2. KOKAPENA
• Euskal Herria Europako herrialdea da. Historikoki
euskaldunen eta euskararen lurraldea da, Pirinio mendien
mendebaldean kokatua, Frantzia eta Espainiaren arteko
muga egiten duen mendilerroan, eta Bizkaiko golkorantz
zabaltzen dena.
• Euskal Herriak 20.664 km²-ko azalera du, eta gutxi
gorabehera 3.007.661 bizilagun: 2.500.000 Hegoaldean (
Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroa Garaia) eta
500.000 Iparraldean (Lapurdi, Nafarroa Beherea eta
Zuberoa).
3.
4. GEOGRAFIA FISIKOA
• Mendiak
• Sakontzeko, irakurri: Euskal Herriko mendiak
• Ailuitz mendia, Bizkaian
• Euskal Herria oso menditsua da. Mendilerro gehienak mendebalde-ekialde
ardatzean kokatzen dira. Arroka nagusia kareharria da, baina beste material
batzuez osatutakorik ere badago; adibidez, Aiako Harria granitoz osatuta daude.
• Mendirik altuenak Pirinioetan daude eta altuena Hiru Errege Mahaia da.
Mendilerro hura itsasoan bertan jaio eta ekialderantz igoz doa: 2.000 metrotik gora
dagoen lehen mendia Orhi da.
• Araba eta Nafarroako hegoaldean Kantauriar mendilerroaren ekialdeko muga
dago. Kodes edo Toloño mendilerroak dira Kantauriar mendilerroaren parte.
• Bi mendilerro garrantzitsuon artean Euskal mendiak daude: ekialde-mendebalde
orientazio orokorra duten mendilerroak dira, adibidez, Urbasa, Andia, Aralar,
Anbotoko mendilerroa, Ordunteko mendilerroa eta Aizkorri.
6. ESKEMA OROKORRA
• EUSKAL HERRIKO MENDIAK:
AUÑAMENDI 2.504m
– MENDIKATEAK: PIRINIOAK: Mendiak edo HIRU ERREGEN MAHAIA 2.428m
Gailurrak ORI 2.017m
EZKAURRE 2.050m
LAKORA 1.877m
EUSKAL MENDIAK AIZKORRI 1.528m
ARALAR MENDIKATEA
ARATZ 1.443m
GORBEIA 1.481m
ANBOTO 1.331m
GASTEIZEKO MENDIAK
ARKAMU 1.187m
SALBADA (TOLOGORRI) 1.068m
URBASA MENDILERROA
ARABAKO LAUTADA
– LAUTADAK: ARABAKO ERRIOXA ARABAN
EBROKO SAKONUNEA
NAFARROAKO ERRIBERA NAFARROAN
19. EKONOMIA 1go SEKTOREA
• NEKAZARITZA ETA ABELTZAINTZA
-Nekazaritzak eta abeltzaintzak Nafarroa Behereko eta Zuberoako egitura ekonomikoan dute garrantzirik handiena.
-Nekazaritzaren ezaugarriei dagokienez, isurialde atlantikoa eta mediterranearra bereizten dituen banalerrotik
iparraldera jo edo hegoaldera jo, alde handia dago nekazaritzan.
-Iparraldeko isurialdean, hots, Araban, Bizkaian, Gipuzkoan, Nafarroako iparraldean eta Ipar Euskal Herriko
probintzietan, joera handiagoa dago abeltzaintzarako nekazaritzarako baino. Ustiategien tamaina ere txikiagoa da
hegoaldeko isurialdean baino; eta nagusiki esne eta okelatarako behi eta ardien hazkuntzarako erabiltzen dira.
-Inguru horietan larre eta bazkaleku ugari dago, bai eta bazka-laborantzarako lursailak ere, ganaduarentzako jana
ziurtatzeko. Bertako ezaugarri orografikoak direla-eta, mekanizazio-maila hegoaldeko isurialdean baino txikiagoa da.
-Hegoaldeko isurialdean, hau da, Araban eta Nafarroaren erdialdean eta hegoaldean, nekazaritzak garrantzi
handiagoa du abeltzaintzak baino. Zereal-, baratze- eta ardo-laborantza dira nagusi hedadura handiko sailetan.
Aziendari dagokionez, inguru horietan hegaztien (Araba) eta txerrien (Nafarroako Foru Erkidegoa) hazkuntza
nabarmentzen dira.
• ARRANTZA
-Euskal Herrian jarduera hau azpisektore hauetan banatzen da: baxurakoa, alturako arrantza freskoa, bakailao-
arrantza, atunontzi izoztaileak eta arraste-ontzi izoztaileak. Euskal Autonomia Erkidegoan aipatutako
azpisektoreotan ziharduen ontzi-kopuruak beherakada nabarmena izan zuen 1990 eta 2003 bitartean; soilik atunontzi
izoztaileek eutsi diote ontzi-kopuruari.
-Azpisektore guztiak kontuan hartuz gero, baxurako arrantzan izan da beherakadarik handiena; hala ere, 2003an
ontzien %76 baxurakoa zen eta arrantzaleen %57 baxurako arrantzan ziharduen. Dena den, atunontzi izoztaileak dira
produktibitate-indizerik altuena dutenak.
-Alturako arrantza-porturik inportanteenak Ondarroa (Bizkaia) eta Pasaia (Gipuzkoa) dira.
-Baxurako arrantzan, berriz, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Lapurdiko portu guztietan aritzen dira. Jarduera horri
dagokionez, aipagarriak dira Bermeo eta Ondarroa (Bizkaia), Getaria eta Hondarribia (Gipuzkoa), eta Donibane
Lohitzune / Ziburu eta Hendaiako (Lapurdi) portuak.
-XXI. mendeko lehen urte hauetan, industria honek arrain-eskasiaren eta espezie-eskasiaren arazoari egin behar dio
aurre, eskasia hori eta dagoen eskaera ez baitira proportzionalak. Hori dela-eta, ontziek beste leku batzuetara jo
behar izaten dute, eta horrek agintari eskudunek sinaturiko akordioen menpe egon behar izatea dakar. Ondorioz,
lizentzia- eta harrapaketa-muga zorrotzak onartu behar dira, eta piszikulturara jo beharra dago merkatuaren
eskaerari erantzun ahal izateko.
20.
21. 2.SEKTOREA
Euskal Herria industria herria da, baina jarduera hori ez da bertako bazter
guztietara modu berean zabaldu. Bizkaia, Gipuzkoa, Arabako iparraldea ( Laudio) eta
Gasteiz, Nafarroa Garaiko ipar mendebaldea ( Bera, Lesaka, Leitza) eta Iruña, eta
Baiona aldea, izan dira Euskal Herriko industria eremu nagusiak. Bilboko
itsasadarraren ezker aldean eraiki zen Euskal Herriko burdingintza eta
altzairugintza gune nagusia, eta bertan egituratu zen Euskal Herriko industria
astuna. XIX.mendeko industrialtzea baino lehen, Gipuzkoako eta Bizkaiko herrialdeek
ondo ezagutzen zuten burdingintza, eta horretan jarraitu dute orainarte. Geroago
sortu ziren horrelako lantegiak Laudion eta Gasteizen. Lapurdin, Baionako bokalean
baizik ez da fundizio lantegirik, eta Nafarroa Garaian, Beran eta Lesakan. Makineria
eta erramintak lantzen dira Gipuzkoan, Bizkaian eta Gasteizen.
Arma industria guztiz garrantzitsua da Gipuzkoako Deba ibaiaren
arroan ( Eibar, Soraluze), baita Hendaian ere. Papergintza nagusi da
Gipuzkoan ( Oria ibaiaren arroan, Tolosa; Errenteria) eta
Nafarroako Leitzan. Tresna elektrikoak eta elektronikoak daude
Bilbon, Gipuzkoako Deba Garaian ( Arrasate) eta Iruñean.
Eraikuntzetarako gaiak, altzariak, kimika industriak eta janari
industria Euskal Herriko bazter guztietan banatzen dira. Kontserba
industria kostaldean ( Ondarroa, Bermeo, Mutriku, Donibane-
Lohizune) eta Nafarroa Garaiko hegoaldean, Erriberan, ematen da.
Bestalde, ezpartingintza gune garrantzitsua izan dira aspaldi danik
Zuberoako Maule eta Lapurdiko Hazparne, baina jarduera
beherakada larria izan du.
22. 3.SEKTOREA
Gero eta langile gehiago hartzen ditu Euskal Herriko merkataritzak eta zerbitzu alorrak.
Kostaldean ( Bilbo, Donostialdea, Lapurdiko kostaldea) Gasteizen eta Iruñan daude Euskal
Herriko merkataritza gune nagusiak.
Turismoari dagokionez bai Ipar Euskal Herriko kostaldeak eta baita Hego Euskal Herriko
kostaldeak, batez ere Gipuzkoak, bisitari asko izaten ditu urte osoan zehar. Hala ere,
Guggenheim museoaren sorrerak ere abantaila asko ekarri dizkio bai Bizkaia eta Euskal
Herriari orokorrean. Barnealdeko turismoari dagokionez, hau batez ere azken urteetan
gorakada nabarmena izan duen landetxeek ekarri dute. Sektore hau herrialde baten ekonomi
egoeraren erakusle zorrotza da.
Horrela, zerbitzuen sektorea, hau da, 3.sektorea landua duten lurraldeak lurralde garatuak
bezela ezagutzen ditugu eta alderantziz, 1.sektorea gehien landua dutenak berriz, herri
txiroak bezela ezagutzen ditugu.
24. Euskal Herria
BIZKAIA, ARABA,ETA GIPUZKOAK Euskal Autonomi Erkidegoa osatzen dute.
PROBINTZIAK NAFARROAKO FORU ERKIDEGOA eta
LAPURDI, BEHENAFARROA eta ZUBEROAK iparraldea osatzen dute.
KOKAPENA
Euskal Herria Europaren hego mendebaldean eta Iberiar Penintsularen iparraldean kokatzen da.
Iparraldera Kantauri Itsasoa eta Frantzia ditu, hegoaldean Errioxa, ekialdean Aragoi eta mendebaldean Gaztela eta Leon eta Kantabria.
-Lau klima bereizten dira:ATLANTIKOA, GOI-MENDIETAKOA, MEDITERRANEARRA eta BITARTEKOA.
ATLANTIKOA:Bizkaia, Gipuzkoa, Araba, Nafarroako goialdea eta Iparraldea hartzen ditu.
Prezipitazio ugariak urte osoan eta tenperatura epela. Esparrurik populatuena da.
KLIMA GOI-MENDIETAKOA:Pirinioak eta Euskal Mendiak hartzen ditu. (klima Atlantiko Hotza)
Tenperatura hotzak neguan eta freskoak udan, prezipitazio ugari eta neguan elur modura.
MEDITERRANEARRA:Arabako eta Nafarroako hegoaldea hartzen ditu.
Eguzki distiratsua, bero handia udan, fresko neguan eta udaldi lehorra.
BITARTEKOA:Nafarroako erdialdean eta Arabako lautadan;biztanleria sakabanatuta,ez da hain jende gutxi bizi
Alde ATLANTIKOko ibaiak laburrak eta emari handikoak dira, alde MEDITERRANEOkoak luzeak eta emari irregularrekoak dira.
IBAIAK Mendikateek mugatzen dute isurialdeen banalerroa; iparraldeko ibaiak BIZKAIKO GOLKOAN itsasoratzen dira, hegoaldeko ibaiak aldiz,
Ebrorekin batera MEDITERRANEO ITSASORA heltzen dira.
Euskal Herriko KOSTALDEA nahiko gorabeheratsua da.
ERLIEBEA:Gorabeheratsua eta konplexua. Eremurik garaienak PIRINIOTAN daude eta hauek bukatzen diren lekuan garaiera txikiagoko
MENDIAK mendilerro eta mendikateak daude: EUSKAL MENDIAK.
Alde Atlantikoan: Mendi txikiak eta haran ugari
Ipar Euskal Herriko iparraldea,Iruñako Arroa,Arabako Lautada eta Ebroren Sakonunea dira eremurik baxuenak.
Ugaria da. Eremu bakoitzeko klimari dagokiona. Orokorrean hostogalkorreko basoak dira nagusi.
-Klima Atlantiko eremuetan paisaia beti berde dago, hariztiak eta pagadiak nagusi direlarik.
LANDAREDIA -klima Mediterraneoko eremuetan, kostaldetik urrundu ahala, landaredia urrituz doa eta berdetasuna galtzen. Pago batzuk
zumarra, ezkia, eta haginekin batera.
-Mendialdeko eremuetan, landaredia oso ugaria da; pagoa, haritza eta lizarra gehien bat,pinuak eta izeiak ere.
Aspaldi gure mendietan gero eta pinu eta eukalipto gehiago ikusten ditugu,gizonak landatutakoak etekin arinak lortzearren
Ezberdin banatuta: biztanleriaren dentsitate handiena kostaldean dago, eta jarraian barnealdeko hiriburuetan. Landa inguruak, Behe Nafarroak
BIZTANLERIA eta Zuberoak oso dentsitate baxua dute.
Hiriak: biztanleriaren %80 hor bizi da; kostaldean herriak eta hiriak sarri daude, barnealdean aldiz biztanleria sakabanatuta bizi da.
Eboluzioa – Hazkundea 1900etik 1975era izan zen eta zahartzen joan da 1975etik aurrera.
LEHEN SEKTOREAK iraun egiten du. Araban, Nafarroan eta Iparraldean aritzen dira batez ere nekazaritzan, Atlantikoko kostaldean, aldiz,
JARDUERA abeltzaintza garatu da; Bermeo, Hondarribi, Donibane Lohitzune eta beste zenbait kostaldeko herrietan arrantzan aritzen dira.
BIGARREN SEKTOREA: aberastasunen %40 sortzen du eta populazioaren herena ari da, desberdin banatuta dago; industria garrantzitsua da
EKONOMIKOA HIRUGARREN SEKTOREA: biztanleria aktiboaren %55ak sektore honetan dihardu. Zerbitzuak hazten ari dira eta turismoa azpaldi ugari
zabaldu da.
JAIAK: San Ferminak, Antzarrak, Zeledon, Sta. Ageda, Sto. Tomas, Danborrada…
OHITURAK PERTSONAIAK: Olentzero, Gargantua, Zanpantzarrak, Miel Otxin, Marijaia, Anbotoko Mari, Galtzagorriak…
KIROLAK: sokatira, aizkolariak, txingak, pilota jokoak, harri-jasotzaileak, estropadak, segalariak, idi-probak…
