Πελοποννησιακός πόλεμος, Ιστορία Α Γυμνασίου, Κεφ ΣΤ.1-2

1. ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΜΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (431-362 π.Χ.)
Δημιουργός : Κέλλη Ειρήνη - kelliteacher.weebly.com
Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

2. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος κράτησε 27
χρόνια (431-404 π.Χ.).
Πολέμησαν οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους
ενάντια στους Σπαρτιάτες και τους
συμμάχους της Σπάρτης.
Χωρίζεται σε τρεις φάσεις :
α) Αρχιδάμειος Πόλεμος : 431-421 π.Χ.
β) Σικελική εκστρατεία : 415-413 π.Χ.
γ) Δεκελεικός Πόλεμος : 413-404 π.Χ.
Η επιτύμβια στήλη δύο νέων Αθηναίων
οπλιτών, του Χαιρέδημου και του Λυκέα
που σκοτώθηκαν στη διάρκεια του
Πελοποννησιακού πολέμου. Γύρω στο 421
π.Χ.

4. Αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου:
 Η Αθήνα, έχοντας κυριαρχήσει στο Αιγαίο, θέλει να επεκτείνει την επιρροή
και την κυριαρχία της προς τη Δύση (Ιόνιο και Αδριατική). Η Κόρινθος,
σύμμαχος της Σπάρτης, αντιδρά επειδή απειλούνται τα οικονομικά της
συμφέροντα.
 Η διαφορά στο πολίτευμα μεταξύ Αθήνας –Σπάρτης
(διαφορά νοοτροπιών/ κοσμοθεωρίας >>
>> Αθήνα : Κοινωνία «ανοικτή» και δημοκρατική. Σπάρτη : Κοινωνία «κλειστή»
και αριστοκρατική).
 «Η δύναμη των Αθηναίων γινόταν όλο και πιο μεγάλη, πράγμα που φόβισε
τους Λακεδαιμονίους και τους ανάγκασε να πολεμήσουν.» (ΘουκυδίδηςΑ,23,6).

5. Οι αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου:
 Η διαμάχη μεταξύ Κορίνθου και Κέρκυρας για την Επίδαμνο (Δυρράχιο):
η Κέρκυρα, αποικία της Κορίνθου, ζήτησε και πήρε τη βοήθεια των
Αθηναίων ενάντια στη μητρόπολή της.
 Η αποστασία της Ποτίδαιας από την Αθηναϊκή συμμαχία (432 π.Χ.)
μετά από παρότρυνση των Κορινθίων.
 Το «Μεγαρικό ψήφισμα» : σε αντίποινα για την Ποτίδαια, ο Περικλής
απαγόρευσε στα πλοία των Μεγαρέων, που ήταν σύμμαχοι των
Σπαρτιατών να αγκυροβολούν σε λιμάνια της Αθηναϊκής συμμαχίας.

6. ΑΘΗΝΑ
ΣΠΑΡΤΗ
ΚΟΡΙΝΘΟΣ

7. Οι τρεις παραπάνω ενέργειες παραβίασαν τις
Τριακονταετείς Σπονδές. Έτσι σε συνέδριο
των συμμάχων των Σπαρτιατών που έγινε
στη Σπάρτη, αποφασίστηκε η κήρυξη του
πολέμου, κάτι που ήθελαν πολύ οι Κορίνθιοι
και οι Μεγαρείς.

8. Ο Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π.Χ.)
Η εξέλιξη της πρώτης φάσης του πολέμου :
 Οι Θηβαίοι (σύμμαχοι των Σπαρτιατών) εισβάλλουν στις Πλαταιές (σύμμαχο
της Αθήνας)·
 Ο πελοποννησιακός στρατός με αρχηγό το βασιλιά της Σπάρτης, Αρχίδαμο,
φθάνει στην Αττική, λεηλατεί την ύπαιθρο και αναγκάζει τους Αθηναίους να
κλειστούν μέσα στην οχυρωμένη πόλη.
Αρχίδαμος Β' (492-427 π.Χ.)

9. Η οχύρωση της Αθήνας
Μετά τους Περσικούς πολέμους, με πρωτοβουλία του
Θεμιστοκλή, το άστυ της Αθήνας οχυρώθηκε με το
λεγόμενο Θεμιστόκλειο τείχος.
Tο περίγραμμα του Θεμιστοκλείου
τείχους, στην (Αρχαία Αθήνα)
Σημαντικό τμήμα του τείχους αυτού, που αποτελεί και το
καλύτερα σήμερα διατηρημένο τμήμα του, διασχίζει τον
σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, από Βορρά
προς Νότο, σε μήκος περίπου 200 μέτρων.

10. Η περιοχή του Κεραμεικού από δυτικά. Διακρίνονται τα τείχη της πόλης με τις δύο
κυριότερες πύλες: Το Δίπυλον αριστερά και την Ιερά Πύλη δεξιά. Στο βάθος, η Ακρόπολη.

11. Ο Θεμιστοκλής επίσης συνειδητοποίησε
τη σημασία που είχε ο Πειραιάς ως
εμπορικό και στρατιωτικό επίνειο της
Αθήνας. Έτσι ξεκίνησε και την
οχύρωση της πόλης και των λιμανιών
του Πειραιά που ολοκλήρωσαν
αργότερα ο Κίμων και ο Περικλής.
Σωζόμενο τμήμα του τείχους του Πειραιά

12. Η ιδέα ήταν του Θεμιστοκλή. Υλοποιήθηκε
όμως από τον Κίμωνα, επί των ημερών του
οποίου προχώρησε η οικοδόμηση των δύο
Μακρών Τειχών, του Φαληρικού και του
Βορείου τείχους (459-456 π.Χ.). Σύντομα,
κατά τα έτη 446-443 π.Χ., συμπληρώθηκε η
οικοδόμηση των Μακρών Τειχών με την
ανέγερση του Νοτίου τείχους ή δια μέσου
τείχους ανάμεσα στο Φαληρικό και στο
Βόρειο τείχος, έργο που έγινε με
πρωτοβουλία του Περικλή.
Την οχύρωση της Αθήνας και του Πειραιά συμπλήρωσαν τα μακρά τείχη: ήταν τρία
παράλλληλα αμυντικά τείχη που αποτελούσαν συνέχεια της Θεμιστόκλειας
οχύρωσης και ένωναν την αρχαία Αθήνα με τον Πειραιά. Φθάνοντας στον
Πειραιά περιέκλειαν όλη την πόλη, το λιμάνι και την Πειραϊκή χερσόνησο, με κύριο
ακριβώς στόχο να προστατευθεί η επικοινωνία της Αθήνας με το λιμάνι της.

13. Ενώ οι Σπαρτιάτες ερήμωναν την ύπαιθρο της Αττικής, κατά τον δεύτερο χρόνο του
Πελοποννησιακού Πολέμου (430 π.Χ.) ξέσπασε θανατηφόρα επιδημία (λοιμός) στην
Αθήνα, στην οποία είχε μαζευτεί και όλος ο πληθυσμός της υπαίθρου. Η ασθένεια
προκάλεσε τον θάνατο του ενός τετάρτου (κατ’ άλλους του ενός τρίτου) του πληθυσμού.
Ανάμεσα σε αυτούς που προσβλήθηκαν ήταν και ο Περικλής, που, αφού πρώτα έχασε
τους δυο του γιούς από τον λοιμό, πέθανε από την ασθένεια το 429.
Μια ομαδική ταφή των θυμάτων
της επιδημίας βρέθηκε στον
Κεραμεικό. Πρόκειται για απλό
όρυγμα με διάσπαρτα και λίγα
κτερίσματα, φιλοξενεί επάλληλες
ταφικές στρώσεις 100-150
νεκρών, θαμμένων ατάκτως.
O λοιμός
Ενώ οι Σπαρτιάτες ερήμωναν την ύπαιθρο της Αττικής, κατά τον δεύτερο χρόνο του
Πελοποννησιακού Πολέμου (430 π.Χ.) ξέσπασε θανατηφόρα επιδημία (λοιμός) στην
Αθήνα, στην οποία είχε μαζευτεί και όλος ο πληθυσμός της υπαίθρου. Η ασθένεια
προκάλεσε τον θάνατο του ενός τετάρτου (κατ’ άλλους του ενός τρίτου) του πληθυσμού.
Ανάμεσα σε αυτούς που προσβλήθηκαν ήταν και ο Περικλής, που, αφού πρώτα έχασε
τους δυο του γιούς από τον λοιμό, πέθανε από την ασθένεια το 429.

14. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους η «Μύρτις» ήταν
ένα από τα πολλά θύματα του τυφοειδούς πυρετού
(λοιμού) που αφάνισε το ένα τρίτο του πληθυσμού
της Αθήνας στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. Ήταν μόλις
11 ετών όταν έχασε τη ζωή της.
Το κρανίο της «Μύρτιδος» βρέθηκε στον ομαδικό
τάφο στον Κεραμεικό. Το γεγονός ότι ήταν σε άριστη
κατάσταση, έδωσε το έναυσμα στον επίκουρο
καθηγητή Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Μανώλη Παπαγρηγοράκη να ξεκινήσει το εγχείρημα
της ανάπλασης των χαρακτηριστικών της. Για την
επίτευξη του εγχειρήματος επιστρατεύθηκε η
σύγχρονη τεχνολογία, ενώ η ανάπλαση του
προσώπου έγινε στη Σουηδία.
Η ‘Μύρτις’ : Ένα ενδεκάχρονο κορίτσι, θύμα του λοιμού της Αθήνας, ‘ζωντάνεψε’
χάρις στη σύγχρονη τεχνολογία

15. ΑΘΗΝΑ
ΣΠΑΡΤΗ

16. Αποστασία συμμάχων :
Για να αντιμετωπίσει τις σπαρτιατικές επιδρομές, η Αθήνα πιέζει οικονομικά
τους Συμμάχους. Οι αυθαιρεσίες προκαλούν εξεγέρσεις. Η Λέσβος πρωτοστατεί
(428 π.Χ.) και η αποστασία καταπνίγεται με αγριότητα από τους Αθηναίους.
Κατάληψη Σφακτηρίας
Το 425 π.Χ. ένα απροσδόκητο γεγονός, η
κατάληψη του μικρού νησιού Σφακτηρία
στην Πύλο από τους Αθηναίους και η
σύλληψη πολλών Σπαρτιατών, αναγκάζει τη
Σπάρτη, για να πετύχει την απελευθέρωση
των αιχμαλώτων, να ζητήσει ειρήνη. Οι
Αθηναίοι απορρίπτουν την πρόταση.

17. Νίκη του Παιωνίου, Μουσείο Ολυμπίας
Η περίφημη Νίκη, έργο του γλύπτη Παιωνίου, αποτελεί
σταθμό στην εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής.
Αφιερώθηκε στον ναό του Δία στην Ολυμπία από τους
Μεσσηνίους και τους Ναυπακτίους, συμμάχους των
Αθηναίων, μετά τη νίκη τους επί των Λακεδαιμονίων στη
Σφακτηρία το 421 π.Χ.

18. Ο πόλεμος στη Μακεδονία
Οι Σπαρτιάτες μεταφέρουν τον πόλεμο στη Μακεδονία, όπου οι Αθηναίοι είχαν
πολλές αποικίες. Ο στρατηγός Βρασίδας, με ένα εκστρατευτικό σώμα
καταλαμβάνει την Αμφίπολη. Οι Αθηναίοι αντιδρούν και στέλνουν στρατό στην
περιοχή με αρχηγό τον Κλέωνα.
Σε μια αμφίρροπη μάχη κοντά στην Αμφίπολη σκοτώνονται και οι δύο
στρατηγοί, ο Βρασίδας και ο Κλέων (422 π.Χ.).
Η Αρχαία Αμφίπολη.
Ψηφιακή αναπαράσταση. Η
Αμφίπολη ιδρύθηκε από
Αθηναίους το 437 π.Χ. με
στόχο τον έλεγχο των
μεταλλείων της Θράκης.
Μετά την μάχη του 422 π.Χ.
πέρασε στην επιρροή των
Σπαρτιατών.

20. Το θεματολόγιο των αγγείων της
περιόδου αυτής είναι επηρεασμένο
από τα πολεμικά γεγονότα. Στη
φωτογραφία, αττική λευκή λήκυθος
με παράσταση αθηναίου πολεμιστή
που αποχαιρετά τη σύζυγό του.
Η ειρήνη του Νικία- το τέλος της πρώτης
φάσης του πολέμου
Το 421 π.Χ. υπογράφεται με πρωτοβουλία
του Νικία, Αθηναίου αρχηγού του
αριστοκρατικού κόμματος ειρήνη για 50
χρόνια, ανάμεσα στη Σπάρτη και την Αθήνα.

21. H εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (415-413 π.Χ.)
415 π.Χ. : Στην πολιτική σκηνή της Αθήνας κυριαρχεί ο Αλκιβιάδης (ικανός αλλά
πολύ φιλόδοξος).
•Αυτός πείθει την Εκκλησία του Δήμου, παρά την αντίθετη άποψη του Νικία, να
στείλουν οι Αθηναίοι μεγάλο εκστρατευτικό σώμα στη Σικελία (επέκταση της
Αθηναϊκής ηγεμονίας στη Δύση).
•Αρχηγοί της εκστρατείας (ορίστηκαν από την Εκκλησία του Δήμου) : ο Αλκιβιάδης,
ο Νικίας και ο Λάμαχος.
Ο Αλκιβιάδης Ψήφισμα της Εκκλησίας του Δήμου για τη Σικελική εκστρατεία

23. Ενώ ο στόλος είχε φύγει και βρισκόταν
στη Σικελία,
ο Αλκιβιάδης κατηγορήθηκε ότι
μεθυσμένος μαζί με τους φίλους του, τις
παραμονές της αναχώρησης του στόλου,
ακρωτηρίασε τις ερμαϊκές στήλες
(ιεροσυλία).
Η Εκκλησία του Δήμου αποφάσισε να του
ζητήσει να γυρίσει στην Αθήνα για να
δικαστεί.
Αυτός, επειδή φοβήθηκε ότι θα τον
καταδίκαζαν σε θάνατο, δεν πήγε στην
Αθήνα, αλλά κατέφυγε στη Σπάρτη,
προδίδοντας την πόλη του.
Οι Ερμές (Ερμαί) ήταν λίθινες,
τετράπλευρες ορθογώνιες
στήλες οι οποίες στην κορυφή
έφεραν προτομή και καμιά φορά
κορμό άνδρα.

24. Ο Αλκιβιάδης συμμαχεί με τους Σπαρτιάτες ενάντια στην ίδια του την πόλη.
Συμβουλεύει τους Σπαρτιάτες:
α) να στείλουν ισχυρό στρατό στη Σικελία για να βοηθήσει τους Σελινούντιους
και τους Συρακούσιους (που ήταν σύμμαχοί τους) ενάντια στους Αθηναίους και
β) να καταλάβουν και να οχυρώσουν το φρούριο της Δεκέλειας στην Αττική
για να απομονώσουν την Αθήνα.

25. Οι Σπαρτιάτες άκουσαν τις συμβουλές του Αλκιβιάδη κι έστειλαν στρατό στη
Σικελία με αρχηγό τον ικανότατο στρατηγό Γύλιππο.
Οι Αθηναίοι στις Συρακούσες της Σικελίας γνώρισαν την ήττα από τους
Συρρακούσιους και τους Σπαρτιάτες και την απόλυτη καταστροφή του στρατού
και του στόλου τους.
Για τον Θουκυδίδη η σικελική καταστροφή σηματοδοτεί και την οριστική πτώση
του αθηναϊκού μεγαλείου.

26. Ο Δεκελεικός πόλεμος- Η τελική ήττα της Αθήνας (413-404 π.Χ.)
Ακολουθώντας την συμβουλή του Αλκιβιάδη, το 413 π.Χ. οι Σπαρτιάτες
κατέλαβαν και οχύρωσαν τη Δεκέλεια στην Αττική, αποκόβοντας την Αθήνα
από την ύπαιθρό της
Σοβαρά προβλήματα ανεφοδιασμού στην Αθήνα, η οποία ήδη έχει χάσει στη
Σικελία το μεγαλύτερο μέρος του στρατού και του στόλου της.
Οι Πέρσες βρίσκουν ευκαιρία παρέμβασης
στην Ελλάδα : με συμβουλή του Αλκιβιάδη
προσφέρουν χρήματα στους Σπαρτιάτες, οι
οποίοι με αρχηγό τον Λύσανδρο αρχίζουν να
φτιάχνουν ισχυρό στόλο ώστε να διεκδικήσουν
από τους Αθηναίους την κυριαρχία στο
Αιγαίο.
Ο Λύσανδρος

27. Ο πόλεμος μεταφέρεται στο Αιγαίο :
 Ο αθηναϊκός στόλος ηττάται σε ναυμαχία κοντά στη Σάμο (407 π.Χ.).
 Το 406 π.Χ. οι Αθηναίοι με αρχηγό τον Κόνωνα νικούν τους Σπαρτιάτες
στη ναυμαχία των Αργινουσών
Ναυμαχία των Αργινουσών

28. Τον επόμενο χρόνο όμως (το 405 π.Χ.), ο Λύσανδρος με τέχνασμα
κυριεύει τα αθηναϊκά πλοία στους Αιγός Ποταμούς (στον Ελλήσποντο). Ο
Αθηναϊκός στόλος καταστρέφεται.
 Οι Σπαρτιάτες αποκλείουν και ναυτικά την Αθήνα, η οποία
εξαντλημένη συνθηκολογεί το 404 π.Χ.

30. Οι όροι της συνθηκολόγησης:
Οι Σπαρτιάτες συγκαλούν συνέδριο στη Σπάρτη. Οι Κορίνθιοι και άλλοι
σύμμαχοι ζητούν να καταστραφεί η Αθήνα και οι κάτοικοί της να πουληθούν
ως δούλοι. Οι Σπαρτιάτες όμως δεν το δέχονται, θυμίζοντας την προσφορά
της Αθήνας στους Περσικούς πολέμους.
Ωστόσο οι όροι της συνθηκολόγησης που επιβάλλουν στην
Αθήνα είναι ταπεινωτικοί :
α) Οι Αθηναίοι να παραδώσουν όλα τα πλοία τους, εκτός από 12
β) Να κατεδαφιστούν τα Μακρά τείχη και τα τείχη του Πειραιά
γ) Να επανέλθουν όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι
δ) Οι Αθηναίοι να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες και να έχουν
τους ίδιους φίλους και εχθρούς με αυτούς.