Η δήλωση εμπειρογνωμόνων της BASES για την άσκηση για άτομα με διαλείπουσα χωλότητα λόγω περιφερικής αρτηριακής νόσου

1. The BASES Expert Statement on Exercise Training for People with
Intermittent Claudication due to Peripheral Arterial Disease
Η δήλωζη εμπειρογνωμόνων ηης BASES για ηην άζκηζη για άηομα με
διαλείποσζα τωλόηηηα λόγω περιθερικής αρηηριακής νόζοσ
Γεκηνπξγήζεθε γηα ινγαξηαζκό ηνπ British Association of Sport and Exercise
Sciences από ηνπο Garry Tew, Dr Amy Harwood, Prof Lee Ingle, Prof Ian Chetter
θαη Prof Patrick Doherty.
Copyright © BASES, 2018
“Αξρηθά δεκνζηεπκέλν ζην πεξηνδηθό Sport and Exercise Scientist, Issue 57,
Autumn 2018. Published by the British Association of Sport and Exercise Sciences
- www.bases.org.uk”
Επιμέλεια-Μεηάθραζη με ηην άδεια ηης BASES
Θεοδώροσ Απόζηολος Ph.D
Ειζαγωγή
Η πεξηθεξηθή αξηεξηαθή λόζνο ηνπ θάησ άθξνπ είλαη έλαο ηύπνο θαξδηαγγεηαθήο
λόζνπ ζηνλ νπνίν ηα αηκνθόξα αγγεία (αξηεξίεο) πνπ κεηαθέξνπλ αίκα ζηα πόδηα
θαη ηα πόδηα ζθιεξύλνληαη θαη ζηελεύνπλ ή θξάδνπλ από ηε ζπζζώξεπζε ιηπσδώλ
πιαθώλ (πνπ νλνκάδεηαη αζήξσκα). Αθνξά πεξίπνπ ην 13% ησλ ελειίθσλ άλσ
ησλ 50 εηώλ θαη νη θύξηνη παξάγνληεο θηλδύλνπ γηα ηελ εκθάληζή ηεο είλαη ην
θάπληζκα, ν ζαθραξώδεο δηαβήηεο θαη ε δπζιηπηδαηκία (Morley et al., 2018). Η
παξνπζία ηεο πεξηθεξηθήο αξηεξηαθήο λόζνπ απνηειεί επίζεο παξάγνληαο
θηλδύλνπ γηα άιια θαξδηαγγεηαθά πξνβιήκαηα, όπσο ζηεζάγρε, θαξδηαθή
πξνζβνιή θαη εγθεθαιηθό επεηζόδην. Απηό νθείιεηαη ζην γεγνλόο όηη ε ππνθείκελε
δηαδηθαζία ηεο λόζνπ, ε αζεξνζθιήξσζε, είλαη κηα ζπζηεκαηηθή δηαδηθαζία, πνπ
ζεκαίλεη όηη ηα αηκνθόξα αγγεία ζε άιια κέξε ηνπ ζώκαηνο κπνξεί επίζεο λα
επεξεαζηνύλ.
Τν πην ζπλεζηζκέλν ζύκπησκα ηεο πεξηθεξηθήο αξηεξηαθήο λόζνπ είλαη ε
δηαιείπνπζα ρσιόηεηα (IC), ε νπνία είλαη κπτθόο πόλνο ή δπζθνξία ζηα πόδηα ή /
θαη ζηνπο γινπηνύο πνπ πξνθαινύληαη από ην βάδηζκα θαη αλαθνύθηζε κέζα ζε
ιίγα ιεπηά θαηά ηελ εξεκία (βι. Δηθόλα 1). Τν IC ζπκβαίλεη ιόγσ ηεο
αληθαλόηεηαο λα απμεζεί επαξθώο ε ξνή ηνπ αίκαηνο (θαη ε παξνρή νμπγόλνπ)
ώζηε λα αληαπνθξηζεί ζηηο κεηαβνιηθέο απαηηήζεηο ησλ κπώλ ηνπ θάησ άθξνπ θαηά
ηε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο θαη κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζεκαληηθέο κεηώζεηο ζηε
ιεηηνπξγηθή ηθαλόηεηα θαη ηελ πνηόηεηα δσήο (Morley θ.ά., 2018). Η απόζηαζε
πεξπαηήκαηνο κε ηα πόδηα ή ε ηαρύηεηα εκθάληζεο ησλ ζπκπησκάησλ εμαξηάηαη
από πνιινύο παξάγνληεο, όπσο ε ζνβαξόηεηα θαη ε ζέζε ηεο αξηεξηαθήο λόζνπ, ν
ξπζκόο βάδηζεο, ην έδαθνο, ε θιίζε θαη ηα ππνδήκαηα.

2. Εικόνα 1. Γηαιείπνπζα ρσιόηεηα (IC) ιόγσ πεξηθεξηθήο αξηεξηαθήο λόζνπ.
(Morley et al., 2018) κε άδεηα από ηελ BMJ Publishing Group Ltd. Σεκείσζε: Η
λόζνο ηεο ιαγόληαο ή ηεο κεξηαίαο αξηεξίαο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζπκπηώκαηα ζε
πνιιαπιέο πεξηνρέο απνκαθξπζκέλσλ κπώλ.
Οη ζεξαπείεο γηα IC, πνπ απνζθνπνύλ ζηελ αλαθνύθηζε ησλ ζπκπησκάησλ θαη ζηε
κείσζε ηνπ θηλδύλνπ πεξαηηέξσ θαξδηαγγεηαθώλ παζήζεσλ, πεξηιακβάλνπλ
αιιαγέο ζηνλ ηξόπν δσήο (π.ρ. δηαθνπή ηνπ θαπλίζκαηνο, πεξηζζόηεξε άζθεζε),
αγγεηνδξαζηηθά θάξκαθα (π.ρ. νμαιηθό λάηξην) θαη επαλαγγείσζε (δειαδή
αγγεηνπιαζηηθή ή ρεηξνπξγηθή επέκβαζε παξάθακςεο). Τν 2012, ην Δζληθό
Ιλζηηηνύην Υγείαο θαη Αξηζηείαο (NICE) ηνπ Ηλσκέλνπ Βαζηιείνπ δεκνζίεπζε κηα
θιηληθή θαηεπζπληήξηα γξακκή γηα ηε δηαρείξηζε ηεο πεξηθεξηθήο αξηεξηαθήο
λόζνπ, ε νπνία αλέθεξε όηη έλα επηηεξνύκελν πξόγξακκα άζθεζεο ζα πξέπεη λα
πξνζθέξεηαη σο ζεξαπεία πξώηεο γξακκήο γηα ηελ IC (NICE, 2012). Απηή ε
δήισζε εκπεηξνγλσκόλσλ παξέρεη κηα επηζθόπεζε ησλ ζηνηρείσλ ζρεηηθά κε ηελ
άζθεζε θαη ηηο ζπζηάζεηο γηα άηνκα πνπ παξέρνπλ πξνγξάκκαηα άζθεζεο ζε
απηόλ ηνλ πιεζπζκό.
Εσρήμαηα ζτεηικά με ηην άζκηζη
Κύρια μέηρα για αποηελέζμαηα
Η δπλαηόηεηα πεδνπνξίαο θαη ε επίδξαζή ηεο ζηελ πνηόηεηα δσήο είλαη ηα πην
ζεκαληηθά κέηξα παξέκβαζεο γηα ηνπο θιηληθνύο θαη ηνπο αζζελείο. Μέηξα
βειηίσζεο ηεο ηθαλόηεηαο βάδηζεο πεξηιακβάλνπλ ρσξίο πόλν θαη κέγηζηεο
απνζηάζεηο (ή ρξόλνπο) βάδηζεο πνπ ζπζηήλκνληαη κεηά από ηππνπνηεκέλεο
δνθηκαζίαο αμηιόγεζεο ζε δαπεδνεξγόκεηξν θαη ε απόζηαζε πνπ θαιύπηεηαη από
ηε δνθηκή βάδηζεο δηαδξόκνπ 6 ιεπηώλ. Φξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο ε δνθηκή
δηαδξόκνπ «Gardner», ε νπνία πεξηιακβάλεη κηα ζηαζεξή ηαρύηεηα 3,2 km / h θαη
κηα αύμεζε θιίζεο 2% θάζε 2 ιεπηά. Γηα ηελ αμηνιόγεζε ηεο πνηόηεηαο δσήο,
ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ SF-36 θαη VascuQol, ρξεζηκνπνηήζεθαλ αξθεηά
εξσηεκαηνιόγηα γεληθήο θαη θπζηθήο θαηάζηαζεο αληίζηνηρα.
Επιδράζεις ηης άζκηζης ζηην ικανόηηηα περπαηήμαηος και ζηην ποιόηηηα ζωής
Μηα πξόζθαηε επηζθόπεζε ηνπ Cochrane θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα όηη ππάξρνπλ
πςειήο πνηόηεηαο ζηνηρεία πνπ δείρλνπλ όηη ηα πξνγξάκκαηα άζθεζεο (κηα
πνηθηιία πξνγξακκάησλ) πξνθαινύλ ζεκαληηθέο βειηηώζεηο ηόζν ζηηο απνζηάζεηο
βάδηζεο ρσξίο πόλν όζν θαη ζηηο κέγηζηεο απνζηάζεηο βάδηζεο ζε ζύγθξηζε κε
νκάδα ειέρνπ ρσξίο άζθεζε ζε άηνκα κε IC (Lane et al. 2017). Μία κεηα-αλάιπζε

3. 9 κειεηώλ (n = 391) έδεημε κεηά από επαλέιεγρν κηα κέζε δηαθνξά κεηαμύ ησλ
νκάδσλ ζε απόζηαζε ρσξίο πόλν 82 κέηξσλ (95% CI 72-92 m κε ηνλ επαλέιεγρν
λα θπκαίλεηαη από 6 εβδνκάδεο έσο 2 έηε ). Η αληίζηνηρε δηαθνξά γηα ηε κέγηζηε
απόζηαζε βάδηζεο ήηαλ 120 m (95% CI 51-190 m, 10 δνθηκέο, n = 500).
Βειηηώζεηο απηνύ ηνπ κεγέζνπο είλαη πηζαλό λα βνεζήζνπλ ζηελ αλεμαξηεζία ηνπ
αζζελνύο.
Η ίδηα επηζθόπεζε αλέθεξε επίζεο όηη ππήξραλ ζηνηρεία κέηξηαο πνηόηεηαο γηα
βειηηώζεηο ζηηο ζσκαηηθέο θαη πλεπκαηηθέο πηπρέο ηεο πνηόηεηαο δσήο, όπσο
εθηηκήζεθε ρξεζηκνπνηώληαο ην SF-36 (Lane et al., 2017). Μηα κεηα-αλάιπζε ησλ
δεδνκέλσλ ζε 6 κήλεο παξαθνινύζεζεο έδεημε όηη ε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο
θπζηθήο θαηάζηαζεο ήηαλ 2 ζεκεία πςειόηεξα ζηελ νκάδα άζθεζεο έλαληη ηεο
νκάδαο ειέγρνπ (95% CI 1-3, 5 δνθηκέο, n = 429). Η αληίζηνηρε δηαθνξά γηα ην
ζπλνιηθό ζθνξ λνεηηθήο ζπληζηώζαο ήηαλ 4 βαζκνί (95% CI 3-5, 4 δνθηκέο, ε =
343). Καη πάιη, ηέηνηεο δηαθνξέο έρνπλ ηε δπλαηόηεηα λα είλαη θιηληθά ζεκαληηθέο.
Τρόποι άζκηζης
Σηηο πεξηζζόηεξεο κειέηεο, ηα πξνγξάκκαηα άζθεζεο πεξηειάκβαλαλ ην δηάδξνκν
ή ην πεξίπαην κε αξθεηή έληαζε ώζηε λα εκθαληζζεί πόλνο ρσιόηεηαο ζηα πόδηα.
Υπάξρεη κηα ηζρπξή βάζε ηεθκεξίσζεο γηα απηό ην είδνο πξνπόλεζεο θαη νη
θιηληθέο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ζε όιν ηνλ θόζκν ην παξαζέηνπλ σο ηελ
πξνηηκώκελε κνξθή (π.ρ. NICE, 2012). Οη ελαιιαθηηθέο κέζνδνη άζθεζεο δελ
έρνπλ κειεηεζεί εθηελώο. Ωζηόζν, κηα ηπραηνπνηεκέλε κειέηε κε 104
ζπκκεηέρνληεο έδεημε όηη ηόζν ε πνδειαζία όζν θαη ε πνδειαζία κε ηα ρέξηα
απνηεινύλ βηώζηκεο ελαιιαθηηθέο ιύζεηο γηα ηε βειηίσζε ησλ απνζηάζεσλ
βάδηζεο (Zwierska et al., 2005). Απηνί νη ηξόπνη κπνξεί λα είλαη ρξήζηκνη γηα
αζζελείο πνπ δελ επηζπκνύλ ή δελ κπνξνύλ λα πεξπαηήζνπλ ιόγσ ηνπ πόλνπ πνπ
αληηκεησπίδνπλ. Η πξνπόλεζε αληηζηάζεσλ κπνξεί λα έρεη ζπκπιεξσκαηηθό ξόιν
(π.ρ. γηα ηε βειηίσζε ηεο κπτθήο δύλακεο). Ωζηόζν, δελ ζα πξέπεη λα
ρξεζηκνπνηείηαη σο ππνθαηάζηαην ηεο αεξόβηαο άζθεζεο επεηδή ε επίδξαζή ηεο
ζηηο απνζηάζεηο βάδηζεο θαίλεηαη κέηξηα (π.ρ. McDermott et al., 2009).
Εποπηεία
Η ζπζηεκαηηθή αλαζθόπεζε ησλ Gommans et al. (2014) αλαθέξεη ηε ζρέζε
κεηαμύ ηεο έληαζεο ηεο επνπηείαο ελόο πξνγξάκκαηνο άζθεζεο θαη ηνπ βαζκνύ
βειηίσζεο ησλ απνζηάζεσλ βάδηζεο. Γηεμήρζεζαλ ηξηάληα κειέηεο ζηηο νπνίεο
ζπκκεηείραλ 1.406 άηνκα κε IC. Οη κέζνδνη ζεξαπείαο ηεο κειέηεο
θαηεγνξηνπνηήζεθαλ αλάινγα κε ηνλ ηύπν ππνζηήξημεο: ρσξίο άζθεζε, ζπκβνπιέο
γηα πεξπάηεκα, άζθεζε ζην ζπίηη θαη επίβιεςε άζθεζεο. Τα απνηειέζκαηα έδεημαλ
όηη ε έληαζε ηεο επίβιεςεο ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ επίδξαζε ηεο ζεξαπείαο, κε
ηελ επνπηεπόκελε άζθεζε λα είλαη αλώηεξε από όιεο ηηο άιιεο θαηεγνξίεο ζε
ζρέζε κε ηε βειηίσζε ζηηο απνζηάζεηο βάδηζεο ζε όινπο ηνπο επαλειέγρνπο (6
εβδνκάδεο, 3 κήλεο θαη 6 κήλεο). Μηα νηθνλνκηθή αμηνιόγεζε γηα ηελ ελεκέξσζε
ησλ θαηεπζπληήξησλ γξακκώλ ηεο NICE (NICE, 2012) έδεημε επίζεο όηη ε
επίβιεςε ηεο άζθεζεο είλαη νηθνλνκηθά απνδνηηθόηεξε από ηελ αλεπίβιεπηε
άζθεζε ή ηελ αγγεηνπιαζηηθή.
Αζθάλεια
Οη Gommans et al. (2015) δηεξεύλεζαλ ηελ αζθάιεηα ηεο επηηεξνύκελεο άζθεζεο
ζε άηνκα κε IC κε αλαζθόπεζε ησλ δεδνκέλσλ γηα αλεπηζύκεηεο ελέξγεηεο από

4. θιηληθέο δνθηκέο. Σπκπεξηιήθζεθαλ εβδνκήληα ηέζζεξηο δνθηκέο, πνπ
αληηπξνζσπεύνπλ 82.725 ώξεο πξνπόλεζεο ζε 2.876 ζπκκεηέρνληεο. Οθηώ
αλεπηζύκεηα ζπκβάληα αλαθέξζεθαλ, έμη θαξδηαθά θαη δύν κε θαξδηαθήο
πξνέιεπζεο, νδεγώληαο ζε έλα επηπξόζζεην πνζνζηό επηπινθώλ ελόο ζπκβάληνο
αλά 10.340 αζζελείο-ώξεο. Οη ζπγγξαθείο θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα όηη ε
επνπηεπόκελε άζθεζε είλαη αζθαιήο γηα άηνκα κε IC ιόγσ ρακεινύ επηπέδνπ
πεξηπινθώλ επηπινθώλ θαη δελ απαηηείηαη πξνιεπηηθή εμέηαζε ξνπηίλαο.
Μηχανιζμοί
Οη κεραληζκνί πνπ ππνζηεξίδνπλ ηα νθέιε ηεο άζθεζεο δελ είλαη πιήξσο
θαηαλνεηνί. Η κείσζε ηεο αξηεξηαθήο ζηέλσζεο θαίλεηαη απίζαλν λα εκπιέθεηαη
(Lane et al., 2017), ελώ ππάξρνπλ πηζαλνί ξόινη γηα ηε βειηίσζε ηεο κέγηζηεο
πξόζιεςεο νμπγόλνπ, ηεο ελδνζειηαθήο ιεηηνπξγίαο, ηεο ζπζηεκηθήο θιεγκνλήο
θαη ηεο νμεηδσηηθήο ηθαλόηεηαο ησλ ζθειεηηθώλ κπώλ (Harwood et al., 2016). Μηα
πεξίιεςε ησλ πηζαλώλ κεραληζκώλ παξνπζηάδεηαη ζην Σρήκα 2.
Στήμα 2. Γπλεηηθνί κεραληζκνί πνπ ζηεξίδνπλ ηα νθέιε ηεο άζθεζεο αληνρήο
ησλ θάησ άθξσλ ζηελ απόζηαζε βάδηζεο ζε άηνκα κε IC, ε ζρεηηθή ζεκαζία ησλ
νπνίσλ δελ είλαη πιήξσο θαηαλνεηή.
Σσμπεράζμαηα
• Η άζθεζε είλαη κηα αζθαιήο, απνηειεζκαηηθή θαη ρακεινύ θόζηνπο παξέκβαζε
γηα ηε βειηίσζε ηεο δπλαηόηεηαο βάδηζεο ζε άηνκα κε IC. Δπηπιένλ
πιενλεθηήκαηα κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ βειηηώζεηο ζηελ πνηόηεηα δσήο θαη ζηελ
θαξδηαγγεηαθή πγεία.
• Οη θιηληθέο θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο ππνζηεξίδνπλ ηελ άζθεζε σο πξσηαξρηθή
ζεξαπεία γηα ηελ IC. Απηέο νη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο δειώλνπλ επίζεο όηη νη
επηινγέο επαλαγγείσζεο ή ζεξαπείαο θαξκάθσλ ζα πξέπεη λα εμεηάδνληαη κόλν
εάλ ε άζθεζε παξέρεη αλεπαξθή ζπκπησκαηηθή αλαθνύθηζε.
Σσζηάζεις

5. • Οη αζζελείο ζα πξέπεη λα ππνβάιινληαη ζε θιηληθή αμηνιόγεζε θαη λα
δηαζηξσκαηώλνληαη αλά θαηεγνξία επηθηλδπλόηεηαο γηα λα δηαζθαιηζηεί όηη δελ
ππάξρνπλ αληελδείμεηο ζηε ζεξαπεία άζθεζεο θαη λα ηεθκεξηώλνπλ ηηο
ζπλλνζεξόηεηεο πνπ κπνξεί λα ρξεηαζηεί λα ιεθζνύλ ππόςε ζην πξόγξακκα
άζθεζεο.
• Η άζθεζε πξέπεη ηδαληθά λα ρνξεγείηαη κέζσ επηηόπηνπ επηηεξνύκελνπ
πξνγξάκκαηνο κε θιηληθή επίβιεςε. Ωζηόζν, έλα δηεπθνιπλόκελν,
απηνδηαρεηξηδόκελν πξόγξακκα άζθεζεο πνπ πεξηιακβάλεη ηερληθέο αιιαγήο
ζπκπεξηθνξάο απνηειεί κηα ινγηθή ελαιιαθηηθή ιύζε γηα άηνκα πνπ πξνηηκνύλ
απηή ηελ πξνζέγγηζε ή δελ έρνπλ πξόζβαζε ζηελ επνπηεπόκελε άζθεζε.
• Τν πεξπάηεκα είλαη ν πξσηαξρηθόο ηξόπνο άζθεζεο γηα ηε βειηίσζε ηεο
ηθαλόηεηαο πεξπαηήκαηνο θαη ησλ ζπκπησκάησλ ρσιόηεηαο. Έλα δνκεκέλν
πξόγξακκα πεξηπάηνπ κε έληαζε πνπ πξνθαιεί πόλν κέηξηαο έσο ηζρπξήο
ρσιόηεηαο πξέπεη λα δηεμάγεηαη γηα ηνπιάρηζηνλ 3 κήλεο, κε ηνπιάρηζηνλ ηξεηο
ζπλεδξίεο 30-60 ιεπηώλ ηελ εβδνκάδα.
• Σπκπιεξσκαηηθέο ζπζηάζεηο ζρεηηθά κε ηελ άζθεζε παξέρνληαη ζε έλαλ
ζπκπιεξσκαηηθό πίλαθα, ηνλ νπνίν κπνξείηε λα βξείηε ηελ ειεθηξνληθή έθδνζε
απηήο ηεο δήισζεο εκπεηξνγλσκόλσλ πνπ είλαη δηαζέζηκε ζηε δηεύζπλζε:
www.bases.org.uk/spageresources-
bases_expert_statements.html.
• Οη νμείεο αληηδξάζεηο ζηελ άζθεζε ζα πξέπεη λα παξαθνινπζνύληαη γηα λα
ελεκεξώληαη ην πξόγξακκα άζθεζεο, πεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ θαξδηαθνύ ξπζκνύ,
ηεο αξηεξηαθήο πίεζεο, ηεο ππνθεηκεληθήο αληίιεςεο ηνπ πόλνπ θαη ηνπ πόλνπ πνπ
πξνθαιείηαη από ρσιόηεηα.
• Πξέπεη λα εθηεινύληαη αμηνινγήζεηο έλεξμεο θαη δηαθνπήο από ην πξόγξακκα γηα
ηνλ πξνζδηνξηζκό ησλ αιιαγώλ ζηα ζεκαληηθά απνηειέζκαηα γηα ηνλ αζζελή,
ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ απνζηάζεσλ βάδηζεο θαη ηεο πνηόηεηαο δσήο.
Σσγγραθείς
Dr Garry Tew
Garry is an Associate Professor of Exercise and Health Sciences in the
Department of Sport, Exercise and Rehabilitation, Northumbria University and is a
BASES accredited sport and exercise scientist.

6. Dr Amy Harwood
Amy is a Postdoctoral Research Fellow in the Vascular Surgery Department, Hull
York Medical School and is a BASES accredited sport and exercise scientist.
Prof Lee Ingle
Lee is Head of the School of Life Sciences at the University of Hull.
Prof Ian Chetter
Ian is Professor of Surgery at Hull York Medical School and an Honorary
Consultant Vascular Surgeon at Hull and East Yorkshire
NHS Trust.
Prof Patrick Doherty
Patrick is Chair in Cardiovascular Health at the Department of Health Sciences,
University of York and Director of the BHF National Audit for Cardiac
Rehabilitation (NACR).
Βιβλιογραθία
Gommans, L.N. et al. (2014). Editor’s choice - The effect of supervision on
walking distance in patients with intermittent claudication: a meta-analysis.
European Journal of Vascular and Endovascular Surgery, 48, 169-184.
Gommans, L.N. et al. (2015). Safety of supervised exercise therapy in patients
with intermittent claudication. Journal of Vascular Surgery, 61, 512-518.
Harwood, A.E. et al. (2016). A review of the potential local mechanisms by
which exercise improves functional outcomes in intermittent claudication. Annals
of Vascular Surgery, 30, 312-230.

7. Lane, R. et al. (2017). Exercise for intermittent claudication. Cochrane
Database of Systematic Reviews, 12, CD000990.
McDermott, M.M. et al. (2009). Treadmill exercise and resistance training in
patients with peripheral arterial disease with and without intermittent
claudication: a randomized controlled trial. Journal of the American Medical
Association, 301, 165-174.
Morley, R.L. et al. (2018). Peripheral artery disease. British Medical Journal,
360, j5842.
National Institute for Health and Care Excellence (2012). Peripheral arterial
disease: diagnosis and management (clinical guideline CG147). Available:
www.nice.org.uk/guidance/cg147
Zwierska, I. et al. (2005). Upper- vs lower-limb aerobic exercise rehabilitation
in patients with symptomatic peripheral arterial disease: a randomized controlled
trial. Journal of Vascular Surgery, 42, 1122-1130.
Copyright © BASES, 2018
“Αρτικά δημοζιεσμένο ζηο περιοδικό Sport and Exercise Scientist, Issue
57, Autumn 2018.
Published by the British Association of Sport and Exercise Sciences -
www.bases.org.uk”
Επιμέλεια-Μεηάθραζη με ηην άδεια ηης BASES
Θεοδώροσ Απόζηολος Ph.D
Δπίθνπξνο Καζεγεηήο ΣΔΦΑΑ - ΔΚΠΑ