kurt Weitzmann, Βυζαντινή ιστορία
.
https://byzancepro.wordpress.com/
Βυζαντινοί μοναχοί αντιγράφουν αρχαία κείμενα

3. Τα χειρόγραφα λοιπόν, είναι κείμενα που αποτελούν ιδιαίτερη
ενότητα, τόσο από την πλευρά του περιεχομένου, όσο και από την
πλευρά της κατασκευής τους.
Ως προς το περιεχόμενό τους χωρίζονται σε:
Θεολογικά, Ιστορικά, Νομικά, Φιλολογικά και Μουσικά.
 Οι τύποι των βιβλίων στο Βυζάντιο
Οι Βυζαντινοί κατασκεύαζαν 2 τύπους βιβλίων:
το ειλητάριο ή ειλητό και τον κώδικα.
Το ειλητάριο ήταν γνωστό από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους, οι
οποίοι το κατασκεύαζαν από πάπυρο και το ονόμαζαν κύλινδρο.
Στη Βυζαντινή εποχή ήταν από ορθογώνιο κομμάτι παπύρου, περγαμηνής
ή χαρτιού το οποίο τυλιγόταν γύρω από έναν άξονα σε κάθετη ή
σπανιότερα σε οριζόντια διεύθυνση .
Ο αναγνώστης, όταν διάβαζε το κείμενο ξετύλιγε λίγο λίγο με το αριστερό
χέρι και το ξανατύλιγε με το δεξί.
Από τα ρήματα ειλείν και ανελίσσειν που δηλώνουν ακριβώς αυτή την
κίνηση ο τύπος αυτός του βιβλίου ονομάστηκε ειλητάριο.
Εικ. 1: Ειλητάριο. Θεία
Λειτουργία Μεγάλου
Βασιλείου, 12ος αι. Σινά,
Μονή της Αγίας Αικατερίνης.
Εικ. 2: Σπάνιο έντυπο ειλητάριο με τη Λειτουργία του Ιωάννη του
Χρυσοστόμου. Βενετία, 1549. Σινά, Μονή της Αγίας Αικατερίνης
Στα ειλητάρια οι Βυζαντινοί έγραφαν σύντομα κείμενα, όπως λειτουργίες
των Πατέρων, αλλά κυρίως διοικητικά έγγραφα και γράμματα.
https://byzancepro.wordpress.com/

4. Για να εξασφαλιστεί το απόρρητο της αλληλογραφίας έκλειναν το
ειλητό με βουλοκέρι που έφερνε τη σφραγίδα του αποστολέα (εικ. 13).
Εικ. 13α-β: Μολύβδινη σφραγίδα του πρωτοβεστιαρίτου Γεωργίου Ζαγορομμάτου,
1251, Πάτμος, Μονή Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.
Τα αυτοκρατορικά έγγραφα τα έκλειναν με χρυσή σφραγίδα και
ονομάζονταν χρυσόβουλα
Εικ. 15: Χρυσόβουλο Ανδρόνικου Β'
Παλιολόγου, 1301. Βυζαντινό Μουσείο
Αθηνών.
https://byzancepro.wordpress.com/
Εικ. 16: Χρυσόβουλλο Αλέξιου Γ'
Κομνηνού με τη σύζυγό του Θεοδώρα,
14ος αι. Άγιο Όρος, Μονή Διονυσίου.
Κώδικας
Όμως, το ειλητάριο δεν ήταν πρακτικό και για αυτό το λόγο από τον 3ο αι. μ.
Χ. και έπειτα οι Βυζαντινοί κατασκεύασαν ένα δεύτερο τύπο βιβλίου, τον
κώδικα στον οποίο έγραφαν μεγάλα κυρίως κείμενα, όπως η Βίβλος
Ο κώδικας, τύπος που επικράτησε ως σήμερα, αποτελείται από μεγάλα,
κομμάτια χαρτιού ή περγαμηνής, διπλωμένα δύο φορές στα δύο, τα λεγόμενα
τετράδια Στο τέλος όλα τα τετράδια δένονταν σε τόμο.

5.  Η Τέχνη των εικονογραφημένων χειρόγραφων
Στο 2ο μισό του 9ου αι και κατά τη διάρκεια του 10ου αι σημαντική άνθηση
γνωρίζουν και τα εικονογραφημένα χειρόγραφα , με μικρογραφίες που
διακοσμούν τα θρησκευτικά βιβλία και κείμενα.
 Η Τέχνη της Μικροτεχνίας
Η μικροτεχνία είναι η τέχνη κατασκευής καλλιτεχνημάτων και διαφόρων
άλλων αντικειμένων.
Η βυζαντινή τέχνη στο μεγαλύτερο μέρος της είναι θρησκευτική και
εκφράζεται με την αρχιτεκτονική των ναών, τις εικόνες, τις
αγιογραφίες, τα ψηφιδωτά και τις μικρογραφίες.
Σημαντική και πρωτότυπη όμως ήταν και η λαϊκή βυζαντινή τέχνη, σε
όλες τις μορφές της.
Με τη λαϊκή τέχνη ασχολούνταν χιλιάδες Βυζαντινοί στα σπίτια και
στα εργαστήριά τους.
Κατασκεύαζαν οικιακά σκεύη από: ξύλο, πηλό, χαλκό και σίδηρο,
αλλά και κομψοτεχνήματα από: χρυσό, άργυρο, γυαλί,
ελεφαντόδοντο, πολύτιμους λίθους και μαργαριτάρια.
- Αξίζει να σημειωθεί ότι, ισότιμα με τους άνδρες πρόσφεραν στη
βυζαντινή τέχνη και οι γυναίκες, οι οποίες είχαν τα πρωτεία στη
διακόσμηση των υφαντών, των κεντημάτων και της λεπτής χειροτεχνίας.
 Κέντρο της βυζαντινής τέχνης ήταν η Κωνσταντινούπολη.
https://byzancepro.wordpress.com/

6.  Έργα Εκκλησιαστικής Μικροτεχνίας
ι πολυτελείς κώδικες που
προορίζονταν για τον
αυτοκράτορα και τους
πλούσιους αξιωματούχους
διακοσμούνταν με πολύτιμες
πέτρες, χρυσό, μαργαριτάρια,
σμάλτο.
Εικ. 22: Κάλυμμα ευαγγελίου από
επιχρυσωμένο ασήμι πάνω σε ξύλο. 14ος
αι. Βενετία, Μαρκιανή Βιβλιοθήκη.
https://byzancepro.wordpress.com/
Εικ. 23: Κάλυμμα ευαγγελίου από από
επιχρυσωμένο ασήμι πάνω σε ξύλο, με
διακόσμηση από πέτρες και γυαλί. Τέλη
10ου-11ου αι
Εικ. 21: Κάλυμμα ευαγγελίου από
επιχρυσωμένο ασήμι πάνω σε ξύλο, με
διακόσμηση από πέτρες και
μαργαριτάρια. Τέλη 10ου-11ου αι.
Βενετία, Μαρκιανή Βιβλιοθήκη.
 Έργα Λαϊκής
Μικροτεχνίας
Κάλυμμα ευαγγελίου
από επιχρυσωμένο ασήμι πάνω σε
ξύλο, με διακόσμηση από σμάλτο
και μαργαριτάρια. 9ος -10ος αι.
Βενετία, Μαρκιανή Βιβλιοθήκη.
Χρυσά περικάρπια
9ος ή 10ος αι., Θεσσαλον ίκη, Έκθεση Χριστιαν ικών
Αρχαιοτήτων Λευκού Πύργο

7.  ΘΥΡΕΟΙ
Ο Νικηφόρος Δικέφαλος Αετός συμβολίζει την κυριαρχία της Ελληνικής
Αυτοκρατορίας σε Ανατολή και Δύση.
Ο Θυρεός με τον Ελληνικό Σταυρό, είναι μία σημαία
που με την εμφάνιση της σκόρπιζε τον τρόμο στους
βάρβαρους επιδρομείς .
Η σημαία περιλαμβάνει όλα τα σύμβολα της
Αυτοκρατορίας.
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Σκεντέραση Κατερίνα : Υπεύθυνη φωτογραφιών
Χαλαιδόπουλος Μιλτιάδης- Παναγιώτης : Υπεύθυνος ήχου
Χονδροματίδης Νίκος : Υπεύθυνος συναντήσεων – συντονιστής
Χοχλιούρος Ευθύμιος : Υπεύθυνος σύνταξης κειμένων
ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ:
1. ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
2. ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
3. ΣΕ ΣΠΙΤΙ
https://byzancepro.wordpress.com/
ΠΗΓΕΣ
National geographic
Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας
www. Βιβλιοθήκη Χίου.gr
www.istoria Byzantiou.gr

8. Ερωτήσεις εμπέδωσης
1) Τι ήταν οι μικροτεχνίες;
2) Που τις συναντάμε σήμερα;
3) Πως διαδόθηκαν;
4) Τι είναι οι θυρεοί;
5) Γιατί επικρατούν ακόμη και σήμερα;
6) Που χρησιμεύουν;
7) Τι ήταν τα χειρόγραφα;
8) Υπάρχουν κατηγορίες;
9) Τι σκοπό είχαν ;
10) Ήταν ενδιαφέρον το θέμα ;
https://byzancepro.wordpress.com/