Hupp 8

1. II RP 1918-1939

2. DZIELNICOWE ORGANY PAŃSTWOWE -I w ojna św iatowa *aktywność polityczna i organizacyjna (tworzenie oddziałów wojskowych i organizacji politycznych) -załamanie państw centralnych – tworzenie niezależnych organów państwowych *z. austriacki (15.10.1918r. - uchwała posłów – uważają cych się za obywateli państwa polskiego) *28.10.1918r. - Galicja - powołanie w Krakowie PKL ^tymczasowy organ ustawodawczy i wykonawczy ^na czele W. Witos ^przejęcie władzy od usuwanych organów zaborczych ^zapewnienie bezpieczeństwa publicznego, utrzymanie ustroju społ. ^likwidacja stos. prawno-państwowych łączących Galicję z Austrią

3. *Galicja Wschodnia ^Ukraińska Rada Narodowa ^1.11.1918r. - proklamacja utworzenia Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej (walka ludności polskiej z oddziałami ukraińskimi- do 1919r.- WP wyparło Ukraińców za Zbrucz) ^25.11.1918r. - Tymczasowy Komitet Rządzący (siedzibą-Lwów) – Galicja Wschodnia *Śląsk Cieszyński – Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego *obszar b. Królestwa Kongresowego ^organy okupacyjne ^organy utworzone przez Radę Regencyjną (zbyt uzależnione od okupantów, by odegrać rolę w dążeniach niepodległościowych) => niezależne organy utworzyły PPS i PSL-Wyzwolenie ^7.11.1918r. - Tymczasowy Rząd Ludowy w Lublinie, na czele: I. Daszyński ^manifest rządu (Polska – demokratyczną republiką parlamentarną, gwarantującą obywatelom równe prawa polityczne, 8-godzinny dzień pracy, zapowiedź radykalnych reform społecznych i gospodarczych)

4. CENTRALNE ORGANY PAŃSTWOWE -Józef Piłsudski *autorytet wśród PSL-Wyzwolenie, PPS, społeczeństwa polskiego *przejął inicjatywę utworzenia centralnych organów państwowych *Rada Regencyjna przekazała mu władzę, Tymczasowy Rząd Ludowy rozwiązał się *14.11.1918r. - dekret (odezwa do narodu) – wyst. jako Naczelny Dowódca Wojsk Polskich ^rząd – charakter tymczasowy (zakaz przeprowadzania reform społ., bo miało to należeć do kompetencji Sejmu Ustawodawczego) – przeprowadzenie wyborów do sejmu ^prezydent gabinetu – I. Daszyński (nie utworzył gabinetu => następcą Jędrzej Moraczewski; 18.11.1918r. - Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej ) *dekret z 22.11.1918r. (o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki) ^Tymczasowy Naczelnik Państwa – najwyższa władza w państwie (miał ją sprawować do czasu zwołania Sejmu) *dekret z 28.11.1918r. - zarządzenie przeprowadzenia wyborów do SU

5. Sejm Ustawodawczy -ordynacja wyborcza do Sejmu: *głosowanie powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne *czynne i bierne prawo wyborcze (po ukończeniu 21 roku życia) *kobiety -wybory: *wyznaczono na 26.01.1919r. *na ziemiach trzech zaborów, zamieszkałych przez ludność polską (mandaty dla Polaków z niewyzwolonych obszarów, którzy w 1918r. posiadali mandat w parlamencie austriackim lub niemieckim)

6. Proces centralizacji władzy -Polska Komisja Likwidacyjna i Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego *najwcześniej podporządkowały się rządowi *PKL + Tymczasowy Komitet Rządzący = Komisja Rządząca dla Galicji, Śl. Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy (w 1919r. przekształcona w Generalnego Delegata Rządu) -3.12.1918r. - Naczelna Rada Ludowa (w Wielkopolsce) *powstała jako reprezentacja polska zaboru pruskiego *dominowały wpływy Narodowej Demokracji *nie usuwała organów administracji niemieckiej (konferencja pokojowa) -27.12.1918r. - powstanie w Poznaniu *wyzwolenie dużej części Wielkopolski *Komisariat Naczelnej Rady Ludowej ^władza ustawodawcza i wykonawcza na tym terenie ^odrębność prawno-ustrojowa ziem – nieufność do J. Piłsudskiego ^podporządk. org. centralnym - po porozumieniu z Niemcami ^ust. z 1.08.1919r. (ziemie b.dzielnicy proskiej – podlegają całkowicie wł.organów państwowych; przez 3 lata zachowano odrębność ziem – urząd byłego ministra b. dzielnicy pruskiej)

7. Polityka wewnętrzna i zagraniczna - Komitet Narodowy Polski w Paryżu *działał od 1917r. *przez mocarstwa koalicji uznawany za oficjalne przedstawicielstwo społeczeństwa polskiego *kierowany przez Romana Dmowskiego i Ignacego Paderewskiego *porozumienie J. Piłsudskiego z Komitetem: ^17.01.1919r. powołanie nowego gabinetu - I. Paderewski premierem i ministrem spraw zagranicznych ^reprezentanci Naczelnika weszli w skład Komitetu ^Komitet utracił charakter quasi-rządu, ale reprezentował Polskę na konferencji (na czele Paderewski i Dmowski ^15.08.1919r. - rozwiązanie Komitetu -Mała Konstytucja (20.02.1919r.) *wpłynęła na szybkie uznanie ogólnopolskiego charakteru organów państwowych *przyjęła rezygnację J.P. ze stanowiska Naczelnika (powierzyła je ponownie) *określiła pozycję Naczelnika wobec sejmu i rządu *legalizacja struktury organów państwowych

8. MIĘDZYNARODOW A POZYCJA PO SKI -16.11.1918r. - nota J. Piłsudskiego *oficjalne zwrócenie się o uznanie i nawiązanie stosunków dyplomatycznych *rządy: angielski, francuski, włoski, japoński, niemiecki * W charakterze głównodowodzącego Armii Polskiej pospieszam zawiadomić rządy i narody walczące i neutralne o istnieniu niepodległego państwa polskiego, obejmującego wszystkie terytoria Polski zjednoczonej (...) Dzięki zmianom, które zaszły w rezultacie chwalebnego zwycięstwa wojsk sprzymierzonych, odbudowanie niepodległości i suwerenności Polski stało się odtąd faktem dokonanym...

9. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych - M iędzynarodowe uznanie państwa polskiego: *nawiązanie stosunków dyplomatycznych *nawiązanie stosunków dyplomatycznych poprzedzała deklaracja uznająca nowo powstałe państwo *uznanie Polski przez państwa zaborcze: ^11.11.1918r. - Austria ^21.11.1918r. - Niemcy ^27.11.1918r. - Rosja *15.01.1919r. - państwa uczestniczące w konferencji uznały i dopuściły Polskę do udziału konferencji *oficjalne uznanie ze strony uczestników konferencji: ^30.01.1919r. - USA ^23.02.1919r. - Francja ^25.02.1919r. - Wielka Brytania ^27.02.1919r. - Włochy -skutki uznania Polski: *dopuszczenie do udziału w życiu społeczności międzynarodowej *nabywanie oraz posiadanie praw *zaciąganie zobowiązań w stosunkach międzynarodowych

10. GRANICE PAŃSTWA POLSKIEGO -decydujący głos – Rada Najwyższa =>główne mocarstwa (USA, WB, Fr, Wł, J); od marca 1919 Rada Czterech (bez J) -idea przewodnia – samostanowienie narodów (w praktyce: interesy gospodarcze mocarstw) -ludność polska – istotny wpływ na kształt granic (argumenty zbrojne) - dwie koncepcje kształtu Polski: *federacja państw (J. Piłsudski) – Ukraina, Białoruś, Litwa i Polska *inkorporacja (Narodowa Dem.) - włączenie ziem wschodnich z Wilnem i Lwowem; polonizacja ludności

11. GRANICE... (2) -granice zachodnie i północne *28.06.1919r. - traktat pokojowy z Niemcami (Wersal) *Niemcy zrzekły się praw do części Wielkopolski i Pomorza *plebiscyt: ^okręg olsztyński i kwidzyński (11.07.1920) – Niemcy (niekt. gm. do Polski) ^Górny Śląsk (20.03.1921r.) - Niemcy – 3.05.1921r. -powstanie (20.10.1921r. Rada Ambasadorów podzieliła G. Śląsk między Niemcy a Polskę) ^Gdańsk – W olne M iasto (pod opieka Ligi Narodów); gwarancja dostępu Polski do morza -granica południowa *10.09.1919r. - traktat pokojowy z Austrią *Austria zrzekła się praw na rzecz mocarstw do obszarów Austro-Węgier (będących poza obecnymi granicami Austrii) – w tym do ziem polskich *Rada Najwyższa pozwoliła rządowi polskiemu zająć Galicję Wsch. (po Zbrucz) *Śląsk Cieszyński – granica między Polską a Czechosłowacją ^ spory (początkowo: kryterium narodowościowe – nie uznał go rząd Cz.=> zbrojne zajmowanie terenów ^arbitraż mocarstw Cz (1270 km ²: 140 tyś Pl i 114 tys. Cz); pl. (1012 km²: 94 tys. Pl, 3tys.Cz) ^1938r. - Polska wykorzystała kryzys Cz i zmusiła do zrzeczenia się praw do 2/3 Śląska Cieszyńskiego

12. GRANIC A WSCHODNIA -Rosja *centralne zadanie polit. zagranicznej Polski *8.12.1919r. - granica pokrywa się ze wschodnią granicą b. Królestwa Polskiego (bez Suwałk i Augustowa) – nie chciał uznać jej rząd polski (sprzeczna z federalizmem i inkorporacjonizmem) *1919 i 1920r. - wojny z Rosją Radziecką ^bitwa warszawska ^18.03.1921r. - traktat pokojowy w Rydze -Litwa *spór o Wileńszczyznę od 1918r. *10.07.1920r. - konferencja w Spa (polska oddaje Litwie Wilno, by uniemożliwić jego zajęcie Rosji) *7.10.1920r. - umowa polsko-litewska ustalająca linię demarkacyjną *9.10.1920r. - wojska polskie naruszyły linię i zajęły Wilno (gen. Lucjan ż eligowski) *rząd litewski nie zrzekł się praw do Wilna => wybory do sejmu wileńskiego, zbojkotowane przez: Litwinów, Białorusinów i Żydów *3.03.1922r. - akt złączenia Wileńszczyzny z RP (nie uznały go Litwa i Rosja)

13. SPOŁECZNY CHARAKTER PAŃSTWA POLSKIEGO --akceptacja zasad kapitalistycznych: *burżuazja *ziemiaństwo *drobno wytwórcy (chłopi, rzemieślnicy, kupcy) *inteligencja *robotnicy -lokalne oraz centralne organy państwowe zwalczały wystąpienia p rzeciw istniejącemu ustrojowi -próby rewolucyjnego wprowadzenia socjalizmu *Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, PPS-Lewica, Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP) *wpływ rewolucji rosyjskiej - idea tworzenia Rad Delegatów Robotniczych

14. OBSZAR, LUDNOŚĆ, NARODOWOŚCI -terytorium: 388,6 tys. km ² -obszar: *ziemie wchodzące przed I w.św. w skład państw zaborczych *1938r. - przyłączenie 2/3 terytorium Śląska Cieszyńskiego (+niewielkich terenów przygranicznych Czechosłowacji) -ludność: 27,2 mln os. *Polacy – 69,2% *Ukraińcy – 14,3% *Żydzi – 7,8% *Białorusini, Niemcy – 3,9% *inni – 0,9% -zróżnicowany poziom gospodarczy (zabory, I w. św.- 18 mld zł)

15. II RP

16. OBYWATELSTWO PAŃSTWA POLSKIEGO -OBYWATELSTWO – ogół uprawnień i obowiązków jednostki w zakresie jest stosunków z państwem, wynikających z faktu przynależności państwowej -podstawy prawne obywatelstwa *20.01.1920r. - ust. o obywatelstwie polskim *17.03.1921r. - konstytucja *traktaty oraz układy międzynarodowe -28.06.1919r. - mały traktat wersalski *obywatel – osoba zamieszkująca na stałe terytorium Polski – potomstwo osób na stałe zamieszkujących teryt. Polski *wyłączenie podwójnego obywatelstwa

17. USTRÓJ PAŃSTWOWY

18. ŹRÓDŁA PRAWA PAŃSTWOWEGO -pr. państwowe (konstytucyjne, polityczne) – określało ustrój społeczny i polityczny państwa -źródła pr. państwowego – ustawy konstytucyjne – normowały: *system wartości stanowiący podstawę ustroju społecznego *sposób powoływania, organizację, kompetencje, tryb funkcjonowania najważniejszych organów państwowych *prawa i obowiązki obywateli -zasady i postanowienia konstytucji były rozwijane i konkretyzowane przez ustawy wykonawcze -akty normatywne o charakterze konstytucyjnym: *dekret z 22.11.1918r.o najwyższej wł. reprezentacyjnej Republiki Polskiej *20.02.19 19 r. - Mała Konstytucja *15.07.1920r. - ustawa konstytucyjna (zawierająca statut organiczny woj. śląskiego) *17.03.1921r. - pierwsza konstytucja Polski niepodległej *23.04. 1935r. - konstytucja wprowadzająca modyfikacje do ustroju

19. USTRÓJ SPOŁECZNY (1) CECHY STRUKTURY SPOŁECZNEJ -zasada prywatnej własności środków produkcji (art. 99 konstytucji z 17.03.1921r.) -klasy w strukturze społecznej *podstawowa (kapitalistyczny sposób produkcji) ^kapitaliści ^robotnicy *niepodstawowa (własne środki produkcji – na sprzedaż lub własne potrzeby) ^drobni wytwórcy (chłopi, rzemieślnicy, kupcy) -warstwa pracowników umysłowych (specyficzne miejsce)

20. USTRÓJ SPOŁECZNY (2) KAPITALIŚCI -właściciele środków produkcji zatrudniający robotników -kontrola nad środkami pracy, procesem pracy oraz dysponowanie wytworzonym produktem -burżuazja i ziemiaństwo -klasa pośrednia między kapitalistami a drobnymi wytwórcami: *rzemieślnicy *kupcy *chłopi -zatrudniający robotników -zróżnicowane środki produkcji oraz skład narodowościowy burżuazji (Żydzi – 45%; Polacy – 40%) -ziemiaństwo *nieliczne w II RP (ok. 60 tys.) *30% ogólnej powierzchni państwa (po ref. rolnej 24%)