temdegleh

1. Чадамжийн нэгж : Төл эх
барих
 Чадамжийн элемэнт:
Төл малд тохиолддог өвчнүүдийг эмчлэх
урьдчилан сэргийлэх
 Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт :
Төл малын витамины солилцоо хямарсан
үед эмчлэх урьдчилан сэргийлэх

2. Òºëèéí ºâ÷èí
Òºë ãýæ ÿìàð àìüòàí áý?
Òºëèéí ãîëëîõ ÿìàð ºâ÷í¿¿ä áàéíà âý?
Òºëèéí ºâ÷èí íü òîäîðõîé íàñíû õ¿ðýýíä ãàðäàã á¿ëýã ºâ÷èí
Ìàë òºëëºõ õóãàöàà á¿ñ íóòàãò íýã ñàð ¿ðãýëæèëíý
Ìîíãîëä õîíîãò 500 ìÿíãà ãàðóé ìàë òºëëºõ
400-500 ìàë á¿õèé õîòîíä õîíîãò 25-30 òºëëºõ
Ãàðñàí òºëèéí 80-85 õóâü íü áóþó 100 ýõýýñ 80-85 õóðãà
èøèã áîéæäîã. Óíàãà, áîòãî, òóãàë á¿ð öººí
Áàãààð áîäîõîä òºëèéí 15-20 õóâü íü í¿ä àíèíà
Òºë õîðîãäîæ áîéæäîã ãýõ îéëãîëò áèé áîëñîí
Ìàëûí ýì÷ áîë ýð¿¿ë ìàëòàé àéëûí òºëºº àæèëëàõ . . .
Òºë ñ¿ðãýý ºñãºäºã - ìàë÷èí òºëºº ºñãºäºã – ìàëûí ýì÷ ýð¿¿ë
ìàëûí òºëºº

3. ÁÝË×ÝÝÐÈÉÍ ÌÀËÛÍ ÒªËÈÉÍ
ªÂ×ÍÈÉ ÀÍÃÈËÀË
Íÿëõ òºëèéí
ºâ÷í¿¿ä
Õºð⺠òºëèéí
ºâ÷í¿¿ä
Áèå äààñàí
òºëèéí ºâ÷í¿¿ä
Öî÷ìîãäóó Áðîíõîïíåâìîíè
Õ¿éíèé ¿ðýâñýë, ¿æèë
Ãàñòðîýíòåðèò
ÿçýý öýíäèéõ
Òºë öàíõòàõ
Òºë Ẻíòºõ
Áóë÷èí öàéõ
Òºëèéí èîäûí õîìñäîë
Òºëèéí ýíçîîò àòàêñè
Òºë ñýíñðýõ
Õèâýã÷ ã¿çýý ä¿¿ðýõ
Âèòàìèíû áàãàñàë...Ðàõèò
Öóñ áàãàñàë
Áóñàä ºâ÷í¿¿ä
Òºëèéí àìüñãàë á¿òýëò
Òºëä õ¿÷èòºðºã÷ áàãàñàõ
Õ¿éãýýð øýýñ ø¿¿ðýõ
Õ¿éíèé èâýðõèé
Õ¿éãýýð öóñ àëäàõ
Õ¿éíèé ¿ðýâñýë
Øýýñ õààãäàõ
Øóëóóí ãýäýñíèé áèò¿¿
À. ×àäâàðûí ñóë — ÃÓÐÈÃ
Çóíãàã ñààòàõ
Äèñïåïñè
Öî÷ìîã Áðîíõîïíåâìîíè
Öî÷ìîã Áóë÷èí öàéõ
Áóñàä ºâ÷í¿¿ä
Òóðààë
Áóë÷èí öàéõ
Àðõàã Áðîíõîïíåâìîíè
Ãàñòðîýíòåðèò
Áººíòºõ
Ñàðõèíàã õàòàõ
Âèòàìèíû õîìñäîë
ªñºëòèéí ñààòàë
Àðõàã ìèîïàòè
Öóñ áàãàñàë
Äàðõëàëûí õîìñäîë
Òºëèéí òàòàëäàë
Ýëäýâ õîðäëîãî
Áóñàä ºâ÷í¿¿ä

4. Íÿëõ òºëèéí ºâ÷í¿¿ä íü
* Õýýëèéí ãàðàëòàé ºâ÷èí áàéäàã
* Ýõýýñ õàìààðàëòàé ºâ÷èí áàéäàã
* Ǻâõºí íÿëõ ¿åä òîõèîëääîã
•Íÿëõ òºëèéí ºâ÷èí õÿëáàðõàí õ¿íäýðäýã
•ªâ÷èí öî÷ìîã ÿâöòàé èëýðäýã
•Íÿëõ òºëä ºâ÷èí ÷àöãà àëäàõ ø/ò. ýõëýõ
Òºë îíöãîé öî÷ðóóëä ÷àöãà àëäàõ
• ÂÌÑ Ïàðàñèìïàòèê, Ñèìïàòèê
* Õîðäëîãî èëðýõ íü ýëáýã
* Ýõèéí ãàë óóðàãíû ÷àíàðààñ õàìààðàëòàé
•Õàëäâàð ¿æèë áîëîõ íü ýëáýã
• Êàðîòèíîîñ ñåïñèñ õàìààðàõ
• Õîäîîä ãýäýñíèé ñàëñò á¿ðõ¿¿ëèéí
ïèíîöèòîçîîñ õàìààðíà
Ãóðèã òºëèéã òîðäîæ áîéæóóëàõ òåõíîëîãè
Òºëèéí àëü áîëîõ ýõëýýð áîéæóóëàõ
Òºëèéí àìüñãàë á¿òýëò
Òºëä õ¿÷èòºðºã÷ áàãàñàõ
Çóíãàã ñààòàõ
Õ¿éãýýð øýýñ ø¿¿ðýõ
Õ¿éíèé èâýðõèé
Õ¿éãýýð öóñ àëäàõ
Õ¿éíèé ¿ðýâñýë
Øýýñ õààãäàõ
Øóëóóí ãýäýñíèé áèò¿¿
À. ×àäâàðûí ñóë — ÃÓÐÈÃ
Äèñïåïñè
Öî÷ìîã Áðîíõîïíåâìîíè
Öî÷ìîã Áóë÷èí öàéõ
Áóñàä ºâ÷í¿¿ä

5. Õºð⺠òºëèéí ºâ÷í¿¿äèéí îíöëîã
Íÿëõ òºëèéí ºâ÷èíä ñóóðèëæ õºãæäºã
Ýõèéí ñ¿¿íýýñ õàìààðàëòàé
Ñýíñðýëò õºð⺠òºëèéí áóñàä ºâ÷íèé ñóóðü áîëäîã
o Áîðîã òýæýýëä îðñîí ýñýõýýñ õàìààðàëòàé
 ªâñèéã õýöýíä óÿæ ºãºõ
 ªâñèéã äàâñòàé óñààð ÷èéãëýæ, ø¿ðøèõ ºãºõ(Î÷èð)
 Íÿäàëñàí ìàëûí ñýâñ ºãºõººð õàäãàëàõ, õàøèõ
Ìàë÷íû ìàëëàãààíä õýâø¿¿ëýõ àðãà àæèëëàãààíóóä
 Ýõèéãýý äàãàñàí òºë ýöýæ ñýíñýðäýã
 Õºëä¿¿, õýýðò óíòñàí òºëèéí óóøãè ¿ðýâñäýã
 Ýõòýéãýý ÿâàà òºë áýë÷ýýðýýñ ºâñ èäýæ ÷àäàõã¿é
 Һ뺺 äàãóóëñàí ýõ ìàë ñ¿¿ áàãàòàé
 Òºëä ×èõýðòýé óñ óóëãàæ, ºâñèéã ÷èéãëýæ ºãºõ
 Òîì ìàëûí ñýâñýýð òºëèéí ã¿çýýã èíôóçîðèæóóëàõ
Áðîíõîïíåâìîíèä õèéõ èæ á¿ðýí ýì÷èëãýýíèé çàð÷èì
ÁÝÒÍ-èé ýñðýã
Áèåèéí ýñýðã¿¿öýë äýýøë¿¿ëýõ
Ýìãýã æàìûí ýì÷èëãýý
Øèíæ òýìäãèéí ýì÷èëãýý
Õºð⺠òºëèéí ºâ÷í¿¿ä
Öî÷ìîãäóó Áðîíõîïíåâìîíè
Õ¿éíèé ¿ðýâñýë, ¿æèë
Ãàñòðîýíòåðèò
ÿçýý öýíäèéõ
Òºë öàíõòàõ
Òºë Ẻíòºõ
Áóë÷èí öàéõ
Òºëèéí èîäûí õîìñäîë
Òºëèéí ýíçîîò àòàêñè
Òºë ñýíñðýõ
Õèâýã÷ ã¿çýý ä¿¿ðýõ
Âèòàìèíû áàãàñàë...Ðàõèò
Öóñ áàãàñàë
Áóñàä ºâ÷í¿¿ä

6. Áèå äààñàí àìüäðàëä øèëæñýí
òºëä òîõèîëäîõ ºâ÷í¿¿ä
Áèå äààñàí àìüäðàëò òºëèéí
õàëäâàðã¿é ºâ÷í¿¿ä
Òóðààë
Áóë÷èí öàéõ
Àðõàã Áðîíõîïíåâìîíè
Ãàñòðîýíòåðèò
Áººíòºõ
Ñàðõèíàã õàòàõ
Âèòàìèíû õîìñäîë
ªñºëòèéí ñààòàë
Àðõàã ìèîïàòè
Öóñ áàãàñàë
Äàðõëàëûí õîìñäîë
Òºëèéí òàòàëäàë
Ýëäýâ õîðäëîãî
Áóñàä ºâ÷í¿¿ä
Øèìýã÷èä
Õ¿ðäòýõ
Øèðõòýõ
Õà÷èãòýõ
Øàëçòàõ
Ýðã¿¿òýõ
Õàìðûí ãóóð

7. Áèå äààñàí àìüäðàë áóþó ÿëãàñàí òºëèéí ºâ÷íèé îíöëîã íü
ªâºë, õàâðûí óëèðëûí òààã¿é õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä îëîí ºâ÷èí ¿¿ñãýäýã
ªâ÷èí ýìãýãò íýðâýãäýõ òºë ýõýýýñ ãàðàõäàà ãóðèãäóó áàéñàí, çóí
íàìàðòàà ìóóõàí ìàõàëñàí òºë áàéäàã
Àíõíû ºâºë, õàâðûí õ¿éòýí, òýæýýëèéí õîìñäîëò áàéäëààñ õàìààðàõ
Îð÷íû íºõöëèéã ººðèéíø¿¿ëýõ äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàð ñóë
Áèå äààæ áýë÷ýýðëýõ ÷àäâàðò ñóóóãààã¿é áàéäàã
Òóðààë òýðã¿¿í áàéðò áàéäàã
Àíõíû ºâºë, õàâàðò òºëºã, áîðëîí òóðààëä èë¿¿ íýðâýãääýã
Õóðãà, èøèã òóðààëààð ºâ÷ëºõòýé çýðýãöýí áóñàä ºâ÷èí õºãæäºã
Ìàëûí õîðãäëûí èõýíõ íü ãóðèã òºëºã, áîðëîí áàéäàã
Îíû ýõýíä íèéò õîðîãäëûí 70 õóâü íü, ÿâààíäàà 40 õóâüä õ¿ð÷ òîãòîõ
Ýíý ¿åä ìàë÷äûí àðãà òóñ áîëîõ íü èë¿¿ áàéäàã
Ýì÷èëãýýíä àðäûí ìàë ýìíýëãèéí àðãà ò¿ëõ¿¿ õýðýãëýõ
Àøèãòàéãàà õàðóóëñàí àðãûã õýðýãëýõ íü ç¿éòýé áàéõ
Òºëºã áîðëîíãèéí òóóëãàëòûí àøèãòàé õóãàöàà...
Çàðèì òóóëãàëòûí ýì íü äàðõëàë äýìæäýã. . .

8. ÕÓÐÃÀ, ÈØÃÈÉÃ
ºâºëæ¿¿ëýõýä áýëòãýõ
ÄÓËÀÀÍÛ ÓËÈÐËÛÍ ÓËÀÌÆËÀËÒ ÀÐÃÀ ÀÆÈËËÀÃÀÀ
ÑÀÀÕ ÒÀÂÈÕ
ÑÀÀÕÀËÒÛÍ
ÕÎÒÍÛ ÌÀËÄ
ÑÀÀÕ ÒÀÂÈÕ
Ñààõàëòûí ìàëä
ñààõëàõ,
îðîé ÿëãàõ
Ñààõàëòûí ìàëä
ñààõàëæ õîíóóëààä
ºã뺺 ÿëãàõ
ÕÎÒÎÍÄÎÎ
ÑÀÀÕ ÒÀÂÈÕ
Õóðãûã ýõ ÿìààí
ñ¿ðýãòýé
Èøãèéã ýõ õîíèí
ñ¿ðýãòýé...
ÃÓÐÈÃ ÕÓÐÃÛÃ
ÒÝËÝÝ ÝÕÝÄ
ÀÂÀÕÓÓËÀÕ
ÕÓÐÃÀ, ÈØÃÈÉÃ
ÕÀÐÈÓËÃÀÒÀÉ
ÁÀÉËÃÀÕ
ÃÝÐÈÉÍ ÎÉÐ
ÕÀÐÈÓËÃÀÍÄ
ÁÀÉËÃÀÕ
ÝÕ Ñ¯ÐÃÈÉÍ
ÕÀÌÒ
ÎÒÎÐËÎÕ
ÌÀË ÕÝÝËÒ¯¯ËÝÕ
¯ÅÝÐ
ÕÓÐÃÀ, ÈØÃÈÉÃ
үРßËÃÀÕ

9. Ҫ˪Ã, ÁÎÐËÎÍ ÎÍÄ ÎÐÓÓËÀÕ
Õ¯ÉÒÍÈÉ ÓËÈÐËÛÍ ÓËÀÌÆËÀËÒ ÀÐÃÀ ÀÆÈËËÀÃÀÀ
ªâëèéí ýõíèé ¿åä îéðûí áýë÷ýýðò õàðèóëàõ
Àìüäðàõ ÷àäâàð ñóë (ãóðèã) áèåòèéã õîòíû îéð õàðèóëàõ
Äóëààðàõ ¿åýð õîëûí áýë÷ýýðò õàðèóëàõ
Ìàëòóóðò èäýýøë¿¿ëýõ, îðîéä íýìýãäýë òýæýýë ºãºõ

10. Ìàëûí õàëäâàðã¿é ºâ÷èí îëîí íýðèéí òºäèéã¿é ò¿¿íèé ýñðýã îëîí áîëîìæîî ìàëûí ýì÷
ãàðãàæ áàéãàà . . .
Ãýâ÷ ìàë÷èä õ¿ññýí ¿ð ä¿íäýý õ¿ðýõã¿é áàéãàà
Ìàë í¿ä àíèõ
Í¿ä àíèõ – Õîã
Õºãæñºí íèéãýìä õýí íýãíèé õîãèéã õýí íýã íü ¿çýõèéã òóñã¿é ãýíý
Ìàë í¿ä àíèõàä çàõ çýýëèéí ¿íýýð ìàë÷èí õîõèðîõ
¯éëäâýðèéí ýçýí ãýâýë ãîëîãäîë ãàðàõ
Ýõèéã è÷ýýë ¿ð, ¿ð õºâðºëººð õýýëò¿¿ëñýí áîë ¿íý èõñýõ
Çàõ çýýëä ìàëûí ýçýí áîãèíî õóãàöààíä áîðëóóëàõ çîðèëãîòîé
Ãàõàéí òîðîéã áèä 10 ñàðòàéä 100 êã-ä õ¿ðãýõ çîðèëãî áàéâ.
ßïîíä òîðîéã 6 ñàðòàéä 115 êã-ä õ¿ðãýäýã
Áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéòàé ãàäíûí óëñàä õîðîãäîë 5 õóâèàñ
õýòýðäýãã¿é
Ìàíàéä æèëä äóíäæààð 8 õóâü, çóäòàé æèëä 20 õóâü áîëäîã
Õóðäàí ìîðèíû óðàëäààíû ¿åä õîðîãäîë ãàðàõ íü åðäèéí ç¿éë
Ýíý á¿õíýýñ ¿¿äýýä
Ìàëûí ýì÷ íàð àæèë, ¿éë÷èëãýýãýý áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ó÷èð áàéãàà

11.  Ìàëûí ýì÷èéí ¿éë÷èëãýýíèé õàíäëàãà:
 Ýì÷ëýõýýñ ñýðãèéëýõèéã ÷óõàë÷ëàõ
o Ýõ ìàëûã òàðãàëóóëàõ
o Òºëèéã áîðîã òýæýýëä ýðò îðóóëàõ
o Òºëèéã íîãîîëóóëàõ
o Àìüäðàõ ÷àäâàð ñóë õóðãûã íàìàð òàðãàëóóëàí...
• Àíòèáèîòèêîîñ àøèãòàé íÿíãèéí ºñãºâºðò øèëæèõ…
• Ýì íü àøèãòàé íÿíãèéí áýëäìýë áàéõ ÀÁÊ, ÑÒÕ
• Ýìýýð áèø, òýæýýëýýð ñýðãèéëýõèéã çºâëºõ
• Òýæýýëèéí íýìýëò àøèãëàõ ÓÌÝÀÖÒË
• Ýêîëîãèä õºíººë áàãàòàé ýì ñîíãîõ
• Õóæèð áóñàä ýðäñýýð õàíãàõ àæëûã õèéäýã áîëîõ
• Ýíý ÷èãëýä àæèëëàãààãàà ºðãºòãºõ

12.  Òºëèéí ºâ÷èí – Ìàëûí ýì÷èéí øèíý ¿éë÷èëãýýíèé ÷èãëýë
 Õèéæ ÷àäàõ àæëàà ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä ñàíàë áîëãîõ
 Äóóäëàãûí ¿éë÷èëãýýíä áýëýí áàéæ ñóðàõ
 Àëèâàà ºâ÷èíä ººðèéí õóâèéí ãýìýýð ñòàíäàðòòàé áàéõ
 Çàñëàãà îðëîãûí íýã ÷èãëýë (Àäóó)
 Õóðäàí ìîðèéã íýã òºìñºã ýõýëæ àâàõ àðãààð õèéõ
 Çàñëàãà õèéõ õóãàöààãààð ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéã òàòàõ
 Òºìñºãººð ýì õèéõ
 Çàñëàãààð æèí íýìýãä¿¿ëýõ, ñóðòàë÷ëàõ
(Òàðòó àðãà, Ö.Æàìúÿíæàâûí àðãà, õýâëýëèéí ìýäýý...)
 ¯íýýíèé óóðàã ñ¿¿ãýýð áýëäìýë õèéõ áîëîìæòîé
Ñåðîêîëîñòðèí
Ëàêòîãëîáóëèí
 Àãàðò ýäèéí áýëäìýë áýëòãýõ
 Íóòãèéí íººö àøèãëàõ (Çîñ, Ñýíäýð, Óðãàìàë)
 ÕÌÝ áîëîí àéìãèéí ëàáîðàòîðèä àøèãòàé íÿí ¿ðæ¿¿ëýõ òåõíîëîãèéã
ñýðãýýõ
 Ñàéí ýìèéã ñîíãîí õýðýãëýõ
 Íÿëõ òºëä öóñíû èéëäñèéã òàðèõààñ óóëãàõ íü äýýð
 Öàãààí õîðõîéí õàëäâàð-áýë÷ýýð ýýëæýýð àøèãëàõ

13. Ìîíãîëûí óëàìæëàëò ìàë ýìíýëãèéí àðãààð áîë ìàëчèä ìîðèî äýë¿¿òæýý ãýâýë
Äýë¿¿ õàòãàõ çàñàë õèéíý. Äýë¿¿ õàòãàõ çàñëûí ¿åä äýë¿¿ã õàòãàäàã íü
ãàðöààã¿é. Ãýõäýý ºâòãºõ öîчðîëûã ºâчòºíä áèé áîëãîäîã. Ýíý íü ýìчèëãýý áîëäîã
òàëòàé.
Äýë¿¿òñýí àäóóã çîãñîî áàéäàëä áýõëýíý. Äàðàà íü çºâ òàëûí ñ¿âýýíèé
õàâèðãàíààñ óðàãø òîîëîí ãóðàâäàõ õàâèðãàíààñ ºìíºõ çàâñðûã îëíî. Óëìààð ìîðèíû
ç¿¿í òàëààñ àëü íýã ãàðûí àëãûã àð òàëààð íü íóðóóíû ãîë ÿñíû äýýä èðìýãòýé
òýíö¿¿ áóþó íýã ò¿âøèíä áàéõààð äàðæ, óóë áàéðëàëààñ ãàðàà àâàëã¿éãýýð
ãàðûã ººð ð¿¿ãýý áóþó õýâëèé òàë óðóó ýðã¿¿ëýí àëãàí òàëààð íü äàðíà. ×èíãýýä
äýýð îëñîí çàâñðààð 3-4 õóðóó óðò, õàâòãàéäóó øºâ㺺ð èøèíä íü òóëòàë èõ
áèåèéí áîñîî õàâòãàéä ýãö õàòãàíà. غâºãíèé èø чèчðýõ ìýò õºäºëæ áàéâàë çºâ
õàòãàñàí ãýæ ¿çíý. Ýíý áîë ìîíãîë ìàëчäûí äýë¿¿ õàòãàõ öýã þì. Ýíý àðãûã ìàëчèä
ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã. Õàòãàñíû äàðàà èõ óäàëã¿é øºâ㺺 àâч àäóóãàà áîñãîîä
õºëºðòºë øîãøóóëíà.
Ýíý àðãûã àðäûí ìàë ýìíýëýã ñóäëàëààð áèчäýã îëîí ñóäëàãчèä èø òàòäàã.

14. o Äýë¿¿íèé áýëчèðèéí öýãèéã õàòãàæ ýìчèëäýã.
o Àäóóíä äýë¿¿íèé áýëчðèéí öýãèéã ç¿¿í òàëä íóðóóíû áîñîî ñýðòýíãýýñ 14,4 ñì
äîîð îëíî. Ýíý îëñîí öýãòýéãýý îãòëîëöîë ¿¿ñãýõ õàâèðãûã óðàãø òîîëæ, 2-ð
õàâèðãàíû óðäóóð õàòãàíà. (Ä.Øààðèéáóó, Øèíæèëò)
o ̺í 14,4 ñì-èéí öýã äýýð îãòëîëöîõ 3-4-ð õàâèðãàíû õîîðîíä õàòãàæ áîëíî ãýñýí
çºâëºìæ áèé.
o Õàòãàëòûí ã¿í íü 3,8 ñì áàéíà.
o Äýë¿¿òëèéí ¿åä ýìчèëãýýíèé õàòãàëòûí õî¸ð öýãèéã õàðüöóóëàí ¿çýõ
ñóäàëãàà õèéâ.
o Ìîíãîë ìàëчäûí äýë¿¿ õàòãàõ àðãà íü 8-10 ñì ã¿íä õàòãàæ, äýë¿¿íä õàòãàëòûí
í¿õ øàðõ ¿¿ñãýõèéí äýýð àðüñ, àðüñíû äîðõ èñëýã, õàâèðãà õîîðîíäûí áóëчèí,
ãÿëòàí õàëüñ, ñºðºã äàðàëòûí õºíäèé çýðýãò ãýìòýë ¿¿ñãýæ áàéæ ñàÿ äýë¿¿íä
õ¿ðч õàòãàäàã. Îëîí ýä ãýìòäýã. õ¿íäðýë èõ. Ïåðèòîíèò áîëîõ áîëîìæòîé.
o Õàðèí äýë¿¿íèé áýëчèð õàòãàõ ¿åä äýýð äóðäñàí øèã õ¿íäðýë ãàðàõã¿é.
o Õ¿ñíýãòèéã ¿çíý ¿¿.

15. Õàðüöóóëàõ
¿ç¿¿ëýëò
Ì î í ãî ë ì àë÷í û äýë¿¿ õàòãàõ
öýã
Äýë¿¿í èé áýë÷èðèéí öýã
õàòãàõ (ç¿¿í èé öýã)
Äýë¿¿í ä õ¿ðýõ 8-10 ñì ã¿í ä õàòãàõ 3,8 ñì ã¿í ä õàòãàõ
Ãýì òýõ õýñýã -Àðüñ
- Õàâèðãàí û çàâñàð
- Ï àðèåòàëü õàëüñ
-Ѻ ðº ãäàðàëòû í õº í äèé
-Âèñöåðàëü ãÿëòàí
-ª ðö
-Äýë¿¿
- Àðüñ
- Õàâèðãàí û çàâñàð
- Ãÿëòàí õàëüñ
- Ѻ ðº ã äàðàëòû í õº í äèé
- Õàâèðãà õî î ðî í äû í
ì ýäðýëèéí ñóäàë öî ÷ðî õ
Õ¿í äðýë -Ѻ ðº ãäàðàëòû í õº í äèéä
àãààð ñî ðî ãäî õ
- Äýë¿¿í ýýñ öóñ àëäàõ
-Õýñãèéí ¿ðýâñýë ¿¿ñýõ
Õàòãàëòû í äàðàà
¿¿ñýõ õ¿í äðýë
- Î ëî í ýä ãýì òýõ òóë õ¿í äðýë
¿¿ñýõ áî ëî ì æèõ
- Ï åðèòî í èò áî ëî õ áî ëî ì æòî é
•Õàòãàëòçº âõº í õàâèðãà
õî î ðî í ä áàéõ òóë ãýì òýë í ü
õýñãèéí ¿ðýâñëýýð
õÿçãààðëàãäàõ
• Äýë¿¿ õàòãàõã¿é òóë õ¿í äðýë
òýð á¿ð áàéõã¿é
Äýë¿¿ õàòãàõ áà Äýë¿¿íèé áýëчðèéí öýãò õàòãàëò õèéõýä ãýìòëèéí
ÿëãààòàé áàéäëûí õ¿ñíýãò

16. Íÿëõ
Òºëèéí
ºâчí¿¿ä
Õ¿éíèé
¿ðýâñýë Øóëóóí
ãýäýñíèé
áèò¿¿
Àìüäðàõ
÷àäâàð
ñóë
Çóíãàã
ñààòàõ
Áèæ
Áðîíõî
-ïíåâìîíè
Òºëèéí
õ¿éíèé
èâýðõèé
Íÿëõ
òºëèéí
àìüñãàë
á¿òýõ
Õ¿÷èë
-òºðºã÷èéí
õîìñäîëä
îðîõ
Øýñ
õààãäàõ
Áóë÷èí
öàéõ

17. • Áóë÷èí öàéõ íü òºëèéí ìàëûí áèå ìàõáîäûí á¿õèé ë áîäèñûí
ñîëèëöîîã õÿìðóóëàí, èõ áèåèéí áîëîí ç¿ðõíèé á¿òýö, ¿éë
àæèëëàãààã ãýìòýýõ áàéäëààð èëýðäýã õ¿íä ºâ÷èí
• Õýä õýäýí îíöëîãòîé
• Òîäîðõîé íóòàãò æèë äàðààëàí ãàðàõ
• Îëîí òºë ºâ÷ëºõ
• Îëîí òºë ¿õýõ - ¯õëèéí õóâü ºíäºð
• Ìàë òºëëºõ ¿åä - ºâºë, õàâàðò òîõèîëäîõ
• Ñåëåíèé ýì÷èëãýý ¿ð ä¿í ºãºõ
• Á¿õ òºðëèéí òºë ºâ÷ëºõ
• Õóðãà, èøèã, òóãàë, áîòãî, òîðîé, äýãäýýõýé
• À.Ñîäíîìäàðæààãèéí (1969) òîãòîîñíîîð òºëèéí áóë÷èí öàéõ
Àðõàíãàé, Õºâñãºë, Õýíòèé, Òºâ àéìãèéí ºíäºð óóëûí á¿ñýä
óóëûí á¿ñýä òîõèîëäîíî.
• 1980-ààä îíû ìýäýý 12 àéìãèéí 80 ñóìûí 380 ºâºë溺, õàâàðæàà
• 1958 îíä àíõ àëáàí ¸ñîîð îíîøèëæ, á¿ðòãýñýí
Òºëèéí
áóë÷èí
öàéõ
ºâ÷èí

18. Øàëòãààí
Òýæýýë, ò¿¿íèé ýðäñèéí õîìñäîëòîé õîëáîîòîé
• ªíäºð óóëûí á¿ñýä ãàðàõ îíöëîãòòîé
• Õóð òóíàäàñ èõ óíàäàã, íàìàã èõòýé íü íºëººëºõ
• ªëºí ãîëëîñîí íóòàãò á¿ð èë¿¿ àæèãëàãäàõ
• Òàðèàëàí ýðõýëäýã íóòàãò òîõèîëäîõ íü ýëáýã
•Õýýëòýé õîíü, ÿìààã òàðèàíû ãóóðñàíä áýë÷ýýõ
•Õ¿÷èò õýâøëèéí òýæýýë ºâ÷èí ãàðàõàä õ¿ðãýõ
• Ñåëåí áàãàòàé íóòàã - Áóë÷èí öàéõ ãàðäàã íóòàã
• Ñåëåíèé àíòèîêñèäàíò õ¿õýð èõòýé íóòàã ýíäåìè
• Òýæýýëèéí ÷àíàð ìóóäàõ íü ºâ÷èí ¿¿ñýõ
• ªëºí çºìºã òºë ºâ÷ëºõ
• Òºãñ áóñ òýæýýëòýé ¿åä ñåëåí, òîêîôåðîë äóòàõ
• Õóæèðûí õàíãàìæ áàãà áàéõ
• Òàë õýýðèéí á¿ñýä õýýëòýé áîëîí òºëëºñºí ìàëàà çºâõºí
òàðèàíû ãóóðñàíä áýë÷ýýäýã àæ àõóéä ë òºëèéí öàéõ ºâ÷èí
òîõèîëäîíî
• Ѻíºñºí ãàëò óóëûí îð÷èíä ãàðíà Àðõàíãàéí Òàðèàò,
Áàÿíõîíãîðûí Áîãä . . .
•Ýíý ºâ÷íèé øàëòãààíûã ÿã òîãòîîæ ÷àäààã¿é ãýíý

19. ªâ÷íèé õºãæèë
Áîäèñûí ñîëèëöîî õÿìðàõ
Á¿òýýõ ¿éë õîìñäîõ, Çàäðàõ ¿éë èõñýõ
Àöèäîç
Áóë÷èí ñºíºðºë îðîõ
Àìüäðàëûí ÷óõàë ¿éë àæ èëëàãààò ýðõòýí
ãýìòýõ
Ç¿ðõ
Áººð
Èõ áèåèéí áóë÷èí
Ãîë ººð÷ëºëò ìèîãëîáèíûã àëäàõ
Áóë÷èíãèéí ºí㺠ººð÷ëºãäºõ

20. Öî÷ìîã ÿâö
Íÿëõ òºëä èëýðíý
Ç¿ðõíèé áóë÷èí ãýìòýõ ç¿ðõíèé ò¿ëõýëò 140-200
Ç¿ðõíèé àâèà ñàëààëàõ
Àìüñãàë ºíãºö, îëøðîõ – Áðîíõîïíåâìîíè
ĺðâºí õºë äýýðýý ãóéâàõ - Õºäºë㺺í áàãàòàé ¿ëáèéí çîãñîõ
Óðä õºë äýýð áîñîõ, Ýñâýë õîéä õºë äýýð áîñîõ (Áîõèðîõ, îöðîõ)
-ºâä㺺ðººð ìºëõºõ, õîéò õºëíèé áýðýâõèé íóãàðàõ
Çîãñîëò - Òîëãîéãîî ºðãºæ ÷àäàõã¿é öàõäàí çîãñîõ
Ñààæèëò õºäºë㺺íèé ýâñýë, òýíöâýð àëäàãäàõ
¯õýë 60-80, õóðäàí èëðýõ 2-5 õîíîã
ªâ÷èé øèíæ
òýìäýã
Öî÷ìîã Öî÷ìîãäóó Àðõàã

23. Áóë÷èí öàéõ ºâòýé õóðãà ìàø ºâºðìºö øèíæòýé

24. Òóãàëûí áóë÷èí öàéõ ºâ÷èí õóðãà, áóñàä òºëèéíõòýé àäèë
ªâ÷òýé òóãàë õ¿ç¿¿ãýý ã¿ëäèéëãýí ýð¿¿ãýý ãàçàð òàâüæ
õýâòýíý
Èõ áýðõøýýëòýé áîñîõ áà äºðâºí õºëºº àëöàéæ çîãñîíî
Õîéò õºë íü áîðâè, ñàãàãààð íóãàðàí èõ áèå õîéø óíæóó áîëíî
Áóë÷èíãèéí ºººð÷ëºëòèéí ºìíº òºë ÷àöãà àëäàõ íü áèé
×àöãà àëäàõ íü ò¿ð çóóð áàéäàã òóë àìàðõàí òàòðàíà
×àöãà çîãñìîãö ÷àöãà “õºëä áóóâ” ãýæ ÿðüäàã
Ýíý íü áóë÷èíä ñºíºðºë ¿¿ñ÷ áàéãààã õàðóóëíà

25. • Òóãàëûíõòàé èõ òºñòýé
• Áîòãî ÿâàõäàà ãèøãýæ ÷àäàõã¿é ãóéâíà
•Õîéò õî¸ð õºëºº èõ àëöàéæ, áºãñ íü äîîø
óíæèæ áàéãàà òºðõòýé áîëíî
• Õàðàãäàõ íü øàâæ áàéãàà áóóð ìýò

26. Ýìãýã àíàòîìè

28. Òýæýýëèéí óðãàìëûí 1 êã õóóðàé áîäèñ íü 0.1-2.0 ìã ñåëåí
àãóóëíà
Õóí÷èðûí òºðëèéí óðãàìëûíõ 3-4 ã õýìæýýíä õ¿ðíý
Ìàëûí áèåèéí æèíãèéí 1 êã õóóðàé áîäèñ òóòàìä 20-25 ìêã
Àìüòíû áèåä áàéãàà íèéò ñåëåí íü:
Áóë÷èíä 50 õóâü
Ýâýðëýã ýðõòýíä 15 õóâü
ßñàíä 10 õóâü
Ýëãýíä 8 õóâü
Áóñàä ýðõòýíä 18 õóâü áàéðëàäàã
Ñåëåí áîë áèåä ¿¿ññýí õýò èñëèéã çàäëàí ýäèéã ¿õæèë,
ñºíºð뺺ñ õàìãààëäàã
Ñåëåí äóòàõàä õýò èñëèéã çàäëàõ ôåðìåíòèéí èäýâõ ñóëðàíà

29. Ýì÷èëãýý
Ñåëåíëèã õ¿÷ëèéí íàòðèàð ýì÷ëýõ
Òóí íü 0.1-0.2 ìã/êã
Na2SeO3 - áîëãîîìæëîë áàéõ ó÷èðòàé
Ãèïîñóëüôèä íàòðèéí 20 õóâèéí óóñìàë õîðäëîãî
íàìæààõ ¿éë÷ëýëòýé
ªâ÷èí ãàðäàã íóòàãò íÿëõ òºëä àíõààðàõ
Àíõíû ºâëèéí Òºëºã áîðëîíä àíõààðàõ
Çóäòàéä ýì õîíèйг селенжүүлэхэä àíõààðàõ
Ø¿ëòæ¿¿ëýõ ýì÷èëãýý õèéõ