1. SCHOOL OF PHYSICS AND ELECTRONICS
Электроник: Tун хялбархан
Б. Бат-Отгон © 2010 Улаанбаатар
Түүх XVII зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
1600 William Gilbert: Үрэхэд цэнэгждэг, Хув, шил, өд
цэнэгждэггүй биетүүд байдгийг нээсэн
нээсэн.
Тэдгээрийг Electric, Non-electric гэж
нэрлэжээ. (ήλεκτρον-электрон-хув)
1672 Guericke: Цахилгаанжсан биетэд
татагдсан өд хүрэлцэнгүүтээ түлхэлцэж
байгааг ажиглажээ.

2. Түүх XVIII зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
1729 Stephen Gray: Цахилгаан цэнэгийг алсад Хув, шил, өд,
дамжуулах туршилт хийж Electric Non-
Electric, Non олс,
олс гууль
electric гэсэн ойлголт буруу харин
дамжуулагч, тусгаарлагч гэдэг ойлголт
оруулж ирсэн. 100-200м дамжуулав
ирсэн 100 200м дамжуулав.
1733 Charles Francois Dufay: Метал илүү Шил, Резин,
дамжуулдаг гэдгийг нээсэн, Мөн алтан Алтан ялтас
ялтсын тусламжтай татдаг түлхдэг 2 өөр
й
цахилгаан цэнэг байдгийг нээжээ.
1746 Pieter van Musschenbroek: Анхны Шилэн сав, ус,
конденсатор буюу Leyden jar-ийг бүтээв. метал дамжуу-
Энд маш их цэнэг хуримтлуулж хүмүү- лагчууд
сийг цэнэгээр цохиулан зугаацдаг байв.
Түүх XVIII зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
й
1751 Benjamin Franklin, Comte de Buffon: Цаасан шувуу,
Ц
Цахилгаан цахилалтыг тайлбарлахыг
ц р д
дамжуулагч
уу
оролдон улмаар цахилгаан гүйдэл утас
болохыг нь баталжээ.
1784 Charles Augustin
Charles-Augustin de Coulomb: Хамгийн
анх цэнэгүүдийн харилцан үйлчлэлийн
хүчийг хэмжиж 1/r2 хамааралтаг олов.
1 q1q2
F
4 0 r 2

3. Түүх XIX зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
1800 Alessandro Volta. Анхны хүчдэл үүсгэгч Зэс, цайр,
батерейг зохион бүтээв.
бүтээв даавуу,
даавуу
далайн ус
Түүх XIX зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
ү
1820 Hans Christian Oersted: Анх зайнд Зай, метал
холбосон утас халахыг судалж байгаад утас, компас
компасын зүүнд нөлөөлдөг болохыг
нээсэн.
André-Marie Ampère: Цахилгаан гүйдэл
гэдэг ойлголтыг гаргаж гүйдлийн хүчийг
тодорхойлов.
Q
I
t

4. Түүх XIХ зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
1825 Georg Simon Ohm: Гүйдэл зөвхөн Зай
дамжуулагчид өгсөн хүчдэл, түүний
хүчдэл хураагуурууд,
хураагуурууд
эсэргүүцлээс хамаарна гэж тодорхойлов. Ачаанууд,
V
I V
R
R
A
Түүх XIХ зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
й
1830 Joseph Henry, Michael Faraday : Зай
Цахилгаан соронзон шинж чанарыг хураагуурууд,
судалж ороомог, цахилгаан соронзон зүрхэвчтэй
реле бий болгов. зүрхэвчгүй
ороомгууд,

5. Түүх XIХ зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
й
1844 Samuel Morse: Цахилгаан соронзон Түлхүүр,
ашиглан алс зайд мэдээ дамжуулах цахилгаан
телеграфыг зохион бүтээж, Морзын код соронзон
гаргажээ. ороомгууд
Түүх XIХ зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
й
1873 James Clerk Maxwell: Цахилгаан Математик
соронзон орнуудын харилцан
үйлчлэлийг математик загварт оруулж,
ЦС долгион байдгийг нээжээ.

6. Түүх XIХ зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
й
1876 Alexander Graham Bell: Анхны микрофон Батарейны
болон чанга яригчийг зохион бүтээснээр электродыг
телефон утасны эрин эхлэв. мембранаар
Түүх XIХ зуун
Он Нээлт Ашигласан
зүйл
й
1888 Heinrich Rudolf Hertz: Анх удаа ЦС Зай, түлхүүр,
долгион байдаг гэдгийг баталж трансформатор,
нэвтрүүлэгч, хүлээн авагч зохиосон. антен

7. Түүх XХ зуун
Аж үйлдвэр Эрчим хүч Харилцаа холбоо
Боловсрол Эрүүл мэнд Батлан хамгаалалт
Түүх XХ зуун
Max Planck Albert Einstein Niels Bohr Louis d Broglie
L i de B li
1858 - 1947 1879 - 1955 1885 - 1962 1892 - 1987
E=hω E=mc 2 E2-E1=hω λ=h/p
1900 1905 1913 1923
NP-1918 NP-1921 NP-1922 NP-1929
ХХ зууны Квант онолын анхдагчууд
"Anyone who is not shocked by Quantum Theory has not understood it." - Niels
Bohr

8. Түүх XХ зуун
Werner Heisenberg Erwin Schrödinger
1901 - 1976 1887 - 1961
ΔX· ΔP > h/4π ĤΨ=ÊΨ
1927 1926
NP-1932 NP-1933
"I don't like it, and I'm sorry I ever had anything to do with it." - Erwin Schrödinger
Цахилгаан гүйдэл ба хүчдэл
Lamp
Металл дотуурх электронуудын e-
нэг чигтэй хөдөлгөөн
+ I
W Q
V  I Battery
Q t
Хэлхээ ба гүйдлийн чиг
1.5 1.5 Volt
Volt lamp 1.5
Volt
1.5 Volt
lamp
1.5 1.5 1.5
1.5
1 5 Volt Volt
V lt
Volt Volt
lamp
Зай хураагуурын зэрэгцээ
ба цуваа холболт AAA AA C D 9V

9. Цахилгаан гүйдэл ба хүчдэл
29 Протонтой цөм
N бүрхүүлийн бүрэн бус 1 электрон
S
M бүрхүүлийн бүрэн 18 электрон
+29
L
L бүрхүүлийн бүрэн 8 электрон
L
K бүрхүүлийн бүрэн 2 электрон R
S
Дамжуулагч материалын Тусгаарлагч материалын Ферми-Диракийн түгэлт
энергийн бүсэн загвар энергийн бүсэн загвар
Цахилгаан гүйдэл ба хүчдэл
V
V V
I
R R I R
Q=9L A
+ Омын хууль, VIR гурвалжин
h B
V1 V2
I1 I3
R1 R2
P1 P2
I2 I4 R1 R2
+ +
I1+I2=I3+I4 B1 B2
I1 > I2 V1+V2=VB1+VB2
Кирхгофын хуулиуд
P1 > P2 P V

10. Цахилгаан гүйдэл ба хүчдэл
Тогтмол хүчдэлийн үүсгүүрүүд
Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ.