lecture-1

1. Мэдээллийн технологи
мэдээллийн систем
МТМС

2. 60 оноо
• Ирц 14 оноо /1,07/
• Идэвхи 26 оноо /13*2/
• Бие даалт 20 оноо /2удаа/
40 оноо
• Тест /20оноо/
• Дадлага ажил /20оноо/

4. Компьютерийн
лабораторийн
дүрэмтэй
танилцана уу!

5. Мэдээллийн технологи,
мэдээллийн систем
Удиртгал

6. Зорилго
• Мэдээллийн технологийн ерөнхий түвшний суурь
ухагдахуунуудыг ойлгож авах.
• Мэдээлэл, мэдээллийн технологи, мэдээллийн
системийн талаарх үндсэн ойлголттой болох.
• Түүнчлэн компьютерийн бүтэц зохион байгуулалт,
ажиллах зарчим болон компьютерийн ангилал түүний
үүсэл хөгжлийг судлах

7. • Мэдээлэл гэж юу вэ?
• Мэдээлэл, мэдээллийг хэмжих нэгжийг мэдэх
• Мэдээлэлтэй ажиллах
• Мэдээлэл боловсруулах
• Мэдээллийн технологи гэж юу вэ?
• Мэдээллийн систем гэж юу вэ?
• Компьютер гэж юу вэ?
• Компьютерын бүтэц-зохион байгуулалт, ажиллах зарчим
• Компьютерын ангилал
• Гэрийн даалгавар
Агуулга
Content

8. Мэдээлэл зүйн шинжлэх ухааны хамгийн анхдагч язгуур
ухагдхуун нь мэдээлэл юм. Бидний эргэн тойронд байгаа бүх зүйлс,
тэдгээрийн шинж чанар, үзэгдэл, үйл явцыг илэрхийлсэн аливаа дохио
нь мэдээлэл юм. Хүний гадаад орчноос тусгагдаж мэдрэгдэж байгаа
аливаа зүйл нь мэдээлэл болно. Тэрхүү мэдээллийг хүний хэл яриа,
дохио зангаа, дуу авиа, зураг дүрслэлээр дүрслэн тодорхойлж болно.
Зураг, дүрс, дуу, авиа, хөгжим, бичиг, тоо, үйл явдал, үзэгдэл, шинж
чанар, хэмжээ хэлбэр бүгд л мэдээллийн дүрслэл юм.
Мэдээлэл гэж юу вэ?

9. • Хамгийн энгийнээр хэлбэл, тодорхой эх үүсвэр бүхий дуу авиа, дүрс, зураг, тоо, үсэг,
тэмдэгт, үг г.м. зүйлсийг мэдээлэл буюу мэдээллийн хэлбэрүүд гэнэ.
• Мэдээлэл нь тоо хэмжээтэй байх ба хэмжих нэгж нь бит (bit) юм. Бит нь адил
магадлалтай хоёр өөр мэдээллийг хооронд нь ялгахад шаардагдах хамгийн бага тоо
хэмжээ юм. Ж.нь: үнэн ба худал, сүлд ба тоо г.м. мэдээллүүдийг нэг битээр ялгаж
(илэрхийлж) болно.
• Энэ нь хэтэрхий бага нэгж. Тиймээс практикт байт (byte) хэмээх нэгжийг түлхүү
ашигладаг.
• 1 байт = 8 бит байна.
• Өөр бусад нэгжүүд: 1килобайт=1024 байт=210 байт (1Kbyte)
1мегабайт=1024 Kb=220 байт (1Mbyte)

10. • Мэдээллийн систем мэдээлэлтэй ажиллана гэдэг нь:
• Мэдээллийг шинээр үүсгэх
• Мэдээллийг дамжуулах
• Мэдээллийг хүлээж авах
• Мэдээллийг хадгалах
• Мэдээллийг хамгаалах
• Мэдээллийг хувилах
• Мэдээллийг ангилах
• Мэдээллийн төрлийг өөрчлөх
• Мэдээллүүдийг нэгтгэх
• Мэдээллийг боловсруулах
• Мэдээллүүдийг салгах
• Мэдээллийг хайх
• Мэдээллийг хэмжих
• Мэдээллийг устгах
г.м. үйл ажиллагаа, эсвэл эдгээрийн цогцыг хэлнэ.
Мэдээлэлтэй ажиллах гэж юу вэ?

11. • Мэдээлэл боловсруулах – Data processing – Обработка информации.
• Мэдээллийг боловсруулна гэдэг нь, хэрэглэгчийн тавьсан зорилгын дагуу компьютер
өгөгдсөн мэдээллийг хувирган өөрчилж өөр мэдээлэл болгох процесс юм.
• Мэдээлэл боловсруулалтын үр дүнд мэдээлэл устаж алга болохгүй.
• Мэдээллийг боловсруулах үйл ажиллагааны энгийн жишээ бол математик тооцоо.
• Мэдээлэл боловсруулах процессыг бас дараах нэр томъёонуудаар илэрхийлж болно.
• Боловсруулалтанд орох чиглэлээр “урсаж” буй мэдээллийг өгөгдөл (data), боловсруулалтаас гарах
чиглэлд “урсаж” буй мэдээллийг үр дүн (result) хэмээн нэрлэж болно.
• Заримдаа боловсруулах гэж буй мэдээллийг бодлого (task) хэмээн нэрлэж болно.
• Тэгвэл “мэдээлэл боловсруулах” гэдгийг “бодлого бодох” гэсэн үгээр сольж болно.
• Заримдаа боловсруулах гэж буй мэдээллийг асуудал (problem) хэмээн нэрийдэж болно.
• Тэгвэл “мэдээлэл боловсруулах” гэдгийг “асуудал шийдвэрлэх” (problem solving) хэмээн нэрийдэж
болно.
Мэдээлэл боловсруулах

12. • Мэдээллийн технологи буюу IT (Information Technology)
гэдэг нь:
• Компьютерт суурилсан мэдээллийн системд (Computer-based
information system) мэдээлэлтэй хэрхэн ажиллах вэ
• Мөн энэ мэдээллийн системийг өөрийг нь хэрхэн хөгжүүлэх вэ
гэсэн үндсэн асуудлуудыг авч үздэг сургалт, судалгаа,
технологийн салбар юм. Энд дурдсан мэдээллийн системийг
өөрийг нь хөгжүүлэх тухай асуудлыг авч үздэг дэд салбарыг
компьютерын шинжлэх ухаан (computer science) гэнэ:
• Computer science нь компьютерын техникийн математик-логик
үндэс, компьютерын бүтэц зохион байгуулалт, ажиллах зарчмыг
судална.
Мэдээллийн технологи (IT)
гэж юу вэ?

13. • Компьютер бол мэдээллийн технологийн үндсэн судлагдахуун. Бас хэрэглэгдэхүүн.
• Компьютер бол мэдээллийн системийн үндсэн бүрдэл хэсэг.
• Компьютер бол асар өндөр хурдаар мэдээлэлтэй ажилладаг, програмчлагдагч (!)
электрон (!) машин юм.
• Гэхдээ компьютер бол оюун ухаангүй учраас өөрийн дур зориг гэж байхгүй. Тиймээс
үргэлж ямар нэг зааврын (instruction, command) дагуу мэдээлэлтэй ажиллана.
• Ийм заавруудын цогцыг компьютерын програм (computer programm) гэнэ.
• Програмыг хүн зохионо. Тиймээс хүн бол даалгаврыг төлөвлөгч юм. Харин
компьютер бол зөвхөн гүйцэтгэгч.
• Програмуудын цогцыг програм хангамж гэнэ. Програм хангамж нь мэдээллийн
системийн үндсэн бүрдэл хэсгийн нэг юм.
Компьютер гэж юу вэ?

14. • Өнөөдөр ихэнх компьютер Фон Нейманы зарчмын дагуу бүтээгдсэн байдаг. Ж.нь
PC.
• PC нь үндсэн 4 блок хэсэг буюу “эрхтнээс” тогтоно:
Санах ой (Memory)
Процессор (Processor) - CPU
Оролтын төхөөрөмж (Input device)
Гаралтын төхөөрөмж (Output device).
• Компьютер нь мэдээллийг оролт, гаралтын хэрэгслээрээ гадаад ертөнцтэй
солилцож, санах ойдоо хадгалж, процессороороо боловсруулдаг.
• Энэ утгаараа хүнтэй адил. Хүн ч гэсэн мэдрэхүйн эрхтнүүдээрээ мэдээллийг
гадаад ертөнцтэй солилцож, ой санамжиндаа хадгалж, уураг тархиараа
боловсруулдаг.
Компьютерын бүтэц-зохион байгуулалт,
ажиллах зарчим

15. • Өмнө үзүүлсэн компьютерын бүтцийн схемээс харахад CPU, СО болон
оролт, гаралтын блокууд өөр хоорондоо тусгай шугамууд холбосон байгаа.
Эдгээр шугамыг system bus гэнэ. Энэ нь мэдээлэл дамжуулах шугам юм.
Физик бүтцийн хувьд эдгээр нь эд ангиудыг холбосон цахилгаан “утаснууд”
байна.
• Мэдээлэл дамжуулах шугамыг 3 ангилдаг байна:
• Хаягийн шугам (Address bus)
• Удирдах шугам (Control bus)
• Өгөгдлийн шугам Data bus
• Хаягийн шугамаар СО-н нүдний хаягийн талаарх мэдээлэл дамжина.
• Удирдах шугамаар CPU-ийн УТ-ийн гаргасан удирдах дохионууд дамжина.
• Өгөгдлийн шугамаар өгөгдөл юм уу програмын хэсгүүд дамжина.
• Бүтцийн схем дээр, тод хар сумаар хаягийн болон өгөгдлийн шугамыг,
нарийн сумаар удирдах дохиог тэмдэглэсэн гэж ойлгоорой.
Мэдээлэл дамжуулах шугам буюу
System bus

16. Гэрийн даалгавар