5.mailarako ingurune egokitzapena

1. Laguntza gela
1
Materia eta
materiaren propietateak
Materia eta materiaren neurria
Zer da materia
Materiaren propietateak
Materiak bi propietate ditu: masa eta bolumena. Biak neurtu daitezke.
7
MATERIA
espazioa hartzen (okupatzen)
duten gauzak dira.
Beroak, argiak... ez dute
espaziorik hartzen. ez dira
materia, ENERGIA baizik.
Materia KANTITATEA da.
Materiaren PROPIETATEAK
bi dira:
MASA BOLUMENA
Materiak hartzen duen
ESPAZIO ZATIA da.
BALANTZArekin neurtzen da.

2. Laguntza gela
2
Materiaren egoerak
Materia hiru egoeratan ager daiteke: solidoa, likidoa eta gaseosoa.
Materiaren EGOERAK
hiru dira:
egoera
SOLIDOA
egoera
LIKIDOA
GAS-egoera
Solidoek
FORMA ZEHATZA dute.
EZ dute ONTZIAREN
FORMA hartzen.
Likidoek
ONTZIAREN FORMA
hartzen dute.
Gasek
ONTZIAREN ESPAZIOA
BETETZEN dute.
Ontzi IREKIETAN
IHES egiten dute.

3. Laguntza gela
3
Beroa eta materiaren aldaketak
Zer da beroa
Beroa ez da materia, energia da, eta gorputz batzuetatik besteetara pasatzen da.
Beroa eta bolumen aldaketak
•BEROTU egiten da.
Gorputz batek BEROA
HARTUZ GERO
•HOZTU egiten da.
Gorputz batek beste bati
BEROA EMANEZ GERO
Gorputz bat BEROTZEN bada
•bolumena HANDITZEN zaio
• DILATATUegiten da
Gorputz bat HOZTEN bada
•bolumena TXIKITZEN zaio
• UZKURTU egiten da

4. Laguntza gela
4
Beroa eta egoera - aldaketak
 Ura LIKIDOA da 0ºC-tik 100ºC- tako tª-an.
 Ura SOLIDOA da (izotza) 0ºC-tik behera.
 Ura GASA da (lurruna) 100ºC-tik gora.
Horrek esan nahi du gorputz bat berotu edo hozten badugu, egoeraz aldatzen dela.
LURRUNTZEA
Solidoa likido
bihurtzen da.
FUSIOA
Likidoa solido
bihurtzen da.
SOLIDOTZEA
Likidoa gas
bihurtzen da.
Gasa likido
bihurtzen da.
KONDENTSATZEA

5. Laguntza gela
5
Indarrak eta materiako aldaketak
Zer dira indarrak
Indarrek hainbat eragin dituzte objektuetan. Gorputz bat mugitzeko, geldiarazteko,
deformatzeko edo apurtzeko, indarra behar da.
MUGIARAZI GELDIARAZI
DEFORMATU HAUTSI
Bi MOTATAKO INDARRAK izan
daitezke:
UKITUZ
eragiten dutenak
baloi bat jotzen
dugunean
haizeak ilea mugitzen
digunean
URRUNETIK
eragiten dutenak
GRABITATEA.
Bi gorputzek elkar
erakartzen dutenean
MAGNETISMOA
Imanek duten
erakarpena

6. Laguntza gela
6
Indarren efektuak
Indar batek objektu bati eragiten dionean, efektu bi sor ditzake: aldaketak
mugimenduan edota forman.
ALDAKETAK MUGIMENDUAN
•mugitzen hasi
•gelditu
•norabidea aldatu
•azkarrago edo astiroago
mugitu
ALDAKETAK FORMAN
•forma aldatu egin daiteke
indarrarekin

7. Laguntza gela
7
Materialak aprobetxatzea
Materialak erabiltzen
Pertsonok hainbat material erabiltzen ditugu : naturatik hartzen ditugun material
naturalak eta material artifizialak ere.
HISTORIAURREAN
• MATERIAL NATURALAK
•Hasieran, HARRIA, LARRUAK, EGURRA...
•Ondoren, METALAK, BEIRA, ARTILEA...
ERDI AROAN
•MATERIAL ARTIFIZIALAK
•METALEN NAHASTEAK,
ZERAMIKA, PAPERA...
GAUR EGUN
•MATERIAL ARTIFIZIALAK oso landuak
•KAUTXOA, ALUMINIOA...

8. Laguntza gela
8
Materialak erabiltzearen arazoak
Arazo horiek ez izateko "URREZKO HIRU ARAUAK" betetzea komeni
da
Materialak
erabiltzean
ARAZOAK
Baliabideak
BUKATZEA
KUTSADURA
HONDAKINAK
sortzea
URREZKO
HIRU
ARAUAK
MURRIZTU
material
gehiegi ez
erabili
BERRERABILI
gauzei erabilera
bat baino
gehiago eman
BIRZIKLATU
hondakinekin
materiak
berriak sortu