ICT for Education

1. ตอนที่ 1
เทคโนโลยีสารสนเทศ
และการสื่อสารเพื่อการศึกษา

2. 2
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ

3. 3
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
1
เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร
เพื่อการศึกษา
(Information and communications technology for Education)

4. 4
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
ขอบเขตเนื้อหา
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร นวัตกรรมทางการศึกษา
1. บทนำ
2. ขอบข่ำยของเทคโนโลยีกำรศึกษำ
3. เทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำร
4. สื่อกำรเรียนกำรสอน
5. ประเภทของสื่อกำรเรียนกำรสอน
6. บทสรุป
7. เอกสำรอ้ำงอิง

5. 5
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
1. บทนา
เทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำร (Information and Communication Technology:
ICT) ตำมแผนแม่บทเทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำรประเทศไทย พ.ศ. 2545-2549 หมำยถึง
เทคโนโลยีที่เกี่ยวกับข่ำวสำรข้อมูล และกำรสื่อสำรนับตั้งแต่กำรสร้ำง กำรนำมำวิเครำะห์หรือประมวลผล
กำรรับและกำรส่งข้อมูล กำรจัดเก็บและกำรนำข้อมูลกลับไปใช้ใหม่
เทคโนโลยีและนวัตกรรมกำรศึกษำ (Educational Innovation) เป็นกำรนำควำมก้ำวหน้ำของ
วิทยำศำสตร์เทคโนโลยี ทั้งวัสดุ อุปกรณ์เครื่องมือเครื่องจักรกลไก รวมทั้งเทคนิควิธีกำรต่ำง ๆ มำใช้
ประกอบกำรจัดกิจกรรมกำรเรียนกำรสอน เพื่อมุ่งหวังให้กำรเรียนกำรสอนเกิดประสิทธิผลสูงสุดต่อกำร
เรียนรู้ต่อผู้ศึกษำ ตำมจุดมุ่งหมำยของกำรจัดกิจกรรมกำรเรียนกำรสอนและวัตถุประสงค์ของหลักสูตร
สื่อกำรเรียนกำรสอน (Instructional Media) เป็นตัวกลำงหรือช่องทำงถ่ำยทอดองค์ควำมรู้
ทักษะ ประสบกำรณ์ จำกแหล่งควำมรู้ไปสู่ผู้เรียน และทำให้เกิดกำรเรียนรู้อย่ำงมีประสิทธิภำพ
เป็นตัวกลำงที่ช่วยให้กำรสื่อสำรระหว่ำงผู้สอนและผู้เรียนได้รับรู้ข่ำวสำรซึ่งกันและกัน สื่อกำรสอน เป็น
ส่วนหนึ่งที่ทำให้ผู้เรียนเข้ำใจเนื้อหำของบทเรียนได้รวดเร็วขึ้น ผู้เรียนจะบรรลุจุดประสงค์กำรเรียนได้
อย่ำงมีประสิทธิภำพนั้น ผู้สอนจะต้องมีควำมรู้ ควำมเชี่ยวชำญในศำสตร์นั้นๆ และจะต้องมีเทคนิค
วิธีกำรต่ำงๆ เพื่อนำสำมำรถถ่ำยทอดควำมรู้และประสบกำรณ์ต่ำงๆ ไปสู่ผู้เรียนได้อย่ำงเต็มศักยภำพ หรือ
มีกำรใช้สื่อกำรเรียนกำรสอนที่น่ำสนใจ ผู้สอนจึงจำเป็นต้องมีควำมรู้ด้ำนกำรรับรู้กำรเรียนรู้กำรสื่อ
ควำมหมำย ควำมสำคัญและควำมหมำยของสื่อในขั้นพื้นฐำนก่อนเพื่อกำรเลือกสื่อกำรเรียนกำรสอนให้
เหมำะสมกับเนื้อหำของวิชำ เพื่อกำรพัฒนำและกำรใช้สื่อกำรเรียนกำรสอนให้เหมำะสมกับกำรรับรู้ของ
ผู้เรียน เพื่อให้กำรจัดกิจกรรมกำรเรียนกำรสอนบรรลุวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้

6. 6
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
2. ขอบข่ายของเทคโนโลยีการศึกษา
Seel and Richey (1994) ได้กล่ำวถึง ควำมสัมพันธ์ของกำรออกแบบระบบกำรเรียนกำรสอน
และสื่อกำรสอน ที่สัมพันธ์กับขอบข่ำยทั้ง 5 องค์ประกอบ ดังต่อไปนี้ กำรออกแบบ (Design) กำรพัฒนำ
(Development) กำรใช้ (Utilization) กำรจัดกำร (Management) และกำรประเมิน (Evaluation)
โดยมีรำยละเอียดดังต่อไปนี้
ภาพ 1.1 ขอบข่ายของเทคโนโลยีการศึกษาตามการศึกษาของ AECT
(Seel and Richey, 1994)

7. 7
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
1. การออกแบบ (Design) เป็นขอบข่ำยที่แสดงให้เห็นถึงกรอบหรือโครงร่ำงที่แสดงควำม
เชื่อมโยงระหว่ำงหลักกำรและทฤษฎีพื้นฐำนต่ำงๆ ที่จะนำไปสร้ำงและพัฒนำงำนทำงด้ำนสื่อกำรสอนหรือ
เทคโนโลยีทำงกำรศึกษำอย่ำงเป็นรูปธรรม โดยในส่วนขอบข่ำยกำรออกแบบนี้ จะเกี่ยวข้องกับ
กำรออกแบบในส่วนต่ำง ๆ ดังต่อไปนี้
1.1 กำรออกแบบระบบกำรสอน (Instructional Systems Design) เป็นวิธีกำรจัดกำร
ที่รวมขั้นตอนของกำรสอนประกอบด้วย กำรวิเครำะห์ (Analysis) คือ กระบวนกำรที่กำหนดว่ำต้องกำร
ให้ผู้เรียนได้รับอะไร เรียนในเนื้อหำอะไร กำรออกแบบ (Design) กระบวนกำรที่จะต้องระบุว่ำให้ผู้เรียน
เรียนอย่ำงไร กำรพัฒนำ (Development) คือกระบวนกำรสร้ำง ผลิตสื่อวัสดุกำรสอน กำรนำไปใช้
(Implementation) คือกำรใช้วัสดุและยุทธศำสตร์ต่ำง ๆ ในกำรสอน และกำรประเมิน (Evaluation) คือ
กระบวนกำรในกำรประเมินกำรสอน
1.2 กำรออกแบบสำร (Message Design) เป็นกำรวำงแผน เปลี่ยนแปลงสำร เน้นทฤษฎีกำร
เรียนที่ประยุกต์ควำมรู้บนพื้นฐำนของควำมสนใจ กำรรับรู้ ควำมจำ กำรออกแบบสำรมีจุดประสงค์เพื่อ
กำรสื่อควำมหมำยกับผู้เรียน
1.3 กลยุทธ์กำรสอน (Instructional Strategies) เน้นที่กำรเลือก ลำดับเหตุกำรณ์ และ
กิจกรรมในบทเรียน ในทำงปฏิบัติกลยุทธ์กำรสอนมีควำมสัมพันธ์กับสถำนกำรณ์กำรเรียน ผลของ
ปฏิสัมพันธ์นี้สำมำรถอธิบำยได้โดยโมเดลกำรสอน กำรเลือกยุทธศำสตร์กำรสอนและโมเดลกำรสอนต้อง
ขึ้นอยู่กับสถำนกำรณ์กำรเรียน รวมถึงลักษณะผู้เรียน ธรรมชำติของเนื้อหำวิชำ และจุดประสงค์ของ
ผู้เรียน
1.4 ลักษณะผู้เรียน (Learner Characteristics) คือ ลักษณะและประสบกำรณ์เดิมของ
ผู้เรียนที่จะมีผลต่อกระบวนกำรเรียนกำรสอน กำรเลือก และกำรใช้ยุทธศำสตร์กำรสอน
2. การพัฒนา (Development) เป็นขอบข่ำยของกำรสร้ำงผลิตภัณฑ์ในรูปแบบของ
สื่อกำรสอนต่ำงๆ โดยนำพื้นฐำนหลักกำรที่ได้ออกแบบ มำพัฒนำเป็นสื่อที่อำศัยคุณลักษณะของสื่อ
รูปแบบต่ำง ๆ คือ เทคโนโลยีสื่อสิ่งพิมพ์ เทคโนโลยีด้ำนสื่อโสตทัศน์ เทคโนโลยีคอมพิวเตอร์ และ
เทคโนโลยีบูรณำกำร โดยมีรำยละเอียดดังนี้
2.1 เทคโนโลยีสื่อสิ่งพิมพ์ (Print Technologies) เป็นกำรผลิตหรือส่งสำรในรูปแบบ
สื่อสิ่งพิมพ์ สื่อด้ำนวัสดุ เช่น หนังสือ โสตทัศนวัสดุพื้นฐำนประเภทภำพนิ่ง ภำพถ่ำย รวมถึงสื่อข้อควำม
กรำฟิก วัสดุภำพสิ่งพิมพ์ ทัศนวัสดุ สิ่งเหล่ำนี้เป็นพื้นฐำนของกำรพัฒนำกำรใช้สื่อวัสดุกำรสอนอื่นๆ
2.2 เทคโนโลยีด้ำนสื่อโสตทัศน์ - โสตทัศนูปกรณ์ (Audiovisual Technologies)
เป็นวิธีกำรในกำรผลิต กำรค้นหำ หรือส่งสำร โดยใช้เครื่องมืออุปกรณ์ หรือเครื่องมืออิเล็กทรอนิกส์
เพื่อนำเสนอสำรต่ำงๆ ด้วยเสียง และภำพ โสตทัศนูปกรณ์จะช่วยแสดงสิ่งที่เป็นธรรมชำติจริง ควำมคิด
ที่เป็นนำมธรรม เพื่อผู้สอนนำไปใช้ให้มีปฏิสัมพันธ์กับกับผู้เรียน
2.3 เทคโนโลยีคอมพิวเตอร์ (Computer-based Technologies) เป็นวิธีกำรส่งสำร หรือ
ถ่ำยทอดสำร โดยกำรใช้ไมโครโพเซสเชอร์ เพื่อรับและส่งข้อมูลแบบดิจิตอล ประกอบด้วย คอมพิวเตอร์

8. 8
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
ช่วยสอน คอมพิวเตอร์เพื่อกำรบริหำรจัดกำรสอน โทรคมนำคมเพื่อกำรเรียนกำรสอน กำรสื่อสำรทำง
อิเล็กทรอนิกส์ กำรเข้ำถึงและใช้แหล่งข้อมูลในระบบเครือข่ำย
2.4 เทคโนโลยีบูรณำกำร (Integrated Technologies) เป็นวิธีกำรผลิตและพัฒนำ หรือ
ส่งถ่ำยข้อมูลกับสื่อหลำยๆ รูปแบบภำยใต้กำรควบคุมของคอมพิวเตอร์
3. การใช้ (Utilization) เป็นกำรใช้กระบวนกำร ทั้งวิธีกำรเรียนกำรสอน สื่อกำรสอน และ
แหล่งทรัพยำกรเพื่อกำรเรียนกำรสอน ประกอบด้วย
3.1 กำรใช้สื่อ (Media Utilization) เป็นกระบวนกำรใช้สื่อ และแหล่งทรัพยำกรเพื่อกำร
เรียนกำรสอนตำมกระบวนกำรที่ผ่ำนกำรออกแบบกำรสอนไว้
3.2 กำรแพร่กระจำยนวัตกรรม (Diffusion of Innovations) เป็นกระบวนกำรสื่อ
ควำมหมำย รวมถึงกำรวำงยุทธศำสตร์ หรือจุดประสงค์ให้เกิดกำรยอมรับนวัตกรรมสื่อ และเทคโนโลยี
เพื่อกำรศึกษำ
3.3 วิธีกำรนำไปใช้ และกำรจัดกำร (Implementation and Institutionalization) เป็น
กำรใช้สื่อกำรสอนหรือยุทธศำสตร์ในสถำนกำรณ์จริงอย่ำงต่อเนื่อง และใช้นวัตกรรมกำรศึกษำเป็นประจำ
ในองค์กรหรือสถำนศึกษำ
3.4 นโยบำย หลักกำรและกฎระเบียบข้อบังคับ (Policies and Regulations) เป็น
กฎระเบียบ ข้อบังคับของสังคมที่ส่งผลต่อกำรแพร่กระจำย และกำรใช้เทคโนโลยีกำรศึกษำ
4. การจัดการ (Management) เป็นกำรควบคุมกระบวนกำรทำงเทคโนโลยีกำรศึกษำ
ตลอดจนกำรวำงแผน กำรจัดกำร กำรประสำนงำน และกำรให้คำแนะนำ ประกอบด้วย
4.1 กำรจัดกำรโครงกำร (Project Management) เป็นกำรวำงแผน กำกับ ควบคุม กำร
ออกแบบ และพัฒนำโครงกำรสอน และสื่อกำรเรียนกำรสอน
4.2 กำรจัดกำรแหล่งทรัพยำกร (Resource Management) เป็นกำรวำงแผน กำกับ
ควบคุม บริหำรและจัดกำรแหล่งทรัพยำกร เพื่อกำรบริกำร กำรใช้งำน และกำรเผยแพร่อย่ำงเป็นระบบ
4.3 กำรจัดกำรระบบส่งถ่ำย (Delivery System Management) เป็นกำรวำงแผน กำกับ
ควบคุมวิธีกำรซึ่งแพร่กระจำยสื่อกำรสอนในองค์กำร รวมถึงสื่อ และวิธีกำรใช้ที่จะนำเสนอสำรไปยัง
ผู้เรียน
4.4 กำรจัดกำรสำรสนเทศ (Information Management) เป็นกำรวำงแผน กำกับ
ควบคุม กำรเก็บ กำรส่งถ่ำย หรือกระบวนกำรของข้อมูลสำรเพื่อสนับสนุนแหล่งทรัพยำกรกำรเรียน
5. การประเมิน (Evaluation) เป็นกระบวนกำรเพื่อค้นหำข้อมูล และนำข้อมูลมำกำหนดควำม
เหมำะสมของกำรเรียนกำรสอน ประกอบไปด้วยกระบวนกำรดังต่อไปนี้
5.1 กำรวิเครำะห์ปัญหำ (Problem Analysis) เป็นกำรค้นหำปัญหำ สำเหตุแท้จริง และ
ทำให้ปัญหำสิ้นสุดโดยกำรใช้ข้อมูลต่ำงๆ ถือเป็นวิธีกำรที่จะช่วยตัดสินใจในขั้นต่อไป

9. 9
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
5.2 เกณฑ์กำรประเมิน (Criterion-Referenced Measurement) เทคนิคกำรใช้เกณฑ์
เพื่อประเมินกำรสอน ประเมินกำรสื่อ หรือประเมินโครงกำรเทคโนโลยีและสื่อสำรกำรศึกษำ
5.3 กำรประเมินควำมก้ำวหน้ำ (Formative Evaluation) มีกำรใช้ข้อมูลอย่ำงเหมำะสม
จำกกำรประเมินควำมก้ำวหน้ำเพื่อเป็นฐำนในกำรพัฒนำต่อไป
5.4 กำรประเมินผลสรุป (Summative Evaluation) มีกำรใช้ข้อมูลอย่ำงเหมำะสมที่จะ
ตัดสินใจกับกำรดำเนินงำนโปรแกรม หรือโครงกำรต่อไป
ขอบข่ำยแนวทำงของเทคโนโลยีเพื่อกำรเรียนกำรสอน ถือเป็นขอบข่ำยแนวทำงของกระบวนกำร
ปฏิบัติสู่ควำมเปลี่ยนแปลง เริ่มจำกกำรออกแบบ พัฒนำ ใช้ จัดกำร และกำรประเมิน ควำมสัมพันธ์ของ
ทั้ง 5 ขอบข่ำย นำไปสู่แนวทำงและกระบวนกำรพัฒนำทรัพยำกรสื่อกำรเรียนกำรสอนได้เป็นอย่ำงเป็น
ระบบ
3. เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร
(Information and Communication Technology: ICT)
เทคโนโลยี (Technology) หมำยถึง กำรนำควำมรู้ทำงด้ำนวิทยำศำสตร์มำประยุกต์ในกำร
พัฒนำเครื่องมือ เครื่องใช้ อุปกรณ์ วิธีกำรหรือกระบวนกำร เพื่อช่วยในกำรทำงำนหรือแก้ปัญหำต่ำงๆ
ทั้งนี้เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อบุคคล กลุ่มคน หรือองค์กร
สารสนเทศ (Information) หมำยถึง ผลลัพธ์ที่เกิดจำกกำรนำข้อมูลมำผ่ำนกระบวนกำรต่ำงๆ
อย่ำงมีระบบ จนได้สิ่งที่เป็นประโยชน์ มีคุณค่ำและสำระ หรือมีเนื้อหำและรูปแบบที่เหมำะสมตำมควำม
ต้องกำรของผู้ใช้
เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) หมำยถึง กำรนำควำมรู้ทำงด้ำน
วิทยำศำสตร์มำประยุกต์ใช้เพื่อสร้ำงหรือจัดกำรกับสำรสนเทศอย่ำงเป็นระบบและรวดเร็ว โดยอำศัย
เทคโนโลยีทำงด้ำนคอมพิวเตอร์ ทั้งนี้เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อบุคคล กลุ่มบุคคล หรือองค์กร ทั้งนี้
เทคโนโลยีสำรสนเทศยังต้องพึ่งพำเทคโนโลยีด้ำนกำรสื่อสำรและโทรคมนำคม ซึ่งเป็นวิธีกำรที่จะส่งข้อมูล
จำกที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่ง เพื่อกำรแลกเปลี่ยนหรือเผยแพร่ข้อมูล และสำรสนเทศได้อย่ำงรวดเร็วทันต่อ
กำรใช้ประโยชน์ ผ่ำนอุปกรณ์สื่อสำร เช่น วิทยุ โทรศัพท์ เครื่องโทรสำร คอมพิวเตอร์ คลื่นวิทยุ และ
ดำวเทียม ดังนั้นในปัจจุบันเทคโนโลยีสำรสนเทศและเทคโนโลยีกำรสื่อสำรจึงมักใช้คู่กัน

10. 10
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (Information and Communication Technology:
ICT) ตำมแผนแม่บทเทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำรประเทศไทย พ.ศ. 2545-2549 หมำยถึง
เทคโนโลยีที่เกี่ยวข้องกับข่ำวสำร ข้อมูลและกำรสื่อสำร นับตั้งแต่กำรสร้ำง กำรนำมำวิเครำะห์
กำรประมวลผล กำรรับและส่งข้อมูล กำรจัดเก็บและกำรนำไปใช้งำนใหม่ เทคโนโลยีเหล่ำนี้มักจะหมำยถึง
คอมพิวเตอร์ ซึ่งประกอบด้วยส่วนอุปกรณ์ (Hardware) ส่วนคำสั่ง (Software) และส่วนข้อมูล (Data)
และ ระบบกำรสื่อสำรต่ำงๆ ไม่ว่ำจะเป็นโทรศัพท์ ระบบสื่อสำรข้อมูล ดำวเทียมหรือเครื่องมือสื่อสำรใดๆ
ทั้งมีสำยและไร้สำย สอดคล้องกับ Mallard (2002) ที่ได้ให้ควำมหมำยว่ำ เทคโนโลยีสำรสนเทศและ
กำรสื่อสำร Information and Communication Technology คือ Information Technology (IT)
และ Communication Technology (CT)
Information Technology: IT หมำยถึง อุปกรณ์ (Hardware) และโปรแกรมคอมพิวเตอร์
(Software) ซึ่งใช้เพื่อกำรเข้ำถึง แก้ไข จัดเก็บ รวบรวม ควบคุม และนำเสนอสำรสนเทศในรูปแบบ
อิเล็กทรอนิกส์ ประกอบด้วย
- Hardware ได้แก่ Personal Computers, Scanners และ Digital Cameras เป็นต้น
- Software ได้แก่ Database Storage Programs และ Multimedia Programs เป็นต้น
Communication Technology: CT หมำยถึง อุปกรณ์โทรคมนำคม (Tele-communication
Equipment) ใช้เพื่อประโยชน์ในกำรค้นหำและเข้ำถึงสำรสนเทศ ได้แก่ โทรศัพท์ โทรสำร โมเด็ม และ
คอมพิวเตอร์ เป็นต้น
กำรเปลี่ยนแปลงของสภำวกำรณ์โลกที่ก้ำวสู่โลกแห่งกำรเรียนรู้เทคโนโลยีนำนำประเทศต่ำง
พยำยำมปรับกลยุทธ์ เพื่อยกระดับศักยภำพของสังคมด้วยกำรนำเทคโนโลยีร่วมสมัยถึงผลกระทบในกำร
ใช้เทคโนโลยีสำรสนเทศในสังคม 4 ด้ำน คือ
1) ด้ำนควำมรู้เทคโนโลยีสำรสนเทศช่วยอำนวยควำมสะดวกในกำรขยำยขอบเขตของควำมรู้ทั้ง
ในแนวลึกและแนวกว้ำงให้แก่ผู้ศึกษำ ค้นคว้ำ
2) ด้ำนกำรทำให้เกิดอำชีพใหม่และทุกคนจำเป็นต้องมีควำมรู้และทักษะทำงด้ำนเทคโนโลยี
สำรสนเทศ
3) ด้ำนกำรเปลี่ยนแปลงทำงด้ำนควำมสัมพันธ์ของผู้คนในสังคม รวมทั้งควำมไม่เท่ำเทียมกัน ใน
สังคม
4) ด้ำนกำรอำนวยควำมสะดวกทั้งในด้ำนกำรศึกษำ กำรดำรงชีวิต ช่วยในกำรคิด กำรตัดสินใจ
และประหยัดเวลำ

11. 11
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา (Information and Communication
Technology for Education)
กำรนำเทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำรมำใช้เพื่อกำรศึกษำ มีหลำยลักษณะคือ (ปทีป เมธำ
คุณวุฒิ, 2544 ; ถนอมพร เลำหจรัสแสง, 2545)
1) เทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำรลดควำมเหลื่อมล้ำของโอกำสทำงกำรศึกษำ สิ่งนี้เป็น
เงื่อนไขสำคัญในกำรตอบสนองนโยบำยกำรศึกษำที่เป็น "กำรศึกษำเพื่อประชำชนทุกคน" ที่จะเป็นกำร
สร้ำงควำมเท่ำเทียมทำงสังคม โดยเฉพำะอย่ำงยิ่งควำมเท่ำเทียมทำงด้ำนกำรศึกษำ ตัวอย่ำงที่สำคัญคือ
กำรเรียนกำรสอนทำงไกลที่ทำให้ผู้เรียนในที่ห่ำงไกลในชนบทที่ด้อยโอกำส ให้มีโอกำสเท่ำเทียมกับผู้เรียน
ที่อยู่ในสถำนที่ในเมือง รวมทั้งกำรที่ผู้เรียนมีโอกำสเข้ำถึงแหล่งข้อมูลของโลก ผ่ำนทำงเครือข่ำย
อินเทอร์เน็ต หรือกำรที่เทคโนโลยีสำรสนเทศเป็นเครื่องมือที่ช่วยให้คนพิกำรสำมำรถมีโอกำสรับกำรศึกษำ
ในสิ่งแวดล้อมของคนปกติ และยังเปิดโอกำสให้คนพิกำรใช้เทคโนโลยีสำรสนเทศเพื่อกำรเรียนรู้และเพื่อ
กำรประกอบอำชีพอีกด้วย
2) เทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำรเป็นเครื่องมือในกำรพัฒนำคุณภำพทำงกำรศึกษำ
เทคโนโลยีสำมำรถทำได้ในรูปแบบต่ำง ๆ เช่น กำรที่ผู้เรียนที่เรียนรู้โดยสำมำรถใช้เวลำเพิ่มเติมกับ
บทเรียนด้วยสื่อซีดีรอมเพื่อตำมให้ทันเพื่อน ผู้เรียนที่รับข้อมูลได้ปกติสำมำรถเพิ่ม ศักยภำพในกำรเรียนรู้
ด้วยตนเองได้มำกขึ้น จำกควำมหลำกหลำยของเนื้อหำในสื่อสำรอิเล็กทรอนิกส์ นอกจำกนี้ฐำนข้อมูล
อิเล็กทรอนิกส์ทั้งในระดับท้องถิ่นหรือระดับโลกอย่ำงระบบเวิลด์ไวด์เว็บในอินเทอร์เน็ต ยังเปิดโอกำสให้
ผู้เรียนสำมำรถพัฒนำคุณภำพของกำรเรียนรู้จำกฐำนข้อมูลที่หลำกหลำยและกว้ำงขวำง อย่ำงที่ระบบ
ฐำนข้อมูลหรือห้องสมุดเดิมไม่สำมำรถรองรับได้ วิวัฒนำกำรของเทคโนโลยีสำรสนเทศยังทำให้สื่อทำง
เสียง สื่อข้อควำม สื่อทำงภำพ สำมำรถผนวกเข้ำหำกัน และนำเสนอได้อย่ำงน่ำสนใจและไม่น่ำเบื่อ ไม่ว่ำ
จะดึงข้อมูลจำกสื่อที่เก็บข้อมูล เช่น ฮำร์ดดิสก์ ซีดีรอม หรือจำกเครือข่ำย ซึ่งปัจจุบันมีเทคโนโลยีดิจิทัล
และกำรบีบอัดสัญญำณที่ก้ำวหน้ำที่ได้อย่ำงรวดเร็วและสมบูรณ์ ในขณะเดียวกันข้อมูลที่มีประโยชน์ยัง
สำมำรถเก็บบันทึกและเรียกใช้ร่วมกันได้จำกคลังดิจิทัล (Digital Archive) ในรูปแบบต่ำง ๆ นอกจำกนี้
เทคโนโลยีคอมพิวเตอร์ประเภทควำมจริงเสมือน (Virtual Reality) ยังสำมำรถประยุกต์ใช้เป็นประโยชน์
ทำงกำรศึกษำและกำรฝึกอบรม
3) กำรพัฒนำบุคลำกรทำงกำรศึกษำให้มีควำมรู้ทำงด้ำนเทคโนโลยี ในประเด็นนี้ได้คำนึงถึงระดับ
กำรสร้ำงทักษะพื้นฐำน (Literacy) กำรสร้ำงผู้สอนที่มีควำมรู้ที่จะใช้เทคโนโลยี สำรสนเทศและกำรสื่อสำร
ประกอบกำรเรียนกำรสอน กำรสร้ำงผู้มีควำมรู้ ควำมชำนำญ เฉพำะศำสตร์ทำงคอมพิวเตอร์ในระดับ
ต่ำงๆ เพื่อที่จะนำไปสู่กำรคิดค้นสร้ำงสรรค์เทคโนโลยี สำรสนเทศ และที่จำเป็นมำกสำหรับประชำชน
ทั่วไป คือกำรสร้ำงทักษะพื้นฐำนทำงคอมพิวเตอร์
4) บทบำทของอินเทอร์เน็ตกับกำรศึกษำ อินเทอร์เน็ตเป็น "เครือข่ำยแห่งเครือข่ำย" (Network
of Networks) ทำให้เกิดกำรเชื่อมโยงกันอย่ำงเสรี โดยไม่มีกำรปิดกั้น กำรเผยแพร่และสืบค้นข้อมูลผ่ำน
ระบบเวิลด์ไวด์เว็บ (World Wide Web) ทำให้บุคคลสำมำรถเผยแพร่ข้อมูลของตนเองต่อโลกได้ง่ำย พอ
กับกำรสืบค้นข้อมูลโดยใช้ระบบทะเบียนที่อยู่ (Uniform Resource Locator: URL) และผ่ำนตัวสืบค้น
(Search Engines) ต่ำง ๆ นอกจำกนั้นกำรสื่อสำรผ่ำนระบบไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Mail

12. 12
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
หรือ E-mail) เป็นกำรปฏิวัติระบบกำรสื่อสำรทั่วโลกด้วยสะดวก ควำมเร็ว และถูกต้องสมบูรณ์ รวมทั้ง
กำรแลกเปลี่ยนสำระควำมรู้ผ่ำนระบบแผนกระดำนข่ำว (Bulletin Board) และกลุ่มอภิปรำย
(Discussion Groups) ต่ำง ๆ ทำให้เกิดกำร แลกเปลี่ยนควำมรู้กันอย่ำงกว้ำงขวำงและทั่วถึงกันมำกขึ้น
รูปแบบของกำรสืบค้นข้อมูลของภำษำ HTML (Hyper Text Markup Language) นอกจำกควำมสะดวก
และง่ำยต่อกำรใช้แล้วยังเป็นสภำพแวดล้อมที่อำจมีผลทำงจิตวิทยำให้ผู้ใช้ค้นหำข้อมูลลึกลงไป
โดยสรุปเทคโนโลยีสำรสนเทศและกำรสื่อสำร มีส่วนสัมพันธ์หรือเอื้อต่อกำรศึกษำทั้งในด้ำนกำร
เรียนกำรสอน กำรวิจัย กำรบริหำร และกำรบริกำรสังคม
4. สื่อการเรียนการสอน (Instructional Media)
“สื่อ” นับเป็นสิ่งที่มีบทบำทสำคัญอย่ำงมำกในกำรสอนตั้งแต่ในอดีตจนถึงปัจจุบันเนื่องจำกเป็น
ตัวกลำงที่ช่วยให้กำรสื่อสำรระหว่ำงผู้สอนและผู้เรียนดำเนินไปอย่ำงมีประสิทธิภำพ ช่วยให้ผู้เรียนเข้ำใจ
ควำมหมำยของเนื้อหำบทเรียนให้ตรงกับผู้สอนต้องกำร ไม่ว่ำสื่อนั้นจะอยู่ในรูปแบบใดก็ตำมล้วนแต่เป็น
ทรัพยำกรที่สำมำรถอำนวยควำมสะดวกในกำรเรียนรู้ได้ทั้งสิ้น
“สื่อ” (Medium, Media) เป็นคำมำจำกภำษำลำตินว่ำ “ระหว่ำง” (Between) หมำยถึง สิ่ง
ใดข้อตำมที่บรรจุข้อมูลสำรสนเทศหรือเป็นตัวกลำงข้อมูลส่งผ่ำนจำกผู้ส่งหรือแหล่งส่งไปยังผู้รับเพื่อให้ผู้
ส่งและผู้รับสำมำรถสื่อสำรกันได้ตรงตำมวัตถุประสงค์ในกำรเล่ำเรียน เมื่อผู้สอนนำสื่อมำใช้ประกอบกำร
สอนเรียกว่ำ “สื่อสอนกำรสอน” และเมื่อนำมำให้ผู้เรียนใช้เรียกว่ำ “สื่อกำรเรียน” โดยเรียกรวมกันว่ำ
“สื่อกำรเรียนกำรสอน” หรืออำจจะเรียกสั้นๆ ว่ำ “สื่อกำรสอน” หมำยถึงสิ่งใดก็ตำมไม่ว่ำจะเป็นเทป
บันทึกเสียง สไลด์ วิทยุ โทรทัศน์ วีดิทัศน์ แผนภูมิ รูปภำพ ฯลฯ ซึ่งเป็นวัสดุบรรจุเนื้อหำเกี่ยวกับ
กำรเรียนกำรสอน หรือเป็นอุปกรณ์เพื่อถ่ำยทอดเนื้อหำสิ่งเหล่ำนี้เป็นวัสดุอุปกรณ์ทำงกำยภำพที่นำมำใช้
เทคโนโลยีกำรศึกษำเป็นสิ่งที่ใช้เป็นเครื่องมือหรือช่องทำงทำให้กำรสอนส่งไปถึงผู้เรียน สื่อกำรสอนถือว่ำ
มีบทบำทมำกในกำรเรียนกำรสอนตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เนื่องจำกเป็นตัวกลำงที่ช่วยให้กำรสื่อระหว่ำง
ผู้สอนและผู้เรียนดำเนินกำรไปได้อย่ำงมีประสิทธิภำพ ทำให้ผู้เรียนมีควำมหมำยของเนื้อหำบทเรียนได้
ตรงกับที่ผู้สอนต้องกำรเรียนรู้ได้ทั้งสิ้น ในกำรใช้สื่อกำรสอนนั้นผู้สอนจำเป็นต้องศึกษำถึงลักษณะ
คุณสมบัติของสื่อแต่ละชนิดเพื่อเลือกสื่อให้ตรงกับวัตถุประสงค์กำรสอนและสำมำรถจัดประสบกำรณ์กำร
เรียนรู้ให้แก่ผู้เรียน โดยต้องกำรวำงแผนอย่ำงเป็นระบบในกำรใช้สื่อด้วย ทั้งนี้เพื่อให้กระบวนกำรเรียน
กำรสอนดำเนินไปอย่ำงมีประสิทธิภำพ (กิดำนันท์ มลิทอง, 2548)
บทบำทของสื่อกำรสอน คือ สื่อจะทำให้ครูมีควำมมั่นใจในกำรสอนมำกขึ้น เพรำะมีควำม
หลำกหลำยและน่ำสนใจ สื่อยังเป็นสิ่งที่ใช้พัฒนำผู้เรียนได้ ทำให้ผู้เรียนมีประสบกำรณ์ เรียนรู้อย่ำง
ชัดเจน และทำให้ผู้เรียนสนใจเรียนมำกขึ้นด้วย

13. 13
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
กระบวนกำรเรียนกำรสอน มีลักษณะเป็นกำรสื่อสำรอย่ำงหนึ่งซึ่งอำศัยกำรรับรู้นำไปสู่กำรสื่อ
ควำมหมำย ไม่ว่ำกำรสื่อสำรจะมีควำมยำกง่ำยหรือซับซ้อนเพียงใด ลำดับกำรสื่อสำรจะคล้ำยๆ กัน
ควำมมุ่งหมำยของกำรสื่อสำรย่อมต้องกำรควำมเข้ำใจตรงกันระหว่ำงผู้สื่อสำรและผู้รับเป็นพื้นฐำน
นอกเหนือไปจำกนั้นยังต้องกำรผลกำรปฏิบัติของผู้รับตำมที่ต้องกำร และกำรปรับปฏิกิริยำของผู้รับ เพื่อ
ปรับปรุงระบบกำรสื่อสำรให้มีประสิทธิภำพต่อไป ดังนั้น กำรเสนอข้อควำมรู้ต่ำงๆ ให้ผู้เรียนย่อมต้องกำร
ผลดุจเดียวกันกับกำรสื่อสำรในกำรใช้สื่อนวัตกรรมและเทคโนโลยีทำงกำรศึกษำจำเป็นจะต้องทำควำม
เข้ำใจระบบกำรสื่อสำร แหล่งสื่อหรือวัสดุ วิธีกำรที่เหมำะสมภำยในขอบเขตของสื่อ สภำวะของผู้สอนและ
ผู้เรียน รวมทั้งปัจจัยพื้นฐำนต่ำงๆ และสิ่งแทรกซ้อน เป็นกำรปฏิบัติที่มุ่งให้ กำรเรียนกำรสอนมี
ประสิทธิภำพ
กำรสื่อสำร (Communication) คือ กระบวนกำรแลกเปลี่ยนข้อมูล ข่ำวสำรระหว่ำงบุคคลต่อ
บุคคลหรือบุคคลต่อกลุ่ม โดยใช้สัญลักษณ์ สัญญำณ หรือพฤติกรรมที่เข้ำใจกัน โดยมีองค์ประกอบดัง
แผนภูมิที่ 1.1 ดังนี้
ภำพ 1.2 แบบจำลองกำรสื่อสำร (Communication Model)
1. ผู้ส่ง (Source) คือ ผู้ที่ทำหน้ำที่ส่งข้อมูล ข่ำวสำรไปยังผู้รับสำรโดยผ่ำนช่องทำงที่เรียกว่ำ
สื่อ หำกเป็นกำรสื่อสำรทำงเดียวผู้ส่งจะทำหน้ำที่ส่งเพียงประกำรเดียว หำกเป็นกำรสื่อสำร 2 ทำง ผู้ส่ง
สำรจะเป็นผู้รับในเวลำเดียวกัน ผู้ส่งต้องเป็นผู้ที่มีทักษะควำมชำนำญในกำรสื่อสำร โดยมีควำมสำมำรถ
ในกำรเข้ำรหัส (encode) เนื้อหำข่ำวสำร มีเจตคติที่ดีต่อเรื่องที่จะส่ง ต่อตนเองมีและต่อผู้รับเพื่อผลที่ดี
ในกำรสื่อสำร มีควำมรู้อย่ำงดีเกี่ยวกับข้อมูลข่ำวสำรที่จะส่ง และควรจะมีควำมสำมำรถในกำรปรับระดับ
ของข้อมูลนั้นให้เหมำะสมและง่ำยต่อระดับควำมรู้ของผู้รับ ตลอดจนพื้นฐำนทำงสังคมและวัฒนธรรม
ที่สอดคล้องกับผู้รับเพื่อให้กำรสื่อสำรมีประสิทธิภำพ
2. ข้อมูลข่ำวสำร (Message) หมำยถึง เนื้อหำ สัญลักษณ์ และวิธีกำรส่งข่ำวสำร ข้อมูลข่ำวสำร
ที่ดีต้องแปลเป็นรหัส เพื่อสะดวกในกำรส่งกำรรับและตีควำม เนื้อหำสำรของสำรและกำรจัดสำรก็จะต้อง
ทำให้กำรสื่อควำมหมำยง่ำยขึ้น
3. สื่อ / ช่องทำงในกำรส่ง-รับสำร (Channel) หมำยถึง กำรส่งข่ำวสำรโดยกำรให้ผู้รับได้รับ
ข่ำวสำรข้อมูลโดยผ่ำนประสำทสัมผัสทั้ง 5 หรือเพียงส่วนใดส่วนหนึ่ง คือ ทำงหูโดยกำรได้ยิน ทำงตำโดย
กำรดู ทำงผิวหนังโดยกำรสัมผัส ทำงลิ้นโดยกำรลิ้มรส หรือทำงจมูกโดนกำรได้กลิ่น และตัวกลำงที่
มนุษย์สร้ำงขึ้นมำ เช่น สื่อสิ่งพิมพ์ สื่อกรำฟิก สื่ออิเลกทรอนิกส์
ผู้ส่ง
(Source)
ข้อมูลข่าวสาร
(Message)
สื่อ
(Channel)
ผู้รับ
(Receiver)

14. 14
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
4. ผู้รับ (Receiver) หมำยถึง ผู้ที่เป็นเป้ำหมำยของผู้ส่งสำร กำรสื่อสำรจะมีประสิทธิภำพ ผู้รับ
สำรจะต้องมีประสิทธิภำพในกำรรับรู้ ต้องเป็นผู้มีทักษะควำมชำนำญในกำรสื่อสำรโดยมีควำมสำมำรถใน
“กำรถอดรหัสสำร” (decode) เป็นผู้ที่มีเจตคติที่ดีต่อข้อมูลข่ำวสำร ต่อผู้ส่งสำรและต่อตนเอง ตลอดจน
ระดับควำมรู้ และพื้นฐำนทำงสังคม วัฒนธรรม เช่นเดียวหรือคล้ำยคลึงกันกับผู้ส่งสำรจึงจะทำให้กำรสื่อ
ควำมหมำยหรือกำรสื่อสำรนั้นมีประสิทธิภำพ
David K. Berlo (1960) เสนอแบบจำลองกำรสื่อสำร โดยอธิบำยว่ำ กำรสื่อสำรประกอบด้วย
ส่วนประกอบพื้นฐำนสำคัญ 6 ประกำร คือ
1. ต้นแหล่งสำร (Communication Source)
2. ผู้เข้ำรหัส (Encoder)
3. สำร (Message)
4. ช่องทำง (Channel)
5. ผู้ถอดรหัส (Decoder)
6. ผู้รับสำร (Communication Receiver)
จำกส่วนประกอบพื้นฐำนสำคัญ 6 ประกำรนั้น เบอร์โล ได้นำเสนอเป็นแบบจำลองกำรสื่อสำรที่
รู้จักกันดีโดยทั่วไปว่ำ "แบบจำลอง SMCR ของเบอร์โล" (Berlo's SMCR Model) โดยเบอร์โลได้รวมต้น
แหล่งสำรกับผู้เข้ำรหัสไว้ในฐำนะต้นแหล่งสำรหรือผู้ส่งสำร และรวมผู้ถอดรหัสกับผู้รับสำรไว้ในฐำนะผู้รับ
สำร แบบจำลองกำรสื่อสำรตำมแนวคิดของเบอร์โลนี้ จึงประกอบไปด้วย S (Source or Sender)
คือ ผู้ส่งสำร M (Message) คือ สำร C (Channel) คือ ช่องทำงกำรสื่อสำร และ R (Receiver) คือ ผู้รับสำร
ภำพที่ 1.3 แบบจำลองกำรสื่อสำร Berlo's SMCR Model (Berlo, 1960)

15. 15
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
จำกแบบจำลองกำรสื่อสำรตำมแนวคิดของเบอร์โลข้ำงต้นนี้ แสดงให้เห็นว่ำ ผู้ส่งสำร
(S: Source) คือ ผู้เริ่มต้นกำรสื่อสำร ทำหน้ำที่ในกำรเข้ำรหัส ซึ่งผู้ส่งสำรจะทำหน้ำที่ในกำรสื่อสำรได้ดี
เพียงใดนั้น ขึ้นอยู่กับคุณสมบัติต่ำง ๆ 5 ประกำรคือ
1. ทักษะในกำรสื่อสำร เช่น ควำมสำมำรถในกำรพูด กำรเขียน และควำมสำมำรถในกำรคิด
และกำรใช้เหตุผล เป็นต้น
2. ทัศนคติ หมำยถึง วิธีกำรที่บุคคลประเมินสิ่งต่ำง ๆ โดยควำมโน้มเอียงของตนเองเพื่อที่จะ
เข้ำถึงหรือเป็นกำรหลีกเลี่ยงสิ่งนั้น ๆ เช่น ทัศนคติต่อตนเอง ต่อหัวข้อของกำรสื่อสำร ต่อผู้รับสำร
ต่อสถำนกำรณ์แวดล้อมกำรสื่อสำรในขณะนั้น เป็นต้น
3. ควำมรู้ หมำยถึง ควำมรู้ของผู้ส่งสำร ในเหตุกำรณ์หรือเรื่องรำวต่ำง ๆ บุคคลหรือกรณี
แวดล้อมของสถำนกำรณ์กำรสื่อสำรในครั้งหนึ่ง ๆ ว่ำมีควำมแม่นยำหรือถูกต้องเพียงไร
4. ระบบสังคม ซึ่งจะเป็นตัวกำหนดพฤติกรรมกำรสื่อสำรของบุคคล เพรำะบุคคลจะขึ้นอยู่กับ
กลุ่มทำงสังคมที่ตนเองอยู่ร่วมด้วย
5. ระบบวัฒนธรรม หมำยถึง ขนบธรรมเนียม ค่ำนิยม ควำมเชื่อ ที่เป็นของตัวมนุษย์ในสังคม
และเป็นตัวกำหนดที่สำคัญในกำรสื่อสำรด้วย เช่น กำรสื่อสำรระหว่ำงบุคคลต่ำงวัฒนธรรมกัน อำจประสบ
ควำมล้มเหลวได้เนื่องจำกควำมคิดและควำมเชื่อที่มีไม่เหมือนกันระหว่ำงผู้ส่งสำรและผู้รับสำร
ด้ำนสำร (M: Message) ได้แก่ ถ้อยคำ เสียง กำรแสดงออกด้วยสีหน้ำ อำกัปกิริยำท่ำทำง
ที่มนุษย์สร้ำงขึ้นในขณะที่เป็นผู้ส่งสำร ถ้ำควำมหมำยเป็นทำงกำร ก็คือ ผลผลิตทำงกำยภำพที่เป็นจริง
อันเกิดจำกผลกำรเข้ำรหัสของผู้ส่งสำรนั่นเอง ตำมควำมคิดของเบอร์โลนั้น สำรมีคุณสมบัติ 3 ประกำรคือ
1. รหัสของสำร (Message Code) เช่น ภำษำพูด ภำษำเขียน ภำษำท่ำทำง หรือรหัสอื่น ๆ
2. เนื้อหำ (Content)
3. กำรจัดสำร (Treatment) คือ วิธีกำรที่ผู้ส่งสำรเลือกและจัดเตรียมเนื้อหำของสำร เช่น กำรใช้
ภำษำ ไวยำกรณ์ ศัพท์ รวมถึง คำถำม คำอุทำน ควำมคิดเห็น เป็นต้น สำรที่ถูกจัดเตรียมไว้ดี จะทำให้เกิด
กำรรับรู้ควำมหมำยในผู้รับสำรได้
ด้ำนช่องทำง (C: Channel) ช่องทำง ซึ่งเป็นพำหนะนำสำรไปสู่ผู้รับสำรช่องทำงที่จะนำสำรไปสู่
ประสำทรับควำมรู้สึกทั้ง 5 ประกำรของมนุษย์ ได้แก่ กำรเห็น กำรได้ยิน กำรสัมผัส กำรได้กลิ่น และกำร
ลิ้มรส
ด้ำนของผู้รับสำร (R: Receiver) จำเป็นจะต้องมีคุณสมบัติด้ำนต่ำง ๆ 5 ประกำร เช่นเดียวกับ
ผู้ส่งสำร คือ ทักษะในกำรสื่อสำร ทัศนคติ ควำมรู้ ระบบสังคมและระบบวัฒนธรรม
ตำมลักษณะของ S M C R Model ปัจจัยหลักที่มีควำมสำคัญต่อขีดควำมสำมำรถของผู้ส่งและ
ผู้รับ ที่จะทำให้กำรสื่อควำมหมำยนั้นได้ผลสำเร็จ ประกอบด้วย 4 ปัจจัย ดังนี้
1. ทักษะในกำรสื่อสำร (Communication Skills) หมำยถึง ทักษะซึ่งทั้งผู้ส่งและผู้รับควรจะมี
ควำมชำนำญในกำรส่งและกำรรับสำร เพื่อให้เกิดควำมเข้ำใจกันได้อย่ำงถูกต้อง เช่น ผู้ส่งต้องมี
ควำมสำมำรถในกำรเข้ำรหัส มีกำรพูด โดยกำรใช้ภำษำพูดที่ถูกต้อง ใช้คำพูดที่ชัดเจน ฟังง่ำย มีกำรแสดง

16. 16
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
สีหน้ำหรือท่ำทำงที่เข้ำกับกำรพูด ทำนองลีลำในกำรพูด เป็นจังหวะน่ำฟัง หรือกำรเขียนด้วยถ้อยคำ
สำนวนที่ถูกต้องสละสลวยน่ำอ่ำน ส่วนผู้รับก็ต้องมีควำมสำมำรถในกำรถอดรหัส และมีทักษะที่เหมือนกัน
กับผู้ส่งสำร โดยมีทักษะกำรฟังที่ดี ฟังภำษำที่ผู้ส่งพูดมำรู้เรื่อง หรือสำมำรถอ่ำนข้อควำมที่ส่งมำ นั้นได้
เป็นต้น
2. ทัศนคติ (Attitudes) หมำยถึง เจตคติของผู้ส่งและผู้รับซึ่งมีผลต่อกำรสื่อสำร ถ้ำผู้ส่งและ
ผู้รับมีเจตคติที่ดีต่อกัน ก็จะทำให้กำรสื่อสำรได้ผลดี ทั้งนี้เพรำะเจตคติย่อมเกี่ยวโยงไปถึงกำรยอมรับซึ่งกัน
และกันระหว่ำงผู้ส่งและผู้รับด้วย เช่น ถ้ำผู้ฟังมีควำมนิยมชมชอบในตัวผู้พูดก็มักจะมีควำมเห็นที่
สอดคล้องตำมไปได้ง่ำยกับผู้พูด แต่ในทำงตรงกันข้ำม หำกผู้ฟังมีเจตคติที่ไม่ดีต่อผู้พูดก็จะฟังแล้ว
ไม่เห็นชอบด้วย และมีควำมเห็นขัดแย้งในสิ่งที่พูดมำนั้น หรือถ้ำทั้งสองฝ่ำยมีเจตคติที่ไม่ดีต่อกัน
ท่วงทำนองหรือน้ำเสียงในกำรพูดก็อำจจะห้วนห้ำว แต่ถ้ำมีเจตคติที่ดีต่อกันก็มักจะพูดกันด้วยควำม
ไพเรำะน่ำฟัง
3. ระดับควำมรู้ (Knowledge Levels) หำกผู้ส่งและผู้รับมีระดับควำมรู้ที่เท่ำเทียมกัน ก็จะทำ
ให้กำรสื่อสำรนั้นลุล่วงไปด้วยดี แต่ถ้ำหำกควำมรู้ของผู้ส่งและผู้รับมีระดับที่แตกต่ำงกันย่อมจะต้องมีกำร
ปรับควำมยำกง่ำยของข้อมูลที่จะส่งในด้ำนควำมยำกง่ำยของภำษำ และถ้อยคำ สำนวนที่ใช้ เช่น กำรไม่ใช้
คำศัพท์ทำงวิชำกำร ภำษำต่ำงประเทศ หรือถ้อยคำยำวๆ สำนวนที่สลับซับซ้อน ทั้งนี้เพื่อให้สะดวกและ
ง่ำยต่อควำมเข้ำใจ ตัวอย่ำงเช่น กำรที่หมอรักษำคนไข้โดยพูดคำศัพท์ทำงกำรแพทย์เกี่ยวกับโรคต่ำงๆ
ย่อมจะทำให้คนไข้ไม่เข้ำใจว่ำตนเป็นโรคอะไร หรือพัฒนำกรจำกส่วนกลำงออกไปพัฒนำหมู่บ้ำนต่ำงๆ ใน
ชนบท เพื่อให้คำแนะนำทำงด้ำนวิชำกำรเกษตรและเลี้ยงสัตว์แก่ชำวบ้ำน หำกพูดแต่ศัพท์ทำงวิชำกำรโดย
ไม่อธิบำยด้วยถ้อยคำ หรือภำษำที่ง่ำยๆ ก็จะทำให้ชำวบ้ำนไม่สำมำรถเข้ำใจหรืออำจเข้ำใจผิดได้
4. ระบบสังคมและวัฒนธรรม (Socio - Culture System) ระบบสังคมและวัฒนธรรมในแต่ละ
ชำติเป็นสิ่งที่มีส่วนกำหนดพฤติกรรมของประชำชนในชำตินั้น ซึ่งเกี่ยวข้องไปถึงขนบธรรมเนียม ประเพณี
ที่ยึดถือปฏิบัติ สังคมและวัฒนธรรมในแต่ละชำติย่อมมีควำมแตกต่ำงกันไป เช่นกำรให้ควำมเคำรพต่อผู้
อำวุโส หรือวัฒนธรรมกำรกินอยู่ต่ำงๆ ดังนั้นในกำรติดต่อสื่อสำรของบุคคลต่ำงชำติต่ำงภำษำกัน
จึงจะต้องมีกำรศึกษำระบบสังคมและวัฒนธรรมของบุคคลในแต่ละชำติ เพื่อกำรปฏิบัติที่ถูกต้องเหมำะสม
ทั้งนี้ย่อมรวมไปถึงกฎข้อบังคับทำงศำสนำของแต่ละศำสนำด้วย
QR Code ควำมรู้เพิ่มเติม
แบบจำลองกำรสื่อสำร Berlo's SMCR Model

17. 17
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
5. ประเภทของสื่อการเรียนการสอน
สื่อมีชื่อเรียกหลำกหลำยอย่ำง สื่อที่ใช้ส่งสำรกับบุคคลกลุ่มใหญ่เรียกว่ำ สื่อสำรมวลชน (Mass
Media) เมื่อนำสื่อมำให้ผู้เรียนใช้ศึกษำ เรียกสื่อนั้นว่ำ สื่อกำรเรียน (Learning Media) สื่อสำหรับผู้สอน
ใช้ในกำรสอนจะเรียกว่ำ สื่อกำรสอน (Instructional Media) ดังนั้น สื่อกำรเรียนกำรสอน จึงมี
ควำมหมำยรวมถึงสื่อหลำย ๆ ชนิด เช่น เทปบันทึกเสียง สไลด์ วิทยุ โทรทัศน์ วีดิทัศน์ แผนภูมิ
ภำพนิ่ง หนังสือเรียน สื่ออิเล็กทรอนิกส์ ฯลฯ ซึ่งบรรจุเนื้อหำที่เกี่ยวข้องกับบทเรียนในหลักสูตร อำจอยู่
ในรูปของวัสดุ (Soft Ware) ที่นำมำใช้ในเทคโนโลยีกำรศึกษำ หรือเป็นสิ่งที่ใช้กับเครื่องมืออุปกรณ์ (Hard
Ware) หรือใช้กับช่องทำงกำรดำเนินกิจกรรม (Method) ในกำรสื่อสำรระหว่ำงผู้สอนกับผู้เรียน แล้วทำ
ให้ผู้เรียนเกิดกำรเรียนรู้ตำมจุดหมำยที่วำงไว้ ก็ถือว่ำเป็น สื่อกำรเรียนกำรสอน ทั้งสิ้น สำหรับกำรเรียน
กำรสอนที่นำสื่อประเภทวัสดุ เครื่องมือ อุปกรณ์ และเทคนิควิธีกำร มำใช้ร่วมกันโดยกำรเลือกใช้สื่อแต่ละ
ชนิด แต่ละประเภทให้เหมำะสมกับเนื้อหำวิชำนั้น เรียกว่ำ สื่อประสมหรือสื่อมัลติมีเดีย (Multimedia)
นักเทคโนโลยีทำงกำรศึกษำจำแนกประเภทของสื่อกำรเรียนกำรสอน ตำมรูปแบบและ
วัตถุประสงค์ของกำรใช้งำนได้หลำยรูปแบบ เช่น แบ่งตำมประสบกำรณ์กำรเรียนรู้ แบ่งตำมลักษณะที่
ใช้สื่อควำมหมำยทำงเสียงและภำพ แบ่งตำมลักษณะทำงกำยภำพ และแบ่งตำมทรัพยำกรกำรเรียนรู้
ดังนี้
2.1 สื่อกำรเรียนกำรสอนแบ่งตำมประสบกำรณ์กำรเรียนรู้
Dale (1969) แบ่งสื่อกำรเรียนกำรสอนตำมกำรจัดระดับกำรเรียนรู้ตำมสภำพกำรรับรู้และ
ประสบกำรณ์ของผู้เรียนเมื่อสัมผัสกับสิ่งเร้ำ โดยพิจำรณำจำกลักษณะของประสบกำรณ์ที่เป็นรูปธรรม
และนำมธรรมที่ได้รับจำกสื่อกำรเรียนกำรสอน และเรียงลำดับจำกประสบกำรณ์ที่เป็นรูปธรรมที่สุดไปหำ
ประสบกำรณ์ที่เป็นนำมธรรมที่สุด (Abstract Concrete Continuum) เรียกว่ำ “กรวยประสบกำรณ์”
(Cone of Experience)

18. 18
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
ภำพที่ 1.4 กรวยประสบกำรณ์ (Cone of Experience) (Dale, 1969)
ขั้นที่ 1 ประสบกำรณ์ตรงและมีควำมมุ่งหมำย (Direct Purposeful Experiences) เป็น
ประสบกำรณ์ที่เป็นรูปธรรมมำกที่สุดและเป็นประสบกำรณ์ที่เป็นรำกฐำนของประสบกำรณ์ทั้งปวง เพรำะ
ผู้เรียนที่ได้รับประสบกำรณ์โดยตรงจำกสถำนกำรณ์จริงหรือกำรปฏิบัติจริง จะเกิดกำรรับรู้ และเรียนรู้ได้ดี
ที่สุด เช่น กำรเรียนจำกของจริง (Real object) กำรร่วมกิจกรรมกำรเรียนด้วยกำรลงมือกระทำ เป็น
ต้น
ขั้นที่ 2 ประสบกำรณ์จำลอง (Contrived Experiences) เป็นกำรเรียนรู้โดยให้ผู้เรียนเรียนรู้
จำกสิ่งที่ใกล้เคียงควำมเป็นจริง เกิดจำกข้อจำกัดที่ไม่สำมำรถจัดกำรเรียนกำรสอนจำกประสบกำรณ์จริง
ให้แก่ผู้เรียนได้ เช่น ของจริงมีขนำดใหญ่หรือเล็กเกินไป มีควำมซับซ้อน มีอันตรำย จึงใช้ประสบกำรณ์
จำลอง อำจเป็นของจำลองหรือสถำนกำรณ์จำลอง เช่น กำรใช้หุ่นจำลอง (Model) อวัยวะภำยใน
ร่ำงกำย หุ่นจำลองโลกและดำวเครำะห์ และของตัวอย่ำง (Specimen) เป็นต้น
ขั้นที่ 3 ประสบกำรณ์นำฏกำร (Dramatized Experiences) เป็นประสบกำรณ์ที่จัดขึ้นแทน
ประสบกำรณ์จริงที่เป็นอดีตไปแล้ว หรือเป็นนำมธรรมที่ยำกเกินกว่ำจะเข้ำใจและไม่สำมำรถ
ใช้ประสบกำรณ์จำลองได้ โดยกำรจัดบทบำทสมมติหรือกำรแสดงในรูปแบบต่ำงๆ เพื่อจัดประสบกำรณ์

19. 19
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
ให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ในหัวข้อหรือบทเรียนที่มีข้อจำกัดในยุคสมัย กำลเวลำ หรือสถำนกำรณ์ เช่น
กำรละเล่นพื้นเมือง ประเพณีต่ำงๆ เหตุกำรณ์ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ และเรื่องรำวของชีวิตในสังสำรวัฎที่
เป็นนำมธรรม เป็นต้น
ขั้นที่ 4 กำรสำธิต (Demonstrations) เป็นกำรยกตัวอย่ำงหรือกำรกระทำกิจกรรมประกอบ
คำอธิบำยข้อเท็จจริง ควำมจริง และกระบวนกำรที่สำคัญด้วยกำรแสดงให้เห็นเป็นลำดับขั้น เพื่อให้
ผู้เรียนเห็นลำดับขั้นตอนของกำรทำกิจกรรมในงำนชิ้นนั้น ๆ กำรสำธิตอำจทำได้โดยครูเป็นผู้สำธิต
นอกจำกนี้อำจใช้ภำพยนตร์ สไลด์และฟิล์มสตริป แสดงกำรสำธิตในเนื้อหำที่ต้องกำรสำธิตได้
ขั้นที่ 5 กำรศึกษำนอกสถำนที่ (Field Trips) เป็นกำรพำผู้เรียนไปศึกษำยังแหล่งเรียนรู้หรือ
แหล่งควำมรู้ต่ำง ๆ เพื่อให้ผู้เรียนได้รับรู้และเรียนรู้ประสบกำรณ์ภำยนอกสถำนที่เรียน เช่น กำรศึกษำ
ควำมรู้จำกสถำนที่สำคัญ เช่น อุทยำนกำรเรียนรู้ (TK park) องค์กำรพิพิธภัณฑ์วิทยำศำสตร์แห่งชำติ
(อพวช., NSM) โบรำณสถำน สถำนประกอบกำร รวมถึงกำรสัมภำษณ์บุคคลสำคัญ เป็นต้น
ขั้นที่ 6 นิทรรศกำร (Exhibitions) เป็นกำรจัดสิ่งของ จัดป้ำยนิเทศหรือกำรนำประสบกำรณ์
หลำย ๆ อย่ำงผสมผสำนกัน รวมทั้งมีกำรสำธิตและกำรฉำยภำพยนตร์ประกอบเพื่อให้ประสบกำรณ์ใน
กำรเรียนรู้แก่ผู้เรียนหลำยด้ำน เนื้อหำที่นำเสนออำจเป็นภำพถ่ำย ภำพวำดพร้อมคำบรรยำย หรือใช้
เทคโนโลยี วิธีกำรอย่ำงใดอย่ำงหนึ่ง ให้ผู้เรียนร่วมกิจกรรม ตอบปัญหำ หรือสัมผัสสื่อที่แสดงก็ได้
ขั้นที่ 7 โทรทัศน์ศึกษำ (Television) เป็นกำรให้ประสบกำรณ์กับผู้เรียนโดยผ่ำนช่องทำง คือ
ตำดู หูฟัง ผู้เรียนสำมำรถหำชมได้ภำยในห้องเรียน ศูนย์กำรเรียน หรือภำยในบ้ำนก็ได้ กำรสอนอำจเป็น
รำยกำรสดหรือเป็น รำยกำรที่บันทึกลงเทปวีดิทัศน์ ซีดี ดีวีดี หรือวีดิทัศน์ตำมอัยธยำศรัย (VOD: VDO
on Demand) เป็นต้น
ขั้นที่ 8 ภำพยนตร์ (Motion Picture) เป็นกำรบันทึกภำพเรื่องรำว ภำพเหตุกำรณ์ต่ำง ๆ ลง
บนแผ่นฟิล์ม เพื่อให้ผู้เรียนได้รับประสบกำรณ์จำกกำรได้เห็น และกำรได้ยินเช่นเดียวกับโทรทัศน์และวีดิ
ทัศน์ ผู้เรียนได้เรียนด้วยกำรเห็นและได้ยินเสียงเหตุกำรณ์ และเรื่องรำวต่ำงๆ ได้มองเห็นภำพใน
ลักษณะกำรเคลื่อนไหวเหมือนจริงไปพร้อมๆกัน
ขั้นที่ 9 กำรบันทึกเสียง วิทยุ และภำพนิ่ง (Recording, Radio and Still Pictures) แบ่งเป็น 2
ลักษณะ คือ สื่อที่ให้เฉพำะเสียง ได้แก่ แผ่นเสียง และแถบบันทึกเสียง (Cassette tape) ซึ่งต้องอำศัยเรื่อง
กำรขยำยเสียง และสื่อที่ให้เฉพำะภำพ ได้แก่ ภำพวำด ภำพถ่ำย แผ่นภำพโปร่งใสที่ใช้กับเครื่องฉำยภำพ
ข้ำมศีรษะ (Overhead projector) สไลด์ (Slide) ภำพนิ่งจำกคอมพิวเตอร์ และภำพบันทึกเสียงที่ใช้
กับเครื่องฉำยภำพทึบแสง(Overhead projector) กำรรับรู้ของผู้เรียนในขั้นนี้จะต้องใช้เวลำ ใช้
ประสบกำรณ์เดิมมำกกว่ำขั้นที่ 1-8 จึงสำมำรถเข้ำใจเนื้อหำเรื่องรำวที่นำเสนอได้
ขั้นที่ 10 ทัศนสัญลักษณ์ (Visual Symbols) เป็นสื่อที่เฉพำะกำรเห็นโดยใช้สัญลักษณ์ต่ำง ๆ
แทนควำมเป็นจริงของข้อมูลหรือสิ่งของ มีควำมเป็นนำมธรรมมำกขึ้น จำเป็นที่จะต้องคำนึงถึง
ประสบกำรณ์ของผู้เรียนเป็นพื้นฐำน ในกำรเลือกนำไปใช้ เช่น แผนที่ แผนภูมิ แผนสถิติ เครื่องหมำย
และสัญลักษณ์ต่ำง ๆ เป็นต้น
ขั้นที่ 11 วจนสัญลักษณ์ (Verbal Symbols) เป็นประสบกำรณ์ขั้นสุดท้ำย ซึ่งเป็นนำมธรรม
ที่สุดและเป็นประสบกำรณ์ที่ผู้เรียนรับรู้น้อยที่สุด เช่น ตัวหนังสือในภำษำเขียน คำพูดในภำษำพูด

20. 20
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
QR Code ควำมรู้เพิ่มเติม
How to retain more of what you learn -
Cone of Experience By Edgar Dale
ผลกำรวิจัยของมหำวิทยำลัยฮำร์วำร์ด ตีพิมพ์ในวำรสำร Harvard Business Review แสดงให้
เห็นถึงค่ำร้อยละจำกกำรจัดกิจกรรมที่ต่ำงกันแต่ละอย่ำง โดยกิจกรรมที่ต่ำงกันจะทำให้เรำจดจำสิ่งที่ได้
กำรเรียนรู้ต่ำงกันด้วย ซึ่งสอดคล้องกับปิรำมิดกำรเรียนรู้ (The Learning Pyramid) ของ ที่แสดงให้
เห็นถึงค่ำร้อยละจำกกำรจัดกิจกรรมกำรเรียนกำรสอนและกำรใช้สื่อกำรเรียนกำรสอนที่ต่ำงกัน จะทำให้
ผู้เรียนเกิดกำรเรียนรู้และเก็บควำมรู้ที่ได้ในควำมทรงจำที่แตกต่ำงกัน โดยกำรเรียนในห้องเรียน
(Lecture) นั่งฟังบรรยำย จะจำได้เพียง 5% กำรอ่ำนเอง (Reading) จะจำได้เพิ่มขึ้นเป็น 10% กำร
ฟังและได้เห็น (Audio-Visual) เช่น ดูโทรทัศน์ ฟังวิทยุ จำได้ 20% กำรได้เห็นตัวอย่ำง
(Demonstration) จะช่วยให้จำได้ 30% กำรได้แลกเปลี่ยนพูดคุยกัน (Group Discussion) เช่น กำร
พูดคุยแลกเปลี่ยนควำมรู้กันในกลุ่ม จะช่วยให้จำได้ถึง 50% กำรได้ทดลองปฏิบัติเอง (Practice) จะจำ
ได้ถึง 75% และกำรได้สอนผู้อื่น (Teaching Other) เช่น กำรติว หรือกำรสอน จะช่วยให้จำได้ถึง
90% ดังภำพที่ 1.5 ดังนี้
ภำพที่ 1.5 ปิรำมิดกำรเรียนรู้ (The Learning Pyramid)
ที่มำ : http://cte-blog.uwaterloo.ca/?p=1097

21. 21
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
จำกผลงำนวิจัยที่ศึกษำวิธีเรียนรู้ที่ส่งผลต่อกำรเรียนรู้ ที่แสดงในภำพที่ 1.5 ปิรำมิดกำรเรียนรู้
แบ่งวิธีกำรเรียนรู้ออกเป็น 2 กลุ่ม ดังนี้
กลุ่มที่ 1 Traditional Passive ประกอบด้วย กำรฟังบรรยำยในห้องเรียน กำรอ่ำน กำรได้ดู
และได้ยินเสียง กำรสำธิตทำให้ดู เป็นกำรเรียนรู้ที่เริ่มจำกคนอื่นแล้วนำมำสู่กำรเรียนรู้ของตัวผู้เรียนเอง
(Outside-in) โดยรับกำรถ่ำยทอดสิ่งที่ผ่ำนกำรวิเครำะห์ สังเครำะห์จำกผู้เข้ำใจหรือมีควำมรู้ในเรื่องนั้นๆ
ในลักษณะกำรเรียนรู้เชิงอุปนัย (Inductive learning)
กลุ่มที่ 2 Teaming Active ประกอบด้วย กำรอภิปรำยพูดคุยกันในกลุ่มย่อย กำรลงมือปฏิบัติ
และกำรสอนหรือถ่ำยทอดสิ่งที่ทำได้ให้คนอื่น เป็นกำรเรียนรู้ที่ต้องทำควำมเข้ำใจด้วยตนเอง แล้วสะท้อน
ออกมำด้วยกำรปฏิบัติ (Inside-out) เป็นกำรเรียนแบบเข้ำใจข้ำงในตัวเองก่อนแล้วถึงจะถ่ำยทอดควำมรู้
นั้นให้แก่คนอื่น เป็นกำรเรียนแบบค่อยๆตกผลึกสิ่งที่เห็น สิ่งที่สังเกตแล้วมำปะติดต่อเป็นแนวคิด หรือ
หลักกำร ในลักษณะกำรเรียนรู้เชิงนิรนัย (Deductive learning)
วิธีกำรเรียนรู้แบบ Teaming Active มีประสิทธิภำพของกำรเรียนรู้ดีกว่ำ วิธีกำรเรียนรู้แบบ
Traditional Passive เนื่องจำกสำมำรถทำให้ผู้เรียนเกิดกำรเรียนรู้ในในระดับที่ลึกมำกกว่ำ
2.2 สื่อการเรียนการสอนแบ่งตามลักษณะที่ใช้สื่อความหมายทางเสียงและภาพ
Robert E. de Kieffer แบ่งสื่อกำรสอนออกเป็น 2 ประเภทตำมลักษณะที่ใช้สื่อ
ควำมหมำยทำงเสียงและภำพรวมเรียกว่ำ “สื่อโสตทัศน์” (audiovisual materials) ในปัจจุบันมีสื่อ
โสตเพิ่มขึ้นมำกจำกที่เดอ คีฟเฟอร์ รวมเป็น 3 ประเภท ดังนี้ (สถำบันกำรศึกษำทำงไกล, 2553)
1. สื่อไม่ใช้เครื่องฉำย (Non-projected Materials) เป็นสื่อที่ใช้กำรทำงทัศนะโดยไม่ต้อง
ใช้เครื่องฉำยร่วมด้วย แบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่สื่อภำพ (Illustrative Materials) เป็นสื่อ
ที่สำมำรถถ่ำยทอดเนื้อหำ เช่น ภำพกรำฟิก กรำฟ แผนที่ ของจริง ของจำลอง กระดำนสำธิต
(Demonstration Boards) ใช้ในกำรนำเสนอเนื้อหำ เช่นกระดำนชอล์ก กระดำนนิเทศ กระดำน
แม่เหล็ก กระดำนผ้ำสำลี ฯลฯ และกิจกรรม (Activities)
2. สื่อเครื่องฉำย (Projected and Equipment) เป็นวัสดุและอุปกรณ์ อิเล็กทรอนิกส์
เพื่อกำรสื่อสำรด้วยภำพหรือทั้งภำพทั้งเสียง อุปกรณ์มีทั้งแบบฉำยตรงและฉำยอ้อมเพื่อถ่ำยทอดเนื้อหำ
จำกวัสดุแต่ละประเภทที่ใช้เฉพำะอุปกรณ์นั้นเพื่อให้เป็นภำพปรำกฏขึ้นบนจอเช่นเครื่องฉำยข้ำมศีรษะใช้
กับแผ่นโปร่งใส เครื่องฉำยสไลด์ ใช้กับแผ่นฟิล์มสไลด์ หรือให้ทั้งภำพและเสียง เช่น เครื่องฉำย
ภำพยนตร์ฟิล์ม เครื่องเล่นดีวีดีใช้กับวีซีดีและดีวีดี เหล่ำนี้เป็นต้น นอกจำกนี้ยังอำจรวมเครื่องถ่ำยทอด
สัญญำณ คือ เครื่องแอลซีดีที่ใช้ถ่ำยทอดสัญญำณจำกคอมพิวเตอร์หรือเครื่องเล่นวีซีดี เข้ำไว้ในเครื่อง
ด้วยเพื่อนำสัญญำณภำพจำกอุปกรณ์เหล่ำนั้นขึ้นจอภำพ
3. สื่อเสียง (Audio Materials and Equipment) เป็นวัสดุและอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์
เพื่อกำรสื่อสำรด้วยเสียง อุปกรณ์เครื่องเสียงจะใช้ถ่ำยทอดเนื้อหำจำกวัสดุแต่ละประเภทที่ใช้เฉพำะกับ
อุปกรณ์นั้นเพื่อเป็นเสียงให้ได้ยิน เช่น เครื่องเล่นซีดีใช้กับแผ่นซีดี เครื่องเล่น/บันทึกเทปใช้กับเทปเสียง
หรืออำจเป็นอุปกรณ์ในกำรถ่ำยทอดสัญญำณเสียงดังเช่นวิทยุที่รับสัญญำณเสียงจำกแหล่งส่งโดยไม่ต้องใช้
วัสดุใดๆในกำรนำเสนอเสียง

22. 22
บทที่ 1 เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเพื่อการศึกษา ผศ.ดร.ปณิตา วรรณพิรุณ
2.3 สื่อการเรียนการสอนแบ่งตามลักษณะทางกายภาพ
กรมวิชำกำร (2545) แบ่งประเภทของสื่อกำรเรียนกำรสอนแบ่งตำมลักษณะทำงกำยภำพ
โดยได้นำทุกสิ่งรอบตัวผู้เรียน เช่น คน สัตว์ สิ่งของ เหตุกำรณ์ สถำนที่ รวมทั้งควำมคิดที่เอื้อให้เกิดกำร
เรียนรู้มำใช้เป็นสื่อกำรเรียนกำรสอนและเรียกสิ่งเหล่ำนั้นว่ำ สื่อกำรเรียนรู้ โดยจำแนกสื่อกำรเรียนรู้นี้เป็น
3 ประเภท ดังนี้
1. สื่อสิ่งพิมพ์ หมำยถึง สิ่งพิมพ์ต่ำง ๆ ซึ่งแสดงหรือจำแนก หรือเรียบเรียงสำระควำมรู้โดย
ใช้ตัวหนังสือที่เป็นตัวเขียน หรือตัวพิมพ์เป็นสื่อ เพื่อแสดงควำมหมำย เช่น เอกสำร หนังสือ ตำรำ
หนังสือพิมพ์ นิตยสำร วำรสำร จดหมำยเหตุ บันทึก รำยงำน วิทยำนิพนธ์ เป็นต้น
2. สื่อเทคโนโลยี หมำยถึง สิ่งที่ผลิตขึ้นเพื่อใช้ควบคู่กับเครื่องมือโสตทัศนูปกรณ์ หรือ
อุปกรณ์ หรือกระบวนกำรที่ใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่ เช่น วีดิทัศน์ เทปบันทึกเสียง สไลด์ ซีดี บทเรียน
คอมพิวเตอร์ช่วยสอน กำรใช้อินเทอร์เน็ตเพื่อกำรเรียนกำรสอน กำรศึกษำทำงไกลผ่ำนดำวเทียม ฯลฯ
3. สื่ออื่น ๆ เป็นสื่อที่ใช้สำหรับท้องถิ่นที่ขำดแคลนสื่อสิ่งพิมพ์และสื่อเทคโนโลยี แบ่งเป็น 4
ประเภท ดังนี้
3.1 สื่อบุคคล หมำยถึง บุคคลที่มีควำมรู้ควำมสำมำรถ ควำมเชี่ยวชำญเฉพำะด้ำน ซึ่ง
สำมำรถทำหน้ำที่ถ่ำยทอดเนื้อหำสำระ ควำมรู้ แนวคิด เจตคติ และวิธีปฏิบัติไปสู่บุคคลอื่นสื่อบุคคลอำจ
เป็นบุคลำกรที่อยู่ในแวดวงกำรศึกษำ เช่น ผู้บริหำร ผู้สอน หรือเป็นบุคลำกรภำยในท้องถิ่น ที่มีควำม
ชำนำญและเชี่ยวชำญในสำขำอำชีพต่ำง ๆ
3.2 สื่อธรรมชำติและสิ่งแวดล้อม เป็นสื่อที่มีควำมสำคัญในกำรสร้ำงประสบกำรณ์และ
เสริมกำรเรียนรู้ของผู้เรียน เป็นสิ่งที่อยู่รอบตัวผู้เรียน เช่น พืช ผัก ผลไม้ สัตว์ชนิดต่ำง ๆ ปรำกฏกำรณ์
ธรรมชำติ สภำพดินฟ้ำอำกำศ ห้องสมุดชุมชน สังคมและวัฒนธรรม
3.3 สื่อกิจกรรม/กระบวนกำร หมำยถึง กิจกรรมหรือกระบวนกำรที่ผู้สอนหรือผู้เรียน
กำหนดขึ้น เพื่อเสริมสร้ำงประสบกำรณ์กำรเรียนรู้ หรือใช้ในกำรฝึกทักษะโดยกำรใช้กระบวนกำรคิด กำร
ปฏิบัติ กำรเผชิญสถำนกำรณ์ และกำรประยุกต์ควำมรู้ของผู้เรียน เช่น กำรแสดงละคร บทบำทสมมุติ กำร
สำธิต กำรจัดนิทรรศกำร กำรทำโครงงำน ฯลฯ
3.4 สื่อวัสดุ/เครื่องอุปกรณ์ หมำยถึง วัสดุที่ประดิษฐ์ขึ้นสำหรับประกอบกำรเรียนรู้ หรือ
เครื่องมือและอุปกรณ์สำหรับกำรใช้กับสื่อวัสดุ หรืออุปกรณ์ที่ใช้สำหรับกำรปฏิบัติงำนต่ำง ๆ เช่น
หุ่นจำลอง แผนภูมิ แผนที่ แผนสถิติ อุปกรณ์ทดลอง วิทยำศำสตร์ ชุดประลอง ชุดฝึก เป็นต้น