SlideShare a Scribd company logo

Parlamentarizmi

•
•
Refik Mustafa
Refik Mustafa

Teoria dhe Praktika Parlamentare

Law
1 of 146
• Oganizimi territorial dhe ndarja vertikale e pushtetit shteteror mbi bazen e dy parimeve: • Centralizimi-shteti organizohet ne njesi administrative- territoriale,por jo konstituive.Organizimi i pushtetit behet mbi bazen e perqendrimit te vendim-marrjes ne organet qendrore. • Decentralizimi-shteti organizohet ne njesi te medha politiko-territoriale (provinca apo krahina,republika autonome,kantone,lande etj. • Pushteti organizohet mbi bazen e shperqendrimit te vendim-marrjes nga organet qendrore ne organet e njesive konstuive-themeluese shteterore,te cilat ne shtete te ndryshme emertohen me emra te ndryshem
• Pushteti shteteror organizohet ne baze te dy parimeve kryesore: • Parimi i unitetit te pushtetit-perqendrimi i pushtetit vetem te nje organ i shtetit,zakonisht ne organin perfaqesues.Ishte karakteristike e sistemit politik socialist,pastaj e pushtetit pas revolucionit francez dhe e monarkive apsolute. • Parimi i ndarjes se pushteteve-ndarja e pushtetit ne mes te tri institucioneve kryesore:kuvendi-qeveria-gjykata,ne te cilat perqendrohet i gjithe pushteti politik i vendosjes themelore politike,zbatimit dhe gjykimit te kontesteve,qofshin ne mes te qytetareve apo ne mes tyre dhe shtetit. • I pari (Kuvendi)-pushteti legjislativ • I dyti-pushteti ekzekutiv • I treti-Pushteti gjyqesor
• Platoni-(libri:Republika)e perkrahte aristokracine,pra te qeverisjes se pakices • Aristoteli- (libri:Politika)konsderohet nismetari i ides se ndarjes se pushteteve,permes “qeverisjes se perzier”…disa ceshtje vendosen nga shumica,disa nga nje numer i vogel,kurse disa tjera nga vetem nje njeri.Pra perzierje e demokracise,oligarkise dhe monarkise • .Arsitoteli kishte drone se demokracia mund te shnderrohet ne ohlokraci(sundim i turmes),aristokracia ne oligarki (pakice te pasurish,te familjeve ne ze,udheheqesve karizmatik shpirteror etj) dhe,monarkia ne tirani (sundim absolut i pa kufizuar i individit).
• Tomas Hobs –anglez,’’homo homin lupus est..njeriu per njeriun eshte ujk.Libri ‘’Leviathan’’,1651 Sovraniteti nen kontrollin apsolut te mbretit • Xhon Lloku-filozof anglez, • (LIBRI:Dy traktate per qeverine,1689)-ndarjen e pushtetit e konsideronte parandalim te tiranise.Pushteti,sipas tij ndahet ne:LEGJISLATIV,EKZEKUTIV DHE FEDERATIV • Monteskje –filozof francez (LIBRI:Ne frymen e ligjit,1748)-pushtetin e ndane ne:LEGJISLATIV,EKZEKUTIV DHE GJYQESORE • Zhan Zhak Ruso,’’Kontrata shoqerore’’,1762…baze per sovranitetin e popullit-republikanizmin klasik.Kunder demokracise perfaqesuese
• Nga greqishtja demos –popull dhe cratia-pushtet pra qeverisje e popullit greqisht, "sundim i popullit", formë shtetërore, në të cilën pushteti del nga populli dhe (apo) ushtrohet direkt apo indirekt prej tij. • Demokracia është regjim apo sistem politik ku pushteti ushtrohet nga populli drejtpërdrejt ose nëpërmjet organeve te zgjedhura ku shtetasit gëzojnë liri dhe te drejta te barabarta . • Në Evropë, demokracia u zhvillua në fillim në qytet-shtetet greke si demokraci direkte apo e drejtpërdrejtë. (...) • Demokracia moderne doli në fillim nga luftërat besimtare kalviniste të shek. XVII, posaçërisht në Skoci, Angli dhenë Holandë, vende këto, në të cilat komuna u bë mbajtëse e jetës fetare dhe politike, si dhe nga doktrina iluministe, kryesisht nga pikëpamjet e tij mbi lirinë dhe barazinë e të gjithëve dhe nga rëndësia normative e mendimit të arsyeshëm të çdonjërit mbi shtetin dhe shoqërinë.
• Edhe në shtet ekzistojnë dy mundësi vendosjeje, si në familjen tonë të vogël. Edhe këtu, mundësia e parë është ajo kur një njeri vendos se çfarë do të bëhet, njëri pra, ai që mban në dorë telekomandën. Këtë person po e quajmë qeveritar, meqë ai qeveris shtetin, pra përcakton programin e tij. Ky qeveritar ka shumë pushtet dhe udhëheq njerëzit e tjerë, popullin. Populli në këtë rast nuk ka shumë influencë, ajo ka vetëm pak të drejta. Ajo nuk mund ta marrë në dorë telekomandën, kështu që s'i mbetet tjetër veçse ta lërë qeveritarin të vendosë për programin (dadalos) http://www.dadalos.org/
Demokracia gjysme-presidenciale http://www.dadalos.org/
Zhgjedhjet. Në demokraci, i gjithë pushteti del nga populli. Ai zgjedh qeverinë për një kohë të caktuar. Zgjedhjet janë shenjë tipike e demokracisë. Parlamenti Përfaqësuesit e zgjedhur të popullit mblidhen në parlament, nxjerrin ligje, miratojnë buxhetin etj Qeveria Asnjë shtet nuk mund të funksionojë pa qeverinë e tij dhe administratën përkatëse, e cila zbaton ligjet Ndarja dhe baraspesha e pushteteve Sistemi checks and balances kujdeset që të mos krijohet një përqendrim i tepërt i pushtetit në shtetin demokratik, sepse pushteti josh keqpërdorimin. Opozita qëndron përballë qeverisë, e kontrollon atë dhe përpiqet të bëhet alternativëmë e mirë për zgjedhësit. Shteti juridik Në demokraci, i gjithë pushteti është i bazuar në ligje. Vetë sovraniteti i popullit i gjen kufijtë e tij në të drejtat themelore.
Elementet e Demokracisë • • Elementet kryesore te demokracisë janë:-Sovraniteti popullor, • • -qeverisja e se drejtës -shteti ligjor, • • -ndarja dhe kufizimi i pushtetit, • • -zgjedhjet e lira re drejtpërdrejta dhe pluraliste, • • -sigurimi dhe garantimi i lirive dhe te drejtave të qytetarëve, • • -pluralizmi politik dhe ekonomik , • • -përgjegjësia politike, • • -procedura demokratike e ,marrjeve të vendimeve dhe • • -kultura dhe toleranca politike.
• Format e demokracisë sipas kriterit historik: • • 1-Demokracia e poliseve greke. • 2-Demokracia liberale borgjeze • 3-Demokracia socialiste e bazuar ne diktaturën e proletariatit • 4-Demokracia bashkëkohore e bazuar në shtetin modern juridik
• Sipas raporteve te demokracive me raportet shoqërore dallojmë: • 1-DEMOKRACINË FIKTIVE-mospërputhja e plotë në mes te parimeve demokratike të proklamuara me aktet juridike dhe p[politike te një shtetit dhe praktikës së shkeljes flagrante të këtyre parimeve . • 2-DEMOKRACIA FORMALE- ku me akte kushtetuese dhe ligjore proklamohen parimet demokratike dhe barazia para ligjit kurse ne jetën e përditshme këto parime nuk realizohen por cenohen dhe shkelen nga organet dhe institucionet shtetërore. • 3-DEMOKRACIA REALE- ku parimet demokratike të proklamuara me akte juridike dhe politike zbatohen dhe materializohen nga organet dhe institucionet shtetërore
• Bazohet në qeverisjen e drejtpërdrejtë të qytetarëve dhe popullit me pushtetin shtetëror, pra kjo shprehet me parimin “ sovranitetit buron nga populli dhe i takon atij” dhe format e kësaj demokracie janë: Referendumi, plebishiti, iniciativa popullore,tubimet zgjedhore dhe forma të tjera të deklarimit personal. • Referendumi nënkupton deklarimin e drejtpërdrejtë personal të qytetarëve ( popullit) për ndonjë akt juridik të pushtetit apo për ndonjë çështje tjetër për të cilën organi kompetent duhet të marr vendim. • Vullneti përmes referendumit shpreh interesat e qytetarëve dhe ka fuqinë e ligjit dhe obligim te gjithë ta zbatojnë vendimin. Zakonisht çështja në referendum formulohet përmes pyetjeve konkret në të cilat shtetasit përgjigjen me po ose jo. Nëse shumica e trupit elektoral përgjigjet në mënyrë pozitive atëherë referendumi konsiderohet se është i suksesshëm. •
• -referendum legjislativ, (dy menyra:në miratimin e drejtpërdrejtë të ligjeve dhe me dhënjën paraprake të pëlqimit të popullit për nxjerrjen e ligjeve) • -referendum kushtetues, • -referendum politik-statusor dhe • -referendum lokal
• Referendumi Legjislativ • është deklarimi i drejtpërdrejtë i qytetarëve në procesin legjislativ dhe kjo pjesëmarrje mund të shprehet në dy mënyra : në miratimin e drejtpërdrejtë të ligjeve dhe me dhënjën paraprake të pëlqimit të popullit për nxjerrjen e ligjeve. Referendumi Kushtetues- • është deklarimi i drejtpërdrejtë i qytetarëve për aktin themeltar juridik të shtetit-kushtetutën. Ky deklarim ka fuqi konstituive dhe vendimmarrëse dhe obligon parlamentin të shpall ose të refuzojë kushtetutën varësisht nga deklarimi. Referendumi Politik-Statusor, • është forma më e shpeshtë dhe përfshin marrjen e vendimit që përcakton statusin politik të shtetit dhe zbatohet kur formohet shteti i ri, shpallet shkëputja nga shteti ekzistues, shpallja e pavarësisë, bashkimi me shtetin tjetër, hyrja ose lidhja federale ose konfederate me shtet e tjera, ndërrimi i regjimit politik, përcaktimi i formës qeverisëse etj. Referendumi Lokal- • zbatohet në rastet kur merret vendim në sferën e urbanizimit, investimeve, infrastrukturën komunale, shpalljen e vetëkontributit të qytetarëve për ndërtimin e objekteve vitale.
• Referendumi I Detyrueshëm- ku për miratimin e një akti juridik apo të ndonjë çështje tjetër politik në kushtetutë ose në ligj , caktohet shprehimisht vendosja përmes referendumit .Në këto raste vendimi i marrë ka karakter obligues që organet shtetërore të marrin vendim në pajtim me rezultatin e referendumit. Referendumi Fakultativ- Paraqet formën e drejtpërdrejtë të deklarimit të qytetarëve që nuk i obligon organet shtetërore në marrjen e vendimit , mirëpo ne rast se për shkak të rëndësisë se ndonjë vendimi organet shtetërore vendosin që çështja të nxirret në referendum atëherë vendimi i marrë përmes referendumit nga qytetarët i obligon organet që ta zbatojnë. ( Sidomos në raste kur ka mospajtime në opinion për marrjen ë një vendimi politik ose akti juridik) Referendumi Konsultativ- zbatohet në raste kur organet para vendimit ose pas marrjes së tij dëshirojnë të njoftohen me mendimin dhe vullnetin e trupit elektoral. Shpallja e këtij deklarimi nuk ka detyrim ligjor për organet shtetërore dhe rezultatet e tij kanë karakter këshillëdhënës dhe jodetyrues.
• Plebishiti- Eshtë formë e realizimit të demokracisë së drejtpërdrejtë kur vendoset për çështje të rëndësishme si forma e regjimit politik, bashkimi ose ndarja me një shtet tjetër, dhënia e besimit ndonjë lideri partiak etj. Pra por dallim pre referendumit për deklarim nuk ka ndonjë akt juridik konkret por çështje që janë të lidhura me strukturën e shtetit dhe mënyrën e qeverisjes. Dallim tjetër është se referendumi ka të bëjë me deklarim po ose jo ndaj një akti juridik kurse plebishiti deklarim ndaj një individi. Zbatimi i kombinuar referendum dhe plebishitit bëhet kur qytetarët krahas deklarimit për ndonjë akt juridik deklarohen edhe me atë se i japin besimin një individi për qeverisja
Iniciativa Popullore- Nënkupton autorizimin e trupit elektoral që të ndërmarrë iniciativë për fillimin e procedurës për nxjerrjen e kushtetutës, ligjit ose të ndonjë akti tjetër juridik për zgjedhjen ose shkarkimin edonjë funksionari nga funksionet politike. Iniciativa më së shpeshti paraqitet si nismë që i drejtohet parlamentit për miratimin e ndonjë ligji dhe përmes mbledhjes se caktuar të nënshkrimeve për propozimin e kandidatëve për parlament, shef shteti etj . Tubimet e Zgjedhësve- Janë tubime ku zgjedhësit diskutojnë dhe marrin vendime për punën e përfaqësuesve të tyre në organet shtetërore dhe ushtrojnë kontrollin politik ndaj tyre si dhe bëjnë kandidimin për deputet, caktojnë listat kandiduese etj Anketat dhe Intervistat- Janë formë e deklarimit personal të qytetarëve përmes të cilave organet shtetërore , institucionet e tjera politike shtetërore dhe jo-shtetërore bëjnë hulumtimin e opinionit publik dhe te disponimit të tyre lidhur me ndonjë akt juridik apo politik apo veprim tjetër të organeve shtetërore . vendimet e tilla nuk kanë karakter obligues por ndihmojnë në marrjen e vendimeve . Anketa sidomos ndihmojnë lidhur me popullaritetin e personaliteteve publike në popull dhe sidomos aplikohen në prag të zgjidhjeve parlamentare , pastaj për prestigjin e kandidatëve etj
• Teoria e homogjenitetit e ndikuar nga Ruso bazohet në vullnetin e bashkuar (homogjen) të popullit dhe në mirëqenien e përgjithshme të dhënë (teoria e "identitetit" e demokracisë). Ajo mohon legjitimitetin e konflikteve të interesave. Në këtë botëkuptim, demokracia nënkuptohet si identitet i qeverisësve dhe i të qeverisurve. Parimi i përfaqësimit mohohet parimisht: sipas tij, vullneti i popullit nuk mund të përfaqësohet (“demokrcia totalitare”,”diktatura e proletariatit “,”tirani e shumices”,pra forma te degjenerimit te demokracise direkte • Teoria e konkurrencës niset nga ekzistenca dhe argumentimi i interesave të ndryshme. Sipas kësaj teorie, formimi i vullnetit politik në shoqërinë pluraliste duhet të dalë nga procesi i hapur i diskutimeve mes interesave të grupeve heterogjene, për të cilën nevojitet një minimum bindjesh të përbashkëta. Zgjidhje të drejta absolute nuk mund të ketë për shkak të shumëllojshmërisë së mendimeve dhe konflikteve sociale Parimi i shumicës konsiderohet si bazë për marrjen e vendimeve Mbrojtja e theksuar e pakicave përbën pjesën konstitutive të këtij botëkuptimi mbi demokracinë . “demokraci perfaqesuese”
1. Sistemi totalitar Totalitarizmi përbën polin e kundërt të sistemeve demokratike. Sistemet klasike totalitare - nazizmi dhe sistemi sovjetik i Stalinit - karakterizohen nga tiparet që vijojnë: Ekzistenca e një partie tё vetme, e cila legjitimitetin e saj nuk e përcakton nga zgjedhjet dhe nuk e pranon vullnetin e popullit si barrierë të pushtetit të saj. Nga ana tjetёr, ajo kupton si detyrë të saj ndikimin ne vullnetit të popullit duke u bazuar në pikëpamjet e saj vetjake Thelb i ideologjisë naziste dhe asaj komuniste ishte sundimi i botës nga "raca ariane", më saktë arritja e një shoqërie "pa klasa". Pranimi i pikëpamjeve tё pushtetarёve, pёr qytetarёt në sistemet totalitare ёshtё i detyrueshëm. Atyre nuk iu lejohet të qëndrojnë mënjanë dhe të tërhiqen në sferën e tyre të lirë private. Ata janë të detyruar të përkrahin në mënyrë aktive pikëpamjet sunduese.
• Në këto sisteme, zgjedhjet janë të manipuluara. Në dallim nga sistemet totalitare, për keto, jo botëkuptimet, por ruajtja e pushtetit luan rol vendimtar. • Në kushte normale lejohet pluralizmi i kufizuar, me kusht që ai të mos sjellë rrezik për sistemin. Mobilizimi i popullit në të mirë të një botëkuptimi të caktuar, i cili zëvendëson rolin e besimit fetar nuk është tipike për këto sisteme. Për më shumë, elita nё pushtet është në gjendje ta tolerojë sferën private, e madje edhe pikëpamjet e kundërta politike të banorëve, me kusht që të mos ushtrohet kritikë publike ndaj qeverisë. Nje nga dallimet eshte fakti se qytetari në sistemet autoritare është i detyruar vetëm te durojë, e jo domosdoshmerisht ta përkrahë qeverinë,sic eshte rasti ne totalitarizem Mund te kesh edhe bindje tua,mjafton qe ato te mos jene kunder qeverise
Demokraci do të thotë të kesh zgjedhje. Diktaturë do të thotë të vihesh para zgjedhjes.Jeannine Luczak Demokracia jeton nga mosmarrëveshjet, nga diskutimet për gjetjen e rrugës së vërtetë. Për këtë arsye, pjesë përbërëse e saj është edhe respektimi i mendimit të të tjerëve.Richard von Weizsacker Unë kuptoj me termin demokraci ndarjen e barabartë të shanseve për të dobëtin dhe të fortin.Mahatma Gandhi Ai që synon ta çojë përpara demokracinë në vendin e tij, nuk duhet të presë për te marrë lejen. Bulent Ecevit Diktaturat janë rrugë me një drejtim. Në demokraci ekziston edhe drejtimi i kundërt. Albert Moravia Demokraci nuk do të thotë "unë jam po aq i mirë sa ti", por "ti je po aq i mirë sa unë". Theodore Parker Demokracia mund të rrezikohet nga qetësia dhe rendi, sikurse nga trazirat dhe mungesa e rendit. Hildegard Hamm-Brücher
• Eshtë formë ku pushteti është i koncentruar në një organ suprem të pushtetit shtetëror i cili formon dhe mbikëqyr organet e tjera. • Historikisht njihen tri forma të rregullimit shtetëror të bazuara në unitetin e pushtetit shtetëror: sistemi autokratik, sistemi i kuvendit dhe sistemi i konventës. Sistemet Autokratike/Totalitare – Janë të bazuara në parimin e unitetit të pushtetit i cili realizohet në favor të organeve ekzekutive. Ato dominojnë mbi organet përfaqësuese dhe legjislative duke i mbajtur nën kontroll dhe duke marr vendime më të rëndësishme politike . Shembull janë regjimet fashiste dhe monarkite apsolute Sistemi I Kuvendit- Këtu kocentrimi i pushtetit është në kuvend si organ përfaqësues dhe legjislativ. Ky organ përveç funksionit legjislativ ushtron edhe funksionin e kontrollit ndaj organeve tjera të pushtetit. Zakonisht është zbatuar në sistemet socialiste dhe bazohet në sistemin e delegimit i cili mundëson përfaqësimin ne kuvend të tri bazave deleguese: të punës së bashkuar, organizatave shoqërore-politike dhe bashkësive shoqërore-politike. P.sh ish Jugosllavia dhe kuvendi i ish KSA të Kosovës me tri dhoma. Ndërsa në varantin sovjetik ky pushtet i takonte sovjetëve ku vend të rëndësishme kishin Presidiumi suprem dhe Këshilli i ministrave. Sistemi I Konventës- Eshtë sistem në të cilin organi legjislativ pjesërisht dhe në mënyrë të tërthortë e ushtron edhe pushtetin ekzekutiv. Për herë të parë është aplikuar gjatë revolucionit francez në kohën e qeverisjes së jakobinëve. Shembull është Zvicra ku kuvendi federativ zgjedhë këshillin federativ prej 7 anëtareve në kompetencë të cilit është pushteti ekzekutiv. Parlamenti mund të anulojë ose pranojë propozimet e këtij këshilli.
• Nënkupton formën e qeverisjes shtetërore që bazohet në ushtrimin e pavarur të pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe ekziston në ato shtet ku çdo njëra nga këto organe është kompetent për kryerjen e pavarur të punëve të caktuara me kushtetutë dhe me ligj. Janë tri sisteme të bazuara në parimin e ndarjës së pushtetit shtetëror-sistemi parlamentar, sistemi presidencial dhe sistemi i përzier • Sistemi Parlamentar-është formë e ndarjes së pushtetit në të cilin rol dominant ka parlamenti si organ legjislativ dhe përfaqësues. Në sistemet parlamentare sipërfaqësisht duket se vend qendror ka parlamenti kurse në fakt këtë rol e ka qeveria të cilën e formon shumica parlamentare. Varësisht nga raporti në mes të parlamentit dhe qeverisë dallojmë dy modele: sistemin parlamentar anglez dhe sistemin parlamentar evropian. • Sistemi Presidencial- është formë e qeverisjes shtetërore e bazuar në ndarjen e funksioneve në mes te parlamentit dhe shefit të shtetit. Shefi i shtetit në këto sisteme paraqitet si bartës i pushtetit ekzekutiv • Sistemi I Përzier- ky sistem paraqet formën hibride të qeverisjes të bazuar në kombinimin e parimeve të sistemeve parlamentare dhe presidenciale. Në këto sisteme parlamenti edhe pse emëron shefin e shtetit dhe formon qeverinë nuk ka të drejtë të kontrollojë punën e tyre dhe ti shkarkojë ata
• Ne kuptim e gjere fjala parlamentarizem nenkupton sistemin politik,ne te cilin ne qender te vendosjes politike eshte parlamenti si trup perfaqesues i shoqerise. • Ky term eshte sinonim i demokracise parlamentare apo perfaqesuese • Ne kuptim te ngushte,fjala parlamentarizem nenkupton sistemin e qeverisjes parlamentare ne te cilin qeveria formohet,eshte pjese dhe kontrollohet prej parlamentit • Fjala Parlament rrjedh prej fjales latine PARLARE qe d.m.th te flasesh
• Ne kuptimin bashkekohore institucioni i parlamentit paraqitet dhe zhvillohet ne shekullin XVII ,ne Angli-djepi i parlamentarizmit,pas revolucionit te lavdishem • Para kesaj,ekzistonin forma tjera te ngjashme,por jo te njejta.Kryesisht ne forme te kuvendit apo keshillit konsultativ, kryesisht te formuar nga vet monarku apo perandori. • (Curia regis,ekleksia ne Greqine antike-te gjithe meshkujt e rritur,ne Rome Comitia,perbehej nga perfaqeuses fisesh te shquara,te ushtrise etj,pastaj Senati ne Rome,Magnum concilium ne Angli • Magna carta libertatum 1215-themelet e parlamentarizmit,vjen si rezultat i perpjekjeve per kufizimin e pushtetit te mbretit (Gjoni pa atdhe) • S’ka tatim,pa perfaqesim-moto e feudalisteve
• Villiami dhe Meri, (1688)pushtuan Angline dhe morren fronin me ndihmen e pronareve te tokave,pra feudaleve dhe me ndihmen e klerikeve protestan dhe detyruan Mbretin Xhejms te abdikoj dhe te largohet per ne France.Ky revolucion vazhdon te quhet “I LAVDISHEM”,per shkak te pasojave te vogla gjate nderrimit te monarkeve. • Wilian dhe Meri qeverisen bashkerisht dhe ne pajtim me Parlamentin.Ata edhe fronin e morren me vendimin e parlamentit.Pra,per here te pare Monarku shmanget nga e drejta hyjnore per sundim, ne te mire te se drejtes popullore per qeverisje. • Peticioni i te drejtave (1628) ,me te cilin kufizohet nderhyrja e mbretit ne disa te drejta te qytetareve.Ndalohen: • Caktimi i tatimeve,pa pelqim te parlamentit, • Arrestimet e paligjshme • Rekrutimet e detyrueshme • Shpallja e gjendjes se luftes etj
• Akti i rendesishem,pas Magna Carta Libertatum (1215)dhe Petition of Rights (1628) eshte The bill of rights/Ligji per te drejtat (1689) • Me kete akt,gjykohet sundimi i mehershem dhe percaktohet fuqia legjislative e parlamentit. • Ligjet nuk mund te zbatohen dhe as te suspendohen pa pelqimin e parlamentit; • Buxheti shteteror percaktohet nga parlamenti; • Liria e fjales ne parlament, • Zgjedjet e lira…etj
1-Përcaktimi i raporteve specifike midis pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv pushteti ekzekutiv në shumicën e vendeve parlamentare i nënshtrohet kontrollit të parlamentit. 2-Në këto sisteme organet ekzekutive po marrin rol kryesor politik përkatësisht të qendrës vendimtare të vendosjes politike. Kjo shprehet me faktin se shumica e akteve të cilat i miraton parlamenti i përgatit dhe propozon qeveria. 3- Qeveria formohet dhe funksionon sipas rregullave parlamentare. Mandatin për formimin e qeverisë e ka partia shumicë në parlament, në rast se asnjë parti nuk e ka shumicën atëherë qeveria formohet nga dy apo më shumë parti. 4-Zgjedhjet e lira të drejtpërdrejta dhe shumë-partiake parlamentare. 5- Raporti i parlamentit me shefin e shtetit në sistemet tipike parlamentare si dhe kuvendore shefi i shtetit zgjidhet dhe kontrollohet nga parlamenti. Në këto sisteme ai së bashku me qeverinë ushtron pushtetin ekzekutiv. Ndërsa në sistemet e kombinuara parlamenti nuk ushtron kontrolle mbi shefin e shtetit i cili zgjidhet drejtpërdrejtë nga populli.
Sistemet parlamentare tipizohen sipas tri kritereve kryesore: 1. Sipas formës së rregullimit shtetëror (MONARKITE PARLAMENTARE DHE REPUBLIKAT PARLAMENTARE, 2. Sipas raportit të parlamentit me qeverine (republika te pastra parlamentare,republika presidenciale dhe republika gjysme- presidenciale) 3. Sipas numrit të partive që marrin pjesë në jetën parlamentare. • Njepartiake • Dypartiake • Shumepartiake
• Sipas numrit të partive që marrin pjesë në jetën parlamentare sistemet parlamentare ndahen në : sisteme parlamentare një partiake, sisteme dy partiake dhe sisteme shumë partiake. Sistemet Parlamentare Një Partiake- bazohen në parimin e monizmit politik të bazuara në ndalimin e veprimit të partive politike të tjera të pluralizmit politik. Ato këtë e shprehin përmes kushtetutës. Janë shtete totalitare dhe autokratike ku edhe pse funksionojnë organet përfaqësuese nuk aplikohen rregullat e demokracisë parlamentare.( shembull ish shtetet socialiste Sistemet Parlamentare Dy Partiake- • është i bazuar në luftën dhe rivalitetin në mes të dy partive kryesore politike. Këto sisteme aplikojnë sistemin parlamentar të bazuar në sistemin shumë partiak mirëpo lufta për pushtet ushtrohet vetëm në mes të dy partive kryesore rreth të cilave pozicionohet shumica e trupit elektoral të një shteti. Pra në jetën politike marrin pjesë një numër i madh i partive me orientime të ndryshme politike mirëpo lufta bëhet vetëm në mes të dy partive . Karakteristik e këtyre sistemeve është se këto dy parti i ndërrojnë pozicionet në pushtet. Përfaqësues tipik janë SHBA- ku janë dy parti kryesore ajo Republikane dhe demokratike dhe Anglia ku dominojnë partitë :Konzervative dhe ajo Laburiste. Sistemet Shumë Partiake- i hasim në ato shtete ku lufta parlamentare zhvillohet midis shumë partive të ndryshme politike prej të cilave asnjëra nuk ka rol dominant politik. Karakteristik tjetër është koalicionet e shpeshta politike të cilat lidhen në mes të partive me orientime te ngjashme politike. Këto sisteme janë mjaft të përhapura në shumë shtete si ne Francë, Gjermani, Itali, Spanje, Greqi, Poloni, Shqipëri etj.
Fillimisht parlamenti ishte instrument për kufizimin e pushtetit të monarkut dhe bartjes së disa funksioneve të tij në organet përfaqësuese Krahas aplikimit të sistemit parlamentar si formë e qeverisjes, parlamenti merr atributet e organet ligjëdhenes dhe përfaqësues . Aktualisht parlamenti në sistemet demokratike paraqet institucion kryesor politik që mundëson funksionimin e demokracisë parlamentare dhe pluralizmit . Funksionet e parlamentit mund të ndahen në: legjislativ ,zgjedhor dhe mbikqyres
• Funksionet e parlamentit mund të ndahen në :legjislativ ,zgjedhor, mbikqyres,funksioni artikulues dhe funksioni i formimit të vullnetit
• Parlamenti është trup ligjdhënës të cilit i besohet ushtrimi I pushtetit legjislativ. • Funksioni ligjdhënës ka kufirin e lartë dhe kufirin e ulët. Kufiri I lartë përfshin të drejtë deri në nxjerrjen e aktit më të lartë kushtetutës dhe kufiri I ulët në nxjerrjen e urdhëresave dhe akteve nënligjore. • Funksioni I nxjerrjes së ligjeve përfshin tri faza të procesit legjislativ: • 1-Fazën e iniciativës legjislative • 2- Fazën e shqyrtimit dhe të miratimit të ligjeve • 3- faza e hyrjes në fuqi të ligje. • 1-Iniciativa legjislativ-nënkupton të drejtën e propozimit të ligjve në procedurën parlamentare . kjo e drejtë ju njihet në radhë të parë parlamentarëve , mirëpo në vendet me sistem parlamentar të qeverisjes propozues kryesor të ligjeve është qeveria. Përpos qeverisë kjo e drejtë I njihet edhe shefit të shtetit. Në shumë shtete parlamentare shefi I shtetit e ka të drejtën e vetos ndaj ligjeve të parlamentit.
• 2-Shqyrtimi I ligjeve në parlament-paraqet fazën ku parlamentarët japin vërejtjet dhe propozimet tyre ndaj tekstit të propozuar ligjor. Këto vërejtje mund të jepen në formë të amendamenteve. Pas shqyrtimit fillon procedura e miratimit ku propozimi mund të pranohet ose të hudhet poshtë. Ligjet mund të miratohen nga shumica parlamentare dhe në raste të caktuar nga shumica e kualifikuar e anëtarëve. • Kjo procedurë është e ndërlikuar në parlamentet me dy dhoma ose bikamerale. Te këto sisteme ligjet aprovohen vetëm kur marrin shumicën në të dy dhomat e parlamentit. 3-hyrja në fuqi- paraqet fazën e tretë dhe të fundit të procesit legjislativ ku ai fillon të prodhojë pasoja juridike. Lidhur me këtë rol të rëndësishëm kanë organet ekzekutive ( qeveria) të cilat mund t shtyjnë hyrjen në fuqi te ligjeve. Parimisht ligjet e miratuara hyjnë fuqi 15 dite pas shpalljes ne Gazeten Zyrtare( VOCATIO LEGIS). Në raste te caktuara mund të vendoset se hyjnë në fuqi ditën e miratimit apo të shpalljes së tyre e në disa raste vendoset për fillimin e aplikimit të tryre pas një kohe të gjatë. -në kuptimin e gjerë funksioni ligjdhënës I parlamentit përfshin edhe këto autorizime nxjerrjen e buxhetit dhe llogarinë përfundimtare, ratifikimin marrëveshjeve ndërkombëtare që I lidh qeveria apo shefi I shtetit, Vendosja për luftën dhe paqen dhe Shpallja e referendumit.
• FUNKSIONI ZGJEDHOR I PARLAMENTIT- përfshin funksionet si në vijim: a-zgjedhja dhe shkarkimi I shefit të shtetit. b- zgjedhja dhe shkarkimi I qeverisë apo anëtarëve të caktuar të sajë. 3- zgjedhja dhe shkarkimi I eprorëve të organeve dhe organizatave administrative 4- zgjedhja dhe shkarkimi I bartësve të funksioneve gjyqësore 5- zgjedhja dhe shkarkimi I gjykatësve të gjykatave kushtetuese 6-Zgjedhja dhe shkarkimi I bartësve të tjerë të autorizimeve publike. a) Në sistemet parlamentare dhe kuvendare parlamenti në mënyrë të pavarur zgjedhe dhe shkarkon qeverinë si dhe shefin e shtetit. Pra në këto sisteme qeveria dhe shefi I shtetit për punë e tyre I përgjigjen parlamentit. b-Në sistemet e përziera parlamentare –presidenciale ka të drejtë të zgjedhe dhe të shkarkojë vetëm qeverinë kurse shefi I shtetit zgjidhet nga të gjitha qytetarët me të drejtë vote. c) në sistemet presidenciale , parlamenti nuk ka autorizime zgjedhore në raport me shefin e shtetit dhe qeverinë. Në këto sisteme shefi I shtetit zgjidhet nga trupi elektoral dhe për punën e vet nuk I jep llogari parlamentit edhe pse kufizohet në disa obligime ndaj parlamentit
• Ky funksion nënkupton ushtrimin e kontrollit politik ndaj pushtetit në veçanti të qeverisë. Pra në sistemet parlamentare apo kuvendare parlamenti zgjedhe dhe shkarkon qeverinë e edhe shefin e shtetit ( kryetarin e republikës) me shefin e shtetit autorizimet janë më të kufizuara. Qeveria e cila formohet dhe funksionon nën mbikëqyrjen e parlamentit njihet si qeveria parlamentare. Instrumentet e kontrollit parlamentar të punës së qeverisë është e drejta e parlamentit te miratoj buxhetin pastaj instrumentet me të cilat shtrohet përgjegjësia e qeverisë në parlament. Mjetet me të cilat shtrohet përgjegjësia e qeverisë janë raportet e rregullta të qeverisë në parlament e që paraqesin mjetet e përhershme .
• Miratimi i buxhetit dhe paraqitja e raporteve periodike ne parlament Miratimi i buxhetit paraqet një akt te rëndësishëm për punën e çdo qeverie duke përcaktuar lartësinë e buxhetit parlamenti përcakton te hyrat dhe te dalat e shpenzimeve publike • Paraqitja e raporteve periodike, ne sistemet tipike parlamentare qeveria është e obliguar qe për punën e saj te njoftoje parlamentin përmes raporteve periodike
1-pyetjet e deputetëve, 2- interpelanca e parlamentare 3- komisionet parlamentare. Pyetjet e deputetëve- Janë instrument I kontrollit parlamentar ku deputetët I drejtohen me pyetje të caktuara qeverisë apo ministrit . këto pyetje kanë të bëjnë me njoftimin e deputetëve për aspektet konkrete te punës së qeverisë. Pyetjet mund të parashtrohen me gojë ose me shkrim dhe zakonisht ne fund të seancës parlamentare. Ministri mund të përgjigjet drejtpërdrejtë apo edhe me shkrin ne seancën tjetër nëse pyetja është bërë me shkrim. Dhe lidhur me pyetjen e deputetit nuk hapet diskutimi parlamentar pasi që në këtë shqyrtim marrin pjesë vetëm deputeti që pyet dhe ministri I cili flet ne emër te qeverisë. Interpelanca parlamentare- Është një nga institutet më të vjetra të kontrollit parlamentar ndaj qeverisë.Derisa të pyetjet e deputetëve marrin pjesë vetëm deputeti që pyet dhe ministri që përgjigjet te interpelanca parlamentare hapet debate dhe shqyrtimi ku marrin pjesë të gjithë parlamentarët dhe anëtarët e qeverisë dhe qëllimi I interpelancës është hapja e debatit për lëshimet dhe dobësitë eventuale të qeverisë apo ministrive përkatëse Votëbesimi I qeverisë- Përmes tij deputetët I marrin mandatin qeverisë para skadimit të afatit për të cilin është zgjedhur ajo .
‘’…parimi i ndarjes se pushteteve dhe kontrollit e balancimit ne mes tyre Kosova eshte Republike demokratike Kuvendi ushtron pushtetin legjislativ Presidenti perfaqeson unitetin e popullit dhe perfaqeson vendin brenda dhe jashte.Eshte garantues i funksionimit demokratik te institucioneve- (pushteti ekzekutiv) Qeveria eshte pergjegjese per zbatimin e ligjeve dhe politikave shteterore dhe i nenshtrohet kontrollit parlamentar- (pushteti ekzekutiv) Pushteti gjyqesor eshte unik,I pavarur dhe ushtrohet nga gjykatat Gjykata kushtetuese eshte organ i pavarur i mbrojtjes se kushtetutshmerise dhe bene interpretimin perfundimtar te kushtetutes.(neni 4)
Ndonese ka elemente gjysem presidenciale,Kosova eshte demokraci parlamentare me pushtete te ndara dhe reciprokisht te kontrolluara Sistemi i zgjedhjeve parlamentare eshte sistem proporcional,pra jo mazhoritar apo i shumices,sipas te cilit rezultati zgjedhor sjell perfaqesimin perkates perpjestimor me numrin e fituar te votatve te subjekteve konkuruese politike apo edhe kandidateve te pavarur.
Roli kryesor i Kuvendit te Kosoves,por edhe i Parlamenteve tjera ne Republikat parlamentare eshte qeverisja e pergjithshme e vendit,permes krijimit te politikave themelore dhe mbikqyrjes se zbatimit te tyre Tri funksione themelore: BERJA E LIGJEVE ,ndryshe funksioni legjidhenes MBIKQYRJA PARLAMENTARE,ndryshe funksioni mbikqyres ZGJEDHJA E ORGANEVE SHTETERORE,ndryshe funksioni zgjedhor
Instrumenti me i njohur dhe me i shpeshte i kontrollit parlamentar,permes te cilit cdo deputet ka te drejte te kerkoj pergjegje per ceshtje te caktuara nga qeveria,kryeministri apo ministrat. Pyetjet parlamentare mund te parashtrohen me shkrim dhe me goje Zakonisht percaktohet nje kohe e caktuar pyetje ne kuader te seances,por ka mundesi edhe te kete mbledhje te vecanta per pyetje parlamentare. Ne Kuvendin tone ,ne cdo seance ,pyetjet parlamentare behen menjehere pas deklarimeve jashte rendit te dites brenda kohes prej 60 min. Per nje mbledhje,deputeti mund te parashtroj me se shumti 2 pyetje. Pyetje per pergjegje me shkrim dhe per pergjegje me goje Pyetja duhet te parashtrohet ne Zyeren per Propozime dhe parashtresa s’paku 48 ore para fillimit te seances. Pyetjen e bere me shkrim deputeti mund ta lezoj edhe ne séance 2 min. Pergjigjja jo me gjate se 3 min..deputeti aty per aty mund te bej pyetje plotesuese 1 min,kurse pergjegja e minisrit apo kryeministrit jo me gjate se 2.min
Deputetet mund te bejne edhe pyetje per pergjegje me shkrim drejtuar kryeministrit apo ndonjerit prej ministraveper fushat e tyre te pergjegjesive.Pergjegja duhet te jepet brenda 2 javesh nga dita e parashtrimit Deklaratat jashte rendit te dites,zakonisht i bejne kryetaret e Grupeve parlamentare brenda 5 min.Mund te autorizohet ndonje deputet,poashtu qe te flas ne emer te GP. Nese deputeti paraqitet per deklarim jashte rendit te dites,ai ka te drejte qe brenda 3 min te shpreh mendimin e tij per ceshtjen e caktuar qe zakonisht jane aktuale dhe perbejne shqetesime vendore apo nacionale.
Eshte intstrument shume i dobishem per mbikqyrje parlamentare Nenkupton llogaridhenie te qeverise,apo bartesve te funksioneve publike ,te zgjedhur nga Kuvendi,per pergjegjesite nga fusha e tyre. Zakonisht inicohet per ndonje ceshtje te rendesise se vecante per te vleresuar dhe korigjuar zbatimin e ligjeve dhe te politikave te percaktuara nga Kuvendi. Interpelancen ne Kuvendin tone mund ta paraqesin: nje Grup Parlamentar apo me shume se 6 deputet,ne forme te shkruar Interpelanca duhet te permbaj: 1.Formulimin e sakte te ceshtjes 2.Arsyetimin e mocionit per interpelancen 3.Emrin dhe nenshkrimin e te autorizuarit te grupit parlamentar dhe, 4.Tekstin e mocionit,qe propozohet per votim (2+7+7 dite deri ne debat parlamentar) Propozuesi arsyeton 10 min ne fillim,5 min ne fund te debatit,kurse perfaqesuesi i qeversie 15 min. Debati zgjat 3 ore dhe perfundon me votim te rezolutes apo deklarates apo,ne raste te caktuara edhe te mosbesimit.
Mosbesimi ndaj qeverise mund te paraqitet nga 1/3 e deputeteve,kurse mosbesimi perligjet nese per te votojne shumica absolute Votebesimi,nderkaq eshte instrument politik i qeverise,me te cilin ajo e testone mbeshtetjen politike,por edhe kercenon me shperndarje te parlamentit ne sistemet ne te cilat renja e qeverise nenkuptom shkuarje ne zgjedhje te jashtezakonshme…behet per te siguruar mbeshtetje per politika apo ligje te diskutueshme,jopopullore,por jetike per qeverite
1. Kuvendi ka njëqind e njëzet (120) deputetë të zgjedhur me votim të fshehtë bazuar në listat e hapura. Vendet në Kuvend ndahen midis të gjitha partive, koalicioneve, nismave qytetare dhe kandidatëve të pavarur, në përpjesëtim me numrin e votave të vlefshme, të fituara prej tyre,në zgjedhjet për Kuvendin. 2. Në kuadër të kësaj ndarjeje, njëzet (20) prej njëqind e njëzet (120) vendeve janë të garantuara për përfaqësimin e komuniteteve që nuk janë shumicë në Kosovës, si vijon: (1) partitë, koalicionet, nismat qytetare dhe kandidatët e pavarur, të cilët janë deklaruar se përfaqësojnë komunitetin Serb, do të kenë numrin e vendeve në Kuvend të fituar në zgjedhjet e hapura, me minimumin dhjetë (10) vende të garantuara, në rast se numri i vendeve të fituara është më i vogël se dhjetë (10);
(2) partitë, koalicionet, nismat qytetare dhe kandidatët e pavarur, të cilët janë deklaruar se përfaqësojnë komunitetet e tjera, në Kuvend do të kenë numrin e vendeve të fituara në zgjedhjet e hapura me minimumin e vendeve të garantuara si në vijim: komuniteti Rom një (1) vend; komuniteti Ashkali një (1) vend; komuniteti Egjiptian një (1) vend; dhe një (1) vend shtesë do t’i jepet komunitetit Rom, Ashkali, ose Egjiptian, që ka numrin më të madh të votave të përgjithshme; komuniteti Boshnjak tri (3) vende, komuniteti Turk dy (2) vende dhe komuniteti Goran një (1) vend, nëse numri i vendeve të fituara nga secili komunitet është më i vogël se numri i vendeve të garantuara
(1) miraton ligje, rezoluta dhe akte të tjera të përgjithshme; (2) vendos të ndryshojë Kushtetutën me dy të tretat (2/3) e votave të të gjithë deputetëve të tij, përfshirë dy të tretat (2/3) e të gjithë deputetëve që mbajnë vendet e rezervuara dhe të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve që nuk janë shumicë në Kosovë; (3) shpall referendum, në pajtim me ligjin;
(4) ratifikon traktatet ndërkombëtare; (5) miraton Buxhetin e Republikës së Kosovës; (6) zgjedh dhe shkarkon Kryetarin dhe nënkryetarët e Kuvendit; (7) zgjedh dhe mund të shkarkojë Presidentin e Republikës së Kosovës në pajtim me Kushtetutën (8) zgjedh Qeverinë dhe shpreh mosbesimin ndaj saj; (9) mbikëqyr punën e Qeverisë dhe të institucioneve të tjera publike, të cilat, në bazë të Kushtetutës dhe ligjeve, i raportojnë Kuvendit;
(10) zgjedh anëtarët e Këshillit Gjyqësor të Kosovës dhe të Këshillit Prokurorial të Kosovës, në pajtim me Kushtetutën; (11) propozon gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese; (12) mbikëqyr politikën e jashtme dhe të sigurisë; (13) jep pëlqimin për dekretin e Presidentit mbi shpalljen e Gjendjes së Jashtëzakonshme; (14) vendos për çështjet me interes të përgjithshëm, të përcaktuara me ligj.
1. Kuvendi i Kosovës zgjidhet me mandat katërvjeçar, duke filluar nga dita e seancës konstituive, që mbahet brenda tridhjetë (30) ditësh nga dita e shpalljes zyrtare të rezultateve të zgjedhjeve. 2. Zgjedhjet e rregullta për Kuvend mbahen më së voni tridhjetë (30) ditë para përfundimit të mandatit, kurse në raste të shpërndarjes së Kuvendit, jo më vonë se dyzet e pesë (45) ditë pas shpërndarjes. 3. Presidenti i Republikës së Kosovës e thërret seancën e parë të Kuvendit. Në rast se Presidenti i Republikës së Kosovës nuk është në gjendje të thërrasë seancën e parë, Kuvendi mblidhet pa pjesëmarrjen e Presidentit. 4. Mandati i Kuvendit të Kosovës mund të vazhdohet vetëm në raste të Gjendjes së Jashtëzakonshme për masa emergjente të mbrojtjes ose në rast të rrezikut ndaj rendit kushtetues ose sigurisë publike të Republikës së Kosovës, dhe vetëm për aq sa zgjat Gjendja e Jashtëzakonshme, siç është përcaktuar me këtë Kushtetutë
1. Kuvendi i Kosovës nga radhët e veta zgjedh Kryetarin dhe pesë (5) nënkryetarë. 2. Kryetari i Kuvendit propozohet nga grupi më i madh parlamentar dhe zgjedhet me shumicën e votave të të gjithë deputetëve të Kuvendit. 3. Tre (3) nënkryetarët të propozuar nga tri grupet më të mëdha parlamentare, zgjidhen me shumicën e votave të të gjithë deputetëve të Kuvendit. 4. Dy (2) nënkryetarë përfaqësojnë komunitetet që nuk janë shumicë në Kuvend dhe ata zgjidhen me shumicën e votave të të gjithë deputetëve. Njëri nënkryetar do të jetë nga radhët e deputetëve të Kuvendit që mbajnë vendet të rezervuara ose të garantuara të komunitetit Serb, dhe tjetri nënkryetar nga radhët e deputetëve të Kuvendit që mbajnë vende të rezervuara ose të garantuara nga komunitetet tjera që nuk janë shumicë. 5. Kryetari dhe nënkryetarët e Kuvendit shkarkohen me votën e shumicës prej dy të tretave(2/3) të numrit të përgjithshëm të deputetëve. 6. Kryetari dhe nënkryetarët formojnë Kryesinë e Kuvendit. Kryesia është përgjegjëse për funksionimin administrativ të Kuvendit në mënyrën e përcaktuar me Rregulloren e Punës të Kuvendit.
(1) përfaqëson Kuvendin; (2) përcakton rendin e ditës, thërret dhe kryeson seancat; (3) nënshkruan aktet e miratuara nga Kuvendi; (4) ushtron edhe funksione të tjera, në bazë të kësaj Kushtetute dhe Rregullores së Punës të Kuvendit. 8. Në rast mungese ose pamundësie për të ushtruar funksionin, Kryetarin e Kuvendit e zëvendëson njëri nga nënkryetarët.
1. Mbledhjet e Kuvendit të Kosovës janë publike. 2. Mbledhjet e Kuvendit të Kosovës mund të jenë të mbyllura me kërkesën e Presidentit të Republikës së Kosovës, të Kryeministrit ose të një të tretës (1/3) së deputetëve, në rastet e përcaktuara me Rregulloren e Punës të Kuvendit. Vendimi miratohet në mënyrë të hapur e transparente dhe kërkon votën e dy të tretave (2/3) të deputetëve të Kuvendit të pranishëm dhe qe votojne 1. Kuvendi i Kosovës punimet vjetore i zhvillon në dy sesione. 2. Sesioni pranveror fillon të hënën e tretë të muajit janar, kurse sesioni vjeshtor fillon të hënën e dytë të muajit shtator. 3. Kuvendi ka kuorum kur janë të pranishëm më shumë se gjysma e të gjithë deputetëve të Kuvendit. 4. Kuvendi i Kosovës mblidhet në seancë të jashtëzakonshme me kërkesë të Presidentit të Republikës, të Kryeministrit ose të një të tretës (1/3) të deputetëve.
1. Deputetët e Kuvendit janë përfaqësues të popullit dhe nuk i nënshtrohen asnjë mandati detyrues. 2. Mandati i deputetit të Kuvendit të Kosovës fillon ditën e certifikimit të rezultatit të zgjedhjes. 3. Mandati i deputetit mbaron ose bëhet i pavlefshëm, nëse: (1) nuk bën betimin; (2) jep dorëheqjen; (3) emërohet anëtar i Qeverisë së Kosovës; (4) përfundon mandati i Kuvendit; (5) mungon gjashtë (6) muaj rresht në seancat e Kuvendit. Në raste të veçanta, Kuvendi I Kosovës mund të vendosë ndryshe; (6) dënohet me vendim gjyqësor të formës së prerë për vepër penale me një ose më shumë vjet burgim;
Sipas rregullores:deputeti ka te drejte te marre pjese ne menyre te barabarte ne nje grup parlamentar,te terhiqet nga grupi,te formoj nje grup te ri parlamentar,t’i bashkangjitet nje grupi tjeter ose te veproj si deputet i pavarur.Per secilin rast deputeti eshte i obliguar qe,per vendimin e tij,ta njoftoje me shkrim Kryetarin e Kuvendit Grupi i ri,i formuar me vone nuk mund te kete emer te njejte me ndonje grup tjeter parlamentar. Nje deputet nuk mund te jete anetare i me shume se nje grupi parlamentar Grupeve parlamentare u sigurohen hapesira te nevojshme dhe proporcionale,kushte dhe pajisje te nevojshme,si dhe nje staf politik…shih neni 20 i rregullores
Jane organe apo trupa te Kuvendit,permes te cilave ushtrohen funksionet kryesore te parlamentarizmit.Perbehen nga perfaqesuesit e subjekteve politike parlamentare dhe kane role dhe detyra te ndryshme,varesisht prej FUSHVEPRIMIT dhe kompetencave,te cilat caktohen,nepermjet rregullores apo vendimit te Kuvendit.Puna kryesore ne Kuvend eshte pikerisht puna ne komisione. Kuvendi i Kosoves emeron: Komisione te perhershme Komisione funksionale dhe, Komisione rastesh –ad hoc
tek ne jane: I. Per buxhet dhe financa II. Per te drejtat,interesat e komuniteteve dhe per kthim III. Komisioni per legjislacion dhe gjyqesi dhe, IV. Komisioni per integrim evropian V. Emertohen keshtu per shkak se cdo projektligj,rezolute apo deklarate,per cfare do fushe duhet doemos te kaloj nepermjet shqyrtimit dhe aprovimit neper keto komisione,te cilat vendosin sipas kompetencave te tyre.
 12,aktualisht dhe Kuvendi me vendim mund te shtoje apo reduktoj numrin e komisioneve.Quhen funksionale sepse krijohen mbi bazen e fushveprimeve te qeverise ne sektore te ndryshem si:ekonomi dhe financa,pune te brendshme dhe siguri,arsim,shkence,kulture,administrate publike,bujqesi,ambient etj.  Secili komision shqyrton projektligjet perkatese te resoreve perkatese qeveritare,por edhe politikat dhe rezultatet e punes se resoreve te caktuar,perkatesisht te ministrive perkatese..  Psh.komisioni per bujqesi shqyrton projektligjet per bujqesi,por ben edhe mbikqyrjen e punes se ministrise se bujqesise etj
 Krijohen me vendim te kuvendit,per shqyrtimin e ndonje ceshtje te vecane dhe ka autoritetin dhe funksionimin e njejte me ate te komisioneve funksionale.Zakonisht krijohen komisione hetimore parlamentare per hetimin e ndonje ceshtje te vecante dhe mandatohet nga Kuvendi me votim,puna e te cilit perfundon me raportin,I cili shqyrtohet dhe miratohet ne Kuvend  Komisionet mund te krijojne nenkomisione,duke njoftuar Kryetarin  Puna e komisoneve dhe nenkomisioneve rregullohet me rregulla te vecanta,te cilat i miratojne vete keto organe.Mbledhjet organizohen dhe vendimet merren ngjashem sikur edhe ne seancat e Kuvendit
shih Ligjin per nismen legjislative Cdo qytetare mund te inicoj nismen legjislative Cdo nisme legjislative duhet te kete perfaqesuesin Qytetari/et te drejten e nismes mund ta ushtrojne ose duke hartuar vet projektligjin ose duke i propozuar Kuvendit hartimin e projektligjit Perfaqesuesi njofton Kuvendin per nismen,cilen do qe e inicon. Brenda 6 muajve nga data e njoftimit,mblidhen 10.ooo nenshkr.. Nenshkrimet verifikohen nga Komisioni Qendror i zgjedhjeve,ne afat prej 15 diteve. Parregullsite eventuale duhet eleminuar brenda 30 diteve nga dita kur njoftohet perfaqesuesi. Pas kesaj,perfaqesuese,qofte nismen per hartim,qofte projektligjin e hartuar me nenshkrimet i dorezone te Kryetari apo Kryesia e Kuvendit Moapranimi I nismes I jep te drejte perfaqesuesit te nismes qe te inicoj proceduren gjyqesore ne Gjykaten kompetente per konteste administrative
Ne rastin e pare,pra kur qytetaret e hartojne vet projektligjin,Kuvendi eshte pergjegjes per shqyrtimin e projektligjit,ngjashem me proceduren e shqyrtimit te projektligjeve qe propozohen nga presidenti/ja,deputetet,komisionet apo grupet parlamentare. Ne rastin e dyte,pra kur nisma eshte ne formen e propozimit per hartimin e projektligjit,Kuvendi eshte pergjegjes per hartimin e tij,konforme Rregullores se Kuvendit,perndryshe,Kuvendi mund te kerkoj nga Qeveria qe te hartoj projektligjin Nese projektligjin e harton Qeveria,ajo e ngarkon ministrine e fushes perkatese qe te beje draftimin Perfaqesuesi i nismes ftohet qe te merr pjese ne Grupet perkatese te punes
Pavaresisht se kush e propozon,projektligji duhet te permbaj: a)Shkresen shpjeguese per objektivat qe synon ligji b)Deklaraten per ndikimin buxhtor ne vitin e pare dhe ne vitet ne vazhdim c)Deklaraten per perafrim dhe harmonizim me legjislacionin e BE-se Cdo projektligj duhet duhet te jete i hartuar ne gjuhen shqipe,serbe dhe angleze,ne leter dhe ne menyre elektronike Zyra per Propozime dhe Parashtresa e Kuvendit e verifikon aspektin formal-juridik te projektligjit,e regjistron sipas rendit dhe ua dergon deputeteve
 Instrumenti me i njohur dhe me i shpeshte i kontrollit parlamentar,permes te cilit cdo deputet ka te drejte te kerkoj pergjegje per ceshtje te caktuara nga qeveria,kryeministri apo ministrat.  Pyetjet parlamentare mund te parashtrohen me shkrim dhe me goje  Zakonisht percaktohet nje kohe e caktuar pyetje ne kuader te seances,por ka mundesi edhe te kete mbledhje te vecanta per pyetje parlamentare.  Ne Kuvendin tone ,ne cdo seance ,pyetjet parlamentare behen menjehere pas deklarimeve jashte rendit te dites brenda kohes prej 60 min.  Per nje mbledhje,deputeti mund te parashtroj me se shumti 2 pyetje.  Pyetje per pergjegje me shkrim dhe per pergjegje me goje  Pyetja duhet te parashtrohet ne Zyeren per Propozime dhe parashtresa s’paku 48 ore para fillimit te seances.  Pyetjen e bere me shkrim deputeti mund ta lezoj edhe ne séance 2 min.  Pergjigjja jo me gjate se 3 min..deputeti aty per aty mund te bej pyetje plotesuese 1 min,kurse pergjegja e minisrit apo kryeministrit jo me gjate se 2.min
Deputetet mund te bejne edhe pyetje per pergjegje me shkrim drejtuar kryeministrit apo ndonjerit prej ministraveper fushat e tyre te pergjegjesive.Pergjegja duhet te jepet brenda 2 javesh nga dita e parashtrimit Deklaratat jashte rendit te dites,zakonisht i bejne kryetaret e Grupeve parlamentare brenda 5 min.Mund te autorizohet ndonje deputet,poashtu qe te flas ne emer te GP. Nese deputeti paraqitet per deklarim jashte rendit te dites,ai ka te drejte qe brenda 3 min te shpreh mendimin e tij per ceshtjen e caktuar qe zakonisht jane aktuale dhe perbejne shqetesime vendore apo nacionale.
 Eshte intstrument shume i dobishem per mbikqyrje parlamentare  Nenkupton llogaridhenie te qeverise,apo bartesve te funksioneve publike ,te zgjedhur nga Kuvendi,per pergjegjesite nga fusha e tyre.  Zakonisht inicohet per ndonje ceshtje te rendesise se vecante per te vleresuar dhe korigjuar zbatimin e ligjeve dhe te politikave te percaktuara nga Kuvendi.  Interpelancen ne Kuvendin tone mund ta paraqesin: nje Grup Parlamentar apo me shume se 6 deputet,ne forme te shkruar  Interpelanca duhet te permbaj: 1.Formulimin e sakte te ceshtjes 2.Arsyetimin e mocionit per interpelancen 3.Emrin dhe nenshkrimin e te autorizuarit te grupit parlamentar dhe, 4.Tekstin e mocionit,qe propozohet per votim (2+7+7 dite deri ne debat parlamentar) Propozuesi arsyeton 10 min ne fillim,5 min ne fund te debatit,kurse perfaqesuesi i qeversie 15 min. Debati zgjat 3 ore dhe perfundon me votim te rezolutes apo deklarates apo,ne raste te caktuara edhe te mosbesimit.
 Mosbesimi ndaj qeverise mund te paraqitet nga 1/3 e deputeteve,kurse mosbesimi perligjet nese per te votojne shumica absolute  Votebesimi,nderkaq eshte instrument politik i qeverise,me te cilin testone mbeshtetjen politike,por edhe kercenon me shperndarje te parlamentit ne sistemet ne te cilat renia e qeverise nenkuptom shkuarje ne zgjedhje te jashtezakonshme…behet per te siguruar mbeshtetje per olitika apo ligje te diskutueshme,jopopullore,por jetike per qeberite
Deputetët e Kuvendit të Kosovës ushtrojnë funksionin e tyre në interesin më të mirë të Republikës së Kosovës dhe në pajtim me këtë Kushtetutë, ligjet dhe rregullat e procedurës së Kuvendit. 1. Deputetët e Kuvendit gëzojnë imunitet nga ndjekja penale, paditë civile ose shkarkimi për veprimet dhe vendimet e tyre brenda fushëveprimit të përgjegjësive të tyre si deputetë të Kuvendit. Imuniteti nuk pengon ndjekjen penale të deputetëve të Kuvendit për veprimet e ndërmarra jashtë fushëveprimit të përgjegjësive së tyre si deputetë të Kuvendit. 2. Deputeti i Kuvendit nuk mund të arrestohet dhe as ndalohet përderisa është duke kryer detyrat e tij/saj si deputet i Kuvendit, pa pëlqimin e shumicës së të gjithë deputetëve të Kuvendit.
 [Shpërndarja e Kuvendit]  1. Kuvendi shpërndahet në këto raste:  (1) nëse brenda afatit prej gjashtëdhjetë (60) ditësh nga dita e caktimit të mandatarit  nga Presidenti i Republikës së Kosovës, nuk mund të formohet Qeveria;  (2) nëse për shpërndarjen e Kuvendit votojnë dy të tretat (2/3) e të gjithë deputetëve,  shpërndarja bëhet me dekret të Presidentit të Republikës së Kosovës; - 30 -  (3) nëse brenda afatit prej gjashtëdhjetë (60) ditësh nga dita e fillimit të procedurës së  zgjedhjes, nuk zgjedhet Presidenti i Republikës së Kosovës.  2. Kuvendi mund të shpërndahet nga Presidenti i Republikës së Kosovës, pas votimit të  suksesshëm të mosbesimit të Qeverisë.
A.Sipas formes se rregullimit shteteror  1.Monarki parlamentare (Angli,Spanje,Japoni,Holande,Norvegji etj)  2.Republike parlamentare (model dominues) B.Sipas raportit te parlamentit me qeverine dhe shefin e shtetit  1.Sistemet e pastra (te plota) parlamentare (te rralla-karakteristike e shteteve socialiste qe kane zbatuar sistemin e Kuvendit)  2.Sistemet gjysmeparlamentare  3.Sistemet e perziera parlamentare C.Sipas numrit te partive  1.Njepartiake (sistemet totalitare,autokratike-psh.,Gjermania naziste,Italia fashiste,sistemet socialiste-komuniste)  2.Dypartiake (Angli,SHBA)  3.Shumepartiake (Gjermani,Itali,Slloveni,Maqedoni,Shqiperi,Kosove etj)
1.Bikamerilmi i c’ekuilibruar 2.Bikamerilzmi i ekuilibruar I pari nenkupton dhoma me pushtete te ndryshme politike dhe kushtetuese,ku dhoma e dyte apo dhoma e larte ka pushtet te kufizuar (Angli,Austri,Irlande,Japoni,Gjermani etj) I dyti nenkupton dhoma me pushtete te njejta politike dhe kushtetuese (SHBA,Itali,Belgjike etj Praktika parlamentare njehe edhe sisteme parlamentare me me shume dhima tri e madje pese,psh.kuvendet e federalizmit jugosllav dhe te njesive federale.
• • • • • •
 Në sistemin dy-dhomësh dhoma e lartë apo dhoma e dytë është organ federal apo i njesive administrative territoriale dhe përfaqëson njësit federale ,perkatesisht njesite e medha administrative territoriale.  Kjo dhomë paraqitet në dy forma kryesore:  a) Senati- si në ShBA , Zvicër, Kanada etj. dhe  b) në formë të këshillit – si në gjermani.  Ne rastin e pare,senatoret kane autonomi ne punen e tyre,kurse ne rastin e dyte deputetet jane te kufizuar dhe jane perfaqesues te vullnetit politik te njesive admin.territoriale te cilat i kane deleguar.
1-Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të përfaqësimit te njësive federale -SHBA, Zvicër, Gjermani etj,. 2--Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të zgjedhjeve të përgjithshme dhe aplikohet në senatin e Italisë. 3- Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të emërimit të anëtareve dhe aplikohet në Kanada,Angli etj,te cilet me propozimin e kryeministrit i emeron guvernatori gjeneral,perkatesisht Mbreteresha. 4- Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të trashëgimisë të funksionit (Angli etj) Në disa raste kompetenca e të dy dhomave është e njëjtë e ne disa raste apo vende kompetencat e dhomës së dytë janë më të kufizuara.
Dy sisteme: A)Sistemi I pare I jep liri tee plote parlamentit qe me rregulloren e punes te percaktoje mbledhjet,kohezgjatjen dhe rendin e dites.Shembull Parlamenti Gjerman,I cili praktikisht funksionon gjate gjithe vitit,kurdo qe ka nevoje,pa u kufizuar ne sesione. B)Sistemi i sesioneve. Sesion quhet mbledhja e përgjithshme e parlamentit e thirrur në mënyrë periodike për të vendosur për çështjet që janë nën kompetencat e sajë psh. ne Kosove,sesioni pranveror,i cili fillon te henen e trete te Janarit dhe sesioni vjeshtor, i cili fillon te henen e dyte te shtatorit. Lidhur me organizimin dhe mbajtjen e mbledhjeve jane te rendesishme tri ceshtje: 1.Konvokimi ose thirrja e mbledhjeve 2.Caktimi i rendit te dites 3.Menyra e marrjes se vendimeve
I. Mbledhjet e parlamentit II. Vendimmarrja parlamentare III. Udheheqja e parlamentit IV. Grupet parlamentare V. Komisionet parlamentare
-Konvokimi i mbledhjeve e bën kryesuesi i parlamentit por në seance të jashtëzakonshme parlamenti konvokohet edhe me kërkesë të kryetarit të republikës , me kërkesë të qeverisë dhe me kërkesën e një të tretës të deputetëve së parlamentit -Caktimi i rendit të ditës- zakonisht bëhet ne bazë të orarit të punimeve të parlamentit për një periudhë më të gjatë nga ana e parlamentit-dhe kjo vlen për sesionet e rregullta ndërsa për sesionet e jashtëzakonshme rendin e ditës e cakton propozuesi i sesionit pra qeveria, shefi i shtetit dhe grupi i deputetëve të parlamentit
Lidhur me këtë çdo parlament merr vendime të plotfuqishme sipas mënyrës së caktuar me rregulloren e tij ose sipas parimeve kushtetuese dhe natyrisht për marrjen e vendimeve është i nevojshëm prezenca e mjaftueshëm e deputetëve. Janë të njohura dy mënyra për marrjen e vendimeve: 1-marrja e vendimeve me shumicën e thjeshtë të votave të deputetëve dhe, 2- përmes shumicës së kualifikuar pre dy të tretave te deputetëve të parlamentit- zakonisht kjo bëhet për zgjedhjen dhe shkarkimin e kryetarit te shtetit, të qeverisë, për votëbesimin të qeverisë etj. Ndërsa në rastet kur parlamenti ka dy dhoma apo edhe më shumë shpesh përcaktohet se për marrjen e ndonjë vendimi duhet të deklarohen njejtë të dy dhomat e parlamentit . Zakonisht votimi në parlament bëhet në mënyrë publike dhe në rast kur shprehimisht është përcaktuar bëhet ne mënyrë të fshehtë.
Kryetari është organ i zgjedhur nga parlamenti i cili kryeson dhe udhëheq punën e tij. Zakonisht kryetari zgjidhet nga radhët e shumicës parlamentare dhe i nënshtrohet rizgjedhjes kur ndërron shumica parlamentare . Në këto raste mandatarin për kryetar e propozon partia politke pozitare kurse partitë opozitare propozojnë kandidatët për nënkryetar të parlamentit. Kryetari duhet të ushtroj funksionin e tij në mënyrë objektive të kujdeset për ligjshmërinë e punës së parlamentit , efikasitetin e punë, procedurën e vendosjes etj.. Si rregull kryetari i parlamentit nuk merr pjesë në debat . Në parlamentet me dy dhoma veçanërisht në dhomën e ulët mund të ketë dy kryesi-jopartiake dhe të depolitizuar për shembull kryesuesi i depolitizuar është spikeri i dhomës së ulët në Angli, ai zgjidhet nga radhët e anëtarëve të dhomës së komunave me propozim të qeverisë pas një konsulte me opozitën. Mënyrë tjetër është kur funksionin e kryetarit të parlamentit e ushtron sipas një funksioni tjetër p.sh në SHBA- nënpresidenti i shtetit është edhe kryetar i senatit.
 Sipas rregullores:deputeti ka te drejte te marre pjese ne menyre te barabarte ne nje grup parlamentar,te terhiqet nga grupi,te formoj nje grup te ri parlamentar,t’i bashkangjitet nje grupi tjeter ose te veproj si deputet i pavarur.Per secilin rast deputeti eshte i obliguar qe,per vendimin e tij,ta njoftoje me shkrim Kryetarin e Kuvendit  Grupi i ri,i formuar me vone nuk mund te kete emer te njejte me ndonje grup tjeter parlamentar.  Nje deputet nuk mund te jete anetare i me shume se nje grupi parlamentar  Grupeve parlamentare u sigurohen hapesira te nevojshme dhe proporcionale,kushte dhe pajisje te nevojshme,si dhe nje staf politik…shih neni 20 i rregullores
Jane organe apo trupa te Kuvendit,permes te cilave ushtrohen funksionet kryesore te parlamentarizmit.Perbehen nga perfaqesuesit e subjekteve politike parlamentare dhe kane role dhe detyra te ndryshme,varesisht prej FUSHVEPRIMIT dhe kompetencave,te cilat caktohen,nepermjet rregullores apo vendimit te Kuvendit.Puna kryesore ne Kuvend eshte pikerisht puna ne komisione. Kuvendi i Kosoves emeron: Komisione te perhershme Komisione funksionale dhe, Komisione rastesh –ad hoc
tek ne jane: 1. Per buxhet dhe financa 2. Per te drejtat,interesat e komuniteteve dhe per kthim 3. Komisioni per legjislacion dhe gjyqesi dhe, 4. Komisioni per integrim evropian 5. Emertohen keshtu per shkak se cdo projektligj,rezolute apo deklarate,per cfare do fushe duhet doemos te kaloj nepermjet shqyrtimit dhe aprovimit neper keto komisione,te cilat vendosin sipas kompetencave te tyre.
 12,aktualisht dhe Kuvendi me vendim mund te shtoje apo reduktoj numrin e komisioneve.Quhen funksionale sepse krijohen mbi bazen e fushveprimeve te qeverise ne sektore te ndryshem si:ekonomi dhe financa,pune te brendshme dhe siguri,arsim,shkence,kulture,administrate publike,bujqesi,ambient etj.  Secili komision shqyrton projektligjet perkatese te resoreve perkatese qeveritare,por edhe politikat dhe rezultatet e punes se resoreve te caktuar,perkatesisht te ministrive perkatese..  Psh.komisioni per bujqesi shqyrton projektligjet per bujqesi,por ben edhe mbikqyrjen e punes se ministrise se bujqesise etj
 Krijohen me vendim te kuvendit,per shqyrtimin e ndonje ceshtje te vecante dhe ka autoritetin dhe funksionimin e njejte me ate te komisioneve funksionale.  Zakonisht krijohen komisione hetimore parlamentare per hetimin e ndonje ceshtje te vecante dhe mandatohet nga Kuvendi me votim,puna e te cilit perfundon me raportin i cili shqyrtohet dhe miratohet ne Kuvend  Komisionet mund te krijojne nenkomisione,duke njoftuar kryetarin  Puna e komisoneve dhe nenkomisioneve rregullohet me rregulla te vecanta,te cilat i miratojne vete keto organe.  Mbledhjet organizohen dhe vendimet merren ngjashem sikur edhe ne seancat e Kuvendit
Ne shtetet demokratike opozita ka për detyre kontrollin e qeveritare qe posedojnë mandatin qeverisës përkatësisht telekomandën. Kjo do te thotë se opozita kujdeset qe qeveritari ti prezanton interesat e atyre te cilët atij ja kane dhëne për një kohe te caktuar bateritë e tyre. Ajo kritikon zgjedhjen e programit dhe përpiqet te tregoj se cilin program me te mire do ta lëshonte ajo ne rast se votuesit do te ja kishin dhëne asaj bateritë e tyre. Transparenca e punës se parlamentit Parlamentet si sinonim i sovranitetit popullor janë te hapura para opinionit dhe zgjedhëseve ne te gjitha segmentet e punës se tyre. Qytetaret dhe zgjedhësit kane nevoje te shohin se si punon parlamenti dhe sa i realizon pritjet e tyre si zgjedhës dhe si kontribuues te formimit te parlamentit. Transparenca e punës se parlamentit siguron një lloj kontrolli politik qe i bëjnë zgjedhësit punës se tij
Disiplina parlamentare dhe mbajtja e rendit ne parlament Rregullorja e brendshme e punës se parlamentit qe me te drejte quhet shpesh edhe kushtetute e parlamentit, cakton procedurat parlamentare ne funksion te krijimit te rendit dhe mirëvajtjes se punës ne parlament. E cila duhet te siguroje një atmosfere demokratike parlament për te shmangur veprimet arbitrare. Debati parlamentar Parlamenti është institucion i debatit, ballafaqimit politik dhe shprehjes se mendimeve dhe opinioneve te ndryshme politike. Parlamenti është negacion i njemendesise politike dhe monizmit politik dhe vend i shprehjeve e diversiteteve dhe alternativave politike Gjuha joparlamentare Gjuhe joparlamentare konsiderohet fjala ose fjalimi fyes, i cili fyen dinjitetin personal te anatreve te parlamentit, anetarve te qeverise, kryeministrit, presidentit ose funksionarve tjere te larte ose dinjitetin dhe integritetin e bashkesive etnike gjuhesore fetare ose nxisin urrejtje etnike raciale ose diskriminime tjera.
Marrja e fjalës parlamentare Nëse deputeti nuk i përmbahet kohëzgjatjes se fjalimit te tij atij i merret fjala dhe vetëm me ndërhyrjen e kryetarit mund ti akordohet një kohe e shkurtër shtese. Fjala mund ti merret deputetit i cili arbitrarisht del ne foltore te parlamentit dhe pa ftese dhe leje merr fjalën. Replika parlamentare Replika parlamentare paraqet institucionin e debatit parlamentar qe i jep te drejtën një deputeti t’i kundërpërgjigjet folësit, i cili ne mënyre te drejtpërdrejte ose te tërthortë ka përmendur ose aluduar emrin e tij ose ka permendur fjalimin e tij.
 Kriza parlamentare nënkupton pamundësinë e parlamentit për te ushtruar funksionet e veta kushtetuese. Ne radhe te pare kjo pamundësi shprehet ne bllokimin e parlamentit ne ushtrimin e funksionit legjislativ dhe ne zgjedhjen qeverise. Shkaqet me te shpeshta ne shfaqjen e krizave parlamentare janë: 1. Mungesa e mazhorancave stabile parlamentare. 2. Konfliktet ne mes te parlamentit dhe presidentit rreth zgjedhjes se kryeministrit dhe qeverise. 3. Dështimi i koalicioneve parlamentare dhe qeveritare dhe pamundësia e ndërtimit te koalicioneve te reja 4. Mosvotimi i buxhetit ne parlament. 5. Obstruksioni parlamentar nga ana e opozitës
Shpërndarja e parlamentit paraqet një institucion parlamentar qe nënkupton përfundimin e mandatit para skadimit te mandatit te rregullt për te cilin është zgjedhur. Shpërndarja e parlamentit vjen si pasoje e rrethanave te caktuara kushtetuese dhe politike te cilat bllokojnë punën e tij, bëjnë te pamundshme ushtrimin e funksioneve kushtetuese dhe krizave te tjera parlamentare te cilat nuk mund te tejkalohen me mjete te tjera politike. Koalicionet parlamentare dhe qeveritare Janë instrumente politike qe nënkuptojnë bashkimin e dy apo me shume partive politike me qellim te krijimit te mazhorancave parlamentare dhe qeverise se koalicionit. Koalicionet politike mund te klasifikohen sipas dy kritereve kryesore: 1. Ne baze te kohës se lidhje s se tyre janë te njohura koalicionet parazgjedhore dhe ato pas zgjedhore 2. Ne baze te numrit te partive qe formojnë koalicionet politike janë te njohura koalicionet biletarale qe ndërtojnë dy parti politike dhe koalicionet e gjera qe përfshinë një spektër te gjere te partive politike ne pushtet
 shpreh raportin në mes të zgjedhjeve dhe deputetëve në parlament dhe kuptohet në dy mënyra: a- në kuptimin të kohëzgjatjes ë funksionit të deputeteve në parlament b-në kuptim të autorizimeve të deputetit në parlament dhe raportit të tij me zgjedhësit.  Zakonisht mandati kohor zgjat 4 vjet, ndërsa në vartësi se qfare pozite ka deputeti në parlament dhe të raportit të tij me zgjedhësit janë të njohura dy lloje të mandatit parlamentar 1-mandati imperativ dhe 2-mandati i lirë parlamentar.
 Mandati imperativ( urdhërues , detyrues)-nënkupton kufizimin e fushëveprimit te deputetëve në parlament. Ai paraqitet si përfaqësues I njësisë së caktuar elektorale dhe I zgjedhësve te tij. Duke zgjedhur deputetin si përfaqësues zgjedhësit atij I japin autorizimin që ai të vendos në emër të tyre. Ky mandat quhet imperativ sepse deputeti nuk mund të bëjë asgjë jashtë asaj që është përfshirë në mandatin që ka marr nga zgjedhësit. Andaj zgjedhësit mund të I japin deputetit udhëzime duke I diktuar atij zgjedhjet për të cilat ai duhet ti votojë dhe në mungesë të këtyre udhëzimeve ai duhet te frymëzohet nga opinioni dhe interesat e zgjedhësve. Ky mandat ka për qëllim realizimin e demokracisë së drejtpërdrejt. Aktualisht shumica e parlamenteve e kanë braktisur këtë lloj mandati. Ky mandat e shëndrron deputetin në transmetues mekanik të dëshirave jashtë parlamentit
Mandati i lirë- ky mandat nuk e kufizon veprimin e deputetit në parlament me qëndrimet e trupit te tij elektoral. Pra sipas këtij mandati deputeti nuk përfaqëson vetëm trupin e tij elektoral por ai përfaqëson tërë popullin e atij vendi. Mirëpo kjo nuk do të thotë që deputeti me mandat të lirë mund të ushtrojë funksionin në kundërshtim me interesat dhe vullnetin e zgjedhësve
Nënkupton marrjen e mandatit të deputetit para skadimit të mandatit për të cilin ai është zgjedhur. Është paraqitur për herë të par nën ndikimin e ideologëve të borgjezisë kur kjo po përgatitej për marrjen e pushtetit nga fisnikëria feudale.  Revokimi ka gjetur zbatim sidomos në shtetet e regjimeve komuniste dhe socialiste. Përjashtimisht kësaj edhe sot revokimi gjene zbatim të kufizuar. Por përveq revokimit ekzistojnë edhe mënyra të tjera të revokimit të mandatit të deputetit para afatit,siç janë : vdekja e deputetit, shpërndarja e parlamentit në mbarim të afatit të legjislaturës dhe para mbarimit të këtij afati, kur deputeti merr funksione të tjera që janë te pa pajtueshme me mandatin parlamentar, me dorëheqjen e deputetit( pra askush nuk mund ta ndalojë atë nga e drejta e tij për dorëheqje)
 -Për herë të par u aplikua në Angli me ligjin mbi te drejtat( Bill of righs) . Imuniteti ju afron bartësve të funksioneve përfaqësuese dhe politike garancinë kushtetuese se gjatë kohës së ushtrimit të funksioneve të tyre nuk do ti nënshtrohen masave represive shtetërore dhe përfshin papërgjegjësinë penale dhe paprekshmërinë penale të përfaqësuesit. Papërgjegjësia penale- nënkupton që deputeti nuk ka përgjegjësi ligjore dhe nuk mund të ndiqet për shkak të mendimeve të shprehura dhe votës së dhënë gjatë funksionit si deputet
 nënkupton këto kufizime: ndaj deputetit të parlamentit nuk mund të fillohet ndjekja penale e as që mund të privohet nga liria pa pëlqimin e parlamentit dhe se procedura penal ndaj deputetit mund të fillohet pa pëlqimin e parlamentit vetëm në rast se ai kryen vepër penale të dënueshme mbi 5 vjet. Paprekshmëria e deputetit pra nuk është absolute por relative ngase me vendimin e parlamentit atij mund të i merret kjo e drejtë.  Deputetin nuk e mbron imuniteti kur kryen vepër penale të dënueshme mbi 5 vjet.  Paprekshmëria penale për dallim nga papërgjegjësia e deputetit –për mendimin dhe votën e dhënë në parlament ( e cila nuk është e kufizuar) është e kufizuar në aspektin kohor sepse pas skadimit të afatit të mandatin nuk gëzon imunitet dhe barazohet me të gjithë qytetarët.  Shumica e shteteve njohin imunitetin parlamentar për këto funksione: -deputet parlamentar qendror dhe ata te parlamenteve lokale, -shefit të shtetit, -eprorëve të organeve dhe organizatave administrative që i emëron parlamenti, -gjyqtarët, prokurorët publik, -gjyqtarët e gjykatave kushtetuese, dhe -persona të tjerë që gëzojnë imunitet parlamentar sipas ndonjë ligji të veçantë. Në republikën e Kosovës të njëjtat funksione si më lartë kanë imunitet dhe sipas kushtetutës se Kosovës për çështje të imunitetit parlamentar kuvendi formon komisionin imunitet-mandatar i cili vendos për raste konkrete.
 është institucion i cili përfaqëson shtetin brenda dhe jashtë dhe eshte perfaqesues i unitetit te popillit  Varësisht nga forma e e paraqitjes se shefit te shtetit ekzistojnë qeverisje shtetërore monarkike dhe republikane. 1) Monarku zgjidhet në bazë të parimit të trashëgimisë dhe me mandat të përjetshëm. Ai nuk ka përgjegjësi politike ndaj organeve tjera shtetërore por përgjigjet materialisht në kontestet e ndryshme civile. Format më të njohura të monarkise janë monarkia absolute , monarkia kushtetuese dhe monarkia parlamentare  2) Kryetari i republikës si shef i shtetit paraqet institucion zgjedhor, ai zgjidhet në dy mënyra: të drejtpërdrejtë nga trupi elektoral dhe nga ana e parlamentit. Mandati i tij është i kufizuar dhe si rregull i njëjti mundet të zgjidhet shef i shtetit më së shumti dy herë-dy mandate. Pozita e kryetarit të republikës është i kushtëzuar me formën e qeverisjes të cilën e aplikon një shtet.  Në shtetet me sistem parlamentar dhe kuvendar ai zgjidhet nga parlamenti dhe së bashku me qeverinë ushtron funksion ekzekutiv. Në praktik në sistem të tilla kryetari ushtron vetëm funksione formale dhe nuk ka ndikim te theksuar në jetën politike.  Në sistemet e përziera ( parlamentare-presidenciale) pozita e shefit të shtetit ndryshon ai zgjidhet nga trupi elektoral dhe nuk është përgjegjës para parlamentit. Në këto shtet kryetari propozon mandatarin për formimin e qeverisë , dhe zgjedhë funksionar të tjerë.  Në sistemet presidenciale kryetari i shtetit paraqet institucion kryesor politik. Në këto shtete pushteti është i ndarë në tri dege kryesore, por presidenti është funksioni kryesor dhe i cili krahas funksionit ekzekutiv ushtron edhe kontroll ndaj funksionit legjislativ të parlamentit
Ne sistemet bashkekohore shefi i shtetit eshte bartes i ekzekutivit te pushtetit shtetëror.  Varësisht se a e ushtron funksionin ekzekutiv vet apo me qeverinë kemi tri lloje të pushteteve ekzekutive: pushteti monocefal, bicefal dhe të përzier. 1.Pushteti ekzekutiv monocefal është kur shefi i shtetit është bartës i vetën i tërë pushtetit ekzekutiv dhe njëkohësisht është shef i qeverisë si p.sh SHBA. 2.Pushteti ekzekutiv bicefal është kur dy organe të larat shtetërore e ushtrojnë paralelisht funksionet ekzekutive. Në këto shtet roli i shefit të shtetit është formal ndërsa bartës i vërtetë i pushtetit ekzekutiv është qeveria.( sistemet parlamentare) 3.Pushteti Ekzekutiv i përzier ekziston në ato shtet ku shefi i shtetit dhe qeveria paralelisht ushtrojnë funksionin ekzekutiv p.sh Franca. Në aspektin organizativ shefi i shtetit mund të paraqitet në dy forma: individual dhe kolegial.  Përderisa monarku paraqitet gjithmonë individualisht, kryetari mund te funksionoj edhe individual dhe kolegjial( komitetet, presidiumet etj) kjo formë kolegjial zbatohet vetëm ne Zvicër ku shef i shtetit është këshilli federal prej 7 anëtarëve,por edhe Bosnje Hercegovina
 . Parlamenti në sistemet monarkike dhe presidenciale nuk ushtron kontrollin politik ndaj punës së shefit të shtetit. Përkundër kësaj parlamenti është i varur nga dy aspekte: 1.Në këto shtete shefi i shteti ka të drejtë të shpërndajë parlamentin dhe të shpallë zgjedhjet e parakohshme parlamentare., dhe 2. Shefi i shtetit nënshkruan dhe dekreton ligjet e miratuara në parlament dhe ka të drejtën e përdorimit të vetos ndaj akteve të miratuara në parlament. Ndërsa në sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga parlamenti ai mban përgjegjësin politike ndaj parlamentit deri në shkarkimin eventual të parlamentit.  Në sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga qytetarët drejtpërdrejtë parlamenti nuk ka të drejtë ta shtrojë çështjen e përgjegjësisë politike të tij.
Funksioni i përgjithshëm është përfaqësimi i shtetit brenda dhe jashtë . Si përfaqësues legjitim ai emëron dhe shkarkon përfaqësuesit diplomatik në botën e jashtme, pranon letra akreditive dhe kredenciale të përfaqësuesve te huaj , i jep mirënjohje dhe dekorata , bën faljen e kryesve te veprave penale. Ndërsa funksioni zgjedhor i tij është propozimi i mandatarit per qeverinë, gjyqtarët e gjykatave kushtetuese dhe ushtarake. Në shumicën e vendeve është edhe komandant i forcave të armatosura . Shefi i shtetit miraton vendime dhe aktvendime, urdhëresa, dekorate dhe akte te tjera nënligjore. Ai nënshkruan dhe dekreton ligjet e miratuara në parlament. -Në sistemet monarkike shefi i shtetit nuk përgjigjet për veprimet e tij ai nuk i nënshtrohet përgjegjësive politike dhe penale. Në sistemet presidenciale shefi i shtetit nuk ka përgjegjësi politike ndaj ndonjë organi tjetër dhe nuk mund të shkarkohet para skadimit të afatit. Përgjegjësia e tij mund të shtrohet nga trupi elektoral vetëm në rastet e shkeljes së rëndë të dispozitave kushtetuese.
 Qeveria është organ i pushtetit ekzekutiv por për dallim qeveria nuk ekziston në të gjitha shtetet por vetën në ato shtete parlamentare me sistem bicefal të pushtetit ekzekutiv.  Ne sistemet parlamentare qeveria nuk paraqet organ autonom dhe zgjedhet e kontrollohet nga ana e parlamentit.. Ne shumicën e shteteve parlamentare rol te rëndësishëm ne formimin e qeveris e ka shefi i shtetit i cili propozon mandatarin për formimin e qeverise .  Në sistem presidenciale qeveri nuk është organ i pavarur por trup këshillues i presidentit i cili e formon qeverinë.  Ndërsa në sistemet kuvendare qeveria është organ të cilit parlamenti ja beson disa funksione ekzekutive  Në sistemet presidenciale qeveria formohet dhe kontrollohet nga shefi i shtetit.  Janë të njohura dy modele të qeverisë : qeveria parlamentare dhe qeveria e kabinetit.
 Qeveria parlamentare-zgjedhet sipas rregullave parlamentare pas zgjedhjeve të rregullta parlamentare , ku krahas konstituimit të parlamentit zgjedhet edhe qeveria si organ ekzekutiv.  Mandatin për formimin e qeverisë e ka partia e cila i ka fituar zgjedhjet. Në rastet kur asnjë parti nuk e ka shumicën atëherë formohet qeveria e koalicionit nga dy apo më shumë parti. Në sistemet politike ku zbatohet parimi i unitetit të pushtetit e sidomos ato kuvendare qeveria në tersi i nënshtrohet kontrollit të kuvendit. Ndërsa në sistemet bashkohore qeveria paraqet organ kryesor parlamentar dhe kjo qeveri udhëheq me pushtetin shtetëror. Qeveria e kabinetit-edhe pse formohet nga parlamenti kjo qeveri funksionon si organ i pavarur shtetëror. Rolin dominant në formimin e saj e ka kryeministri i cili pas marrjes së mandatit nga ana e shefit të shtetit e formon kabinetin nga personat të cilët i zgjedh ai personalisht . Kjo qeveri ka funksione të gjëra shtetërore dhe politike. Parlamenti nuk mund të shtrojë çështjen e votëbesimit të qeverise së kabinetit. Qeverinë e kabinetit e formon partia politike e cila gjendet në pushtet dhe zakonisht ky sistem gjene zbatim në shtete dy partiake. Përpos në shtetet parlamentare qeveria formohet edhe nga presidenti në sistem presidenciale.
 Qeveria teknike apo e eksperteve-Është qeveri me karakter jashtë partiak dhe nuk formohet dhe nuk funksionon në bazë të rregullave parlamentare . Atë e përbëjnë ekspertet nga parti të ndryshme ose dhe nga ekspert që nuk i takojnë asnjë partie politike. Mandati i tyre përfundon me eliminimin e shkaqeve që kanë shkaktuar krizën parlamentare. Qeveria e shpëtimit kombëtar- aplikohet kur shteti është në krizë të thellë politike dhe ekonomike apo edhe i përfshirë në luftë civile ose ndëretnike. Qëllimi i sajë është shpëtimi i vendit dhe kombit kur i rrezikohet substanca e tij ekonomike dhe politike. Edhe kjo zgjidhet jashtë rregullave parlamentare dhe në të hyjnë personalitete të shquara. Mandati i saj është i kufizuar me eliminimin e gjendjes së jashtë zakonshme. Qeveria ne hije Qeveria ne hije paraqet qeveri opozitare e cila funksionon si kunderqeveri e ekzekutivit zyrtar. Ajo formohet nga partitë opozitare si alternative ekzistuese dhe si forme e luftës politike qe bën opozita
 Kuptimi partive politike dhe karakteristika e tyre Sipas teoricentit Fridrih partitë politike paraqesin një grup te qytetarëve te organizuar ne mënyre stabile me qellim te sigurimit dhe ruajtjes se pushtetit ndaj një grupi tjetër. Politologu Hasbahuva thekson se partitë politike paraqesin bashkimin e njerëzve me bindje dhe qëllime te njëjta politike me qellim te marrjes se pushtetit shtetëror dhe realizimin e qëllimeve te tyre politike
Paraqitja dhe zhvillimi i partive politike- janë paraqitur që nga shek. XII si rezultat i përpjekjeve të forcave progresive për të aplikuar parlamentarizmin si mjet kundër monarkisë absolute të monarkut. Fillimisht si formë e par e partive politike merret viti 1215 kur në Angli miratohet karta e madhe e lirive( Magna carta libertatem) si dokument i par historik më të cilin kufizohet pushteti absolut i monarkut. Ndërsa ne kuptimin bashkohor paraqiten prapë në Angli me bashkimin e sajë me Skocinë paraqitet partia “ TORY” e më vonë edhe e “ Wigëve”. Partinë Tory e formuan shtresa e aristokracisë e lidhur me dhomën e Lordëve që ishin pro monarkisë dhe partia e Wigëve që ishin liberalët dhe industrialistët e ri me dhomën e ulët të parlamentit. Më vonë partia Tory transformohet në partin Konzervative dhe partia e Wigëve në atë Liberale. Më vonë paraqitet edhe partia Laburiste e cila së bashku me atë Konservatore paraqesin partner të barabartë politik në Angli. Edhe pse në Angli ka edhe pareti të tjera me ndikimi të vogël mund të thuhet se Anglia ka ndërtuar model dy partiak parlamentar. Edhe ne SHBA është ndërtuar sitenmi dy partiak. Partia më e vjetër është ajo demokratike e formuar nga Tomas Xheferson dhe partia republikane. Përpos tyre veprojnë edhe parti të tjera me ndikim të vogël më jetën politike.
 Disa nga karakteristikat e partive janë: 1-partitë politike janë institucion dhe organizatat politike vullnetare që tubojnë njerëzit me orientime të njëjta politike. 2-Qëllimi themelor i tyre është pjesëmarrja në jetën politike me qëllim të marrjes, ruajtjes dhe pjesëmarrjes në pushtetin shtetëror. 3-partitë politike e ushtrojnë ndikimin e tyre politik në kuadër të sistemit parlamentar duke ju nënshtruar konkurrencës me partitë e tjera politike. 4-Ato kanë strukturë të organizuar të brendshme në pikëpamje territoriale dhe organe drejtuese. 5-Ato kanë programet e tyre ku shprehin qëllimet dhe kahjet e tyre politike. 6-Ato kanë ë anëtarsin e tyre ku varësisht nga numri i anëtarëve ato shprehin forcën reale të tyre. 7-partitë luftën për marrjen e pushtetit e bëjnë ne kuadër të zgjedhjeve të lira të drejtpërdrejta parlamentare dhe presidenciale
 Janë të njohura tri kushte për formimin e një partie për të vepruar në skenën politike të një shteti:  1-Ato duhet të kenë numër të caktuar të anetarve dhe sillet nga 100 deri në 1000 anëtar  2-duhet të ketë programin apo statutin politik ku shprehen orientimet programore te sajë, ku përcaktohet struktura e brendshme organizative dhe rregullohen çështjet e tjera.  3-ato duhet të regjistrohen pranë organit kompetent shtetëror me të cilin akt ato bëhen pjesëmarrëse legjitime te jetës politike te një shteti.
Partitë politike mund të ndahen në bazë të 4 kritereve kryesore: 1-në bazë të orientimit të tyre programor 2-Në bazë të raportit të tyre me pushtetin shtetëror 3-në bazë të veprimit parlamentar 4- në bazë të kritereve tjera.
Partitë majtiste- janë të gjitha ato parti të cikat angazhohen për masa liberale në shoqëri, për idenë socialiste dhe komunizmit dhe për programet e tjera sociale në shoqëri. Ato angazhohen për ndryshime evolutive në shoqëri dhe për krijimin e shoqërisë sociale të bazuar në mirëqenën politike dhe ekonomike të qytetarëve. Ata veprojnë me emërtime te ndryshme si : socialiste, social-demokratike , liberale etj. Në përgjithësi ndahen në dy grupe: a) në partitë majtiste bolshevike të bazuara ne ideoligjine marksiste dhe praktikën bolshevike mbi rolin udhëheqës të partisë komuniste dhe prisje ideore e shoqërisë. b) partitë majtiste të transformuara dhe të demokratizuara nga partitë e dikurshme bolshevike në parti moderne socialiste dhe social demokrate.
 Partitë politike djathtiste- për dallim nga ato majtiste këto angazhohen për programe antikomuniste dhe antisocialiste. Këto parti në programet e tyre angazhohen për shtet kombëtare të bazuara na shtetin e fortë juridik, dhe mund te ndahen ne:  1.Partitë ekstremiste djathtiste janë parti nacionaliste dhe shoviniste që bazohen në programet nacionaliste-shoviniste. Pra angazhohen për hegjemonizmin e kombit të tyre dhe për shtypje klasore dhe politike te kombeve dhe popujve të tjerë port këtë qëllim ato nuk përjashtojnë edhe përdorimin e dhunës.  2.Partitë politike djathtiste të cilat anojnë kah qendra angazhohen për dezideologjizmin e shoqërisë, për shtetin ligjor , për qeverisje të së drejtës dhe për barazinë e të gjithë qytetarëve para ligjit.  Partitë politike të qendrës-Konsiderohen ato të cilat pozicionohen në qendër duke marr atribute të partive majtiste dhe djathtiste. Konsiderohen të moderuara ngase angazhohen për metoda demokratike të veprimit politik.
Partitë politike në pushtet konsiderohen të gjitha ato cilat në zgjedhjet e lira fitojnë shumicën e vendeve parlamentare nga trupi elektoral. Konsiderohet se një parti e ka shumicën relative të parlamentit po qe se fiton më së shumti vende parlamentare në raport me partitë e tjera. Këto parti në të shumtën e rasteve formojnë së bashku me parti të tjera qeverisin e koalicionit. Ndërsa shumicën absolute e kanë ato parti politike të cilat fitojnë më tepër se gjysmën e vendeve parlamentare. Kjo parti fiton mandatin për formimin e qeverisë së saj e cila njihet si qeveri parlamentare. Janë të njohura dhe rastet kur partitë politike fitojnë shumicën e kualifikuar pra 2/3 e vendeve parlamentare. Këto parti vendosin në mënyrë të pavarur për çështjet me të rëndësishme nga fushëveprimi i parlamentit ( ndryshimi i kushtetutës, zgjedhja dhe shkarkimi i qeverisë etj).
 Partitë politike opozitare- janë ato parti që në parlament paraqesin pakicë pra kanë më pak vende në parlament se sa partitë në pushtet. Funksioni kryesor i partive politike opozitare është kritike e programit të partisë në pushtet dhe te qeverisë së sajë. Varësisht nga mënyra e veprimit të partive në parlament të gjitha partitë politike opozitare mund të ndahen ne :  1-partitë opozitare konstruktive dhe destruktive  2- partitë opozitare që participojnë në formimin e qeverisë dhe ato që nuk marrin pjesë në formimin e qeverisë. 1.Partitë opozitare konstruktive janë ato që kritikojnë programin e partisë në pushtet dhe te qeverisë së sajë dhe duke ofruar programet e tyre.  Ndërsa destruktive janë ato të cilat vetëm e kritikojnë veprimet e partisë në pushtet duke mos ofruar zgjedhjet e tyre alternative. Partitë opozitare të cilat marrin pjesë në formimin e qeverisë duke fituar resurse të caktuara në përbërjen e qeverisë përmes koalicioneve me partinë që ka fituar shumicën relative të vendeve në parlament.  Ndërsa partitë politke që nuk marrin pjesë në ushtrimin e pushtetit shtetëror janë ato parti opozitare që nuk participojnë në strukturën e pushtetit shtetëror, zakonisht aty ku ka konfrontime dhe orientime të papajtueshme politike
1. I jepte përparësi pronësisë publike, krahas pronësisë private mbi mjetet e prodhimit dhe të shpërndarjes 2. Kërkonte rol më të madh të qeverive në drejtimin dhe planifikimin e ekonomisë. 3. Politikë më të efektshme për realizimin e shpërnarjes së pasurisë nga njëri segment i shoqërisë në tjetrin. 4. Zgjerim të programeve qeveritare në kuadrin e Shtetit të Mirëqënies Sociale. 1. Ishte për rol mbizotërues të pronësisë private në ekonomi 2. Rol sa më të vogël të qeverisë në drejtimin dhe planifikimin e ekonomisë. 3. Rishpërndarje e kufizuar e të ardhurave 4. Minimizim të programeve qeveritare në kuadrin e shtetit të Mirëqënies Sociale.
 Roli i zgjedhjeve ne demokraci Nuk ka sistem demokratik pa zgjedhje te lira te përgjithshme dhe te drejta . Sovraniteti i popullit ne demokraci realizohet me pjesëmarrjen e tij ne marrjen e vendimeve politike dhe te drejtën e zgjedhjeve te institucioneve demokratike te cilave ju besohet mandati për te qeverisur vendin. Zgjedhjet si proces i funksionimit te demokracisë Demokracia funksionon nëpërmjet zgjedhjeve periodike ne te cilat krijohet legjitimiteti politike dhe merret mandati për qeverisjen e vendit. Zgjedhjet janë mjet me te cilat vihet ne funksion demokracia. Zgjedhjet si instrument i krijimit te legjitimitetit te pushtetit dhe pjesëmarrjes se qytetarëve ne jetën publike Pushteti shtetëror dhe qeveria legjitimohet përmes zgjedhësve . Përmes zgjedhjeve qytetaret me te drejte vote marrin pjese ne jetën publike duke i zgjedhur instuticionet përfaqësuese te cilave ju japin mandatin per drejtimin e vendit . Vullneti i popullit do te jete baze për autoritetet qeveritare,
Ne baze te organit përfaqësues qe zgjidhet kemi ; 1. zgjedhje parlamentare dhe presidenciale 2. Sipas nivelit te organeve qe zgjedhën kemi; zgjedhje lokale dhe ato qendrore 3. Sipas mënyrës se zgjedhjes kemi zgjedhje te drejtpërdrejta dhe te tërthorta 4. Ne baze te periudhës kohore janë te njohura : zgjedhje te rregullta, te jashtëzakonshme dhe te parakohshme
Parimet themelore te zgjedhjeve demokratike parlamentare janë: 1- E drejta e zgjedhjes së përgjithshme 2- 2-E drejta e barabartë e votës 3- Zgjedhjet e lira dhe të drejtpërdrejta 4- Votimi i fshehtë 5- Zgjedhjet shumëpartiake 6- Shtypi dhe informimi i lirë
 E drejta e zgjedhjes së përgjithshme-Nënkupton e drejta e çdo qytetari pa dallim gjinie, moshe, përkatësie politike, profesion apo dallim tjetër që të marr pjesë me votën e tij në zgjedhjen e organeve përfaqësuese apo që edhe vet te kandidohet dhe të zgjidhet në ato organe. Kjo përfshin Legjitimacionin aktiv-të drejtën që të propozojë dhe të votojë për zgjedhjen e organeve përfaqësuese dhe legjitimacionin pasiv që përfshin të drejtën të kandidohet vet dhe të ushtroje funksione përfaqësuese.  E drejta e barabartë e votës-nënkupton fuqia e njëjtë e votës së çdo qytetari pra vota e çdo qytetari ka peshë të njëjtë dhe është e barabartë me votën e të tjerëve dhe siguron barazinë e të gjithë qytetarëve në procesin e zgjedhjeve.  Zgjedhjet e lira dhe të drejtpërdrejta-konsiderohen si të tilla nëse sigurojnë kushtet e barabarta për kandisim dhe zgjedhje te te gjithë qytetarëve që marrin pjesë, procedurë demokratike për konkurrencë korrekte politike të partive politike që marrin pjesë, rolin objektiv dhe të paanshëm të mjeteve të informimit gjatë procesit zgjedhor,. Kontroll ndërkombëtar të procedurës së zgjedhjeve parlamentare.
 Votimi i fshehtë-Përmes këtij votimi qytetarët lirisht në bazë të bindjeve të veta votojnë në procesin zgjedhor . kjo siguron qytetarin nga presionet eventuale për shkak të mënyrës së votimit. Zakonisht bëhet në atë mënyrë që qytetarët i plotësojnë fletëvotimet në lokalet dhe në hapësirë të mbyllur, të cilat më pastaj i hedhin në kutin e posaçme të zgjedhjeve Zgjedhjet shumë partiake( pluraliste)-Cilësohen vetëm ato që zhvillohen në bazë të konkurrencës politike të partisë të cilat marrin pjesë në garën parlamentare me qëllim të marrjes apo të ruajtjes së pushtetit shtetëror, ndërsa zgjedhjet moniste në të cilat ndalohet pjesëmarrja e lirë e partive politike të tjera janë jodemokratike. Shtypi dhe informimi i lirë-Një nga parakushtet për mbajtjen e zgjedhjeve të lira është shtypi dhe informimi i lirë. Përmes tij krijohen kushtet për zhvillimin e një gare korrekte parlamentare në të cilën të gjithë pjesëmarrësit janë të barabartë. Roli i tyre është pozitiv kur ato depolitizohen dhe ofrojnë kushte për prezantim publik të programeve të partive politike dhe të aktivitetit të tyre parazgjedhor.
Në sistemet krahasuese zgjedhore procedura e zgjedhjeve parlamentare kalon më 5 faza kryesore: 1-Shpallja e zgjedhjeve 2-fushata parazgjedhore 3-Votimi apo zgjedhja e deputetëve 4-Ndarja e Mandatave parlamentare dhe 5–Konstituimi I parlamentit
 Shpallja e zgjedhjeve parlamentare- Momenti i shpalljes së zgjedhjeve parlamentare varet nga karakteri dhe forma e zgjedhjeve. Në rastet e zgjedhjeve te rregullta zakonisht shpallen tre muaj para skadimit të mandatit parlamentar të parlamentit të vjetër. Për zgjedhjet e jashtëzakonshme zgjedhjet shpallen dhe caktohen sipas marrëveshjes së partive politike në parlament apo me vendim të parlamentit. Ndërsa shpallja e zgjedhjeve te parakohshme zakonisht caktohet me aktin e organi mbi shpërndarjen e parlamentit. Në shtetet me rregullim parlamentar zgjedhjet I shpall kryetari I parlamentit ndërsa në sistemet presidenciale zgjedhjet I shpall presidenti apo shefi I shtetit. Aktivitet paraelektoral pas shpalljes së zgjedhjeve përfshin këto veprime: emërimin e komisioneve zgjedhore, hartimin e listave zgjedhore, caktimin e trupit elektoral, emërimin e këshillave të votim,it , caktimin e njësive elektorale , vendvotimet etj.
 Komisionet zgjedhore- Këto udhëheqin dhe drejtojnë procedurën parlamentare duke filluar që nga shpallja e deri në kumtimin e rezultateve definitive zgjedhore. Në kompetencën e tyre janë këto çështje: -hartimi dhe shpërndarja e materialit zgjedhor në të gjitha njësit elektorale, -Emërimi I procedurës se zgjedhjeve, -Emërimi I këshillave të votimit në njësit elektorale, -shpallja dhe kumtimi I rezultateve preliminare dhe definitive. -Shqyrtimi dhe vendosja në shkallë të parë lidhur me ankesat për parregullsitë e zgjedhjeve, dhe -punë të tjera të përcaktuara me ligj. Listat zgjedhore- Paraqesin dokumente publike në të cilat evidentohen të gjithë qytetarët që kanë të drejtën e zgjedhjeve dhe atë në listat zgjedhore të njësisë së caktuar zgjedhore.. Ata mund të realizojnë të drejtat e tyre zgjedhore vetëm nëse janë të evidentuar në listat zgjedhore. Në këto lista evidentohen të gjithë qytetarët e moshës madhore (mbi moshën 18 vjeçare) me përjashtim të atyre qytetarëve të cilëve ju është marrë kjo e drejtë me vendim të plotfuqishëm gjyqësor. Në lista zgjedhore qytetarët evidentohen sipas vendbanimit të tyre.
 Trupi zgjedhor-parqet numrin e përgjithshëm të qytetarëve të një shteti me të drejtë zgjedhore. Trupi elektoral caktohet në çdo njësi elektorale dhe varësisht nga numri I tij caktohen rezultate zgjedhore, përkatësisht shpallen kandidatët të cilët I kanë fituar zgjedhjet. Parimisht trupin elektoral e përbëjnë shtetasit të cilët në momentin e shpalljes së zgjedhjeve kanë vendbanim në shtetin ku mbahen zgjedhjet, përjashtimisht disa shtet në përbërje te trupit elektoral fusin edhe qytetarët me vendbanim në shtet tjera të cilët e kanë shtetësinë e shtetit ku mbahen zgjedhjet. Këshilla e votimit-Janë komisione dhe trupa zgjedhor të cilët në mënyrë të drejtpërdrejtë udhëheqin me votimet ne zgjedhjet parlamentare dhe presidenciale. Funksioni kryesor I tyre është kujdesi për mirëvajtjen e procedurës së zgjedhjeve. Ato kryejnë të gjitha veprimet teknike që ju mundësojnë qytetarëve deklarim të lirë në zgjedhjeve. Ato formohen në të gjitha njësit elektorale të përcaktuara me ligj apo edhe me vendim. Ato nga komisionet gjegjëse zgjedhore pranojnë materialin zgjedhor: kutiat e votimit, fletëvotimet, lista zgjedhore tej. Pas përfundimit të votimeve këshillat e votimit bëjnë numërimin e votave. Zakonisht sipas praktikës këshillat e votimit kanë përbërje shumë-partiake ku përfaqësohen te gjitha partitë që kanë kandidatët e tyre ne njësinë e caktuar elektorale përmes përfaqësuesve të tyre,dhe në krye gjendet kryetari të cilën e emëron komisioni kompetent zgjedhor
 Njësia Zgjedhore Elektorale- Paraqet vendin apo territorin në të cilin zgjidhet numri I caktuar I deputeteve. Pra në pamundësi që të gjithë qytetarët me të drejtë zgjedhore së bashku të zgjedhin të gjithë anëtarët e organit përfaqësues , I tërë trupi elektoral ndahet në njësi të caktuara elektorale në të cilat zgjidhet një apo më shumë deputet. Numri I njësive zakonisht varet nga numri I deputetëve që ka organi përfaqësues, nga numri I trupit elektoral. Zakonisht ky numër përputhet me njësit administrative-territoriale të shtetit. Në njësit elektorale zgjedhjet bëhen në dy mënyra: 1-sipas parimit një deputet një njësi elektorale ( praktikohet ne shtetet me numër të vogël të trupit elektoral dhe 2- sipas parimit të listës zgjedhore dhe zgjedhjes së më shumë deputeteve në një njësi elektorale( kjo zbatohet ku ka një numër të madh të trupit elektoral dhe numër të madh të deputeteve. Vendi I Votimit- Parqet lokalin apo hapësirën në të cilën qytetarët votojnë me rastin e zgjedhjeve revokimeve apo të referendumit. Kjo hapësirë apo lokal duhet të sigurojë të gjitha kushtet teknike për një votim të lirë. Kjo bëhet në atë mënyrë që qytetarët në vende të posaçme I mbushin fletëvotimet pa praninë e askujt e të cilat pastaj I hedhin ne kutin e posaçme të votimit. Në këtë lokal është e ndaluar ekspozimi I çdo
 Fushata parazgjedhore-.Fillon që nga skadimi I afatit për paraqitjen e kandidatëve për zgjedhjet parlamentare nga ana e subjekteve që marrin pjesë në zgjedhje dhe zgjat deri në 48 orë para mbajtjes së zgjedhjeve, kur fillon e ashtuquajtura qetësi apo heshtja parazgjedhore. Qëllimi I fushatës parazgjedhore është njoftimi i trupit elektoral me programet e partive politke dhe të kandidatëve të pavarur si dhe dhenja e premtimeve parazgjedhore mbi masat dhe aktivitetet që do ti ndërmarrin poqe se zgjedhën në organet përfaqësuese. Aktiviteti parazgjedhor përfshin këto aktivitete të subjekteve që marrin pjesë në zgjedhje: -promovimi publik të programeve të partive politike, -mbajtjen e tubimeve parazgjedhore të partive që kanë kandiduar, -prezantimi përmes mjeteve të informimit publik të kandidatëve që marrin pjesë në zgjedhje dhe -ballafaqimi publik I programeve te partive politike që marrin pjesë në zgjedhje. Rol të rëndësishëm luajnë mjetet e informimit publik të cilat duhet të sigurojnë trajtim të barabartë të të gjitha subjekteve politike që marrin pjesë në zgjedhje . kontrollimin e këtyre mjeteve gjatë kohës së zhvillimit të fushatës parazgjedhore e bëjnë komisionet pluraliste të cilat e caktojnë orarin dhe terminët e prezantimit publik të subjekteve zgjedhore
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi
Parlamentarizmi

Recommended

Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- Shenime
Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- ShenimeMbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- Shenime
Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- ShenimeVerlona Pireci
 
Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësHistoria E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësRefik Mustafa
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
E drejta administrative
E drejta administrativeE drejta administrative
E drejta administrativepetritzogaj
 
E Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures AdministrativeE Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures AdministrativeRefik Mustafa
 
E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE Refik Mustafa
 
Permbledhje nga : E drejta-romake
Permbledhje nga : E drejta-romake Permbledhje nga : E drejta-romake
Permbledhje nga : E drejta-romake Ervina Krasniqi
 
E Drejta Familjare Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare Pyetje e PergjigjeE Drejta Familjare Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare Pyetje e PergjigjeRefik Mustafa
 

Recommended

Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- Shenime
Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- ShenimeMbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- Shenime
Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut- ShenimeVerlona Pireci
 
Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësHistoria E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësRefik Mustafa
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
E drejta administrative
E drejta administrativeE drejta administrative
E drejta administrativepetritzogaj
 
E Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures AdministrativeE Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures AdministrativeRefik Mustafa
 
E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE Refik Mustafa
 
Permbledhje nga : E drejta-romake
Permbledhje nga : E drejta-romake Permbledhje nga : E drejta-romake
Permbledhje nga : E drejta-romake Ervina Krasniqi
 
E Drejta Familjare Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare Pyetje e PergjigjeE Drejta Familjare Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare Pyetje e PergjigjeRefik Mustafa
 
PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”
PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR” PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”
PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”Arianit Zeqiri
 
E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese fatmir berisha
 
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJEE DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJERefik Mustafa
 
E Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeE Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeRefik Mustafa
 
E Drejta Romake
E Drejta Romake E Drejta Romake
E Drejta Romake Refik Mustafa
 
HYRJE NE DREJTSI
HYRJE NE DREJTSI HYRJE NE DREJTSI
HYRJE NE DREJTSI Refik Mustafa
 
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriutE drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriutDurim Krasniqi
 
E DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILEE DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILERefik Mustafa
 
Fillet e së drejtës
Fillet e së drejtës Fillet e së drejtës
Fillet e së drejtës fatmir berisha
 
Permbledhje Historia e Institucioneve 1
Permbledhje Historia e Institucioneve 1Permbledhje Historia e Institucioneve 1
Permbledhje Historia e Institucioneve 1ZuhdiHajzeri
 
Sistemi presidencial në SHBA
Sistemi presidencial në SHBASistemi presidencial në SHBA
Sistemi presidencial në SHBADurim Krasniqi
 
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovPyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovRamadan Ademi
 
Funksionet dhe struktura e parlamentit
Funksionet dhe struktura e parlamentitFunksionet dhe struktura e parlamentit
Funksionet dhe struktura e parlamentitAlbania Energy Association
 
Procedura administrativ1
Procedura administrativ1Procedura administrativ1
Procedura administrativ1kulla 2010
 
Politika ekonomike
Politika ekonomikePolitika ekonomike
Politika ekonomikedritashala
 
E Drejta Private
E Drejta PrivateE Drejta Private
E Drejta PrivateRefik Mustafa
 
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeE Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeVisar Kluna
 
Koncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeKoncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeDardan Krasniqi
 
Administrata publike
Administrata publikeAdministrata publike
Administrata publikeNasuf GËRMIZAJ
 
E Drejta e Punës
E Drejta e PunësE Drejta e Punës
E Drejta e PunësRefik Mustafa
 
Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e Bashkuar
Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e BashkuarPunim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e Bashkuar
Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e BashkuarArberSusuri
 
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITEKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITRefik Mustafa
 

More Related Content

What's hot

PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”
PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR” PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”
PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”Arianit Zeqiri
 
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJEE DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJERefik Mustafa
 
E Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeE Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeRefik Mustafa
 
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriutE drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriutDurim Krasniqi
 
Fillet e së drejtës
Fillet e së drejtës Fillet e së drejtës
Fillet e së drejtës fatmir berisha
 
Permbledhje Historia e Institucioneve 1
Permbledhje Historia e Institucioneve 1Permbledhje Historia e Institucioneve 1
Permbledhje Historia e Institucioneve 1ZuhdiHajzeri
 
Sistemi presidencial në SHBA
Sistemi presidencial në SHBASistemi presidencial në SHBA
Sistemi presidencial në SHBADurim Krasniqi
 
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovPyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovRamadan Ademi
 
Procedura administrativ1
Procedura administrativ1Procedura administrativ1
Procedura administrativ1kulla 2010
 
Politika ekonomike
Politika ekonomikePolitika ekonomike
Politika ekonomikedritashala
 
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeE Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeVisar Kluna
 
Koncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeKoncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeDardan Krasniqi
 

What's hot (20)

PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”
PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR” PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”
PUNIM SEMINARIK - TEMA : “TRAJTAT E PUSHTETIT SHTETËROR”
 
E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese
 
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJEE DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
 
E Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeE Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare Publike
 
E Drejta Romake
E Drejta Romake E Drejta Romake
E Drejta Romake
 
HYRJE NE DREJTSI
HYRJE NE DREJTSI HYRJE NE DREJTSI
HYRJE NE DREJTSI
 
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriutE drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
E drejta-ndërkombëtare-për-të-drejtat-e-njeriut
 
E DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILEE DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILE
 
Fillet e së drejtës
Fillet e së drejtës Fillet e së drejtës
Fillet e së drejtës
 
Permbledhje Historia e Institucioneve 1
Permbledhje Historia e Institucioneve 1Permbledhje Historia e Institucioneve 1
Permbledhje Historia e Institucioneve 1
 
Sistemi presidencial në SHBA
Sistemi presidencial në SHBASistemi presidencial në SHBA
Sistemi presidencial në SHBA
 
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovPyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
 
Funksionet dhe struktura e parlamentit
Funksionet dhe struktura e parlamentitFunksionet dhe struktura e parlamentit
Funksionet dhe struktura e parlamentit
 
Procedura administrativ1
Procedura administrativ1Procedura administrativ1
Procedura administrativ1
 
Politika ekonomike
Politika ekonomikePolitika ekonomike
Politika ekonomike
 
E Drejta Private
E Drejta PrivateE Drejta Private
E Drejta Private
 
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeE Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
 
Koncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeKoncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publike
 
Administrata publike
Administrata publikeAdministrata publike
Administrata publike
 
E Drejta e Punës
E Drejta e PunësE Drejta e Punës
E Drejta e Punës
 

Viewers also liked

Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e Bashkuar
Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e BashkuarPunim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e Bashkuar
Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e BashkuarArberSusuri
 
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITEKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITRefik Mustafa
 
E Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve IIE Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve IIRefik Mustafa
 
E Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve IE Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve IRefik Mustafa
 
E Drejta e Falimentimit
E Drejta e FalimentimitE Drejta e Falimentimit
E Drejta e FalimentimitRefik Mustafa
 
Burimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleBurimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleRefik Mustafa
 
E Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e KontrataveE Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e KontrataveRefik Mustafa
 
E Drejta Kushtetuese
E Drejta KushtetueseE Drejta Kushtetuese
E Drejta KushtetueseRefik Mustafa
 
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi HapësinorE Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi HapësinorRefik Mustafa
 
Interpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve PenaleInterpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve PenaleRefik Mustafa
 
E Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e PërgjithshmeE Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e PërgjithshmeRefik Mustafa
 
E DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKAE DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKARefik Mustafa
 
Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE
Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE
Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE Refik Mustafa
 
Testamenti i Akademikut Esat Stavileci
Testamenti i Akademikut Esat Stavileci Testamenti i Akademikut Esat Stavileci
Testamenti i Akademikut Esat Stavileci Refik Mustafa
 
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare PrivateDaniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare PrivateRefik Mustafa
 
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis Refik Mustafa
 
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarE Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarRefik Mustafa
 
E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale Refik Mustafa
 

Viewers also liked (20)

Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e Bashkuar
Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e BashkuarPunim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e Bashkuar
Punim seminarik Fillet e se Drejtes - Sistemi parlamentar Mbreteria e Bashkuar
 
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITEKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
 
E Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve IIE Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve II
 
E Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve IE Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve I
 
E Drejta e Falimentimit
E Drejta e FalimentimitE Drejta e Falimentimit
E Drejta e Falimentimit
 
Burimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleBurimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes Penale
 
E Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e KontrataveE Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
 
E Drejta Kushtetuese
E Drejta KushtetueseE Drejta Kushtetuese
E Drejta Kushtetuese
 
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi HapësinorE Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
 
E Drejta Tregtare
E Drejta TregtareE Drejta Tregtare
E Drejta Tregtare
 
Interpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve PenaleInterpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve Penale
 
E Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e PërgjithshmeE Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
 
E DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKAE DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKA
 
Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE
Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE
Nocioni dhe Karakteristikat Themelore të së Drejtës së BE
 
Testamenti i Akademikut Esat Stavileci
Testamenti i Akademikut Esat Stavileci Testamenti i Akademikut Esat Stavileci
Testamenti i Akademikut Esat Stavileci
 
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare PrivateDaniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
 
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
 
Procedura Civile
Procedura CivileProcedura Civile
Procedura Civile
 
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarE Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
 
E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale
 

Similar to Parlamentarizmi

Tema:demokracia moderne
Tema:demokracia moderneTema:demokracia moderne
Tema:demokracia moderneAlesia Nikolli
 
Ndarja e funksioneve te pushtetit
Ndarja e funksioneve te pushtetitNdarja e funksioneve te pushtetit
Ndarja e funksioneve te pushtetitTropojaTropoja
 
Zhvillimi i pyetësori për provimin final
Zhvillimi i pyetësori për provimin finalZhvillimi i pyetësori për provimin final
Zhvillimi i pyetësori për provimin finalorionbajrami1
 
Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.
Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.
Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.AlbanFejzullahu2
 
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike NderkombetareBurimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetarefidankryeziu
 
Pergjigje per provim Edrejta Kushtetuese
Pergjigje per provim Edrejta KushtetuesePergjigje per provim Edrejta Kushtetuese
Pergjigje per provim Edrejta KushtetueseLavdrimi91
 
Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...
Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...
Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...enkeledaolldashi
 
Demokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotme
Demokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotmeDemokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotme
Demokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotmeAn An
 
Komunizmi vs demokracia
Komunizmi vs demokraciaKomunizmi vs demokracia
Komunizmi vs demokraciaErgi Nushi
 
Vetëqeverisja lokale
Vetëqeverisja lokaleVetëqeverisja lokale
Vetëqeverisja lokalekulla 2010
 
Te drejtat dhe lirit e individit
Te drejtat dhe lirit e individit Te drejtat dhe lirit e individit
Te drejtat dhe lirit e individit Egi Zenelaj
 
Qëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropiane
Qëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropianeQëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropiane
Qëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropianeendritrrustemi9
 
Ligjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetueseLigjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetueseMiLchee Fetahi
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuesedritashala
 
Te drejtat e njeriut
Te drejtat e njeriutTe drejtat e njeriut
Te drejtat e njeriutDonart Geci
 

Similar to Parlamentarizmi (20)

Tema:demokracia moderne
Tema:demokracia moderneTema:demokracia moderne
Tema:demokracia moderne
 
Demokracia
DemokraciaDemokracia
Demokracia
 
Ndarja e funksioneve te pushtetit
Ndarja e funksioneve te pushtetitNdarja e funksioneve te pushtetit
Ndarja e funksioneve te pushtetit
 
Zhvillimi i pyetësori për provimin final
Zhvillimi i pyetësori për provimin finalZhvillimi i pyetësori për provimin final
Zhvillimi i pyetësori për provimin final
 
Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.
Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.
Punim: Parime të së drejtës kushtetuese - Florijana Beka & Egzon Musa.
 
Terme juridike
Terme juridikeTerme juridike
Terme juridike
 
Demokracia
DemokraciaDemokracia
Demokracia
 
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike NderkombetareBurimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
 
Pergjigje per provim Edrejta Kushtetuese
Pergjigje per provim Edrejta KushtetuesePergjigje per provim Edrejta Kushtetuese
Pergjigje per provim Edrejta Kushtetuese
 
Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...
Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...
Mandati parlamentar (Enkeleda Olldashi, Universiteti i Tiranës/Fakulteti i Dr...
 
Demokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotme
Demokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotmeDemokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotme
Demokracia ne athine dhe kuptimi i saj ne ditet e sotme
 
KUSHETUTA FRANCEZE
KUSHETUTA FRANCEZEKUSHETUTA FRANCEZE
KUSHETUTA FRANCEZE
 
Komunizmi vs demokracia
Komunizmi vs demokraciaKomunizmi vs demokracia
Komunizmi vs demokracia
 
Vetëqeverisja lokale
Vetëqeverisja lokaleVetëqeverisja lokale
Vetëqeverisja lokale
 
Te drejtat dhe lirit e individit
Te drejtat dhe lirit e individit Te drejtat dhe lirit e individit
Te drejtat dhe lirit e individit
 
Qëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropiane
Qëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropianeQëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropiane
Qëndrueshmeria e administratës publike si pasojë e integrimeve evropiane
 
Ligjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetueseLigjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetuese
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuese
 
Te drejtat e njeriut
Te drejtat e njeriutTe drejtat e njeriut
Te drejtat e njeriut
 
Gjykata kushtetuese
Gjykata kushtetueseGjykata kushtetuese
Gjykata kushtetuese
 

More from Refik Mustafa

E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateE Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateRefik Mustafa
 
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme Refik Mustafa
 
Fjalorth i Drejtësise
Fjalorth i DrejtësiseFjalorth i Drejtësise
Fjalorth i DrejtësiseRefik Mustafa
 
Arta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta RomakeArta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta RomakeRefik Mustafa
 
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola XhafoE Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola XhafoRefik Mustafa
 
E Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare PrivateE Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare PrivateRefik Mustafa
 
E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike Refik Mustafa
 

More from Refik Mustafa (9)

E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateE Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
 
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
 
Procedura Penale
Procedura PenaleProcedura Penale
Procedura Penale
 
Fjalorth i Drejtësise
Fjalorth i DrejtësiseFjalorth i Drejtësise
Fjalorth i Drejtësise
 
Kriminologjia
KriminologjiaKriminologjia
Kriminologjia
 
Arta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta RomakeArta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta Romake
 
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola XhafoE Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
 
E Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare PrivateE Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare Private
 
E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike
 

Parlamentarizmi

  • 1.
  • 2. • Oganizimi territorial dhe ndarja vertikale e pushtetit shteteror mbi bazen e dy parimeve: • Centralizimi-shteti organizohet ne njesi administrative- territoriale,por jo konstituive.Organizimi i pushtetit behet mbi bazen e perqendrimit te vendim-marrjes ne organet qendrore. • Decentralizimi-shteti organizohet ne njesi te medha politiko-territoriale (provinca apo krahina,republika autonome,kantone,lande etj. • Pushteti organizohet mbi bazen e shperqendrimit te vendim-marrjes nga organet qendrore ne organet e njesive konstuive-themeluese shteterore,te cilat ne shtete te ndryshme emertohen me emra te ndryshem
  • 3. • Pushteti shteteror organizohet ne baze te dy parimeve kryesore: • Parimi i unitetit te pushtetit-perqendrimi i pushtetit vetem te nje organ i shtetit,zakonisht ne organin perfaqesues.Ishte karakteristike e sistemit politik socialist,pastaj e pushtetit pas revolucionit francez dhe e monarkive apsolute. • Parimi i ndarjes se pushteteve-ndarja e pushtetit ne mes te tri institucioneve kryesore:kuvendi-qeveria-gjykata,ne te cilat perqendrohet i gjithe pushteti politik i vendosjes themelore politike,zbatimit dhe gjykimit te kontesteve,qofshin ne mes te qytetareve apo ne mes tyre dhe shtetit. • I pari (Kuvendi)-pushteti legjislativ • I dyti-pushteti ekzekutiv • I treti-Pushteti gjyqesor
  • 4. • Platoni-(libri:Republika)e perkrahte aristokracine,pra te qeverisjes se pakices • Aristoteli- (libri:Politika)konsderohet nismetari i ides se ndarjes se pushteteve,permes “qeverisjes se perzier”…disa ceshtje vendosen nga shumica,disa nga nje numer i vogel,kurse disa tjera nga vetem nje njeri.Pra perzierje e demokracise,oligarkise dhe monarkise • .Arsitoteli kishte drone se demokracia mund te shnderrohet ne ohlokraci(sundim i turmes),aristokracia ne oligarki (pakice te pasurish,te familjeve ne ze,udheheqesve karizmatik shpirteror etj) dhe,monarkia ne tirani (sundim absolut i pa kufizuar i individit).
  • 5. • Tomas Hobs –anglez,’’homo homin lupus est..njeriu per njeriun eshte ujk.Libri ‘’Leviathan’’,1651 Sovraniteti nen kontrollin apsolut te mbretit • Xhon Lloku-filozof anglez, • (LIBRI:Dy traktate per qeverine,1689)-ndarjen e pushtetit e konsideronte parandalim te tiranise.Pushteti,sipas tij ndahet ne:LEGJISLATIV,EKZEKUTIV DHE FEDERATIV • Monteskje –filozof francez (LIBRI:Ne frymen e ligjit,1748)-pushtetin e ndane ne:LEGJISLATIV,EKZEKUTIV DHE GJYQESORE • Zhan Zhak Ruso,’’Kontrata shoqerore’’,1762…baze per sovranitetin e popullit-republikanizmin klasik.Kunder demokracise perfaqesuese
  • 6. • Nga greqishtja demos –popull dhe cratia-pushtet pra qeverisje e popullit greqisht, "sundim i popullit", formë shtetërore, në të cilën pushteti del nga populli dhe (apo) ushtrohet direkt apo indirekt prej tij. • Demokracia është regjim apo sistem politik ku pushteti ushtrohet nga populli drejtpërdrejt ose nëpërmjet organeve te zgjedhura ku shtetasit gëzojnë liri dhe te drejta te barabarta . • Në Evropë, demokracia u zhvillua në fillim në qytet-shtetet greke si demokraci direkte apo e drejtpërdrejtë. (...) • Demokracia moderne doli në fillim nga luftërat besimtare kalviniste të shek. XVII, posaçërisht në Skoci, Angli dhenë Holandë, vende këto, në të cilat komuna u bë mbajtëse e jetës fetare dhe politike, si dhe nga doktrina iluministe, kryesisht nga pikëpamjet e tij mbi lirinë dhe barazinë e të gjithëve dhe nga rëndësia normative e mendimit të arsyeshëm të çdonjërit mbi shtetin dhe shoqërinë.
  • 7. • Edhe në shtet ekzistojnë dy mundësi vendosjeje, si në familjen tonë të vogël. Edhe këtu, mundësia e parë është ajo kur një njeri vendos se çfarë do të bëhet, njëri pra, ai që mban në dorë telekomandën. Këtë person po e quajmë qeveritar, meqë ai qeveris shtetin, pra përcakton programin e tij. Ky qeveritar ka shumë pushtet dhe udhëheq njerëzit e tjerë, popullin. Populli në këtë rast nuk ka shumë influencë, ajo ka vetëm pak të drejta. Ajo nuk mund ta marrë në dorë telekomandën, kështu që s'i mbetet tjetër veçse ta lërë qeveritarin të vendosë për programin (dadalos) http://www.dadalos.org/
  • 9. Zhgjedhjet. Në demokraci, i gjithë pushteti del nga populli. Ai zgjedh qeverinë për një kohë të caktuar. Zgjedhjet janë shenjë tipike e demokracisë. Parlamenti Përfaqësuesit e zgjedhur të popullit mblidhen në parlament, nxjerrin ligje, miratojnë buxhetin etj Qeveria Asnjë shtet nuk mund të funksionojë pa qeverinë e tij dhe administratën përkatëse, e cila zbaton ligjet Ndarja dhe baraspesha e pushteteve Sistemi checks and balances kujdeset që të mos krijohet një përqendrim i tepërt i pushtetit në shtetin demokratik, sepse pushteti josh keqpërdorimin. Opozita qëndron përballë qeverisë, e kontrollon atë dhe përpiqet të bëhet alternativëmë e mirë për zgjedhësit. Shteti juridik Në demokraci, i gjithë pushteti është i bazuar në ligje. Vetë sovraniteti i popullit i gjen kufijtë e tij në të drejtat themelore.
  • 10. Elementet e Demokracisë • • Elementet kryesore te demokracisë janë:-Sovraniteti popullor, • • -qeverisja e se drejtës -shteti ligjor, • • -ndarja dhe kufizimi i pushtetit, • • -zgjedhjet e lira re drejtpërdrejta dhe pluraliste, • • -sigurimi dhe garantimi i lirive dhe te drejtave të qytetarëve, • • -pluralizmi politik dhe ekonomik , • • -përgjegjësia politike, • • -procedura demokratike e ,marrjeve të vendimeve dhe • • -kultura dhe toleranca politike.
  • 11. • Format e demokracisë sipas kriterit historik: • • 1-Demokracia e poliseve greke. • 2-Demokracia liberale borgjeze • 3-Demokracia socialiste e bazuar ne diktaturën e proletariatit • 4-Demokracia bashkëkohore e bazuar në shtetin modern juridik
  • 12. • Sipas raporteve te demokracive me raportet shoqërore dallojmë: • 1-DEMOKRACINË FIKTIVE-mospërputhja e plotë në mes te parimeve demokratike të proklamuara me aktet juridike dhe p[politike te një shtetit dhe praktikës së shkeljes flagrante të këtyre parimeve . • 2-DEMOKRACIA FORMALE- ku me akte kushtetuese dhe ligjore proklamohen parimet demokratike dhe barazia para ligjit kurse ne jetën e përditshme këto parime nuk realizohen por cenohen dhe shkelen nga organet dhe institucionet shtetërore. • 3-DEMOKRACIA REALE- ku parimet demokratike të proklamuara me akte juridike dhe politike zbatohen dhe materializohen nga organet dhe institucionet shtetërore
  • 13. • Bazohet në qeverisjen e drejtpërdrejtë të qytetarëve dhe popullit me pushtetin shtetëror, pra kjo shprehet me parimin “ sovranitetit buron nga populli dhe i takon atij” dhe format e kësaj demokracie janë: Referendumi, plebishiti, iniciativa popullore,tubimet zgjedhore dhe forma të tjera të deklarimit personal. • Referendumi nënkupton deklarimin e drejtpërdrejtë personal të qytetarëve ( popullit) për ndonjë akt juridik të pushtetit apo për ndonjë çështje tjetër për të cilën organi kompetent duhet të marr vendim. • Vullneti përmes referendumit shpreh interesat e qytetarëve dhe ka fuqinë e ligjit dhe obligim te gjithë ta zbatojnë vendimin. Zakonisht çështja në referendum formulohet përmes pyetjeve konkret në të cilat shtetasit përgjigjen me po ose jo. Nëse shumica e trupit elektoral përgjigjet në mënyrë pozitive atëherë referendumi konsiderohet se është i suksesshëm. •
  • 14. • -referendum legjislativ, (dy menyra:në miratimin e drejtpërdrejtë të ligjeve dhe me dhënjën paraprake të pëlqimit të popullit për nxjerrjen e ligjeve) • -referendum kushtetues, • -referendum politik-statusor dhe • -referendum lokal
  • 15. • Referendumi Legjislativ • është deklarimi i drejtpërdrejtë i qytetarëve në procesin legjislativ dhe kjo pjesëmarrje mund të shprehet në dy mënyra : në miratimin e drejtpërdrejtë të ligjeve dhe me dhënjën paraprake të pëlqimit të popullit për nxjerrjen e ligjeve. Referendumi Kushtetues- • është deklarimi i drejtpërdrejtë i qytetarëve për aktin themeltar juridik të shtetit-kushtetutën. Ky deklarim ka fuqi konstituive dhe vendimmarrëse dhe obligon parlamentin të shpall ose të refuzojë kushtetutën varësisht nga deklarimi. Referendumi Politik-Statusor, • është forma më e shpeshtë dhe përfshin marrjen e vendimit që përcakton statusin politik të shtetit dhe zbatohet kur formohet shteti i ri, shpallet shkëputja nga shteti ekzistues, shpallja e pavarësisë, bashkimi me shtetin tjetër, hyrja ose lidhja federale ose konfederate me shtet e tjera, ndërrimi i regjimit politik, përcaktimi i formës qeverisëse etj. Referendumi Lokal- • zbatohet në rastet kur merret vendim në sferën e urbanizimit, investimeve, infrastrukturën komunale, shpalljen e vetëkontributit të qytetarëve për ndërtimin e objekteve vitale.
  • 16. • Referendumi I Detyrueshëm- ku për miratimin e një akti juridik apo të ndonjë çështje tjetër politik në kushtetutë ose në ligj , caktohet shprehimisht vendosja përmes referendumit .Në këto raste vendimi i marrë ka karakter obligues që organet shtetërore të marrin vendim në pajtim me rezultatin e referendumit. Referendumi Fakultativ- Paraqet formën e drejtpërdrejtë të deklarimit të qytetarëve që nuk i obligon organet shtetërore në marrjen e vendimit , mirëpo ne rast se për shkak të rëndësisë se ndonjë vendimi organet shtetërore vendosin që çështja të nxirret në referendum atëherë vendimi i marrë përmes referendumit nga qytetarët i obligon organet që ta zbatojnë. ( Sidomos në raste kur ka mospajtime në opinion për marrjen ë një vendimi politik ose akti juridik) Referendumi Konsultativ- zbatohet në raste kur organet para vendimit ose pas marrjes së tij dëshirojnë të njoftohen me mendimin dhe vullnetin e trupit elektoral. Shpallja e këtij deklarimi nuk ka detyrim ligjor për organet shtetërore dhe rezultatet e tij kanë karakter këshillëdhënës dhe jodetyrues.
  • 17. • Plebishiti- Eshtë formë e realizimit të demokracisë së drejtpërdrejtë kur vendoset për çështje të rëndësishme si forma e regjimit politik, bashkimi ose ndarja me një shtet tjetër, dhënia e besimit ndonjë lideri partiak etj. Pra por dallim pre referendumit për deklarim nuk ka ndonjë akt juridik konkret por çështje që janë të lidhura me strukturën e shtetit dhe mënyrën e qeverisjes. Dallim tjetër është se referendumi ka të bëjë me deklarim po ose jo ndaj një akti juridik kurse plebishiti deklarim ndaj një individi. Zbatimi i kombinuar referendum dhe plebishitit bëhet kur qytetarët krahas deklarimit për ndonjë akt juridik deklarohen edhe me atë se i japin besimin një individi për qeverisja
  • 18. Iniciativa Popullore- Nënkupton autorizimin e trupit elektoral që të ndërmarrë iniciativë për fillimin e procedurës për nxjerrjen e kushtetutës, ligjit ose të ndonjë akti tjetër juridik për zgjedhjen ose shkarkimin edonjë funksionari nga funksionet politike. Iniciativa më së shpeshti paraqitet si nismë që i drejtohet parlamentit për miratimin e ndonjë ligji dhe përmes mbledhjes se caktuar të nënshkrimeve për propozimin e kandidatëve për parlament, shef shteti etj . Tubimet e Zgjedhësve- Janë tubime ku zgjedhësit diskutojnë dhe marrin vendime për punën e përfaqësuesve të tyre në organet shtetërore dhe ushtrojnë kontrollin politik ndaj tyre si dhe bëjnë kandidimin për deputet, caktojnë listat kandiduese etj Anketat dhe Intervistat- Janë formë e deklarimit personal të qytetarëve përmes të cilave organet shtetërore , institucionet e tjera politike shtetërore dhe jo-shtetërore bëjnë hulumtimin e opinionit publik dhe te disponimit të tyre lidhur me ndonjë akt juridik apo politik apo veprim tjetër të organeve shtetërore . vendimet e tilla nuk kanë karakter obligues por ndihmojnë në marrjen e vendimeve . Anketa sidomos ndihmojnë lidhur me popullaritetin e personaliteteve publike në popull dhe sidomos aplikohen në prag të zgjidhjeve parlamentare , pastaj për prestigjin e kandidatëve etj
  • 19.
  • 20. • Teoria e homogjenitetit e ndikuar nga Ruso bazohet në vullnetin e bashkuar (homogjen) të popullit dhe në mirëqenien e përgjithshme të dhënë (teoria e "identitetit" e demokracisë). Ajo mohon legjitimitetin e konflikteve të interesave. Në këtë botëkuptim, demokracia nënkuptohet si identitet i qeverisësve dhe i të qeverisurve. Parimi i përfaqësimit mohohet parimisht: sipas tij, vullneti i popullit nuk mund të përfaqësohet (“demokrcia totalitare”,”diktatura e proletariatit “,”tirani e shumices”,pra forma te degjenerimit te demokracise direkte • Teoria e konkurrencës niset nga ekzistenca dhe argumentimi i interesave të ndryshme. Sipas kësaj teorie, formimi i vullnetit politik në shoqërinë pluraliste duhet të dalë nga procesi i hapur i diskutimeve mes interesave të grupeve heterogjene, për të cilën nevojitet një minimum bindjesh të përbashkëta. Zgjidhje të drejta absolute nuk mund të ketë për shkak të shumëllojshmërisë së mendimeve dhe konflikteve sociale Parimi i shumicës konsiderohet si bazë për marrjen e vendimeve Mbrojtja e theksuar e pakicave përbën pjesën konstitutive të këtij botëkuptimi mbi demokracinë . “demokraci perfaqesuese”
  • 21.
  • 22.
  • 23.
  • 24. 1. Sistemi totalitar Totalitarizmi përbën polin e kundërt të sistemeve demokratike. Sistemet klasike totalitare - nazizmi dhe sistemi sovjetik i Stalinit - karakterizohen nga tiparet që vijojnë: Ekzistenca e një partie tё vetme, e cila legjitimitetin e saj nuk e përcakton nga zgjedhjet dhe nuk e pranon vullnetin e popullit si barrierë të pushtetit të saj. Nga ana tjetёr, ajo kupton si detyrë të saj ndikimin ne vullnetit të popullit duke u bazuar në pikëpamjet e saj vetjake Thelb i ideologjisë naziste dhe asaj komuniste ishte sundimi i botës nga "raca ariane", më saktë arritja e një shoqërie "pa klasa". Pranimi i pikëpamjeve tё pushtetarёve, pёr qytetarёt në sistemet totalitare ёshtё i detyrueshëm. Atyre nuk iu lejohet të qëndrojnë mënjanë dhe të tërhiqen në sferën e tyre të lirë private. Ata janë të detyruar të përkrahin në mënyrë aktive pikëpamjet sunduese.
  • 25. • Në këto sisteme, zgjedhjet janë të manipuluara. Në dallim nga sistemet totalitare, për keto, jo botëkuptimet, por ruajtja e pushtetit luan rol vendimtar. • Në kushte normale lejohet pluralizmi i kufizuar, me kusht që ai të mos sjellë rrezik për sistemin. Mobilizimi i popullit në të mirë të një botëkuptimi të caktuar, i cili zëvendëson rolin e besimit fetar nuk është tipike për këto sisteme. Për më shumë, elita nё pushtet është në gjendje ta tolerojë sferën private, e madje edhe pikëpamjet e kundërta politike të banorëve, me kusht që të mos ushtrohet kritikë publike ndaj qeverisë. Nje nga dallimet eshte fakti se qytetari në sistemet autoritare është i detyruar vetëm te durojë, e jo domosdoshmerisht ta përkrahë qeverinë,sic eshte rasti ne totalitarizem Mund te kesh edhe bindje tua,mjafton qe ato te mos jene kunder qeverise
  • 26. Demokraci do të thotë të kesh zgjedhje. Diktaturë do të thotë të vihesh para zgjedhjes.Jeannine Luczak Demokracia jeton nga mosmarrëveshjet, nga diskutimet për gjetjen e rrugës së vërtetë. Për këtë arsye, pjesë përbërëse e saj është edhe respektimi i mendimit të të tjerëve.Richard von Weizsacker Unë kuptoj me termin demokraci ndarjen e barabartë të shanseve për të dobëtin dhe të fortin.Mahatma Gandhi Ai që synon ta çojë përpara demokracinë në vendin e tij, nuk duhet të presë për te marrë lejen. Bulent Ecevit Diktaturat janë rrugë me një drejtim. Në demokraci ekziston edhe drejtimi i kundërt. Albert Moravia Demokraci nuk do të thotë "unë jam po aq i mirë sa ti", por "ti je po aq i mirë sa unë". Theodore Parker Demokracia mund të rrezikohet nga qetësia dhe rendi, sikurse nga trazirat dhe mungesa e rendit. Hildegard Hamm-Brücher
  • 27. • Eshtë formë ku pushteti është i koncentruar në një organ suprem të pushtetit shtetëror i cili formon dhe mbikëqyr organet e tjera. • Historikisht njihen tri forma të rregullimit shtetëror të bazuara në unitetin e pushtetit shtetëror: sistemi autokratik, sistemi i kuvendit dhe sistemi i konventës. Sistemet Autokratike/Totalitare – Janë të bazuara në parimin e unitetit të pushtetit i cili realizohet në favor të organeve ekzekutive. Ato dominojnë mbi organet përfaqësuese dhe legjislative duke i mbajtur nën kontroll dhe duke marr vendime më të rëndësishme politike . Shembull janë regjimet fashiste dhe monarkite apsolute Sistemi I Kuvendit- Këtu kocentrimi i pushtetit është në kuvend si organ përfaqësues dhe legjislativ. Ky organ përveç funksionit legjislativ ushtron edhe funksionin e kontrollit ndaj organeve tjera të pushtetit. Zakonisht është zbatuar në sistemet socialiste dhe bazohet në sistemin e delegimit i cili mundëson përfaqësimin ne kuvend të tri bazave deleguese: të punës së bashkuar, organizatave shoqërore-politike dhe bashkësive shoqërore-politike. P.sh ish Jugosllavia dhe kuvendi i ish KSA të Kosovës me tri dhoma. Ndërsa në varantin sovjetik ky pushtet i takonte sovjetëve ku vend të rëndësishme kishin Presidiumi suprem dhe Këshilli i ministrave. Sistemi I Konventës- Eshtë sistem në të cilin organi legjislativ pjesërisht dhe në mënyrë të tërthortë e ushtron edhe pushtetin ekzekutiv. Për herë të parë është aplikuar gjatë revolucionit francez në kohën e qeverisjes së jakobinëve. Shembull është Zvicra ku kuvendi federativ zgjedhë këshillin federativ prej 7 anëtareve në kompetencë të cilit është pushteti ekzekutiv. Parlamenti mund të anulojë ose pranojë propozimet e këtij këshilli.
  • 28. • Nënkupton formën e qeverisjes shtetërore që bazohet në ushtrimin e pavarur të pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor dhe ekziston në ato shtet ku çdo njëra nga këto organe është kompetent për kryerjen e pavarur të punëve të caktuara me kushtetutë dhe me ligj. Janë tri sisteme të bazuara në parimin e ndarjës së pushtetit shtetëror-sistemi parlamentar, sistemi presidencial dhe sistemi i përzier • Sistemi Parlamentar-është formë e ndarjes së pushtetit në të cilin rol dominant ka parlamenti si organ legjislativ dhe përfaqësues. Në sistemet parlamentare sipërfaqësisht duket se vend qendror ka parlamenti kurse në fakt këtë rol e ka qeveria të cilën e formon shumica parlamentare. Varësisht nga raporti në mes të parlamentit dhe qeverisë dallojmë dy modele: sistemin parlamentar anglez dhe sistemin parlamentar evropian. • Sistemi Presidencial- është formë e qeverisjes shtetërore e bazuar në ndarjen e funksioneve në mes te parlamentit dhe shefit të shtetit. Shefi i shtetit në këto sisteme paraqitet si bartës i pushtetit ekzekutiv • Sistemi I Përzier- ky sistem paraqet formën hibride të qeverisjes të bazuar në kombinimin e parimeve të sistemeve parlamentare dhe presidenciale. Në këto sisteme parlamenti edhe pse emëron shefin e shtetit dhe formon qeverinë nuk ka të drejtë të kontrollojë punën e tyre dhe ti shkarkojë ata
  • 29. • Ne kuptim e gjere fjala parlamentarizem nenkupton sistemin politik,ne te cilin ne qender te vendosjes politike eshte parlamenti si trup perfaqesues i shoqerise. • Ky term eshte sinonim i demokracise parlamentare apo perfaqesuese • Ne kuptim te ngushte,fjala parlamentarizem nenkupton sistemin e qeverisjes parlamentare ne te cilin qeveria formohet,eshte pjese dhe kontrollohet prej parlamentit • Fjala Parlament rrjedh prej fjales latine PARLARE qe d.m.th te flasesh
  • 30. • Ne kuptimin bashkekohore institucioni i parlamentit paraqitet dhe zhvillohet ne shekullin XVII ,ne Angli-djepi i parlamentarizmit,pas revolucionit te lavdishem • Para kesaj,ekzistonin forma tjera te ngjashme,por jo te njejta.Kryesisht ne forme te kuvendit apo keshillit konsultativ, kryesisht te formuar nga vet monarku apo perandori. • (Curia regis,ekleksia ne Greqine antike-te gjithe meshkujt e rritur,ne Rome Comitia,perbehej nga perfaqeuses fisesh te shquara,te ushtrise etj,pastaj Senati ne Rome,Magnum concilium ne Angli • Magna carta libertatum 1215-themelet e parlamentarizmit,vjen si rezultat i perpjekjeve per kufizimin e pushtetit te mbretit (Gjoni pa atdhe) • S’ka tatim,pa perfaqesim-moto e feudalisteve
  • 31. • Villiami dhe Meri, (1688)pushtuan Angline dhe morren fronin me ndihmen e pronareve te tokave,pra feudaleve dhe me ndihmen e klerikeve protestan dhe detyruan Mbretin Xhejms te abdikoj dhe te largohet per ne France.Ky revolucion vazhdon te quhet “I LAVDISHEM”,per shkak te pasojave te vogla gjate nderrimit te monarkeve. • Wilian dhe Meri qeverisen bashkerisht dhe ne pajtim me Parlamentin.Ata edhe fronin e morren me vendimin e parlamentit.Pra,per here te pare Monarku shmanget nga e drejta hyjnore per sundim, ne te mire te se drejtes popullore per qeverisje. • Peticioni i te drejtave (1628) ,me te cilin kufizohet nderhyrja e mbretit ne disa te drejta te qytetareve.Ndalohen: • Caktimi i tatimeve,pa pelqim te parlamentit, • Arrestimet e paligjshme • Rekrutimet e detyrueshme • Shpallja e gjendjes se luftes etj
  • 32. • Akti i rendesishem,pas Magna Carta Libertatum (1215)dhe Petition of Rights (1628) eshte The bill of rights/Ligji per te drejtat (1689) • Me kete akt,gjykohet sundimi i mehershem dhe percaktohet fuqia legjislative e parlamentit. • Ligjet nuk mund te zbatohen dhe as te suspendohen pa pelqimin e parlamentit; • Buxheti shteteror percaktohet nga parlamenti; • Liria e fjales ne parlament, • Zgjedjet e lira…etj
  • 33. 1-Përcaktimi i raporteve specifike midis pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv pushteti ekzekutiv në shumicën e vendeve parlamentare i nënshtrohet kontrollit të parlamentit. 2-Në këto sisteme organet ekzekutive po marrin rol kryesor politik përkatësisht të qendrës vendimtare të vendosjes politike. Kjo shprehet me faktin se shumica e akteve të cilat i miraton parlamenti i përgatit dhe propozon qeveria. 3- Qeveria formohet dhe funksionon sipas rregullave parlamentare. Mandatin për formimin e qeverisë e ka partia shumicë në parlament, në rast se asnjë parti nuk e ka shumicën atëherë qeveria formohet nga dy apo më shumë parti. 4-Zgjedhjet e lira të drejtpërdrejta dhe shumë-partiake parlamentare. 5- Raporti i parlamentit me shefin e shtetit në sistemet tipike parlamentare si dhe kuvendore shefi i shtetit zgjidhet dhe kontrollohet nga parlamenti. Në këto sisteme ai së bashku me qeverinë ushtron pushtetin ekzekutiv. Ndërsa në sistemet e kombinuara parlamenti nuk ushtron kontrolle mbi shefin e shtetit i cili zgjidhet drejtpërdrejtë nga populli.
  • 34. Sistemet parlamentare tipizohen sipas tri kritereve kryesore: 1. Sipas formës së rregullimit shtetëror (MONARKITE PARLAMENTARE DHE REPUBLIKAT PARLAMENTARE, 2. Sipas raportit të parlamentit me qeverine (republika te pastra parlamentare,republika presidenciale dhe republika gjysme- presidenciale) 3. Sipas numrit të partive që marrin pjesë në jetën parlamentare. • Njepartiake • Dypartiake • Shumepartiake
  • 35. • Sipas numrit të partive që marrin pjesë në jetën parlamentare sistemet parlamentare ndahen në : sisteme parlamentare një partiake, sisteme dy partiake dhe sisteme shumë partiake. Sistemet Parlamentare Një Partiake- bazohen në parimin e monizmit politik të bazuara në ndalimin e veprimit të partive politike të tjera të pluralizmit politik. Ato këtë e shprehin përmes kushtetutës. Janë shtete totalitare dhe autokratike ku edhe pse funksionojnë organet përfaqësuese nuk aplikohen rregullat e demokracisë parlamentare.( shembull ish shtetet socialiste Sistemet Parlamentare Dy Partiake- • është i bazuar në luftën dhe rivalitetin në mes të dy partive kryesore politike. Këto sisteme aplikojnë sistemin parlamentar të bazuar në sistemin shumë partiak mirëpo lufta për pushtet ushtrohet vetëm në mes të dy partive kryesore rreth të cilave pozicionohet shumica e trupit elektoral të një shteti. Pra në jetën politike marrin pjesë një numër i madh i partive me orientime të ndryshme politike mirëpo lufta bëhet vetëm në mes të dy partive . Karakteristik e këtyre sistemeve është se këto dy parti i ndërrojnë pozicionet në pushtet. Përfaqësues tipik janë SHBA- ku janë dy parti kryesore ajo Republikane dhe demokratike dhe Anglia ku dominojnë partitë :Konzervative dhe ajo Laburiste. Sistemet Shumë Partiake- i hasim në ato shtete ku lufta parlamentare zhvillohet midis shumë partive të ndryshme politike prej të cilave asnjëra nuk ka rol dominant politik. Karakteristik tjetër është koalicionet e shpeshta politike të cilat lidhen në mes të partive me orientime te ngjashme politike. Këto sisteme janë mjaft të përhapura në shumë shtete si ne Francë, Gjermani, Itali, Spanje, Greqi, Poloni, Shqipëri etj.
  • 36. Fillimisht parlamenti ishte instrument për kufizimin e pushtetit të monarkut dhe bartjes së disa funksioneve të tij në organet përfaqësuese Krahas aplikimit të sistemit parlamentar si formë e qeverisjes, parlamenti merr atributet e organet ligjëdhenes dhe përfaqësues . Aktualisht parlamenti në sistemet demokratike paraqet institucion kryesor politik që mundëson funksionimin e demokracisë parlamentare dhe pluralizmit . Funksionet e parlamentit mund të ndahen në: legjislativ ,zgjedhor dhe mbikqyres
  • 37. • Funksionet e parlamentit mund të ndahen në :legjislativ ,zgjedhor, mbikqyres,funksioni artikulues dhe funksioni i formimit të vullnetit
  • 38. • Parlamenti është trup ligjdhënës të cilit i besohet ushtrimi I pushtetit legjislativ. • Funksioni ligjdhënës ka kufirin e lartë dhe kufirin e ulët. Kufiri I lartë përfshin të drejtë deri në nxjerrjen e aktit më të lartë kushtetutës dhe kufiri I ulët në nxjerrjen e urdhëresave dhe akteve nënligjore. • Funksioni I nxjerrjes së ligjeve përfshin tri faza të procesit legjislativ: • 1-Fazën e iniciativës legjislative • 2- Fazën e shqyrtimit dhe të miratimit të ligjeve • 3- faza e hyrjes në fuqi të ligje. • 1-Iniciativa legjislativ-nënkupton të drejtën e propozimit të ligjve në procedurën parlamentare . kjo e drejtë ju njihet në radhë të parë parlamentarëve , mirëpo në vendet me sistem parlamentar të qeverisjes propozues kryesor të ligjeve është qeveria. Përpos qeverisë kjo e drejtë I njihet edhe shefit të shtetit. Në shumë shtete parlamentare shefi I shtetit e ka të drejtën e vetos ndaj ligjeve të parlamentit.
  • 39. • 2-Shqyrtimi I ligjeve në parlament-paraqet fazën ku parlamentarët japin vërejtjet dhe propozimet tyre ndaj tekstit të propozuar ligjor. Këto vërejtje mund të jepen në formë të amendamenteve. Pas shqyrtimit fillon procedura e miratimit ku propozimi mund të pranohet ose të hudhet poshtë. Ligjet mund të miratohen nga shumica parlamentare dhe në raste të caktuar nga shumica e kualifikuar e anëtarëve. • Kjo procedurë është e ndërlikuar në parlamentet me dy dhoma ose bikamerale. Te këto sisteme ligjet aprovohen vetëm kur marrin shumicën në të dy dhomat e parlamentit. 3-hyrja në fuqi- paraqet fazën e tretë dhe të fundit të procesit legjislativ ku ai fillon të prodhojë pasoja juridike. Lidhur me këtë rol të rëndësishëm kanë organet ekzekutive ( qeveria) të cilat mund t shtyjnë hyrjen në fuqi te ligjeve. Parimisht ligjet e miratuara hyjnë fuqi 15 dite pas shpalljes ne Gazeten Zyrtare( VOCATIO LEGIS). Në raste te caktuara mund të vendoset se hyjnë në fuqi ditën e miratimit apo të shpalljes së tyre e në disa raste vendoset për fillimin e aplikimit të tryre pas një kohe të gjatë. -në kuptimin e gjerë funksioni ligjdhënës I parlamentit përfshin edhe këto autorizime nxjerrjen e buxhetit dhe llogarinë përfundimtare, ratifikimin marrëveshjeve ndërkombëtare që I lidh qeveria apo shefi I shtetit, Vendosja për luftën dhe paqen dhe Shpallja e referendumit.
  • 40. • FUNKSIONI ZGJEDHOR I PARLAMENTIT- përfshin funksionet si në vijim: a-zgjedhja dhe shkarkimi I shefit të shtetit. b- zgjedhja dhe shkarkimi I qeverisë apo anëtarëve të caktuar të sajë. 3- zgjedhja dhe shkarkimi I eprorëve të organeve dhe organizatave administrative 4- zgjedhja dhe shkarkimi I bartësve të funksioneve gjyqësore 5- zgjedhja dhe shkarkimi I gjykatësve të gjykatave kushtetuese 6-Zgjedhja dhe shkarkimi I bartësve të tjerë të autorizimeve publike. a) Në sistemet parlamentare dhe kuvendare parlamenti në mënyrë të pavarur zgjedhe dhe shkarkon qeverinë si dhe shefin e shtetit. Pra në këto sisteme qeveria dhe shefi I shtetit për punë e tyre I përgjigjen parlamentit. b-Në sistemet e përziera parlamentare –presidenciale ka të drejtë të zgjedhe dhe të shkarkojë vetëm qeverinë kurse shefi I shtetit zgjidhet nga të gjitha qytetarët me të drejtë vote. c) në sistemet presidenciale , parlamenti nuk ka autorizime zgjedhore në raport me shefin e shtetit dhe qeverinë. Në këto sisteme shefi I shtetit zgjidhet nga trupi elektoral dhe për punën e vet nuk I jep llogari parlamentit edhe pse kufizohet në disa obligime ndaj parlamentit
  • 41. • Ky funksion nënkupton ushtrimin e kontrollit politik ndaj pushtetit në veçanti të qeverisë. Pra në sistemet parlamentare apo kuvendare parlamenti zgjedhe dhe shkarkon qeverinë e edhe shefin e shtetit ( kryetarin e republikës) me shefin e shtetit autorizimet janë më të kufizuara. Qeveria e cila formohet dhe funksionon nën mbikëqyrjen e parlamentit njihet si qeveria parlamentare. Instrumentet e kontrollit parlamentar të punës së qeverisë është e drejta e parlamentit te miratoj buxhetin pastaj instrumentet me të cilat shtrohet përgjegjësia e qeverisë në parlament. Mjetet me të cilat shtrohet përgjegjësia e qeverisë janë raportet e rregullta të qeverisë në parlament e që paraqesin mjetet e përhershme .
  • 42. • Miratimi i buxhetit dhe paraqitja e raporteve periodike ne parlament Miratimi i buxhetit paraqet një akt te rëndësishëm për punën e çdo qeverie duke përcaktuar lartësinë e buxhetit parlamenti përcakton te hyrat dhe te dalat e shpenzimeve publike • Paraqitja e raporteve periodike, ne sistemet tipike parlamentare qeveria është e obliguar qe për punën e saj te njoftoje parlamentin përmes raporteve periodike
  • 43. 1-pyetjet e deputetëve, 2- interpelanca e parlamentare 3- komisionet parlamentare. Pyetjet e deputetëve- Janë instrument I kontrollit parlamentar ku deputetët I drejtohen me pyetje të caktuara qeverisë apo ministrit . këto pyetje kanë të bëjnë me njoftimin e deputetëve për aspektet konkrete te punës së qeverisë. Pyetjet mund të parashtrohen me gojë ose me shkrim dhe zakonisht ne fund të seancës parlamentare. Ministri mund të përgjigjet drejtpërdrejtë apo edhe me shkrin ne seancën tjetër nëse pyetja është bërë me shkrim. Dhe lidhur me pyetjen e deputetit nuk hapet diskutimi parlamentar pasi që në këtë shqyrtim marrin pjesë vetëm deputeti që pyet dhe ministri I cili flet ne emër te qeverisë. Interpelanca parlamentare- Është një nga institutet më të vjetra të kontrollit parlamentar ndaj qeverisë.Derisa të pyetjet e deputetëve marrin pjesë vetëm deputeti që pyet dhe ministri që përgjigjet te interpelanca parlamentare hapet debate dhe shqyrtimi ku marrin pjesë të gjithë parlamentarët dhe anëtarët e qeverisë dhe qëllimi I interpelancës është hapja e debatit për lëshimet dhe dobësitë eventuale të qeverisë apo ministrive përkatëse Votëbesimi I qeverisë- Përmes tij deputetët I marrin mandatin qeverisë para skadimit të afatit për të cilin është zgjedhur ajo .
  • 44. ‘’…parimi i ndarjes se pushteteve dhe kontrollit e balancimit ne mes tyre Kosova eshte Republike demokratike Kuvendi ushtron pushtetin legjislativ Presidenti perfaqeson unitetin e popullit dhe perfaqeson vendin brenda dhe jashte.Eshte garantues i funksionimit demokratik te institucioneve- (pushteti ekzekutiv) Qeveria eshte pergjegjese per zbatimin e ligjeve dhe politikave shteterore dhe i nenshtrohet kontrollit parlamentar- (pushteti ekzekutiv) Pushteti gjyqesor eshte unik,I pavarur dhe ushtrohet nga gjykatat Gjykata kushtetuese eshte organ i pavarur i mbrojtjes se kushtetutshmerise dhe bene interpretimin perfundimtar te kushtetutes.(neni 4)
  • 45. Ndonese ka elemente gjysem presidenciale,Kosova eshte demokraci parlamentare me pushtete te ndara dhe reciprokisht te kontrolluara Sistemi i zgjedhjeve parlamentare eshte sistem proporcional,pra jo mazhoritar apo i shumices,sipas te cilit rezultati zgjedhor sjell perfaqesimin perkates perpjestimor me numrin e fituar te votatve te subjekteve konkuruese politike apo edhe kandidateve te pavarur.
  • 46. Roli kryesor i Kuvendit te Kosoves,por edhe i Parlamenteve tjera ne Republikat parlamentare eshte qeverisja e pergjithshme e vendit,permes krijimit te politikave themelore dhe mbikqyrjes se zbatimit te tyre Tri funksione themelore: BERJA E LIGJEVE ,ndryshe funksioni legjidhenes MBIKQYRJA PARLAMENTARE,ndryshe funksioni mbikqyres ZGJEDHJA E ORGANEVE SHTETERORE,ndryshe funksioni zgjedhor
  • 47.
  • 48. Instrumenti me i njohur dhe me i shpeshte i kontrollit parlamentar,permes te cilit cdo deputet ka te drejte te kerkoj pergjegje per ceshtje te caktuara nga qeveria,kryeministri apo ministrat. Pyetjet parlamentare mund te parashtrohen me shkrim dhe me goje Zakonisht percaktohet nje kohe e caktuar pyetje ne kuader te seances,por ka mundesi edhe te kete mbledhje te vecanta per pyetje parlamentare. Ne Kuvendin tone ,ne cdo seance ,pyetjet parlamentare behen menjehere pas deklarimeve jashte rendit te dites brenda kohes prej 60 min. Per nje mbledhje,deputeti mund te parashtroj me se shumti 2 pyetje. Pyetje per pergjegje me shkrim dhe per pergjegje me goje Pyetja duhet te parashtrohet ne Zyeren per Propozime dhe parashtresa s’paku 48 ore para fillimit te seances. Pyetjen e bere me shkrim deputeti mund ta lezoj edhe ne séance 2 min. Pergjigjja jo me gjate se 3 min..deputeti aty per aty mund te bej pyetje plotesuese 1 min,kurse pergjegja e minisrit apo kryeministrit jo me gjate se 2.min
  • 49. Deputetet mund te bejne edhe pyetje per pergjegje me shkrim drejtuar kryeministrit apo ndonjerit prej ministraveper fushat e tyre te pergjegjesive.Pergjegja duhet te jepet brenda 2 javesh nga dita e parashtrimit Deklaratat jashte rendit te dites,zakonisht i bejne kryetaret e Grupeve parlamentare brenda 5 min.Mund te autorizohet ndonje deputet,poashtu qe te flas ne emer te GP. Nese deputeti paraqitet per deklarim jashte rendit te dites,ai ka te drejte qe brenda 3 min te shpreh mendimin e tij per ceshtjen e caktuar qe zakonisht jane aktuale dhe perbejne shqetesime vendore apo nacionale.
  • 50. Eshte intstrument shume i dobishem per mbikqyrje parlamentare Nenkupton llogaridhenie te qeverise,apo bartesve te funksioneve publike ,te zgjedhur nga Kuvendi,per pergjegjesite nga fusha e tyre. Zakonisht inicohet per ndonje ceshtje te rendesise se vecante per te vleresuar dhe korigjuar zbatimin e ligjeve dhe te politikave te percaktuara nga Kuvendi. Interpelancen ne Kuvendin tone mund ta paraqesin: nje Grup Parlamentar apo me shume se 6 deputet,ne forme te shkruar Interpelanca duhet te permbaj: 1.Formulimin e sakte te ceshtjes 2.Arsyetimin e mocionit per interpelancen 3.Emrin dhe nenshkrimin e te autorizuarit te grupit parlamentar dhe, 4.Tekstin e mocionit,qe propozohet per votim (2+7+7 dite deri ne debat parlamentar) Propozuesi arsyeton 10 min ne fillim,5 min ne fund te debatit,kurse perfaqesuesi i qeversie 15 min. Debati zgjat 3 ore dhe perfundon me votim te rezolutes apo deklarates apo,ne raste te caktuara edhe te mosbesimit.
  • 51. Mosbesimi ndaj qeverise mund te paraqitet nga 1/3 e deputeteve,kurse mosbesimi perligjet nese per te votojne shumica absolute Votebesimi,nderkaq eshte instrument politik i qeverise,me te cilin ajo e testone mbeshtetjen politike,por edhe kercenon me shperndarje te parlamentit ne sistemet ne te cilat renja e qeverise nenkuptom shkuarje ne zgjedhje te jashtezakonshme…behet per te siguruar mbeshtetje per politika apo ligje te diskutueshme,jopopullore,por jetike per qeverite
  • 52. 1. Kuvendi ka njëqind e njëzet (120) deputetë të zgjedhur me votim të fshehtë bazuar në listat e hapura. Vendet në Kuvend ndahen midis të gjitha partive, koalicioneve, nismave qytetare dhe kandidatëve të pavarur, në përpjesëtim me numrin e votave të vlefshme, të fituara prej tyre,në zgjedhjet për Kuvendin. 2. Në kuadër të kësaj ndarjeje, njëzet (20) prej njëqind e njëzet (120) vendeve janë të garantuara për përfaqësimin e komuniteteve që nuk janë shumicë në Kosovës, si vijon: (1) partitë, koalicionet, nismat qytetare dhe kandidatët e pavarur, të cilët janë deklaruar se përfaqësojnë komunitetin Serb, do të kenë numrin e vendeve në Kuvend të fituar në zgjedhjet e hapura, me minimumin dhjetë (10) vende të garantuara, në rast se numri i vendeve të fituara është më i vogël se dhjetë (10);
  • 53. (2) partitë, koalicionet, nismat qytetare dhe kandidatët e pavarur, të cilët janë deklaruar se përfaqësojnë komunitetet e tjera, në Kuvend do të kenë numrin e vendeve të fituara në zgjedhjet e hapura me minimumin e vendeve të garantuara si në vijim: komuniteti Rom një (1) vend; komuniteti Ashkali një (1) vend; komuniteti Egjiptian një (1) vend; dhe një (1) vend shtesë do t’i jepet komunitetit Rom, Ashkali, ose Egjiptian, që ka numrin më të madh të votave të përgjithshme; komuniteti Boshnjak tri (3) vende, komuniteti Turk dy (2) vende dhe komuniteti Goran një (1) vend, nëse numri i vendeve të fituara nga secili komunitet është më i vogël se numri i vendeve të garantuara
  • 54. (1) miraton ligje, rezoluta dhe akte të tjera të përgjithshme; (2) vendos të ndryshojë Kushtetutën me dy të tretat (2/3) e votave të të gjithë deputetëve të tij, përfshirë dy të tretat (2/3) e të gjithë deputetëve që mbajnë vendet e rezervuara dhe të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve që nuk janë shumicë në Kosovë; (3) shpall referendum, në pajtim me ligjin;
  • 55. (4) ratifikon traktatet ndërkombëtare; (5) miraton Buxhetin e Republikës së Kosovës; (6) zgjedh dhe shkarkon Kryetarin dhe nënkryetarët e Kuvendit; (7) zgjedh dhe mund të shkarkojë Presidentin e Republikës së Kosovës në pajtim me Kushtetutën (8) zgjedh Qeverinë dhe shpreh mosbesimin ndaj saj; (9) mbikëqyr punën e Qeverisë dhe të institucioneve të tjera publike, të cilat, në bazë të Kushtetutës dhe ligjeve, i raportojnë Kuvendit;
  • 56. (10) zgjedh anëtarët e Këshillit Gjyqësor të Kosovës dhe të Këshillit Prokurorial të Kosovës, në pajtim me Kushtetutën; (11) propozon gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese; (12) mbikëqyr politikën e jashtme dhe të sigurisë; (13) jep pëlqimin për dekretin e Presidentit mbi shpalljen e Gjendjes së Jashtëzakonshme; (14) vendos për çështjet me interes të përgjithshëm, të përcaktuara me ligj.
  • 57. 1. Kuvendi i Kosovës zgjidhet me mandat katërvjeçar, duke filluar nga dita e seancës konstituive, që mbahet brenda tridhjetë (30) ditësh nga dita e shpalljes zyrtare të rezultateve të zgjedhjeve. 2. Zgjedhjet e rregullta për Kuvend mbahen më së voni tridhjetë (30) ditë para përfundimit të mandatit, kurse në raste të shpërndarjes së Kuvendit, jo më vonë se dyzet e pesë (45) ditë pas shpërndarjes. 3. Presidenti i Republikës së Kosovës e thërret seancën e parë të Kuvendit. Në rast se Presidenti i Republikës së Kosovës nuk është në gjendje të thërrasë seancën e parë, Kuvendi mblidhet pa pjesëmarrjen e Presidentit. 4. Mandati i Kuvendit të Kosovës mund të vazhdohet vetëm në raste të Gjendjes së Jashtëzakonshme për masa emergjente të mbrojtjes ose në rast të rrezikut ndaj rendit kushtetues ose sigurisë publike të Republikës së Kosovës, dhe vetëm për aq sa zgjat Gjendja e Jashtëzakonshme, siç është përcaktuar me këtë Kushtetutë
  • 58. 1. Kuvendi i Kosovës nga radhët e veta zgjedh Kryetarin dhe pesë (5) nënkryetarë. 2. Kryetari i Kuvendit propozohet nga grupi më i madh parlamentar dhe zgjedhet me shumicën e votave të të gjithë deputetëve të Kuvendit. 3. Tre (3) nënkryetarët të propozuar nga tri grupet më të mëdha parlamentare, zgjidhen me shumicën e votave të të gjithë deputetëve të Kuvendit. 4. Dy (2) nënkryetarë përfaqësojnë komunitetet që nuk janë shumicë në Kuvend dhe ata zgjidhen me shumicën e votave të të gjithë deputetëve. Njëri nënkryetar do të jetë nga radhët e deputetëve të Kuvendit që mbajnë vendet të rezervuara ose të garantuara të komunitetit Serb, dhe tjetri nënkryetar nga radhët e deputetëve të Kuvendit që mbajnë vende të rezervuara ose të garantuara nga komunitetet tjera që nuk janë shumicë. 5. Kryetari dhe nënkryetarët e Kuvendit shkarkohen me votën e shumicës prej dy të tretave(2/3) të numrit të përgjithshëm të deputetëve. 6. Kryetari dhe nënkryetarët formojnë Kryesinë e Kuvendit. Kryesia është përgjegjëse për funksionimin administrativ të Kuvendit në mënyrën e përcaktuar me Rregulloren e Punës të Kuvendit.
  • 59. (1) përfaqëson Kuvendin; (2) përcakton rendin e ditës, thërret dhe kryeson seancat; (3) nënshkruan aktet e miratuara nga Kuvendi; (4) ushtron edhe funksione të tjera, në bazë të kësaj Kushtetute dhe Rregullores së Punës të Kuvendit. 8. Në rast mungese ose pamundësie për të ushtruar funksionin, Kryetarin e Kuvendit e zëvendëson njëri nga nënkryetarët.
  • 60. 1. Mbledhjet e Kuvendit të Kosovës janë publike. 2. Mbledhjet e Kuvendit të Kosovës mund të jenë të mbyllura me kërkesën e Presidentit të Republikës së Kosovës, të Kryeministrit ose të një të tretës (1/3) së deputetëve, në rastet e përcaktuara me Rregulloren e Punës të Kuvendit. Vendimi miratohet në mënyrë të hapur e transparente dhe kërkon votën e dy të tretave (2/3) të deputetëve të Kuvendit të pranishëm dhe qe votojne 1. Kuvendi i Kosovës punimet vjetore i zhvillon në dy sesione. 2. Sesioni pranveror fillon të hënën e tretë të muajit janar, kurse sesioni vjeshtor fillon të hënën e dytë të muajit shtator. 3. Kuvendi ka kuorum kur janë të pranishëm më shumë se gjysma e të gjithë deputetëve të Kuvendit. 4. Kuvendi i Kosovës mblidhet në seancë të jashtëzakonshme me kërkesë të Presidentit të Republikës, të Kryeministrit ose të një të tretës (1/3) të deputetëve.
  • 61. 1. Deputetët e Kuvendit janë përfaqësues të popullit dhe nuk i nënshtrohen asnjë mandati detyrues. 2. Mandati i deputetit të Kuvendit të Kosovës fillon ditën e certifikimit të rezultatit të zgjedhjes. 3. Mandati i deputetit mbaron ose bëhet i pavlefshëm, nëse: (1) nuk bën betimin; (2) jep dorëheqjen; (3) emërohet anëtar i Qeverisë së Kosovës; (4) përfundon mandati i Kuvendit; (5) mungon gjashtë (6) muaj rresht në seancat e Kuvendit. Në raste të veçanta, Kuvendi I Kosovës mund të vendosë ndryshe; (6) dënohet me vendim gjyqësor të formës së prerë për vepër penale me një ose më shumë vjet burgim;
  • 62.
  • 63. Sipas rregullores:deputeti ka te drejte te marre pjese ne menyre te barabarte ne nje grup parlamentar,te terhiqet nga grupi,te formoj nje grup te ri parlamentar,t’i bashkangjitet nje grupi tjeter ose te veproj si deputet i pavarur.Per secilin rast deputeti eshte i obliguar qe,per vendimin e tij,ta njoftoje me shkrim Kryetarin e Kuvendit Grupi i ri,i formuar me vone nuk mund te kete emer te njejte me ndonje grup tjeter parlamentar. Nje deputet nuk mund te jete anetare i me shume se nje grupi parlamentar Grupeve parlamentare u sigurohen hapesira te nevojshme dhe proporcionale,kushte dhe pajisje te nevojshme,si dhe nje staf politik…shih neni 20 i rregullores
  • 64. Jane organe apo trupa te Kuvendit,permes te cilave ushtrohen funksionet kryesore te parlamentarizmit.Perbehen nga perfaqesuesit e subjekteve politike parlamentare dhe kane role dhe detyra te ndryshme,varesisht prej FUSHVEPRIMIT dhe kompetencave,te cilat caktohen,nepermjet rregullores apo vendimit te Kuvendit.Puna kryesore ne Kuvend eshte pikerisht puna ne komisione. Kuvendi i Kosoves emeron: Komisione te perhershme Komisione funksionale dhe, Komisione rastesh –ad hoc
  • 65. tek ne jane: I. Per buxhet dhe financa II. Per te drejtat,interesat e komuniteteve dhe per kthim III. Komisioni per legjislacion dhe gjyqesi dhe, IV. Komisioni per integrim evropian V. Emertohen keshtu per shkak se cdo projektligj,rezolute apo deklarate,per cfare do fushe duhet doemos te kaloj nepermjet shqyrtimit dhe aprovimit neper keto komisione,te cilat vendosin sipas kompetencave te tyre.
  • 66.  12,aktualisht dhe Kuvendi me vendim mund te shtoje apo reduktoj numrin e komisioneve.Quhen funksionale sepse krijohen mbi bazen e fushveprimeve te qeverise ne sektore te ndryshem si:ekonomi dhe financa,pune te brendshme dhe siguri,arsim,shkence,kulture,administrate publike,bujqesi,ambient etj.  Secili komision shqyrton projektligjet perkatese te resoreve perkatese qeveritare,por edhe politikat dhe rezultatet e punes se resoreve te caktuar,perkatesisht te ministrive perkatese..  Psh.komisioni per bujqesi shqyrton projektligjet per bujqesi,por ben edhe mbikqyrjen e punes se ministrise se bujqesise etj
  • 67.  Krijohen me vendim te kuvendit,per shqyrtimin e ndonje ceshtje te vecane dhe ka autoritetin dhe funksionimin e njejte me ate te komisioneve funksionale.Zakonisht krijohen komisione hetimore parlamentare per hetimin e ndonje ceshtje te vecante dhe mandatohet nga Kuvendi me votim,puna e te cilit perfundon me raportin,I cili shqyrtohet dhe miratohet ne Kuvend  Komisionet mund te krijojne nenkomisione,duke njoftuar Kryetarin  Puna e komisoneve dhe nenkomisioneve rregullohet me rregulla te vecanta,te cilat i miratojne vete keto organe.Mbledhjet organizohen dhe vendimet merren ngjashem sikur edhe ne seancat e Kuvendit
  • 68.
  • 69. shih Ligjin per nismen legjislative Cdo qytetare mund te inicoj nismen legjislative Cdo nisme legjislative duhet te kete perfaqesuesin Qytetari/et te drejten e nismes mund ta ushtrojne ose duke hartuar vet projektligjin ose duke i propozuar Kuvendit hartimin e projektligjit Perfaqesuesi njofton Kuvendin per nismen,cilen do qe e inicon. Brenda 6 muajve nga data e njoftimit,mblidhen 10.ooo nenshkr.. Nenshkrimet verifikohen nga Komisioni Qendror i zgjedhjeve,ne afat prej 15 diteve. Parregullsite eventuale duhet eleminuar brenda 30 diteve nga dita kur njoftohet perfaqesuesi. Pas kesaj,perfaqesuese,qofte nismen per hartim,qofte projektligjin e hartuar me nenshkrimet i dorezone te Kryetari apo Kryesia e Kuvendit Moapranimi I nismes I jep te drejte perfaqesuesit te nismes qe te inicoj proceduren gjyqesore ne Gjykaten kompetente per konteste administrative
  • 70. Ne rastin e pare,pra kur qytetaret e hartojne vet projektligjin,Kuvendi eshte pergjegjes per shqyrtimin e projektligjit,ngjashem me proceduren e shqyrtimit te projektligjeve qe propozohen nga presidenti/ja,deputetet,komisionet apo grupet parlamentare. Ne rastin e dyte,pra kur nisma eshte ne formen e propozimit per hartimin e projektligjit,Kuvendi eshte pergjegjes per hartimin e tij,konforme Rregullores se Kuvendit,perndryshe,Kuvendi mund te kerkoj nga Qeveria qe te hartoj projektligjin Nese projektligjin e harton Qeveria,ajo e ngarkon ministrine e fushes perkatese qe te beje draftimin Perfaqesuesi i nismes ftohet qe te merr pjese ne Grupet perkatese te punes
  • 71. Pavaresisht se kush e propozon,projektligji duhet te permbaj: a)Shkresen shpjeguese per objektivat qe synon ligji b)Deklaraten per ndikimin buxhtor ne vitin e pare dhe ne vitet ne vazhdim c)Deklaraten per perafrim dhe harmonizim me legjislacionin e BE-se Cdo projektligj duhet duhet te jete i hartuar ne gjuhen shqipe,serbe dhe angleze,ne leter dhe ne menyre elektronike Zyra per Propozime dhe Parashtresa e Kuvendit e verifikon aspektin formal-juridik te projektligjit,e regjistron sipas rendit dhe ua dergon deputeteve
  • 72.
  • 73.  Instrumenti me i njohur dhe me i shpeshte i kontrollit parlamentar,permes te cilit cdo deputet ka te drejte te kerkoj pergjegje per ceshtje te caktuara nga qeveria,kryeministri apo ministrat.  Pyetjet parlamentare mund te parashtrohen me shkrim dhe me goje  Zakonisht percaktohet nje kohe e caktuar pyetje ne kuader te seances,por ka mundesi edhe te kete mbledhje te vecanta per pyetje parlamentare.  Ne Kuvendin tone ,ne cdo seance ,pyetjet parlamentare behen menjehere pas deklarimeve jashte rendit te dites brenda kohes prej 60 min.  Per nje mbledhje,deputeti mund te parashtroj me se shumti 2 pyetje.  Pyetje per pergjegje me shkrim dhe per pergjegje me goje  Pyetja duhet te parashtrohet ne Zyeren per Propozime dhe parashtresa s’paku 48 ore para fillimit te seances.  Pyetjen e bere me shkrim deputeti mund ta lezoj edhe ne séance 2 min.  Pergjigjja jo me gjate se 3 min..deputeti aty per aty mund te bej pyetje plotesuese 1 min,kurse pergjegja e minisrit apo kryeministrit jo me gjate se 2.min
  • 74. Deputetet mund te bejne edhe pyetje per pergjegje me shkrim drejtuar kryeministrit apo ndonjerit prej ministraveper fushat e tyre te pergjegjesive.Pergjegja duhet te jepet brenda 2 javesh nga dita e parashtrimit Deklaratat jashte rendit te dites,zakonisht i bejne kryetaret e Grupeve parlamentare brenda 5 min.Mund te autorizohet ndonje deputet,poashtu qe te flas ne emer te GP. Nese deputeti paraqitet per deklarim jashte rendit te dites,ai ka te drejte qe brenda 3 min te shpreh mendimin e tij per ceshtjen e caktuar qe zakonisht jane aktuale dhe perbejne shqetesime vendore apo nacionale.
  • 75.  Eshte intstrument shume i dobishem per mbikqyrje parlamentare  Nenkupton llogaridhenie te qeverise,apo bartesve te funksioneve publike ,te zgjedhur nga Kuvendi,per pergjegjesite nga fusha e tyre.  Zakonisht inicohet per ndonje ceshtje te rendesise se vecante per te vleresuar dhe korigjuar zbatimin e ligjeve dhe te politikave te percaktuara nga Kuvendi.  Interpelancen ne Kuvendin tone mund ta paraqesin: nje Grup Parlamentar apo me shume se 6 deputet,ne forme te shkruar  Interpelanca duhet te permbaj: 1.Formulimin e sakte te ceshtjes 2.Arsyetimin e mocionit per interpelancen 3.Emrin dhe nenshkrimin e te autorizuarit te grupit parlamentar dhe, 4.Tekstin e mocionit,qe propozohet per votim (2+7+7 dite deri ne debat parlamentar) Propozuesi arsyeton 10 min ne fillim,5 min ne fund te debatit,kurse perfaqesuesi i qeversie 15 min. Debati zgjat 3 ore dhe perfundon me votim te rezolutes apo deklarates apo,ne raste te caktuara edhe te mosbesimit.
  • 76.  Mosbesimi ndaj qeverise mund te paraqitet nga 1/3 e deputeteve,kurse mosbesimi perligjet nese per te votojne shumica absolute  Votebesimi,nderkaq eshte instrument politik i qeverise,me te cilin testone mbeshtetjen politike,por edhe kercenon me shperndarje te parlamentit ne sistemet ne te cilat renia e qeverise nenkuptom shkuarje ne zgjedhje te jashtezakonshme…behet per te siguruar mbeshtetje per olitika apo ligje te diskutueshme,jopopullore,por jetike per qeberite
  • 77.
  • 78. Deputetët e Kuvendit të Kosovës ushtrojnë funksionin e tyre në interesin më të mirë të Republikës së Kosovës dhe në pajtim me këtë Kushtetutë, ligjet dhe rregullat e procedurës së Kuvendit. 1. Deputetët e Kuvendit gëzojnë imunitet nga ndjekja penale, paditë civile ose shkarkimi për veprimet dhe vendimet e tyre brenda fushëveprimit të përgjegjësive të tyre si deputetë të Kuvendit. Imuniteti nuk pengon ndjekjen penale të deputetëve të Kuvendit për veprimet e ndërmarra jashtë fushëveprimit të përgjegjësive së tyre si deputetë të Kuvendit. 2. Deputeti i Kuvendit nuk mund të arrestohet dhe as ndalohet përderisa është duke kryer detyrat e tij/saj si deputet i Kuvendit, pa pëlqimin e shumicës së të gjithë deputetëve të Kuvendit.
  • 79.  [Shpërndarja e Kuvendit]  1. Kuvendi shpërndahet në këto raste:  (1) nëse brenda afatit prej gjashtëdhjetë (60) ditësh nga dita e caktimit të mandatarit  nga Presidenti i Republikës së Kosovës, nuk mund të formohet Qeveria;  (2) nëse për shpërndarjen e Kuvendit votojnë dy të tretat (2/3) e të gjithë deputetëve,  shpërndarja bëhet me dekret të Presidentit të Republikës së Kosovës; - 30 -  (3) nëse brenda afatit prej gjashtëdhjetë (60) ditësh nga dita e fillimit të procedurës së  zgjedhjes, nuk zgjedhet Presidenti i Republikës së Kosovës.  2. Kuvendi mund të shpërndahet nga Presidenti i Republikës së Kosovës, pas votimit të  suksesshëm të mosbesimit të Qeverisë.
  • 80. A.Sipas formes se rregullimit shteteror  1.Monarki parlamentare (Angli,Spanje,Japoni,Holande,Norvegji etj)  2.Republike parlamentare (model dominues) B.Sipas raportit te parlamentit me qeverine dhe shefin e shtetit  1.Sistemet e pastra (te plota) parlamentare (te rralla-karakteristike e shteteve socialiste qe kane zbatuar sistemin e Kuvendit)  2.Sistemet gjysmeparlamentare  3.Sistemet e perziera parlamentare C.Sipas numrit te partive  1.Njepartiake (sistemet totalitare,autokratike-psh.,Gjermania naziste,Italia fashiste,sistemet socialiste-komuniste)  2.Dypartiake (Angli,SHBA)  3.Shumepartiake (Gjermani,Itali,Slloveni,Maqedoni,Shqiperi,Kosove etj)
  • 81. 1.Bikamerilmi i c’ekuilibruar 2.Bikamerilzmi i ekuilibruar I pari nenkupton dhoma me pushtete te ndryshme politike dhe kushtetuese,ku dhoma e dyte apo dhoma e larte ka pushtet te kufizuar (Angli,Austri,Irlande,Japoni,Gjermani etj) I dyti nenkupton dhoma me pushtete te njejta politike dhe kushtetuese (SHBA,Itali,Belgjike etj Praktika parlamentare njehe edhe sisteme parlamentare me me shume dhima tri e madje pese,psh.kuvendet e federalizmit jugosllav dhe te njesive federale.
  • 83.  Në sistemin dy-dhomësh dhoma e lartë apo dhoma e dytë është organ federal apo i njesive administrative territoriale dhe përfaqëson njësit federale ,perkatesisht njesite e medha administrative territoriale.  Kjo dhomë paraqitet në dy forma kryesore:  a) Senati- si në ShBA , Zvicër, Kanada etj. dhe  b) në formë të këshillit – si në gjermani.  Ne rastin e pare,senatoret kane autonomi ne punen e tyre,kurse ne rastin e dyte deputetet jane te kufizuar dhe jane perfaqesues te vullnetit politik te njesive admin.territoriale te cilat i kane deleguar.
  • 84. 1-Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të përfaqësimit te njësive federale -SHBA, Zvicër, Gjermani etj,. 2--Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të zgjedhjeve të përgjithshme dhe aplikohet në senatin e Italisë. 3- Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të emërimit të anëtareve dhe aplikohet në Kanada,Angli etj,te cilet me propozimin e kryeministrit i emeron guvernatori gjeneral,perkatesisht Mbreteresha. 4- Sistemi sipas të cilit dhoma e dytë formohet në bazë të trashëgimisë të funksionit (Angli etj) Në disa raste kompetenca e të dy dhomave është e njëjtë e ne disa raste apo vende kompetencat e dhomës së dytë janë më të kufizuara.
  • 85. Dy sisteme: A)Sistemi I pare I jep liri tee plote parlamentit qe me rregulloren e punes te percaktoje mbledhjet,kohezgjatjen dhe rendin e dites.Shembull Parlamenti Gjerman,I cili praktikisht funksionon gjate gjithe vitit,kurdo qe ka nevoje,pa u kufizuar ne sesione. B)Sistemi i sesioneve. Sesion quhet mbledhja e përgjithshme e parlamentit e thirrur në mënyrë periodike për të vendosur për çështjet që janë nën kompetencat e sajë psh. ne Kosove,sesioni pranveror,i cili fillon te henen e trete te Janarit dhe sesioni vjeshtor, i cili fillon te henen e dyte te shtatorit. Lidhur me organizimin dhe mbajtjen e mbledhjeve jane te rendesishme tri ceshtje: 1.Konvokimi ose thirrja e mbledhjeve 2.Caktimi i rendit te dites 3.Menyra e marrjes se vendimeve
  • 86. I. Mbledhjet e parlamentit II. Vendimmarrja parlamentare III. Udheheqja e parlamentit IV. Grupet parlamentare V. Komisionet parlamentare
  • 87. -Konvokimi i mbledhjeve e bën kryesuesi i parlamentit por në seance të jashtëzakonshme parlamenti konvokohet edhe me kërkesë të kryetarit të republikës , me kërkesë të qeverisë dhe me kërkesën e një të tretës të deputetëve së parlamentit -Caktimi i rendit të ditës- zakonisht bëhet ne bazë të orarit të punimeve të parlamentit për një periudhë më të gjatë nga ana e parlamentit-dhe kjo vlen për sesionet e rregullta ndërsa për sesionet e jashtëzakonshme rendin e ditës e cakton propozuesi i sesionit pra qeveria, shefi i shtetit dhe grupi i deputetëve të parlamentit
  • 88. Lidhur me këtë çdo parlament merr vendime të plotfuqishme sipas mënyrës së caktuar me rregulloren e tij ose sipas parimeve kushtetuese dhe natyrisht për marrjen e vendimeve është i nevojshëm prezenca e mjaftueshëm e deputetëve. Janë të njohura dy mënyra për marrjen e vendimeve: 1-marrja e vendimeve me shumicën e thjeshtë të votave të deputetëve dhe, 2- përmes shumicës së kualifikuar pre dy të tretave te deputetëve të parlamentit- zakonisht kjo bëhet për zgjedhjen dhe shkarkimin e kryetarit te shtetit, të qeverisë, për votëbesimin të qeverisë etj. Ndërsa në rastet kur parlamenti ka dy dhoma apo edhe më shumë shpesh përcaktohet se për marrjen e ndonjë vendimi duhet të deklarohen njejtë të dy dhomat e parlamentit . Zakonisht votimi në parlament bëhet në mënyrë publike dhe në rast kur shprehimisht është përcaktuar bëhet ne mënyrë të fshehtë.
  • 89. Kryetari është organ i zgjedhur nga parlamenti i cili kryeson dhe udhëheq punën e tij. Zakonisht kryetari zgjidhet nga radhët e shumicës parlamentare dhe i nënshtrohet rizgjedhjes kur ndërron shumica parlamentare . Në këto raste mandatarin për kryetar e propozon partia politke pozitare kurse partitë opozitare propozojnë kandidatët për nënkryetar të parlamentit. Kryetari duhet të ushtroj funksionin e tij në mënyrë objektive të kujdeset për ligjshmërinë e punës së parlamentit , efikasitetin e punë, procedurën e vendosjes etj.. Si rregull kryetari i parlamentit nuk merr pjesë në debat . Në parlamentet me dy dhoma veçanërisht në dhomën e ulët mund të ketë dy kryesi-jopartiake dhe të depolitizuar për shembull kryesuesi i depolitizuar është spikeri i dhomës së ulët në Angli, ai zgjidhet nga radhët e anëtarëve të dhomës së komunave me propozim të qeverisë pas një konsulte me opozitën. Mënyrë tjetër është kur funksionin e kryetarit të parlamentit e ushtron sipas një funksioni tjetër p.sh në SHBA- nënpresidenti i shtetit është edhe kryetar i senatit.
  • 90.
  • 91.  Sipas rregullores:deputeti ka te drejte te marre pjese ne menyre te barabarte ne nje grup parlamentar,te terhiqet nga grupi,te formoj nje grup te ri parlamentar,t’i bashkangjitet nje grupi tjeter ose te veproj si deputet i pavarur.Per secilin rast deputeti eshte i obliguar qe,per vendimin e tij,ta njoftoje me shkrim Kryetarin e Kuvendit  Grupi i ri,i formuar me vone nuk mund te kete emer te njejte me ndonje grup tjeter parlamentar.  Nje deputet nuk mund te jete anetare i me shume se nje grupi parlamentar  Grupeve parlamentare u sigurohen hapesira te nevojshme dhe proporcionale,kushte dhe pajisje te nevojshme,si dhe nje staf politik…shih neni 20 i rregullores
  • 92. Jane organe apo trupa te Kuvendit,permes te cilave ushtrohen funksionet kryesore te parlamentarizmit.Perbehen nga perfaqesuesit e subjekteve politike parlamentare dhe kane role dhe detyra te ndryshme,varesisht prej FUSHVEPRIMIT dhe kompetencave,te cilat caktohen,nepermjet rregullores apo vendimit te Kuvendit.Puna kryesore ne Kuvend eshte pikerisht puna ne komisione. Kuvendi i Kosoves emeron: Komisione te perhershme Komisione funksionale dhe, Komisione rastesh –ad hoc
  • 93. tek ne jane: 1. Per buxhet dhe financa 2. Per te drejtat,interesat e komuniteteve dhe per kthim 3. Komisioni per legjislacion dhe gjyqesi dhe, 4. Komisioni per integrim evropian 5. Emertohen keshtu per shkak se cdo projektligj,rezolute apo deklarate,per cfare do fushe duhet doemos te kaloj nepermjet shqyrtimit dhe aprovimit neper keto komisione,te cilat vendosin sipas kompetencave te tyre.
  • 94.  12,aktualisht dhe Kuvendi me vendim mund te shtoje apo reduktoj numrin e komisioneve.Quhen funksionale sepse krijohen mbi bazen e fushveprimeve te qeverise ne sektore te ndryshem si:ekonomi dhe financa,pune te brendshme dhe siguri,arsim,shkence,kulture,administrate publike,bujqesi,ambient etj.  Secili komision shqyrton projektligjet perkatese te resoreve perkatese qeveritare,por edhe politikat dhe rezultatet e punes se resoreve te caktuar,perkatesisht te ministrive perkatese..  Psh.komisioni per bujqesi shqyrton projektligjet per bujqesi,por ben edhe mbikqyrjen e punes se ministrise se bujqesise etj
  • 95.  Krijohen me vendim te kuvendit,per shqyrtimin e ndonje ceshtje te vecante dhe ka autoritetin dhe funksionimin e njejte me ate te komisioneve funksionale.  Zakonisht krijohen komisione hetimore parlamentare per hetimin e ndonje ceshtje te vecante dhe mandatohet nga Kuvendi me votim,puna e te cilit perfundon me raportin i cili shqyrtohet dhe miratohet ne Kuvend  Komisionet mund te krijojne nenkomisione,duke njoftuar kryetarin  Puna e komisoneve dhe nenkomisioneve rregullohet me rregulla te vecanta,te cilat i miratojne vete keto organe.  Mbledhjet organizohen dhe vendimet merren ngjashem sikur edhe ne seancat e Kuvendit
  • 96. Ne shtetet demokratike opozita ka për detyre kontrollin e qeveritare qe posedojnë mandatin qeverisës përkatësisht telekomandën. Kjo do te thotë se opozita kujdeset qe qeveritari ti prezanton interesat e atyre te cilët atij ja kane dhëne për një kohe te caktuar bateritë e tyre. Ajo kritikon zgjedhjen e programit dhe përpiqet te tregoj se cilin program me te mire do ta lëshonte ajo ne rast se votuesit do te ja kishin dhëne asaj bateritë e tyre. Transparenca e punës se parlamentit Parlamentet si sinonim i sovranitetit popullor janë te hapura para opinionit dhe zgjedhëseve ne te gjitha segmentet e punës se tyre. Qytetaret dhe zgjedhësit kane nevoje te shohin se si punon parlamenti dhe sa i realizon pritjet e tyre si zgjedhës dhe si kontribuues te formimit te parlamentit. Transparenca e punës se parlamentit siguron një lloj kontrolli politik qe i bëjnë zgjedhësit punës se tij
  • 97. Disiplina parlamentare dhe mbajtja e rendit ne parlament Rregullorja e brendshme e punës se parlamentit qe me te drejte quhet shpesh edhe kushtetute e parlamentit, cakton procedurat parlamentare ne funksion te krijimit te rendit dhe mirëvajtjes se punës ne parlament. E cila duhet te siguroje një atmosfere demokratike parlament për te shmangur veprimet arbitrare. Debati parlamentar Parlamenti është institucion i debatit, ballafaqimit politik dhe shprehjes se mendimeve dhe opinioneve te ndryshme politike. Parlamenti është negacion i njemendesise politike dhe monizmit politik dhe vend i shprehjeve e diversiteteve dhe alternativave politike Gjuha joparlamentare Gjuhe joparlamentare konsiderohet fjala ose fjalimi fyes, i cili fyen dinjitetin personal te anatreve te parlamentit, anetarve te qeverise, kryeministrit, presidentit ose funksionarve tjere te larte ose dinjitetin dhe integritetin e bashkesive etnike gjuhesore fetare ose nxisin urrejtje etnike raciale ose diskriminime tjera.
  • 98. Marrja e fjalës parlamentare Nëse deputeti nuk i përmbahet kohëzgjatjes se fjalimit te tij atij i merret fjala dhe vetëm me ndërhyrjen e kryetarit mund ti akordohet një kohe e shkurtër shtese. Fjala mund ti merret deputetit i cili arbitrarisht del ne foltore te parlamentit dhe pa ftese dhe leje merr fjalën. Replika parlamentare Replika parlamentare paraqet institucionin e debatit parlamentar qe i jep te drejtën një deputeti t’i kundërpërgjigjet folësit, i cili ne mënyre te drejtpërdrejte ose te tërthortë ka përmendur ose aluduar emrin e tij ose ka permendur fjalimin e tij.
  • 99.  Kriza parlamentare nënkupton pamundësinë e parlamentit për te ushtruar funksionet e veta kushtetuese. Ne radhe te pare kjo pamundësi shprehet ne bllokimin e parlamentit ne ushtrimin e funksionit legjislativ dhe ne zgjedhjen qeverise. Shkaqet me te shpeshta ne shfaqjen e krizave parlamentare janë: 1. Mungesa e mazhorancave stabile parlamentare. 2. Konfliktet ne mes te parlamentit dhe presidentit rreth zgjedhjes se kryeministrit dhe qeverise. 3. Dështimi i koalicioneve parlamentare dhe qeveritare dhe pamundësia e ndërtimit te koalicioneve te reja 4. Mosvotimi i buxhetit ne parlament. 5. Obstruksioni parlamentar nga ana e opozitës
  • 100. Shpërndarja e parlamentit paraqet një institucion parlamentar qe nënkupton përfundimin e mandatit para skadimit te mandatit te rregullt për te cilin është zgjedhur. Shpërndarja e parlamentit vjen si pasoje e rrethanave te caktuara kushtetuese dhe politike te cilat bllokojnë punën e tij, bëjnë te pamundshme ushtrimin e funksioneve kushtetuese dhe krizave te tjera parlamentare te cilat nuk mund te tejkalohen me mjete te tjera politike. Koalicionet parlamentare dhe qeveritare Janë instrumente politike qe nënkuptojnë bashkimin e dy apo me shume partive politike me qellim te krijimit te mazhorancave parlamentare dhe qeverise se koalicionit. Koalicionet politike mund te klasifikohen sipas dy kritereve kryesore: 1. Ne baze te kohës se lidhje s se tyre janë te njohura koalicionet parazgjedhore dhe ato pas zgjedhore 2. Ne baze te numrit te partive qe formojnë koalicionet politike janë te njohura koalicionet biletarale qe ndërtojnë dy parti politike dhe koalicionet e gjera qe përfshinë një spektër te gjere te partive politike ne pushtet
  • 101.  shpreh raportin në mes të zgjedhjeve dhe deputetëve në parlament dhe kuptohet në dy mënyra: a- në kuptimin të kohëzgjatjes ë funksionit të deputeteve në parlament b-në kuptim të autorizimeve të deputetit në parlament dhe raportit të tij me zgjedhësit.  Zakonisht mandati kohor zgjat 4 vjet, ndërsa në vartësi se qfare pozite ka deputeti në parlament dhe të raportit të tij me zgjedhësit janë të njohura dy lloje të mandatit parlamentar 1-mandati imperativ dhe 2-mandati i lirë parlamentar.
  • 102.  Mandati imperativ( urdhërues , detyrues)-nënkupton kufizimin e fushëveprimit te deputetëve në parlament. Ai paraqitet si përfaqësues I njësisë së caktuar elektorale dhe I zgjedhësve te tij. Duke zgjedhur deputetin si përfaqësues zgjedhësit atij I japin autorizimin që ai të vendos në emër të tyre. Ky mandat quhet imperativ sepse deputeti nuk mund të bëjë asgjë jashtë asaj që është përfshirë në mandatin që ka marr nga zgjedhësit. Andaj zgjedhësit mund të I japin deputetit udhëzime duke I diktuar atij zgjedhjet për të cilat ai duhet ti votojë dhe në mungesë të këtyre udhëzimeve ai duhet te frymëzohet nga opinioni dhe interesat e zgjedhësve. Ky mandat ka për qëllim realizimin e demokracisë së drejtpërdrejt. Aktualisht shumica e parlamenteve e kanë braktisur këtë lloj mandati. Ky mandat e shëndrron deputetin në transmetues mekanik të dëshirave jashtë parlamentit
  • 103. Mandati i lirë- ky mandat nuk e kufizon veprimin e deputetit në parlament me qëndrimet e trupit te tij elektoral. Pra sipas këtij mandati deputeti nuk përfaqëson vetëm trupin e tij elektoral por ai përfaqëson tërë popullin e atij vendi. Mirëpo kjo nuk do të thotë që deputeti me mandat të lirë mund të ushtrojë funksionin në kundërshtim me interesat dhe vullnetin e zgjedhësve
  • 104. Nënkupton marrjen e mandatit të deputetit para skadimit të mandatit për të cilin ai është zgjedhur. Është paraqitur për herë të par nën ndikimin e ideologëve të borgjezisë kur kjo po përgatitej për marrjen e pushtetit nga fisnikëria feudale.  Revokimi ka gjetur zbatim sidomos në shtetet e regjimeve komuniste dhe socialiste. Përjashtimisht kësaj edhe sot revokimi gjene zbatim të kufizuar. Por përveq revokimit ekzistojnë edhe mënyra të tjera të revokimit të mandatit të deputetit para afatit,siç janë : vdekja e deputetit, shpërndarja e parlamentit në mbarim të afatit të legjislaturës dhe para mbarimit të këtij afati, kur deputeti merr funksione të tjera që janë te pa pajtueshme me mandatin parlamentar, me dorëheqjen e deputetit( pra askush nuk mund ta ndalojë atë nga e drejta e tij për dorëheqje)
  • 105.  -Për herë të par u aplikua në Angli me ligjin mbi te drejtat( Bill of righs) . Imuniteti ju afron bartësve të funksioneve përfaqësuese dhe politike garancinë kushtetuese se gjatë kohës së ushtrimit të funksioneve të tyre nuk do ti nënshtrohen masave represive shtetërore dhe përfshin papërgjegjësinë penale dhe paprekshmërinë penale të përfaqësuesit. Papërgjegjësia penale- nënkupton që deputeti nuk ka përgjegjësi ligjore dhe nuk mund të ndiqet për shkak të mendimeve të shprehura dhe votës së dhënë gjatë funksionit si deputet
  • 106.  nënkupton këto kufizime: ndaj deputetit të parlamentit nuk mund të fillohet ndjekja penale e as që mund të privohet nga liria pa pëlqimin e parlamentit dhe se procedura penal ndaj deputetit mund të fillohet pa pëlqimin e parlamentit vetëm në rast se ai kryen vepër penale të dënueshme mbi 5 vjet. Paprekshmëria e deputetit pra nuk është absolute por relative ngase me vendimin e parlamentit atij mund të i merret kjo e drejtë.  Deputetin nuk e mbron imuniteti kur kryen vepër penale të dënueshme mbi 5 vjet.  Paprekshmëria penale për dallim nga papërgjegjësia e deputetit –për mendimin dhe votën e dhënë në parlament ( e cila nuk është e kufizuar) është e kufizuar në aspektin kohor sepse pas skadimit të afatit të mandatin nuk gëzon imunitet dhe barazohet me të gjithë qytetarët.  Shumica e shteteve njohin imunitetin parlamentar për këto funksione: -deputet parlamentar qendror dhe ata te parlamenteve lokale, -shefit të shtetit, -eprorëve të organeve dhe organizatave administrative që i emëron parlamenti, -gjyqtarët, prokurorët publik, -gjyqtarët e gjykatave kushtetuese, dhe -persona të tjerë që gëzojnë imunitet parlamentar sipas ndonjë ligji të veçantë. Në republikën e Kosovës të njëjtat funksione si më lartë kanë imunitet dhe sipas kushtetutës se Kosovës për çështje të imunitetit parlamentar kuvendi formon komisionin imunitet-mandatar i cili vendos për raste konkrete.
  • 107.  është institucion i cili përfaqëson shtetin brenda dhe jashtë dhe eshte perfaqesues i unitetit te popillit  Varësisht nga forma e e paraqitjes se shefit te shtetit ekzistojnë qeverisje shtetërore monarkike dhe republikane. 1) Monarku zgjidhet në bazë të parimit të trashëgimisë dhe me mandat të përjetshëm. Ai nuk ka përgjegjësi politike ndaj organeve tjera shtetërore por përgjigjet materialisht në kontestet e ndryshme civile. Format më të njohura të monarkise janë monarkia absolute , monarkia kushtetuese dhe monarkia parlamentare  2) Kryetari i republikës si shef i shtetit paraqet institucion zgjedhor, ai zgjidhet në dy mënyra: të drejtpërdrejtë nga trupi elektoral dhe nga ana e parlamentit. Mandati i tij është i kufizuar dhe si rregull i njëjti mundet të zgjidhet shef i shtetit më së shumti dy herë-dy mandate. Pozita e kryetarit të republikës është i kushtëzuar me formën e qeverisjes të cilën e aplikon një shtet.  Në shtetet me sistem parlamentar dhe kuvendar ai zgjidhet nga parlamenti dhe së bashku me qeverinë ushtron funksion ekzekutiv. Në praktik në sistem të tilla kryetari ushtron vetëm funksione formale dhe nuk ka ndikim te theksuar në jetën politike.  Në sistemet e përziera ( parlamentare-presidenciale) pozita e shefit të shtetit ndryshon ai zgjidhet nga trupi elektoral dhe nuk është përgjegjës para parlamentit. Në këto shtet kryetari propozon mandatarin për formimin e qeverisë , dhe zgjedhë funksionar të tjerë.  Në sistemet presidenciale kryetari i shtetit paraqet institucion kryesor politik. Në këto shtete pushteti është i ndarë në tri dege kryesore, por presidenti është funksioni kryesor dhe i cili krahas funksionit ekzekutiv ushtron edhe kontroll ndaj funksionit legjislativ të parlamentit
  • 108. Ne sistemet bashkekohore shefi i shtetit eshte bartes i ekzekutivit te pushtetit shtetëror.  Varësisht se a e ushtron funksionin ekzekutiv vet apo me qeverinë kemi tri lloje të pushteteve ekzekutive: pushteti monocefal, bicefal dhe të përzier. 1.Pushteti ekzekutiv monocefal është kur shefi i shtetit është bartës i vetën i tërë pushtetit ekzekutiv dhe njëkohësisht është shef i qeverisë si p.sh SHBA. 2.Pushteti ekzekutiv bicefal është kur dy organe të larat shtetërore e ushtrojnë paralelisht funksionet ekzekutive. Në këto shtet roli i shefit të shtetit është formal ndërsa bartës i vërtetë i pushtetit ekzekutiv është qeveria.( sistemet parlamentare) 3.Pushteti Ekzekutiv i përzier ekziston në ato shtet ku shefi i shtetit dhe qeveria paralelisht ushtrojnë funksionin ekzekutiv p.sh Franca. Në aspektin organizativ shefi i shtetit mund të paraqitet në dy forma: individual dhe kolegial.  Përderisa monarku paraqitet gjithmonë individualisht, kryetari mund te funksionoj edhe individual dhe kolegjial( komitetet, presidiumet etj) kjo formë kolegjial zbatohet vetëm ne Zvicër ku shef i shtetit është këshilli federal prej 7 anëtarëve,por edhe Bosnje Hercegovina
  • 109.  . Parlamenti në sistemet monarkike dhe presidenciale nuk ushtron kontrollin politik ndaj punës së shefit të shtetit. Përkundër kësaj parlamenti është i varur nga dy aspekte: 1.Në këto shtete shefi i shteti ka të drejtë të shpërndajë parlamentin dhe të shpallë zgjedhjet e parakohshme parlamentare., dhe 2. Shefi i shtetit nënshkruan dhe dekreton ligjet e miratuara në parlament dhe ka të drejtën e përdorimit të vetos ndaj akteve të miratuara në parlament. Ndërsa në sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga parlamenti ai mban përgjegjësin politike ndaj parlamentit deri në shkarkimin eventual të parlamentit.  Në sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga qytetarët drejtpërdrejtë parlamenti nuk ka të drejtë ta shtrojë çështjen e përgjegjësisë politike të tij.
  • 110. Funksioni i përgjithshëm është përfaqësimi i shtetit brenda dhe jashtë . Si përfaqësues legjitim ai emëron dhe shkarkon përfaqësuesit diplomatik në botën e jashtme, pranon letra akreditive dhe kredenciale të përfaqësuesve te huaj , i jep mirënjohje dhe dekorata , bën faljen e kryesve te veprave penale. Ndërsa funksioni zgjedhor i tij është propozimi i mandatarit per qeverinë, gjyqtarët e gjykatave kushtetuese dhe ushtarake. Në shumicën e vendeve është edhe komandant i forcave të armatosura . Shefi i shtetit miraton vendime dhe aktvendime, urdhëresa, dekorate dhe akte te tjera nënligjore. Ai nënshkruan dhe dekreton ligjet e miratuara në parlament. -Në sistemet monarkike shefi i shtetit nuk përgjigjet për veprimet e tij ai nuk i nënshtrohet përgjegjësive politike dhe penale. Në sistemet presidenciale shefi i shtetit nuk ka përgjegjësi politike ndaj ndonjë organi tjetër dhe nuk mund të shkarkohet para skadimit të afatit. Përgjegjësia e tij mund të shtrohet nga trupi elektoral vetëm në rastet e shkeljes së rëndë të dispozitave kushtetuese.
  • 111.  Qeveria është organ i pushtetit ekzekutiv por për dallim qeveria nuk ekziston në të gjitha shtetet por vetën në ato shtete parlamentare me sistem bicefal të pushtetit ekzekutiv.  Ne sistemet parlamentare qeveria nuk paraqet organ autonom dhe zgjedhet e kontrollohet nga ana e parlamentit.. Ne shumicën e shteteve parlamentare rol te rëndësishëm ne formimin e qeveris e ka shefi i shtetit i cili propozon mandatarin për formimin e qeverise .  Në sistem presidenciale qeveri nuk është organ i pavarur por trup këshillues i presidentit i cili e formon qeverinë.  Ndërsa në sistemet kuvendare qeveria është organ të cilit parlamenti ja beson disa funksione ekzekutive  Në sistemet presidenciale qeveria formohet dhe kontrollohet nga shefi i shtetit.  Janë të njohura dy modele të qeverisë : qeveria parlamentare dhe qeveria e kabinetit.
  • 112.  Qeveria parlamentare-zgjedhet sipas rregullave parlamentare pas zgjedhjeve të rregullta parlamentare , ku krahas konstituimit të parlamentit zgjedhet edhe qeveria si organ ekzekutiv.  Mandatin për formimin e qeverisë e ka partia e cila i ka fituar zgjedhjet. Në rastet kur asnjë parti nuk e ka shumicën atëherë formohet qeveria e koalicionit nga dy apo më shumë parti. Në sistemet politike ku zbatohet parimi i unitetit të pushtetit e sidomos ato kuvendare qeveria në tersi i nënshtrohet kontrollit të kuvendit. Ndërsa në sistemet bashkohore qeveria paraqet organ kryesor parlamentar dhe kjo qeveri udhëheq me pushtetin shtetëror. Qeveria e kabinetit-edhe pse formohet nga parlamenti kjo qeveri funksionon si organ i pavarur shtetëror. Rolin dominant në formimin e saj e ka kryeministri i cili pas marrjes së mandatit nga ana e shefit të shtetit e formon kabinetin nga personat të cilët i zgjedh ai personalisht . Kjo qeveri ka funksione të gjëra shtetërore dhe politike. Parlamenti nuk mund të shtrojë çështjen e votëbesimit të qeverise së kabinetit. Qeverinë e kabinetit e formon partia politike e cila gjendet në pushtet dhe zakonisht ky sistem gjene zbatim në shtete dy partiake. Përpos në shtetet parlamentare qeveria formohet edhe nga presidenti në sistem presidenciale.
  • 113.  Qeveria teknike apo e eksperteve-Është qeveri me karakter jashtë partiak dhe nuk formohet dhe nuk funksionon në bazë të rregullave parlamentare . Atë e përbëjnë ekspertet nga parti të ndryshme ose dhe nga ekspert që nuk i takojnë asnjë partie politike. Mandati i tyre përfundon me eliminimin e shkaqeve që kanë shkaktuar krizën parlamentare. Qeveria e shpëtimit kombëtar- aplikohet kur shteti është në krizë të thellë politike dhe ekonomike apo edhe i përfshirë në luftë civile ose ndëretnike. Qëllimi i sajë është shpëtimi i vendit dhe kombit kur i rrezikohet substanca e tij ekonomike dhe politike. Edhe kjo zgjidhet jashtë rregullave parlamentare dhe në të hyjnë personalitete të shquara. Mandati i saj është i kufizuar me eliminimin e gjendjes së jashtë zakonshme. Qeveria ne hije Qeveria ne hije paraqet qeveri opozitare e cila funksionon si kunderqeveri e ekzekutivit zyrtar. Ajo formohet nga partitë opozitare si alternative ekzistuese dhe si forme e luftës politike qe bën opozita
  • 114.  Kuptimi partive politike dhe karakteristika e tyre Sipas teoricentit Fridrih partitë politike paraqesin një grup te qytetarëve te organizuar ne mënyre stabile me qellim te sigurimit dhe ruajtjes se pushtetit ndaj një grupi tjetër. Politologu Hasbahuva thekson se partitë politike paraqesin bashkimin e njerëzve me bindje dhe qëllime te njëjta politike me qellim te marrjes se pushtetit shtetëror dhe realizimin e qëllimeve te tyre politike
  • 115. Paraqitja dhe zhvillimi i partive politike- janë paraqitur që nga shek. XII si rezultat i përpjekjeve të forcave progresive për të aplikuar parlamentarizmin si mjet kundër monarkisë absolute të monarkut. Fillimisht si formë e par e partive politike merret viti 1215 kur në Angli miratohet karta e madhe e lirive( Magna carta libertatem) si dokument i par historik më të cilin kufizohet pushteti absolut i monarkut. Ndërsa ne kuptimin bashkohor paraqiten prapë në Angli me bashkimin e sajë me Skocinë paraqitet partia “ TORY” e më vonë edhe e “ Wigëve”. Partinë Tory e formuan shtresa e aristokracisë e lidhur me dhomën e Lordëve që ishin pro monarkisë dhe partia e Wigëve që ishin liberalët dhe industrialistët e ri me dhomën e ulët të parlamentit. Më vonë partia Tory transformohet në partin Konzervative dhe partia e Wigëve në atë Liberale. Më vonë paraqitet edhe partia Laburiste e cila së bashku me atë Konservatore paraqesin partner të barabartë politik në Angli. Edhe pse në Angli ka edhe pareti të tjera me ndikimi të vogël mund të thuhet se Anglia ka ndërtuar model dy partiak parlamentar. Edhe ne SHBA është ndërtuar sitenmi dy partiak. Partia më e vjetër është ajo demokratike e formuar nga Tomas Xheferson dhe partia republikane. Përpos tyre veprojnë edhe parti të tjera me ndikim të vogël më jetën politike.
  • 116.  Disa nga karakteristikat e partive janë: 1-partitë politike janë institucion dhe organizatat politike vullnetare që tubojnë njerëzit me orientime të njëjta politike. 2-Qëllimi themelor i tyre është pjesëmarrja në jetën politike me qëllim të marrjes, ruajtjes dhe pjesëmarrjes në pushtetin shtetëror. 3-partitë politike e ushtrojnë ndikimin e tyre politik në kuadër të sistemit parlamentar duke ju nënshtruar konkurrencës me partitë e tjera politike. 4-Ato kanë strukturë të organizuar të brendshme në pikëpamje territoriale dhe organe drejtuese. 5-Ato kanë programet e tyre ku shprehin qëllimet dhe kahjet e tyre politike. 6-Ato kanë ë anëtarsin e tyre ku varësisht nga numri i anëtarëve ato shprehin forcën reale të tyre. 7-partitë luftën për marrjen e pushtetit e bëjnë ne kuadër të zgjedhjeve të lira të drejtpërdrejta parlamentare dhe presidenciale
  • 117.  Janë të njohura tri kushte për formimin e një partie për të vepruar në skenën politike të një shteti:  1-Ato duhet të kenë numër të caktuar të anetarve dhe sillet nga 100 deri në 1000 anëtar  2-duhet të ketë programin apo statutin politik ku shprehen orientimet programore te sajë, ku përcaktohet struktura e brendshme organizative dhe rregullohen çështjet e tjera.  3-ato duhet të regjistrohen pranë organit kompetent shtetëror me të cilin akt ato bëhen pjesëmarrëse legjitime te jetës politike te një shteti.
  • 118. Partitë politike mund të ndahen në bazë të 4 kritereve kryesore: 1-në bazë të orientimit të tyre programor 2-Në bazë të raportit të tyre me pushtetin shtetëror 3-në bazë të veprimit parlamentar 4- në bazë të kritereve tjera.
  • 119. Partitë majtiste- janë të gjitha ato parti të cikat angazhohen për masa liberale në shoqëri, për idenë socialiste dhe komunizmit dhe për programet e tjera sociale në shoqëri. Ato angazhohen për ndryshime evolutive në shoqëri dhe për krijimin e shoqërisë sociale të bazuar në mirëqenën politike dhe ekonomike të qytetarëve. Ata veprojnë me emërtime te ndryshme si : socialiste, social-demokratike , liberale etj. Në përgjithësi ndahen në dy grupe: a) në partitë majtiste bolshevike të bazuara ne ideoligjine marksiste dhe praktikën bolshevike mbi rolin udhëheqës të partisë komuniste dhe prisje ideore e shoqërisë. b) partitë majtiste të transformuara dhe të demokratizuara nga partitë e dikurshme bolshevike në parti moderne socialiste dhe social demokrate.
  • 120.  Partitë politike djathtiste- për dallim nga ato majtiste këto angazhohen për programe antikomuniste dhe antisocialiste. Këto parti në programet e tyre angazhohen për shtet kombëtare të bazuara na shtetin e fortë juridik, dhe mund te ndahen ne:  1.Partitë ekstremiste djathtiste janë parti nacionaliste dhe shoviniste që bazohen në programet nacionaliste-shoviniste. Pra angazhohen për hegjemonizmin e kombit të tyre dhe për shtypje klasore dhe politike te kombeve dhe popujve të tjerë port këtë qëllim ato nuk përjashtojnë edhe përdorimin e dhunës.  2.Partitë politike djathtiste të cilat anojnë kah qendra angazhohen për dezideologjizmin e shoqërisë, për shtetin ligjor , për qeverisje të së drejtës dhe për barazinë e të gjithë qytetarëve para ligjit.  Partitë politike të qendrës-Konsiderohen ato të cilat pozicionohen në qendër duke marr atribute të partive majtiste dhe djathtiste. Konsiderohen të moderuara ngase angazhohen për metoda demokratike të veprimit politik.
  • 121. Partitë politike në pushtet konsiderohen të gjitha ato cilat në zgjedhjet e lira fitojnë shumicën e vendeve parlamentare nga trupi elektoral. Konsiderohet se një parti e ka shumicën relative të parlamentit po qe se fiton më së shumti vende parlamentare në raport me partitë e tjera. Këto parti në të shumtën e rasteve formojnë së bashku me parti të tjera qeverisin e koalicionit. Ndërsa shumicën absolute e kanë ato parti politike të cilat fitojnë më tepër se gjysmën e vendeve parlamentare. Kjo parti fiton mandatin për formimin e qeverisë së saj e cila njihet si qeveri parlamentare. Janë të njohura dhe rastet kur partitë politike fitojnë shumicën e kualifikuar pra 2/3 e vendeve parlamentare. Këto parti vendosin në mënyrë të pavarur për çështjet me të rëndësishme nga fushëveprimi i parlamentit ( ndryshimi i kushtetutës, zgjedhja dhe shkarkimi i qeverisë etj).
  • 122.  Partitë politike opozitare- janë ato parti që në parlament paraqesin pakicë pra kanë më pak vende në parlament se sa partitë në pushtet. Funksioni kryesor i partive politike opozitare është kritike e programit të partisë në pushtet dhe te qeverisë së sajë. Varësisht nga mënyra e veprimit të partive në parlament të gjitha partitë politike opozitare mund të ndahen ne :  1-partitë opozitare konstruktive dhe destruktive  2- partitë opozitare që participojnë në formimin e qeverisë dhe ato që nuk marrin pjesë në formimin e qeverisë. 1.Partitë opozitare konstruktive janë ato që kritikojnë programin e partisë në pushtet dhe te qeverisë së sajë dhe duke ofruar programet e tyre.  Ndërsa destruktive janë ato të cilat vetëm e kritikojnë veprimet e partisë në pushtet duke mos ofruar zgjedhjet e tyre alternative. Partitë opozitare të cilat marrin pjesë në formimin e qeverisë duke fituar resurse të caktuara në përbërjen e qeverisë përmes koalicioneve me partinë që ka fituar shumicën relative të vendeve në parlament.  Ndërsa partitë politke që nuk marrin pjesë në ushtrimin e pushtetit shtetëror janë ato parti opozitare që nuk participojnë në strukturën e pushtetit shtetëror, zakonisht aty ku ka konfrontime dhe orientime të papajtueshme politike
  • 123. 1. I jepte përparësi pronësisë publike, krahas pronësisë private mbi mjetet e prodhimit dhe të shpërndarjes 2. Kërkonte rol më të madh të qeverive në drejtimin dhe planifikimin e ekonomisë. 3. Politikë më të efektshme për realizimin e shpërnarjes së pasurisë nga njëri segment i shoqërisë në tjetrin. 4. Zgjerim të programeve qeveritare në kuadrin e Shtetit të Mirëqënies Sociale. 1. Ishte për rol mbizotërues të pronësisë private në ekonomi 2. Rol sa më të vogël të qeverisë në drejtimin dhe planifikimin e ekonomisë. 3. Rishpërndarje e kufizuar e të ardhurave 4. Minimizim të programeve qeveritare në kuadrin e shtetit të Mirëqënies Sociale.
  • 124.  Roli i zgjedhjeve ne demokraci Nuk ka sistem demokratik pa zgjedhje te lira te përgjithshme dhe te drejta . Sovraniteti i popullit ne demokraci realizohet me pjesëmarrjen e tij ne marrjen e vendimeve politike dhe te drejtën e zgjedhjeve te institucioneve demokratike te cilave ju besohet mandati për te qeverisur vendin. Zgjedhjet si proces i funksionimit te demokracisë Demokracia funksionon nëpërmjet zgjedhjeve periodike ne te cilat krijohet legjitimiteti politike dhe merret mandati për qeverisjen e vendit. Zgjedhjet janë mjet me te cilat vihet ne funksion demokracia. Zgjedhjet si instrument i krijimit te legjitimitetit te pushtetit dhe pjesëmarrjes se qytetarëve ne jetën publike Pushteti shtetëror dhe qeveria legjitimohet përmes zgjedhësve . Përmes zgjedhjeve qytetaret me te drejte vote marrin pjese ne jetën publike duke i zgjedhur instuticionet përfaqësuese te cilave ju japin mandatin per drejtimin e vendit . Vullneti i popullit do te jete baze për autoritetet qeveritare,
  • 125. Ne baze te organit përfaqësues qe zgjidhet kemi ; 1. zgjedhje parlamentare dhe presidenciale 2. Sipas nivelit te organeve qe zgjedhën kemi; zgjedhje lokale dhe ato qendrore 3. Sipas mënyrës se zgjedhjes kemi zgjedhje te drejtpërdrejta dhe te tërthorta 4. Ne baze te periudhës kohore janë te njohura : zgjedhje te rregullta, te jashtëzakonshme dhe te parakohshme
  • 126. Parimet themelore te zgjedhjeve demokratike parlamentare janë: 1- E drejta e zgjedhjes së përgjithshme 2- 2-E drejta e barabartë e votës 3- Zgjedhjet e lira dhe të drejtpërdrejta 4- Votimi i fshehtë 5- Zgjedhjet shumëpartiake 6- Shtypi dhe informimi i lirë
  • 127.  E drejta e zgjedhjes së përgjithshme-Nënkupton e drejta e çdo qytetari pa dallim gjinie, moshe, përkatësie politike, profesion apo dallim tjetër që të marr pjesë me votën e tij në zgjedhjen e organeve përfaqësuese apo që edhe vet te kandidohet dhe të zgjidhet në ato organe. Kjo përfshin Legjitimacionin aktiv-të drejtën që të propozojë dhe të votojë për zgjedhjen e organeve përfaqësuese dhe legjitimacionin pasiv që përfshin të drejtën të kandidohet vet dhe të ushtroje funksione përfaqësuese.  E drejta e barabartë e votës-nënkupton fuqia e njëjtë e votës së çdo qytetari pra vota e çdo qytetari ka peshë të njëjtë dhe është e barabartë me votën e të tjerëve dhe siguron barazinë e të gjithë qytetarëve në procesin e zgjedhjeve.  Zgjedhjet e lira dhe të drejtpërdrejta-konsiderohen si të tilla nëse sigurojnë kushtet e barabarta për kandisim dhe zgjedhje te te gjithë qytetarëve që marrin pjesë, procedurë demokratike për konkurrencë korrekte politike të partive politike që marrin pjesë, rolin objektiv dhe të paanshëm të mjeteve të informimit gjatë procesit zgjedhor,. Kontroll ndërkombëtar të procedurës së zgjedhjeve parlamentare.
  • 128.  Votimi i fshehtë-Përmes këtij votimi qytetarët lirisht në bazë të bindjeve të veta votojnë në procesin zgjedhor . kjo siguron qytetarin nga presionet eventuale për shkak të mënyrës së votimit. Zakonisht bëhet në atë mënyrë që qytetarët i plotësojnë fletëvotimet në lokalet dhe në hapësirë të mbyllur, të cilat më pastaj i hedhin në kutin e posaçme të zgjedhjeve Zgjedhjet shumë partiake( pluraliste)-Cilësohen vetëm ato që zhvillohen në bazë të konkurrencës politike të partisë të cilat marrin pjesë në garën parlamentare me qëllim të marrjes apo të ruajtjes së pushtetit shtetëror, ndërsa zgjedhjet moniste në të cilat ndalohet pjesëmarrja e lirë e partive politike të tjera janë jodemokratike. Shtypi dhe informimi i lirë-Një nga parakushtet për mbajtjen e zgjedhjeve të lira është shtypi dhe informimi i lirë. Përmes tij krijohen kushtet për zhvillimin e një gare korrekte parlamentare në të cilën të gjithë pjesëmarrësit janë të barabartë. Roli i tyre është pozitiv kur ato depolitizohen dhe ofrojnë kushte për prezantim publik të programeve të partive politike dhe të aktivitetit të tyre parazgjedhor.
  • 129. Në sistemet krahasuese zgjedhore procedura e zgjedhjeve parlamentare kalon më 5 faza kryesore: 1-Shpallja e zgjedhjeve 2-fushata parazgjedhore 3-Votimi apo zgjedhja e deputetëve 4-Ndarja e Mandatave parlamentare dhe 5–Konstituimi I parlamentit
  • 130.  Shpallja e zgjedhjeve parlamentare- Momenti i shpalljes së zgjedhjeve parlamentare varet nga karakteri dhe forma e zgjedhjeve. Në rastet e zgjedhjeve te rregullta zakonisht shpallen tre muaj para skadimit të mandatit parlamentar të parlamentit të vjetër. Për zgjedhjet e jashtëzakonshme zgjedhjet shpallen dhe caktohen sipas marrëveshjes së partive politike në parlament apo me vendim të parlamentit. Ndërsa shpallja e zgjedhjeve te parakohshme zakonisht caktohet me aktin e organi mbi shpërndarjen e parlamentit. Në shtetet me rregullim parlamentar zgjedhjet I shpall kryetari I parlamentit ndërsa në sistemet presidenciale zgjedhjet I shpall presidenti apo shefi I shtetit. Aktivitet paraelektoral pas shpalljes së zgjedhjeve përfshin këto veprime: emërimin e komisioneve zgjedhore, hartimin e listave zgjedhore, caktimin e trupit elektoral, emërimin e këshillave të votim,it , caktimin e njësive elektorale , vendvotimet etj.
  • 131.  Komisionet zgjedhore- Këto udhëheqin dhe drejtojnë procedurën parlamentare duke filluar që nga shpallja e deri në kumtimin e rezultateve definitive zgjedhore. Në kompetencën e tyre janë këto çështje: -hartimi dhe shpërndarja e materialit zgjedhor në të gjitha njësit elektorale, -Emërimi I procedurës se zgjedhjeve, -Emërimi I këshillave të votimit në njësit elektorale, -shpallja dhe kumtimi I rezultateve preliminare dhe definitive. -Shqyrtimi dhe vendosja në shkallë të parë lidhur me ankesat për parregullsitë e zgjedhjeve, dhe -punë të tjera të përcaktuara me ligj. Listat zgjedhore- Paraqesin dokumente publike në të cilat evidentohen të gjithë qytetarët që kanë të drejtën e zgjedhjeve dhe atë në listat zgjedhore të njësisë së caktuar zgjedhore.. Ata mund të realizojnë të drejtat e tyre zgjedhore vetëm nëse janë të evidentuar në listat zgjedhore. Në këto lista evidentohen të gjithë qytetarët e moshës madhore (mbi moshën 18 vjeçare) me përjashtim të atyre qytetarëve të cilëve ju është marrë kjo e drejtë me vendim të plotfuqishëm gjyqësor. Në lista zgjedhore qytetarët evidentohen sipas vendbanimit të tyre.
  • 132.  Trupi zgjedhor-parqet numrin e përgjithshëm të qytetarëve të një shteti me të drejtë zgjedhore. Trupi elektoral caktohet në çdo njësi elektorale dhe varësisht nga numri I tij caktohen rezultate zgjedhore, përkatësisht shpallen kandidatët të cilët I kanë fituar zgjedhjet. Parimisht trupin elektoral e përbëjnë shtetasit të cilët në momentin e shpalljes së zgjedhjeve kanë vendbanim në shtetin ku mbahen zgjedhjet, përjashtimisht disa shtet në përbërje te trupit elektoral fusin edhe qytetarët me vendbanim në shtet tjera të cilët e kanë shtetësinë e shtetit ku mbahen zgjedhjet. Këshilla e votimit-Janë komisione dhe trupa zgjedhor të cilët në mënyrë të drejtpërdrejtë udhëheqin me votimet ne zgjedhjet parlamentare dhe presidenciale. Funksioni kryesor I tyre është kujdesi për mirëvajtjen e procedurës së zgjedhjeve. Ato kryejnë të gjitha veprimet teknike që ju mundësojnë qytetarëve deklarim të lirë në zgjedhjeve. Ato formohen në të gjitha njësit elektorale të përcaktuara me ligj apo edhe me vendim. Ato nga komisionet gjegjëse zgjedhore pranojnë materialin zgjedhor: kutiat e votimit, fletëvotimet, lista zgjedhore tej. Pas përfundimit të votimeve këshillat e votimit bëjnë numërimin e votave. Zakonisht sipas praktikës këshillat e votimit kanë përbërje shumë-partiake ku përfaqësohen te gjitha partitë që kanë kandidatët e tyre ne njësinë e caktuar elektorale përmes përfaqësuesve të tyre,dhe në krye gjendet kryetari të cilën e emëron komisioni kompetent zgjedhor
  • 133.  Njësia Zgjedhore Elektorale- Paraqet vendin apo territorin në të cilin zgjidhet numri I caktuar I deputeteve. Pra në pamundësi që të gjithë qytetarët me të drejtë zgjedhore së bashku të zgjedhin të gjithë anëtarët e organit përfaqësues , I tërë trupi elektoral ndahet në njësi të caktuara elektorale në të cilat zgjidhet një apo më shumë deputet. Numri I njësive zakonisht varet nga numri I deputetëve që ka organi përfaqësues, nga numri I trupit elektoral. Zakonisht ky numër përputhet me njësit administrative-territoriale të shtetit. Në njësit elektorale zgjedhjet bëhen në dy mënyra: 1-sipas parimit një deputet një njësi elektorale ( praktikohet ne shtetet me numër të vogël të trupit elektoral dhe 2- sipas parimit të listës zgjedhore dhe zgjedhjes së më shumë deputeteve në një njësi elektorale( kjo zbatohet ku ka një numër të madh të trupit elektoral dhe numër të madh të deputeteve. Vendi I Votimit- Parqet lokalin apo hapësirën në të cilën qytetarët votojnë me rastin e zgjedhjeve revokimeve apo të referendumit. Kjo hapësirë apo lokal duhet të sigurojë të gjitha kushtet teknike për një votim të lirë. Kjo bëhet në atë mënyrë që qytetarët në vende të posaçme I mbushin fletëvotimet pa praninë e askujt e të cilat pastaj I hedhin ne kutin e posaçme të votimit. Në këtë lokal është e ndaluar ekspozimi I çdo
  • 134.  Fushata parazgjedhore-.Fillon që nga skadimi I afatit për paraqitjen e kandidatëve për zgjedhjet parlamentare nga ana e subjekteve që marrin pjesë në zgjedhje dhe zgjat deri në 48 orë para mbajtjes së zgjedhjeve, kur fillon e ashtuquajtura qetësi apo heshtja parazgjedhore. Qëllimi I fushatës parazgjedhore është njoftimi i trupit elektoral me programet e partive politke dhe të kandidatëve të pavarur si dhe dhenja e premtimeve parazgjedhore mbi masat dhe aktivitetet që do ti ndërmarrin poqe se zgjedhën në organet përfaqësuese. Aktiviteti parazgjedhor përfshin këto aktivitete të subjekteve që marrin pjesë në zgjedhje: -promovimi publik të programeve të partive politike, -mbajtjen e tubimeve parazgjedhore të partive që kanë kandiduar, -prezantimi përmes mjeteve të informimit publik të kandidatëve që marrin pjesë në zgjedhje dhe -ballafaqimi publik I programeve te partive politike që marrin pjesë në zgjedhje. Rol të rëndësishëm luajnë mjetet e informimit publik të cilat duhet të sigurojnë trajtim të barabartë të të gjitha subjekteve politike që marrin pjesë në zgjedhje . kontrollimin e këtyre mjeteve gjatë kohës së zhvillimit të fushatës parazgjedhore e bëjnë komisionet pluraliste të cilat e caktojnë orarin dhe terminët e prezantimit publik të subjekteve zgjedhore