2. Мэдээлэл
Суурь ойлголт Түвэгтэй ойлголт
 Íèéãìèéí үүргээ мэдээллээр  Агуулгад нарийн түвэгтэй,
дамжуулан хэрэгжүүлдэг олон талт мэдлэгийн цогц
 ОНМХ хүлээн авагчийг агуулагдана
хооронд нь холбодог  Өдөр тутмын амьдралд
олон утгаар хэрэглэж
байгаа

3. Олон нийт мэдээлэл гэсэн үг нь дараах утгыг
илэрхийлнэ. Үүнд,
 Тухайн үед мэдээллийг хүлээж авч буй хүмүүсийн тоо хэмжээ, байршил, харилцаа
холбоо зэргээс үл шалтгаалан ямагт олон түмэнд чиглэгдсэн байдаг.
 Дээрх хүмүүсийн мэдээллийн хэрэгцээг тодорхой хэмжээгээр хангаж, тэдний
эдийн засаг, нийгэм, оюуны сонирхлыг хөндсөн, нийгмийн ач холбогдол бүхий
асуудал, үзэгдэл, үйл явдлын талаар чиг баримжаа төсөөлөл өгөх нь амьдрал, үйл
ажиллагааны янз бүрийн хүрээнд тус дэм үзүүлнэ.
 Тухайн асуудлын талаар олон түмэнд нийтлэг байр суурь, нэгдмэл төсөөлөл бий
болоход нөлөөлөх
 Мэдээллийн олон түмэнд хүртээмжтэй байдал /мэдээллийг үнэгүй, эсвэл маш бага
үнээр олж авах, мэдээллийг хаана ч хүлээж авах боломж гэх мэт/, хүлээж авахад
амар хялбар энгийн арга, хэлбэр
 Мэдээллийг олон түмэн нэгэн зэрэг /тасралтгүй, тогтмол, тодорхой цаг хугацаа/
хүлээж авах боломж, нийтлэл нэвтрүүлгийн байнгын булан, цуврал, боолт зэргийн
тогтмол байдал.
 Хүссэн хүн бүхний ХМ-ийн үйл ажиллагааны янз бүрийн төрөл, хэлбэр, чиглэлд
чөлөөтэй оролцуулах /захидал, хамтын ажиллагаа, редакцийн олон түмний ажилд
оролцох гэх мэт/

4. Мэдээлэл гэдэг үгийг сэтгүүл зүйд
дараах утгаар хэрэглэдэг
Өргөн утгаар Явцуу утгаар
 Өгүүлэл, найруулал, телефильм,  Гадаад, дотоодын амьдралтай
радио жүжиг, зар сурталчилгааны холбоотой цаг үеийн шинэ
материал, хөгжмийн үзүүлбэр зэрэг мэдээллийн ямар ч
ямар ч бүтээл тодорхой хэмжээний
мэдээлэл агуулж болно. Тэр ч тайлбаргүй өгөгдсөн товч
байтугай нийтлэлийн гарчиг, нийлбэр
шугам, байрлал, хөтлөгчийн дууны  Мэдээлэл өгөх зорилго бүхий
өнгө аяс, үсгийн хэлбэр хүртэл эх бичлэг төрөл зүйлийн
бичвэрт нэмэлт мэдээлэл өгч,
түүний ач холбогдлыг тодруулдаг тодорхой нэг хэсгийн нэр
онцлогтой. /мэдээ, тайлан, сурвалжлага,
 Өөрөөр хэлбэл, сэтгүүл зүйн олон ярилцлага гэх мэт/
түмэнд хүргэж буй бүх төрлийн  Заримдаа мэдээний
мэдээ, материалын нийлбэр гэж төрлүүдийг /товч,
ойлгож болно.
дэлгэрэнгүй, сонсгол, гэх мэт/
нэрлэдэг

5. Мэдээлэл дараах үндсэн шинжүүдийг
өөртөө агуулсан байдаг
 Тиймээс мэдээллийг нийгмийн утгаараа шинэ мэдлэг, аливаа
тэмдэгтүүдийн утга агуулга бүхий багц гэж нэрлэдэг нь санамсаргүй зүйл
биш юм.
 Бидний мэдээлэл гэж нэрлэж заншсан уламжлал ойлголт бол өргөн утгаар
нь сэтгүүл зүйн мэдээллийн зөвхөн тодорхой нэг хэсэг бөгөөд гол төлөв
шинэ баримтыг агуулсан үйл явдлын мэдээг мэдээлэл гэж үздэг нь
түгээмэл юм. Гэтэл сэтгүүл зүйд үйл явдлын мэдээллийн хамт тайлбар
мэдээлэл, уран сайхны мэдээлэл, нийтлэлийн шинж бүхий мэдээлэл, суурь
мэдээлэл зэрэг мэдээллийн бусад төрөл зэрэгцэн оршдог нь элбэг
тохиолддог.
 Хүмүүс нийтлэлийг уншаад, нэвтрүүлэг үзээд “ямар ч мэдээлэлгүй юм” гэх
нь бий. Гэтэл тэр эх бичвэрт ямар нэгэн хэмжээгээр мэдээлэл бий. Аливаа
тэмдэгт дохио нь зөвхөн тэдгээрийн учрыг олж ойлгох чадвартай хүлээн
авагчийн тухайд л мэдээлэл хүргэж чадна.

6. Сэтгүүл зүйн мэдээллийн гол
онцлог нь
 Үнэн бодитой
 Шуурхай
 Тогтмол
 Хүртээмжтэй
 Зайлшгүй ОНМХ-ээр дамждаг байх

7. Сэтгүүл зүй мэдээллийн үйл ажиллагаа
 эх бичвэрийг зөвхөн мэдээлэл зөөгчийн хувьд авч
үзэх нь хангалттай бус бөгөөд эх бичвэрийг
“сэтгүүлч—эх бичвэр-уншигч” гэсэн харьцаагаар
буюу уншигч, сэтгүүлчийг холбогч элемент гэдэг
утгаар авч үзэх нь чухал юм.
 Гэхдээ энэ харилцаанд эх бичвэр суурь
мэдээллийг зөөгч болно.

8. Мэдээллийг дараах байдлаар ангилна
 Уншигчдад хүрсэн
 Уншигчдад хүрээгүй
Мэдээллийг ямар үр дүнд хүрэхийг урьдчилан таах
боломжгүй юм

9. Уншигч эх бичвэрийн хооронд харилцан нөлөө бүхий
хоёр төрлийн үйл явц зэрэг явагдана.
 Нэг дэх нь сонины дугаараас, телелвиз радиогийн нэвтрүүлгээ хамгийн
гол гэж үзсэн мэдээллийг сонгож авч, түүний дотроос сонирхолтой,
ашигтай, өгөөжтэй гэсэн зүйлийг олж авах явц. Эх бичвэрийн уншигчийн
хэрэгцээг хангаж чадсан хэсгийг хүлээж авсан мэдээлэл гэж нэрлэдэг.
 Хоёр дахь нь хүлээж авсан мэдээллийг эзэмших, оюун ухаандаа
боловсруулах замаар өөрийнхөө үйлдэл, ухамсарт нөлөөлх үйл явц юм.
Үүний үр дүнд хэвшмэл байдалтай байсан ойлголт, төсөөлөл, үзэл бодол
зэрэг нь ямар нэгэн хэмжээгээр өөрчлөгдөж, өргөжин баяжих, улам
гүнзгийрэх, системчлэгдэх, эсвэл үгүй болох, үнэ цэнээ алдах, үр нөлөө нь
буурах болно. Энэ нь нэг дэхийнх шиг тоогоор хэмжигдэхгүй чанараар
буюу хүмүүсийн ухамсарт гарч буй өөрчлөлтийн онцлог, шинж чанараар
хэмжигдэнэ. Чухам хүний ухамсарт нөлөөлж ажил хэрэг болсон
мэдээлэл бодит мэдээлэл болж чадна. Тиймээс сэтгүүлч хүн өөрийнхөө
эх бичвэр бодит мэдээлэл болон хувирах хүртэлх үйл явцын зүй тогтол,
олон түмний оюуны хэрэгцээ шаардлага, мэдээллийн шинэлэг тал,
баримтын үнэ цэнэ, ач холбогдол, боловсруулах арга зэргийг зайлшгүй
мэдэх төдийгүй мэргэжлийн өндөр түвшинд эзэмшсэн байх ёстой.

10. Дамжуулсан мэдээлэл бүрийг уншигч хүлээж авах, тэр тусмаа
ажил хэрэг болгох боломжгүй. Үүнээс үүдэн ашигтай, ашиггүй
мэдээлэл хэмээх ойлголт гарч ирдэг.
 Ашигтай /Мэдээлэл тухайн хүлээн авагчдын хувьд
шинэ мэдлэг, шинэ зүйл, эсвэл хуучин мэдлэгийг
улам гүнзгийрүүлж, баталгаажуулж байгаа
мэдээлэл нь ашигтай мэдээлэл болно./
 Ашиггүй /Урьд нь өөр МХ-ээс мэдсэн, хуучин
баримтыг давтсан, шинэ зүйл агуулаагүй,
мэдлэгийн хүрээнд ямар ч нөлөөгүй бол ашиггүй
мэдээлэл юм./


11. Ашигтай мэдээллийн коэффициентийг дараах
томьёогоор тодорхойлж болно
А.м.к=А.х.м/ Аб.м*100%
 А.м.к - Ашигтай мэдээллийн коэффициент
 А.х.м- тухайн уншигчийн хувьд ашигтай гэж үзсэн,
бодит мэдээлэл
 Аб.м – тухайн МХ-д нийтлэгдсэн бүх мэдээлэл
 Жнь, “Өнөөдөр” сонинд нийт 50 материал
нийтлэгдсэний 15 нь тухайн уншигчдад шинэ
мэдээлэл болон хүрсэн гэвэл
 А.м.к=15/50*100%=30% байна.

12. Эх бичвэрийн багтаамжийг дээшлүүлэхийн тулд зүйн
мэдээллийн прагматик тохироо гэдгийг мэдэх ёстой
Эх бичвэрийн
 семантик /агуулга, утга санаа/ тал нь бодит
байдлыг тусгах шинж чанар /яаж тусгасан/,
 синтатик /бүтэц, бүрэлдэхүүн/ тал нь эх бичвэрийн
дотоод бүтэц, зохион байгуулалтын /яаж
бичигдсэн/ онцлог,
 прагматик /ашиг, ажил хэрэг/ тал нь эх бичвэрийн
уншигчидтай харьцах харилцааг /яаж хүлээж
авсан/ илэрхийлдэг
Энэ нь бодит байдлыг зөв тусгасан, дотоод зохион байгуулалтын хувьд
оновчтой бичигдсэн, уншигчийн хувьд ашигтай байна гэсэн үг

13. Прагматик тохиргоог бүрдүүлэхийн тулд мэдээллийн
багтаамжид нөлөөлдөг гол 3 нөхцөлийг зайлшгүй мэдэх
шаардлагатай юм.
1. Олон түмэнд өгч байгаа мэдээллийн товч тодорхой,
шинэлэг тал, урьд өмнө хүлээж авч байгаагүй шинэ баримт
сэлт, санаа агуулсан байдал юм. Гэхдээ шинэлэг тал нь
оновчтой, товч тодорхой мэдээллийн гол шалгуур биш юм.
2. Мэдээллийн хүртээмжтэй байдал. Үүний тулд юуны өмнө
 олон түмэнд ойлгомжтой энгийн хэлээр бичих нь чухал. Жишээ,
 сэтгүүлч уншигчийн сэтгэл зүйн онцлог, туршлагыг харгалзсан
бичлэгийн өвөрмөц өнгө аяс, яруу дүрслэлийн хэл найруулгыг
эзэмшсэн байвал зохино.
 уншигчийн мэдлэг боловсрол, “соёлын” түвшинг харгалзан, тэр
хэмжээнд тохируулан бичих
3. Нийтлэл нэвтрүүлгийн уншигчийн хувьд үнэ цэнэтэй, ач
холбогдолтой буюу relevant байх явдал юм. Энэ бол тухайн
мэдээлэл олон түмний оюуны эрэлт хэрэгцээ, сонирхолд
бүрэн нийцсэн байх ёстой.

14. Сематикийн үүднээс авч үзвэл мэдээллийн урсгал
ямар байдалтай байх вэ?
 Дескриптив шинж /зураглан үзүүлэх/
 Прескриптив шинж /үр дүнгийн талаарх төсөөлөл/-ийг бүтээлдээ
тусгавал
 Валюатив буюу ашигтай, үнэ цэнэтэй, идэвхтэй мэдээлэл бий
болдог ба амьдралын бодит баримтын үнэ цэнэ, ач холбогдлоос
шалтгаалан “юу хийх вэ?” гэсэн асуултад хариулт өгөх зорилготой
норматив мэдээлэл бий болдог.
 Дүгнэвэл, сэтгүүлчийн эх бичвэр нь агуулга, мэдээллийн
багтаамж, агуулга хэлбэрийн нэгдлийг хангасан эсэхээс
шалтгаалан олон түмэнд
 Дескриптив /бүрэн төгс тусгасан/
 Прескриптив /урьдчилж харсан/
 Валюатив /үнэт зүйлийг харуулсан
 Норматив /бодит зүйлийг байгаагаар нь илэрхийлсэн/ мэдээлэл
дамжуулдаг байна.

15. Чинбаа, Сарнай хоёр салах уу?
 “Sweetymotion” хамтлагийн дуучин Ц.Сарнай, продюсер
Б.Чинбат нар өдгөө 14 жилийн турш хамт байгаа хос.
Тэднийг Монголын рок попын халуухан хосуудын нэг
гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Өнгөрсөн 2009 оны есдvгээр сард
Вашингтонд хуримаа хийсэн хосууд одоо бид хоёр албан
ёсны эхнэр нөхөр хэмээн хэвлэлүүдээр яриа өгч байсан цаг
саяхан.
Тэгвэл саяханаас энэ хоёр хосын талаар таагүй мэдээ дуулдах
болж . Учирыг тодруулвал үрийн зулай үнэрлээд удаагүй тэд
саяхнаас тусдаа амьдрах болжээ. Үүний шалтгаан нь Чинбаа
эхнэр охин хоёртоо цаг гаргаж чадахгүй анхаарал халамжаар
дутааж байгаа гэх. Энэ нь уран бүтээлдээ хэтэрхий
шунасантай холбоотой байх, арай арай энэ чигээрээ салчих
юм биш биздээ хэмээн дотны нөхөд нь ихэд түгшиж байгаа
сурагтай.

16. Коктейлийн Аюуш “хань”-тай
болжээ
“Коктейлийн ганц сарнай” ханьтай болсон гэнэ
шүү. Олон жил олон харчууд дунд “эрхэлж” явсан
жүжигчин бүсгүй сүүлийн жилүүдэд хань болох
ганц эмэгтэй жүжигчин хамтлагтаа авах юмсан
хэмээн байнга “үглэх” болсон. Түүний таалалд
нийцсэн өнөөх “хань” бол “зүгээр суухаар гарч кино
хийе” гэдэг болсон өнөө үеийн хамгийн эрэлттэй
жүжигчин Б.Навчаа. Шинэ хамтрагчид сүүлийн
үед хаа явсан газраа уяатай юм шиг үргэлж цуг байх
болсон нь олны хараанаас мултарсангүй. “Энэ хоёр
чинь эгч дүүс бил үү” гэх хүн хүртэл тааралдаж
байна билээ.