2. Table of contents
HABA, TONO,
ANTALA
DIIN AT MGA URI MGA TUNTUNING DAPAT
ISAALANG ALANG SA
PAG-AARAL NG DIIN
MGA PONEMANG
SUPRASEGMENTAL
DIING MARIIN
01
04
02
05
03
06
MGA PARES
MINIMAL
3. Ito ay makabuluhang tunog. Sa paggamit ng
suprasegmental, malinaw na naipapahayag ang
damdamin, saloobin, at kaisipang nais ipahayag ng
nagsasalita. Sa pakikipagtalastasan, matutukoy natin
ang kahulugan, layunin o intensiyon ng pahayag o ng
nagsasalita sa pamamagitan ng DIIN, TONO o
INTONASYON, at ANTALA o HINTO sa pagbibigkas
at pagsasalita.
PONEMANG
SUPRASEGMENTAL
5. Ang DIIN o stress, sa Filipino ay tumutukoy sa
lakas ng bigkas sa isang pantig ng salita. Ito ay may
malaking epekto sa kahulugan ng mga salita.
Halimbawa, ang salitang ‘gabi’ ay maaaring ibig
sabihin ay ‘taro’ kapag ang diin ay nasa unang pantig
(‘ga:bi’) at ‘night’ kapag ang diin ay nasa ikalawang
pantig (‘gabi:’).
DIIN
6. MGA URI NG DIIN
MALUMANA
Y
MALUM
I
MABILI
S
MARAGSA
7. ● Ang isang salitang malumay ay binibigkas ng banayad
o dahan-dahan mula sa una hanggang sa huling pantig
ng salita. Ang mga salitang ito ay maaaring nagtatapos
sa patinig o katinig at hindi tinutuldikan.
Halimbawa:
Ulo, Talo, Lalaki, Utak, Kilay, Tainga, Balikat, Malumay
MALUMAY NA DIIN
8. ● Ito’y binibigkas nang dahan-dahan at may diin sa ikalawang
pantig buhat sa hulihan. Ang ipinagkaiba lamang ng dalawang
pagbigkas na ito ay ang impit na tunog sa dulo ng mga
salitang malumi. Palaging nagtatapos sa tunog patinig ang
malumi. Ginagamit natin ang tuldik na paiwa () sa
pagpapakilala ng mga salitang binibigkas nang malumi.
Halimbawa:
hiwà, dilà, babà, samò, kulanì, kità, hinà, lupà, harì, susì, pasò,
pugò, labì
MALUMI (GRAVE)
9. ● Ang mga salitang mabilis ay binibigkas nang tuluy-tuloy
na ang diin ay nasa huling pantig. Wala itong impit na
tunog. Maaaring magtapos ang mga salitang binibigkas
nang mabilis sa katinig o patinig. Ginagamitan ito ng
tuldik na pahilis (/) na inilalagay sa ibabaw ng huling
patinig ng salita.
halimbawa: talóng, iná, tutubí, sapín-sapín, gandá, pasá,
kapé, baldé, dumí, gabí, butó, damó, pasó, alitaptáp
MABILIS (FAST)
10. ● Ang mga salitang maragsa ay binibigkas nang tuluy-tuloy
na tulad ng mga salitang binibigkas nang mabilis, subalit
ito’y may impit o pasarang tunog sa hulihan. Tulad ng
malumi, ito ay palagiang nagtatapos sa tunog na patinig.
Ginagamit dito ang tuldik na pakupya (/) na inilalagay sa
ibabaw ng huling patinig ng salita.
halimbawa: upô, pasô, balî, ngitî, pasâ, likhâ, apatnapû
MARAGSA
11. 1. Kung ang isang salita ay nagtatapos sa patinig at
binibigkas ito ng dahan-dahan at maaari itong hulapian
ng hin-han, ito ay malumay. Halimbawa: siko-sikuhin,
suso-susuhin
2. Kung ang isang salita ay nagtatapos sa katinig ay
binibigkas ito ng dahan-dahan, ito ay malumay.
Halimbawa: lalamunan, gilagid
Mga tuntuning dapat isaalang-alang sa pag-aaral ng
diin
12. 3. Kung ang isang salita ay nagtatapos sa patinig at
binibigkas nang dahan-dahan ngunit may impit sa
lalamunan sa pagbigkas sa huling pantig nito ay maaaring
hulapian ng -in o -an, ito ay malumi.
Halimbawa.
Labi-labian, dila-dilaan
Mga tuntuning dapat isaalang-alang sa pag-aaral ng
diin
13. 4. Kung ang isang salita ay nagtatapos sa katinig at
binibigkas ito ng mabilis, ito ay mabilis.
5. Kung ang isang salita ay nagtatapos sa patinig at
binibigkas ito ng mabilis na may impit sa huling pantig sa
pagbibigkas nito ay maaaring hulapian ng in o an, ito ay
maragsa.
Hal: dugo-duguan, piga-pigaan
Mga tuntuning dapat isaalang-alang sa pag-aaral ng
diin
14. Ito ay nakikita o matatagpuan sa ikalawa, ikatlo, o
ikaapat na pantig ng salita mula sa hulihan.
Kung sakaling ang isang salita ay Higit sa apat na
pantig, inilalagay na lamang ang diin sa ikaapat na pantig
bilang penultima nito.
Diing mariin
16. Ito ay ang pagbigkas nang mahaba sa patinig (a, e, i, o,
u)ng bawat pantig. Maaring gumamit ng tuldok upang
ipakitaang haba ng pagbigkas.
Halimbawa:
a. bu.kas = nangangahulugang sa susunod na araw
bukas = hindi sarado
b. tu.bo = pipe tubo.= interes o kita
tubo = sugarcane
Haba
19. Tumutukoy ang intonasyon sa pagtaas at
pagbaba ng tinig sa pagsasalita, na
maaaring maghudyat ng kahulugan ng
pahayag.
TONO O INTONASYON
20. Hindi dapat ipagkamali ang intonasyon sa punto at tono ng
pagsasalita. Ang punto ay tumutukoy sa rehiyunal na tunog o
accent. Iba ang punto ng Ilokano sa Maranao o Cebuano sa
llonggo. Maging sa rehiyong Tagalog, iba ang punto ng mpa
Batanggenyo at kahit mga taga-Cavite. Sa probinsya ng Quezon,
karaniwang iba’t iba ang punto sa ibat ibang bayan. Samantala,
ang tono ng pagsasalita ay nagpapahayag ng tindi ng
damdamin. Maaaring magkaiba-iba ang punto at tono bagamat
iisa ang intonasyon.
TONO O INTONASYON
21. Karaniwang nagsisimula sa lebel 2 ang intonasyon ng mga
pangungusap, aabot ito sa lebel 3 kapag ang pahayag ay nagtatanong
at lebel 1 kapag karaniwang pagpapahayag lamang.
Halimbawa:
a. kahapon = 213, pag-aalinlangan
Kahapon = 231, pagpapatibay, pagpapahayag
b. Talaga = 213, pag-alinlangan
Talaga = 231, pagpapatibay, pagpapahayag
TONO O INTONASYON
22. Halimbawa.
1. Pagsasalaysay/ paglalarawan
Dumating sila kanina.
Maganda talaga si Rona.
2. Masasagot ng oo o hindi
Totoo?
Sila iyon, di ba?
TONO O INTONASYON
3. Pagbati
Kumusta ka?
Salamat sa iyo.
4. Pagsagot sa tanong
Oo, aalis na ako.
Hindi. Hindi ito ang gusto ko.
23. Halimbawa.
5. Pagpapahayag ng matindingdamdamin
Naku, may sunog!
Hoy! Alis dyan!
Tandaan:
● Maaaring makapagpahayag ng iba’t ibang damdamin at makapagbigay
kahulugan o makapagpahina ng usapan ang tamang tono
TONO O INTONASYON
25. Ito ay ang saglit na pagtigil sa pagsasalita upang higit
na maging malinaw ang mensahe. Maaring gumamit
ngsimbolong kuwit (,) , dalawang guhit na pahilis ( //
), o gitling( - ) upang ipakita ang paghinto.
Halimbawa: Hindi, siya ang kababata ko.
(Pinatutunayang siya ang kababata ko)
Hindi siya ang kababata ko.
(Itinatangging siya ang kababata ko)
Antala / hinto (Juncture)
26. Halimbawa:
a. Hindi siya si Peter.
(Ang tao ay hindi si Peter.)
b. Hindi, siya si Peter.
(Tinatama ng tagasalita na ito si Peter.)
c. Hindi siya, si Peter.
(Si peter ang tinutukoy, hindi ang isang tao.)
Antala / hinto (Juncture)
28. Ang pares na salita na magkaiba ng
kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa
bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad
na pusisyon ay tinatawag na pares minimal. Ito
ay ginagamit upang ipakita ang pagkokontrast
ng dalawang ponema sa magkatulad na
kaligiran.
PARES MINIMAL
29. Pansinin na ang mga ponemang /p/ at /b/ ay nasa magkatulad na
kaligiran – pala:bala. Nasa magkatulad na kaligiran ang /p/ at /b/ sapagkat
magkatulad ang kanilang kinalalagyan – kapwa nasa pusisyong inisyal: na
kung aalisin ang /p/ at /b/ sa mga salitang /pala at bala/, ang matitira ay
dalawang anyong magkatulad – ala at ala. Sa ganitong kalagayan ay
masasabi natin na ang pagkakaiba sa kahulugan ng pala at bala ay dahil sa
mga ponemang /p/ at /b/ at hindi dahil sa alin mang tunog sa dalawang salita.
Kung gayon ang /p/ at /b/ ay masasabing magkaibang ponema sa Filipino
sapagkat kapag inilagay sa magkatulad na kaligiran na tulad nga ng pala at
bala, nagiging magkaiba ang kahulugan ng dalawang salita.
PARES MINIMAL
30. Iba Pang Halimbawa:
○ Tela Tila
○ Mesa Misa
○ Belo Bilo
○ Diles Riles
○ Butas Botas
○ Ewan Iwan
PARES MINIMAL
32. Tingnan naman natin ang halimbawang /pala:alab/. Nasa
magkatulad na kaligiran ba ang /p/ at /b/? Wala, sapagkat ang /p/ ay
nasa pusisyong inisyal ng salita samantalang ang /b/ naman ay nasa
pusisyong pinal. Samakatwid, hindi magagamit ang /pala:alab/ na
halimbawa upang ipakita na ang /p/ at /b/ ay magkaibang ponema.
Sa halimbawa namang /doon:roon/ ay nasa magkatulad na
kaligiran ang /d/ at /r/. Ngunit hindi natin masasabing magkaibang
ponema ang mga ito sapagkat hindi nakapagbabago ang mga ito sa
kahulugan ng salita. Magkatulad ang kahulugan ng /doon:roon/.
PARES MINIMAL
33. a. Isulat ang kahulugan batay sa pag-iiba ng hinto sa pagbigkas.
1. Hindi pula.//
2. Hindi/ pula.//
3. Hindi siya ang nanalo.//
4. Hindi/ siya ang nanalo.//
MAIKLING PAGSUSULIT
34. b. Pumili at isulat sa patlang ang tamang salita na may wastong diin
ayon sa wastong gamit nito sa pangungusap.
/pala/ , /pa.la/ 1. Dumating na ________ siya kagabi na may
dalang maraming ______.
/da.ting/, /dating/ 2. ________ matamlay na ang bata noong
bagong ______ pa lamang ito.
/la.mang/, /lamang/ 3. Ako ________ dapat ang maging _______ sa
amin.
/tagà/ , /tagâ/ 4. Ang lalaking ____ probinsya ay may _____ sa
kanyang mukha.
/ya.ya/ , /yaya/ 5. ang aming _____ ay nag-______ nang
mamasyal.
