1. HAYVANLARDA TAŞIMA VE DOLAŞIM

3. Hayvanlarda yapı ve görev bakımından iki çeşit dolaşım sistemi görülür. Açık dolaşım sistemi : Derisidikenliler,eklembacaklılar, yumuşakçalar, midye, yengeç gibi omurgasız canlılarda görülür. Gelişmiş bir kalp bulunmaz fakat bazı damarlar kuvvetli kasılıp gevşeyerek kalp görevi görebilir.

8. OMURGASIZLARDA DOLAŞIM SİSTEMİ Süngerlerde, sölenterlerde, hydra gibi omurgasız canlılarda özelleşmiş dolaşım sistemi yoktur. Hidrada; hücreler dış ortamla sıkı bir şekilde ilişki içindedir. Gerekli maddeler difüzyon yoluyla hücrelere geçer ve atık maddeler aynı yolla dış ortama verilir.

9. Yuvarlak solucanlarda; ( planarya, tenyalar, karaciğer kelebeği) vücut kütükula ile örtülüdür. Kütikulanın altında sırasıyla epitelyum doku ve kas dokusu yer alır. En içte vücut boyunca uzanan sindirim sistemi vardır. Sindirim sistemi ile kas dokusu arasında içi sıvı ile dolu olan bir boşluk bulunur. Bu sıvı vücutta maddelerin taşınması için ortam oluşturur. Sindirim sisteminden besin maddeleri difüzyonla sıvıya geçer. Deriden de oksijen difüzyonla sıvıya geçerek gerekli yerlere iletilir.

10. Eklem bacaklılarda; tamamında açık dolaşım görülür. Böceklerin sırt tarafında kalp görevi yapan 7-10 bölmeli bir damar bulunur. Bu damarın ön kısmı açık, arka kısmı kapalıdır. Yan kısımlarında ise küçük delikler bulunur. Bölmeli kısımdaki kasların ve vücut kaslarının kasılmasıyla kan damar içine doğru itilir, bu sırada bölmelerin yanlarındaki delikler kapalı durumdadır

11. Kan ön taraftaki damarlardan vücut boşluğuna dökülür. Kan vücut boşluğunda iken gerekli olan madde alış verişi sağlanır. Kaslar gevşeyince damarın yanlarındaki delikler açılır ve kan vücut boşluğundan bu açıklıklardan girerek sırt damarına geri döner. Kılcal damarlar ve toplardamarlar yoktur. Böceklerde O 2 ve CO 2 taşınması trakeler ve trakeollerle gerçekleştiği için kanda O 2 , CO 2 ve taşıyıcı pigment bulunmaz.

12. Halkalı solucanlarda; iki ana damardan oluşan basit bir kapalı dolaşım sistemi görülür. Toprak solucanında dolaşım sistemi; kalp–atardamar – toplardamar – kılcal damar ve bu damarlar içinde dolaşan dolaşım sıvısından ibarettir. Gerçek anlamda kalp yoktur. Bazı damarlar kuvvetli şekilde kasılıp gevşeyerek kalp görevi görür.

13. Dolaşım sisteminde bulunan iki ana damardan biri sindirim borusunun üst tarafından sırt damarı diğer ana damar ise alt tarafta bulunan karın damarı dır. Karın bölgesindeki damar atardamar sırt tarafındaki toplardamar dır. Dolaşım sırt tarafında arkadan öne doğru, karın tarafında ise önden arkaya doğrudur. Bu iki ana damar 7. ve 11. halkalar arasında bulunan 5 çift yan damarla birbirine bağlıdır. 5 çift yan damar kasılıp gevşeme özelliği ile kalp görevini yapar. Toprak solucanında dolaşım

14. Atar ve toplardamarlardan vücuda kılcal damarlar uzanır. Kılcal damarlar doku hücrelerinin besin ve solunum gazlarının değişimini yapar. 5 çift yan damar gevşediğinde toplardamarlardaki kan kalbe geri döner, kasıldığında kalpteki kan atardamara pompalanır. Tekrar kılcal damarlara kan geçer. CO 2 deri altı kılcallarından vücut çeperine oradan dışarı atılır. O 2 ‘ de aynı yolla alınır .

15. OMURGALILARDA DOLAŞIM SİSTEMİ Omurgalı hayvanların tamamında kapalı dolaşım görülür. Dolaşım sistemleri kalp, atardamar, kılcal damar, toplardamar ve bu damarlarda taşıma sıvısı olan kandan oluşur. Kan hiçbir zaman damarlardan dışarı çıkmaz. Damar yapıları birbirine benzemesini karşın kalp yapıları birbirinden farklılıkla r gösterir.

16. Balıklarda: Kalp bir kulakçık ve bir karıncık olmak üzere iki odacığa sahiptir. Vücutta kirlenen kan önce iki ana toplardamarı ile kalbin kulakçığına getirir . Kulakçığın kasılmasıyla kirli kan karıncığa geçer. Karıncığın kasılması sonucunda kan temizlenmek için solungaçlara pompalanır. Balıkların kalbinde hiçbir zaman temiz kan bulunmayıp daima kirli kan bulunur. Solungaçlarda temizlenen kan kalbe uğramadan doğrudan dokulara gönderilir. Yani küçük kan dolaşımı yoktur. Vücutta daima temiz kan dolaşır . Vücut ısıları değişken olmasına rağmen kış uykusu görülmez. Çünkü suyun sıcaklığı +4°C nin altına inmez.

17. Kurbağalarda: : Kalp iki kulakçık ve bir karıncık olmak üzere 3 odacığa sahiptir. Sol kulakçıkta temiz kan, sağ kulakçıkta kirli kan bulunur. Her iki kulakçık kasıldığında içlerindeki kanlar karıcığa geçer. Karıncıkta kirli ve temiz kan birbirine karışır. Karıncık kasıldığında içindeki karışık kan vücuda pompalanır. Vücutta karışık kan dolaşır. Değişken ısılı (soğukkanlı) hayvanlardır; yani vücut sıcaklığı çevre sıcaklığına bağlıdır. Kış uykusuna yatarlar.

18. Sürüngenlerde: Kalp yapıları kurbağalarınkine benzerlik gösterir. Kalp iki kulakçık ve bir karıncıktan oluşur. Fakat karıncığı kısmen ikiye ayıran yarım perde bulunur. Yarım perde temiz ve kirli kanın karıncıkta daha az karışmasını sağlar. Buna rağmen yinede kalpten vücuda karışık kan gönderilir.

19. Sadece timsahlarda kalp 2 kulakçık ve 2 karıncık olmak üzere dört bölmelidir. Böylece kalpte temiz kan ile kirli kan birbirine karışmaz. Ancak temiz kanı taşıyan aort atardamarı ile kirli kanı taşıyan akciğer atardamarı arasında bulunan panizza kanalı nda kan birbirine karışır. Bu kanların karışımı timsah sadece su altında iken olur. Değişken ısılı (soğukkanlı) hayvanlardır; yani vücut sıcaklığı çevre sıcaklığına bağlıdır. Kış uykusuna yatarlar.

20. Kuş ve Memelilerde: Kalp iki kulakçık ve iki karıncık olmak üzere dört odacığa sahiptir. Sağ kulakçık ve sağ karıncık kısımlarında kirli kan bulunurken sol kulakçık ve sol karıncıkta ise temiz kan bulunur. Kulakçıklara kan vücuttan ve akciğerden kan gelirken, karıncıklardaki kan akciğere ve bütün vücuda gönderilir. Temiz kan ile kirli kan birbirine karışmaz. Bu nedenle vücut sıcaklıkları sabit olup sıcakkanlı hayvanlardır. Kış uykusuna da yatmazlar.

23. Omurgasız hayvanlarda görülen dolaşım sistemi hakkında aşağıda söylenenlerden hangisi doğrudur ? A) Omurgasız hayvanlardan sadece süngerlerde dolaşım sistemi bulunmaz. B) Dolaşım sistemlerinde kılcal damarlara rastlanmaz. C) Toprak solucanında gerçek bir kalp bulunmayıp, kalp görevi gören damarlar vardır. D) Gerçek anlamda kapalı dolaşıma ilk kez yumuşakçalar filumunun üyelerinde rastlanır. E) Böceklerin dolaşım sıvısında besinler, atık maddeler ve solunum gazları bulunur.

24. Omurgasız hayvanlarda görülen dolaşım sistemi hakkında aşağıda söylenenlerden hangisi doğrudur ? A) Omurgasız hayvanlardan sadece süngerlerde dolaşım sistemi bulunmaz. B) Dolaşım sistemlerinde kılcal damarlara rastlanmaz. C) Toprak solucanında gerçek bir kalp bulunmayıp, kalp görevi gören damarlar vardır. D) Gerçek anlamda kapalı dolaşıma ilk kez yumuşakçalar filumunun üyelerinde rastlanır. E) Böceklerin dolaşım sıvısında besinler, atık maddeler ve solunum gazları bulunur.

41. Bütün öğrenciler çiçektir. Sevgi ile açar.Yüreğinizde sevgi eksik olmasın .Başarılar diler,Teşekkür ederim . HAZIRLAYAN : ALİ İHSAN KIRTAŞ UZMAN BİYOLOJİ ÖĞRETMENİ MERKEZ-AYDIN HAYVANLARDA DOLAŞIM