Ek fenü.4

4. Sınıf Üniteler
57
2.3. DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ
DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE
ORGANİZASYONU

58
Üniteler
1. ÜNİTE : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
2. ÜNİTE : Maddeyi Tanıyalım
3. ÜNİTE : Kuvvet ve Hareket
4. ÜNİTE : Işık ve Ses
5. ÜNİTE : Gezegenimiz Dünya
6. ÜNİTE : Canlılar Dünyasını Gezelim,Tanıyalım
7. ÜNİTE : Yaşamımızdaki Elektrik

59
İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ PROGRAMI
4. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ
ÖĞRENME ALANI ÜNİTELER KAZANIM SAYISI SÜRE/DERS SAATİ DERS SAATİ (%)
1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 23 24 16.6
6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 16 20 13.8CANLILAR VE HAYAT
Toplam 39 44 30.6
2. Maddeyi Tanıyalım 46 36 25
MADDE VE DEĞİŞİM
Toplam 46 36 25.0
3.Kuvvet ve Hareket 13 12 8.3
4. Işık ve Ses 43 20 13.8
7. Yaşamımızdaki Elektrik 20 16 11
FİZİKSEL OLAYLAR
Toplam 76 48 33.3
5. Gezegenimiz Dünya 17 16 11
DÜNYA VE EVREN
Toplam 17 16 11.1
Genel Toplam 178 144 100

60
Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat
1. Ünite : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim
Önerilen Süre : 24 ders saati
A. Genel Bakış
Fen ve Teknoloji Dersinin ilk ünitesi olan Vücudumuz Bilmecesini Çözelim, sistem
kavramı kullanılmadan vücudun bir bütün olarak çalıştığı fikrini temel almaktadır. Hayat
bilgisi dersinde, bu üniteye temel oluşturan vücudun genel yapısı, bazı önemli organlar (örn.,
duyu organları) ve işlevleri ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bu ünitede öğrenciler, vücudun hayat
faaliyetlerini devam ettirebilmek için bütünlük halinde çalışan yapı ve organlara sahip
olduğunu anlamalıdır. Öğrencinin kendi vücudunda gözlemleyebildiği hareketten yola
çıkarak kas, iskelet, soluk alıp verme, kalp, dolaşım, nabız ve tüm bunlarla bağlantılı
egzersizlerle vücudunu tanıması ve günlük hayatı ile ilişki kurması sağlanmalıdır. Bu yapı ve
organların yerlerini ve genel hatları ile işlevlerini tanıma ve inceleme amacıyla değişik
teknikler (model oluşturma, benzeşim, tartışma) kullanılmalıdır. Öğrenci, beşinci sınıfta
beslenme, sindirim ve boşaltım kavramları ile vücudunu tanımaya devam edecektir. Bu ünite,
aynı zamanda ilköğretimin ikinci kademesinde verilecek olan vücudumuzdaki sistemlere bir
hazırlık niteliğindedir.
Nabız ile ilgili verilen öğretim ve değerlendirme etkinliği, performans değerlendirme
açısından; temel kavramlar arasındaki ilişkilerin yoklandığı kelime ilişkilendirme ise
öğrencilerin bu konu ile ilgili bellekteki bilişsel ağı ortaya koyması açısından önemli bir
örnektir.
Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri
niteliğindedir. Öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak bireysel veya grup içi
etkinliklerle tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı
hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş
etkinliği olarak kavram haritasında ortaya çıkan veriler daha sonra öğrenme etkinliklerin
düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Dersin sonunda yapılan kavram haritası, dersin başında
yapılan kavram haritası ile karşılaştırılarak kavramsal değişim ve gelişime vurgu yapılmalıdır.
B. Ünitenin Amacı
Öğrencilerin bu ünitede; insan vücudundaki iskelet, kas, soluk alıp verme, kalp ve kan
dolaşımı ile ilgili yapı ve organların yapısal ayrıntılarına girilmeden, yerlerini ve işlevlerini;
tüm bu yapıların birbirinden bağımsız olarak değil, birlikte çalıştığını; egzersizin nabız ve
soluk alıp verme hızına etkisini kavraması beklenmektedir.
C. Ünitenin Odağı
Bu ünitede hareket kavramı etrafında öğrencilerin gözlem ve inceleme yeteneklerini
geliştirme, vücudu ile ilgili gözlem ve inceleme sonucunda elde ettiği verileri kaydetme, bu
verileri yorumlama ve genelleme gibi becerilerini artırmaya odaklanılmıştır.

61
Ç. Önerilen Konu Başlıkları
• Destek ve Hareket
İskeletin Yapısı ve Görevi
Kasların Yapısı ve Görevi
Harekette İskelet-Kas İlişkisi
İskelet ve Kas Sağlığı
• Soluk Alıp Verme
• Kanın Vücutta Dolaşımı
• Egzersiz Yapalım
Egzersiz-Nabız İlişkisi
Egzersiz-Soluk Alıp Verme İlişkisi

4.Sınıf Üniteler
62
D. Ünite Kavram Haritası
Vücudumuz Dolaşım
Damarlar
Kalp
Kan
İskelet
Soluk Alma/
Verme
Burun Yutak Gırtlak
Soluk
Borusu
Akciğer
NabızEgzersiz
Kas
Kemikler
Eklemler
Kollar ve
bacaklar
Kafatası Omurga
Gögüs
Kafesi
Kasılma -
gevşeme
şekil verir
bölümüdür
bölümüdür bölümüdürbölümüdür
parçasıdır
parçasıdır
hareket ettirir
geliştirir
yapar
şekil verir /
hareketini sağlar
ihtiyaç duyar
görev alır
görev alır
görev alırgörev alır görev alır
yapar
görev alır
görev alır
içinde dolaşır
pompalar
dakikadaki
atış sayısıdır
artırır
sıklığını artırır
için gereklidir
*BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR

4.Sınıf Üniteler
63
E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler
ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM
ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR
VÜCUDUMUZBİLMECESİNİÇÖZELİM
1. İskelet, kas, hareket ilişkisi ile ilgili
olarak öğrenciler:
1.1. Vücudumuzda sert bir yapıya sahip
kemiklerden oluşan bir iskeletin
olduğunu belirtir.
1.2. İskeletin temel kısımlarını model ve/veya
şema üzerinde gösterir.
1.3.Vücudumuzdaki kemikleri şekillerine
göre gruplandırır ve bunlara örnekler
verir (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).
1.4. Gözlemleri sonucunda kemikleri
birbirine bağlayan eklemleri fark eder
(BSB-1).
1.5. İskeletin ve kasların vücuda birlikte şekil
verdiğini model oluşturarak gösterir
(BSB-21).
1.6. Gözlemleri sonucunda, hareketi sağlayan
kasların iskelete bağlı olduğunu
belirtir.
1.7. Kasların lifli yapısı sayesinde kasılıp
gevşediğini ve kemikleri hareket
ettirdiğini açıklar.
1.8. Egzersiz ile kas ve kemik gelişimi
arasında ilişki kurar.
1.9. İskelet ve kas sağlığını olumlu ve
olumsuz etkileyecek davranışlara
örnekler verir.
Kavram Haritası Oluşturalım
Öğretmen giriş etkinliği olarak öğrencilerden iskelet-kas ve hareket ile ilgili akıllarına gelen
kelimeleri söylemelerini ister. Söylenen kelimeler tahtaya yazılır. Öğretmen öğrencileri gruplara
ayırır ve öğrencilerden bu kelimeleri kullanarak bir kavram haritası oluşturmalarını ister. Grupların
bu çalışmasından sonra kavram haritası etkinliği tahtada, tüm sınıfın katılabileceği biçimde beraber
düzenlenir. Öğretmen kavram haritası yapımı sırasında belirlediği kavram yanılgılarını ve/veya bilgi
eksikliklerini konu öğretimi sırasında dikkate alır. Tüm öğrencilerin hazırladığı bu kavram haritası,
konu anlatımı sonrasında tekrar ele alınarak konu anlatımı öncesi ve sonrası kavramsal gelişim ve
değişimin gözlenmesi sağlanır (1.1; 1.9).
Öğrenciler iskelet modeli, şema ve/veya diğer görsel (röntgen filmi gibi) materyaller üzerinde
iskeletin temel kısımlarını, kemik çeşitlerini ve eklemleri gösterir (1.2;1.3;1.4), (BSB-1,2,3,4,5,6).
Kemik ve Eklemleri İnceleyelim
Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Her grup çiğ tavuk kanadı veya bacağı getirir. Gruplar bu
kanat veya bacaklarda kemikleri birbirine bağlayan eklemleri inceler. İnceleme sonuçlarını kendi
vücudundaki eklemlerle ilişkilendirir (1.4; 1.7), (BSB-1, 2, 23).
Vücudum Dik Duruyor
İskeletin vücudun dik durmasını ve hareketi sağladığını gözlemlemek amacıyla; her öğrenci bir beze
bir çocuk şekli çizer ve bezi keser. Kesilen şekli elinde tutarak dik durup durmadığını gözlemler. İnce
bir teli kestiği beze geçirerek tekrar bezi tutar. Şeklin neden dik durduğu tartışmaya açılır. Öğrenci
teli öne ve yanlara bükerek şeklin hareket etmesini sağlar (1.1; 1.5), (BSB-15, 21, 22, 23).
Vücuduma Şekil Veren Ne?
Kas ve iskeletin birlikte vücuda şekil verdiğini gözlemlemek için; öğrenciler öğretmen rehberliğinde
telden insan modeli (çöp adam) yapar ve üzerini oyun hamuru, kil veya hamur ile kaplayarak modele
vücut şekli verir (1.5), (BSB-1, 2, 21).
Güçlü Pazularım
Öğrenci, sağ elini yumruk yapıp sol eliyle sağ kolunun pazusunu tutar. Sağ kolunu yavaş yavaş
büküp açar. Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde pazuda hissedilen değişikliğin ne olduğunu tartışırlar
(1.6), (BSB-1, 2, 23).
Kasları İnceleyelim
Öğrenciler getirdikleri bir parça haşlanmış tavuk göğsündeki kas liflerini diseksiyon iğnesi (veya
yorgan iğnesi, kürdan vb.) ile ayırır ve büyüteçle inceler (1.7), (BSB-1, 2).
Yanlış mı? Doğru mu?
Öğretmen, öğrencilere günlük hayatlarında yaptığı hareketleri (yerdeki hafif bir eşyayı kaldırma,
sırada oturma, okul çantasını taşıma vb.) uygulamalı olarak yaptırır. Öğrenciler hareketlerin doğru
yapılıp yapılmadığını öğretmen rehberliğinde tartışırlar (1.9), (BSB-1, 23).
1.1 Kemik yapısı verilmez.
1.2 İskeletin temel kısımları;
kafatası, omurga, göğüs kafesi, kollar ve
bacaklar olarak verilir.
1.3 Kemik çeşitleri uzun, kısa ve
yassı olarak verilecek; ayrıntıya
girmeden belirgin örnekler seçilir.
1.4 Eklemlerin yapısı ve çeşitleri
verilmez.
[!] Etkinliklerden sonra temizliğe dikkat
edilir.
Beden eğitimi dersinde yapılan
etkinliklerin kemik ve kas gelişimine
olumlu katkısı belirtilir.
Kariyer Bilinci Geliştirme: Yoğun
kas gücü kullanımını gerektiren
meslekler sporculuk, hamallık, inşaat
işçiliği örnek verilir.
1.7 Kasın ayrıntılı yapısı (aktin,
miyozin, tendon, kiriş vb. gibi) ve kas
çeşitleri verilmez.
[!] 1.7 Kasılma ile kasın kısaldığı,
gevşemenin ise kasın normal (dinlenme)
pozisyonu olduğu vurgulanır.
[!] 1.9 Kemik gelişimindebeslenmenin
(süt ve süt ürünlerinin önemi vurgulanır.
Açık Uçlu Soru
Kelime İlişkilendirme
Bulmaca
Kes-Yapıştır-İsimlendir-Keşfet
Sağlık Kültürü (1.8 - 14).
Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim (1.3,
1.4, 1.5, 1.6, 1.8 - 1, 2, 3, 4, 9).
: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle
İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

4.Sınıf Üniteler
64
2. Soluk alıp, verme ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Soluk alıp-vermede görevli yapı ve organları
belirtir.
2.2. Soluk alıp-verme sırasında havanın izlediği
yolu model üzerinde gösterir.
2.3. Soluk alıp vermenin vücudumuz için gerekli
olan oksijeni dış ortamdan alıp, zararlı olan
karbondioksiti dış ortama vermeyi sağladığını
belirtir.
2.4. Doğru soluk alıp vermeyi ve önemini tartışır.
Soluk Alıp Veriyorum
Öğretmen giriş etkinliği olarak öğrencilerin derin derin soluk alıp vermelerini ister.
Öğrenciler bu işleme hangi organ ve yapıların katıldığını ve soluk alıp vermede havanın
izlediği yolu tahmin ederler. Daha sonra model, levha, şemalar üzerinde soluk alıp-
vermeyi sağlayan yapı ve organları gösterirler. Konu anlatımından sonra, yaptıkları
tahminleri ve model, levha, şema üzerindeki gösterim etkinliklerinin doğruluğunu
öğretmen rehberliğinde tartışırlar. (2.1; 2.2), (BSB-1, 8).
Doğru mu Soluk Alıp Veriyorum?
Öğretmen birkaç öğrenciye nasıl soluk alıp verdiklerini sorarak onlardan uygulamalı
biçimde göstermelerini ister. Uygulamaların doğru yapılıp yapılmadığı tartışılır. Bu
tartışmalardan sonra öğrenciler, doğru soluk alıp vermeyi uygulayarak gösterirler (2.4),
(BSB-1, 23) .
2.1 Burun, yutak,
gırtlak, soluk borusu ve
akciğerlerin yapısı
verilmeyecektir.
Açık Uçlu Soru
Bulmaca
Eşleştirme
Sağlık Kültürü (2.1– 1)
3. Kanın vücutta dolaşımı ile ilgili olarak
öğrenciler;
3.1. Kanın vücutta dolaşımını sağlayan yapı
ve organları belirtir.
3.2 Kalp tarafından pompalanan kanın vücutta
damarlar içinde dolaştığını ifade eder.
3.3. Kanın vücutta maddeleri taşımak amacıyla
dolaştığını belirtir.
3.4. Kendisinin ve bir başkasının nabzını sayar
(BSB-1, 17; FTTÇ-1).
3.5. Kalbinin sesini dinlemek amacı ile basit bir
stetoskop yapar (BSB-1, 15, 21; FTTÇ-13).
Genç Doktor
Öğretmen öğrencilere stetoskop ile ilgili bilgi verdikten sonra Y borusu (plastik veya
cam), iki adet 35 cm’lik, bir adet 10 cm’lik plastik hortum ve huni verir. Öğrencilerden bu
malzemeleri kullanarak basit bir stetoskop yapmalarını ister. Her öğrenci huninin geniş
kısmını arkadaşının kalbinin üzerine koyar, uzun iki plastik hortumun uçlarını ise
kulaklarına takarak 1 dakika süreyle arkadaşının kalp atışlarını sayar ve kaydeder.
Öğretmen bu etkinlikten sonra, sınıfa doktorların kullandığı bir stetoskop getirerek,
öğrencilerin bunu kendi yaptıkları stetoskop ile karşılaştırmalarını sağlar (Not: Basit
stetoskop yapımında; aynı uzunluktaki (35 cm) iki plastik hortum Y borunun uçlarına
takılır, “Y” borunun alt ucuna ise kısa (10 cm) plastik hortum takılır ve plastik hortumun
ucuna huni yerleştirilir.) (3.5), (BSB-1, 15, 17, 20, 21; FTTÇ-1, 4, 13, 16, 35).
Öğrenciler model, levha ve/veya şemalar üzerinde vücutta kan dolaşımını sağlayan yapı
ve organları gösterir (3.1).
Nabzımı Sayıyorum
Öğrenci sol bileğinin iç kısmındaki ana damara sağ elinin baş parmağı hariç diğer
parmaklarını koyarak 1 dk süreyle nabzını sayar ve sonucu kaydeder. Kendi nabız sayısı
ile arkadaşlarının nabız sayılarını karşılaştırır (3.4), (BSB-1, 17, 20, 23; FTTÇ-1).
[!] 3.1 Kalbin yapısı ve
damar çeşitleri, büyük ve
küçük dolaşım, kan
hücreleri üst sınıflarda
verilecektir.
Kelime ilişkilendirme
Bulmaca
Sağlık Kültürü (3.1- 2)
: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara
Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

4.Sınıf Üniteler
65
4. Egzersizin nabza ve soluk
alıp vermeye etkisi ile ilgili
olarak öğrenciler;
4.1.Gözlemleri sonucunda
egzersizin nabza etkisini
fark eder (BSB-1).
4.2. Egzersiz sonucu nabız ile
ilgili elde ettiği verileri
kaydeder ve yorumlar
(BSB-19,20,21; FTTÇ-1).
4.3.Gözlemleri sonucunda
egzersizin soluk alıp verme
sıklığına etkisini fark eder
(BSB-1).
4.4. Gözlem ve araştırmaları
sonucunda egzersiz, soluk
alıp verme ve nabız
arasında ilişki kurar (BSB-
1,19,23).
4.5. Egzersiz dışında nabız ve
soluk alıp verme sıklığına
etki eden etkenleri belirtir.
Nabız ve Egzersiz
Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her gruptan bir öğrenci seçilir. Bu öğrencilerin
dinlenme durumunda nabzı sayılır ve kaydedilir. Aynı öğrenciler bahçede veya uygun bir
ortamda 1dk koştuktan sonra, nabızları tekrar sayılarak kaydedilir. Öğrencilerden 2 ve 3 dk
koştuktan sonra nabız sayılarının ne olabileceğini tahmin etmeleri istenir. Seçilen öğrenciler
dinlendirildikten sonra 2 dk koşturulur ve nabızları tekrar sayılarak kaydedilir. Aynı işlem 3
dakikalık koşu için tekrar ettirilir. Elde edilen veriler kullanılarak sütun grafiği çizilir, grafik
yorumlanır. Gruplar arasındaki bulguların farklılık ve benzerlikleri tartışmaya açılır.
Öğrencilerin tahmin yoluyla buldukları sonuçlar karşılaştırılır (Not: Nabız sayım süresi 1 dk
olarak alınacaktır) (4.1; 4.2; 4.4), (BSB-1, 17, 19, 20, 21, 22, 23; FTTÇ-1).
Soluk Alıp Verme ve Egzersiz
Egzersiz ile soluk alıp verme sıklığı arasındaki ilişkiyi gözlemleyebilmek için, sınıftan bir
öğrenci seçilir. Bu öğrencinin dinlenme durumundaki soluk alıp verme sıklığı gözlenir. Aynı
öğrenci okul bahçesinde 2 dk koşturulduktan sonraki soluk alıp verme sıklığı gözlenerek
aradaki fark tartışılır
(4.3; 4.4), (BSB-1, 22, 23).
[!] 4.4 Bu konu ile ilgili olarak yapılan
etkinliklerde sağlık sorunu (astım, kalp
rahatsızlığı vb.) olan öğrenciler dikkate
alınır.
[!] 4.4 Grafik çizimlerinde yatay eksene
egzersiz süreleri (dinlenme durumu, 1dk,
2 ve 3.dk), dikey eksene ise nabız sayısı
yazılır.
[!] 4.5 Nabız, soluk alıp verme hızına
egzersiz dışında etki eden faktörler için
heyecan, korku, sevinç ve yük taşıma
örnekleri verilir.
4.2 kazanımı için Matematik dersi
“Sütun Grafiği” alt öğrenme alanı
(Kazanım 1 ).
Çoktan Seçmeli
Performans Değerlendirme

4.Sınıf Üniteler
66
F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri
Etkinlik Numarası : 1
Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 1.6; 1.7;1.8; 1.9; 2.4
Aşağıdaki sorulardan herhangi birini seçerek düşüncelerinizi yazınız.
1. İskeletimiz olmasaydı ne olurdu?
2. Düzenli olarak spor yapmanın kas ve kemik gelişimine etkileri neler olabilir?
3. Doğru soluk alıp verme niçin önemlidir?
Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli
İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1
Yukarıdaki sütun grafiğinde Buğra adlı öğrencinin bir koşu esnasında birer dakika ara ile
nabız sayıları verilmektedir.
Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
a) 1. dakikadaki nabız sayısı en azdır.
b) 1. dakikadan 3. dakikaya kadar nabız sayısı artmaktadır.
c) 3. dakikadan sonra nabız sayısı artışı durmuştur.
d) Koşma süresi ile nabız sayısı arasında bir ilişki yoktur.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1.dakika 2.dakika 3.dakika 4.dakika
Nabız Sayısı

4.Sınıf Üniteler
67
Etkinlik Adı : Kelime İlişkilendirme
İlgili Olduğu Kazanımlar : (Anahtar kelimelerle ilgili tüm kazanımları kapsar)
Öğrencilere her biri ayrı sayfada olmak üzere iskelet, kas, soluk alıp verme, egzersiz,
nabız, kalp anahtar kelimeleri verilir. Öğretmen, zamanı kontrol ederek öğrencilerden her
anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelime/kelimeleri 45 sn içerisinde yazmalarını ister.
Öğretmen; i) söylenen kelimelerin niteliği hakkında sorular sorabilir, ii) her anahtar kelimenin
çağrıştırdığı kelimelerin sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakabilir, iii) öğrencilerden
anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimeleri içeren anlamlı cümleler kurmasını isteyebilir. Bu
şekilde üretilen kelimelerin sayısı ve niteliği (Üretilen kelimeler anlamlı mı, anlamsız mı?),
kelimeler arasında ilişkiyi anlama açısından önemlidir.
Etkinlik Adı : Bulmaca
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.4; 1.7; 1.8; 2.1; 3.1; 3.2
Aşağıdaki tanımlamalara karşılık gelen sözcükleri bulunuz. Bu sözcükleri bulmacadaki ilgili
kutucuklara yerleştiriniz.
1- Vücudun dik durmasını sağlayan yapıdır.
2- Kemiklerin birbirine bağlanmasını sağlar.
3- Vücuda kan pompalar.
4- Kasılma ve gevşeme ile vücudun hareketini sağlar.
5- Kanın vücutta iletimini sağlar.
6- Soluk alıp vermeyi sağlayan iç organımızdır.
7- Kas ve kemiklerin sağlıklı gelişmesinde etkili olan dış faktördür.
1↓ 5↓ 7↓
2→
4↓ 6→
3→

4.Sınıf Üniteler
68
Etkinlik Adı : Eşleştirme
İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2
Yandaki şekilde verilen sayılar ile soluk alıp vermeyi sağlayan
yapıları eşleştiriniz.
…………………Akciğer
………………….Gırtlak
………………….Soluk Borusu

4.Sınıf Üniteler
69
Etkinlik Adı : Kes-Yapıştır-İsimlendir-Keşfet
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 1.3; 1.4
Arkeologlar, bir araştırma sonucu yıllar önce yaşamış bir canlıya ait kemikler buldular.
Aşağıda bu kemikler karışık olarak verilmiştir.
1. Verilen bu iskeletin farklı parçalarını kesiniz.
2. Kestiğiniz parçaları beyaz bir kâğıt üzerine yapıştırarak tam bir iskelet oluşturunuz.
3. İskeletteki kemiklerin yanına uzun, kısa veya yassı kemik çeşitlerinden hangisine ait olduğunu
yazınız.
4. Kemikler arasındaki eklem yerlerini gösteriniz.

70
Etkinlik Adı : Performans Değerlendirme
İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.4
Nabız ile ilgili bu performans değerlendirmede gereken materyaller; zamanı belirlemek
amacı ile saniyeyi açık gösteren bir saat (veya istediğinizde saniyeyi durdurabileceğiniz bir saat)
ve 20-25 cm yüksekliğinde merdiven tipinde sabit bir yükseltidir. Kısa bir zaman aralığında
yapılabilecek bu etkinlik; öğrencilerin i) uygun aralıklarla veri toplama ve kaydetme, ii)
verilerdeki eğilimleri veya değişimleri belirtme ve özetleme, iii) vücudumuz ile ilgili bilgileri
elde edilen verileri yorumlama ve açıklama becerilerini değerlendirmeye yöneliktir.
Etkinliğe başlamadan önce öğretmenlerin öğrencilere nabızlarını nasıl bulabileceklerini ve
nabız sayımının nasıl yapılabileceğini göstermesi ve öğrencilerin bunları uygulamasını sağlaması
gereklidir (Not: Solunum veya kalp ile ilgili problemi olabilecek öğrenciler bu etkinlikte yer
almayabilir.).
Bu etkinlikte, beş dakika içinde merdivenlerden iniş ve çıkışınıza bağlı olarak nabız
sayınızın nasıl değiştiğini bulmanız gerekmektedir.
Ne yapacaksınız:
1- Sol bileğinizdeki ana damara sağ elinizin baş parmağı hariç diğer parmaklarını koyarak
nabzının tespit ediniz (Eğer bulamadıysanız öğretmeninizden yardım isteyiniz).
2- Nabzınızı 10 saniye süreyle sayınız. Tespit ettiğiniz sayıyı yazınız.
3- Beş dakika boyunca öğretmeninizin tespit ettiği merdiven veya yükseltiden inip çıkınız ve bu
esnada her bir dakika aralığında nabzınızı 10 saniye süreyle sayarak tespit ettiğiniz rakamı
yazınız.
4- Bir tablo hazırlayınız. Bu tabloda ölçtüğünüz her zaman aralığını ve bu zaman aralığında
tespit ettiğiniz rakamı yazınız.
5- Beş dakika boyunca yaptığınız hareketler sırasında nabız sayınızda nasıl bir değişme oldu?
Açıklayınız.
6- Nabız sayınızın neden değiştiğini düşünüyorsunuz? Açıklayınız.

71
Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim
2. Ünite : Maddeyi Tanıyalım
A. Genel Bakış
Öğrenciler, Hayat Bilgisi dersi kapsamında, birinci sınıftan itibaren, çeşitli madde,
cisim, malzeme ve eşyalarla tanışmış; onlarla ilgili büyük-küçük, renkli-renksiz, sıcak-soğuk,
kokulu-kokusuz, vb. kavram çiftleri ile alıştırmalar yapmış durumdadır. Bu ünitede, anılan
nitelemelere dayanarak katı-sıvı-gaz, madde-cisim-malzeme-eşya, doğal madde-işlenmiş
madde-yapay madde kavramları sezdirilecek; bu arada, yeni niteleme özellikleri sunulup
öğrencilerin madde tanıtım yetileri geliştirilecek; kütle ve hacim büyüklükleri öğrenci
tarafından ölçülüp sonuçların ifadesi için alıştırma yapılacaktır. Ayrıca öğrencinin, farklı
sıcaklıkta maddeler arasındaki etkileşimi keşfederek ısıyı “sıcaktan soğuğa bir akış”
düzeyinde sezmesi hedeflenmiştir. Ünitenin sonunda saf madde, karışım, çözünme, çözelti,
ayırma, vb. kavramlara seziş, keşif ve tasarlama düzeyinde giriş yapılmaktadır. Böylece,
ölçülebilir ve ayırt edici özellikler konusu için bir alt yapı oluşturulmuştur.
Anılan kavramlar işlenirken kaynakların bilinçli ve ölçülü kullanımı, doğal çevrenin
temiz tutulması, mıknatıslık özelliğinin çöplerin değerlendirilmesinde uygulanışı, sıvıların
şekil alma özelliklerinin döküm teknolojisi açısından önemi gibi FTTÇ becerileri ile doğrudan
ilgili değinmeler yer almaktadır. Sınıflandırma, problem çözme, tasarlama, ölçme, veri
toplama, kaydetme, sunma ve yorumlama, matematik ilişki kurma gibi BSB katkıları da
gözetilmiştir.
Ünite işlenirken öğrencilerin uygun aralıklarla, öğrenecekleri kavramlar için alt yapı
oluşturan nitelikteki mevcut bilgi ve deneyimlerini hatırlamaları, yeniden düzenlemeleri ve
hazır oluş düzeylerinin öğretmence tespit edilmesi amacıyla, ön bilgi yoklama aktiviteleri
öngörülmüştür. Maddelerin tanıtıcı özelliklerinin işlenişinde, sınıf ortamına uygun, zihnin
yaşayarak yapılanması hedefli, bireysel farklılıkları da yer yer gözeten aktiviteler
önerilmektedir. Maddenin mikro yapısına girilmemekle birlikte, mikro yapı ile makro
özellikler arasında ilişki kurmaya yardımcı iki benzetim aktivitesi teklif edilmiştir. Öğretim ve
değerlendirme etkinlikleri arasında kavram ilişkilendirme, istasyon, kavram haritası, akran
değerlendirme, poster ve proje tipleri ağırlıktadır.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitenin amacı, öğrencilerin maddeyi ve onun değişik formlarını nitelerken
kullandıkları kavramlarla tanışması, bu kavramlarla doğru betimlemeler yapması, maddenin
iki temel özelliği olan kütle ve hacim büyüklükleri üzerinde ölçme ve sonuç bildirme
alıştırmaları yaparak ölçülür nitelikler fikrine aşinalık kazanması, maddenin değişimi ve
maddelerin etkileşmesi konularına en basit düzeyde bir giriş yapmasıdır.
Bu ünite, en yakın çevrede yer alan madde, cisim, malzeme ve eşyalara ilişkin
kavramların doğrudan deneyim yoluyla sezdirilmesi, bu deneyimler sırasında bilimsel
bakışın bazı temel yönlerinin hissettirilmesi, bireyin kendi beş duyusu yoluyla maddesel
olayları doğrudan keşfi; bu yolla, bilinçli tüketim, çevreye duyarlılık, tarafsız gözlem ve
deney, basit kavram ve araçlarla problem çözme, veri toplama, sunma ve yorumlama
odaklıdır.

72
• Çevremizde Sayısız Maddeler Vardır
Maddeyi Nasıl Niteleriz?
Madde-Cisim-Malzeme-Eşya
• Maddenin Hâlleri
• Maddenin Ölçülebilir Özellikleri
Kütle
Hacim
• Maddenin Değişimi
İnsanlar İşleyerek Maddeyi Değiştirirler (Doğallık, Yapaylık)
Doğa Olayları Maddeyi Değiştirir
• Maddenin Isı Etkisi ile Değişimi
Isınma-Soğuma
Hâl Değişimi
Bozunma
• Maddeler Doğada Karışık Hâldedir
Saf Madde-Karışım
Çözeltiler-Çözünme
• Karışımlar Ayrılabilir mi?
Süzme
Mıknatısla Ayırma
Buharlaştırma

73
D. Ünitenin Kavram Haritası
ifade edilir ifade edilir ifade edilirolabilirbenzer
örnektir
birden fazla
içerirolur
oluşumunu
açıklar
yoluyla
ayrılamaz
örnektir
yoluyla
ayrılabilir
yoluyla
ayrılabiliryoluyla
ayrılabilir
olabilir
adlandırılır
adlandırılır
adlandırlır
olabilirolabilirolabilir
olabilir
değişir
değişir
olabilir
olabilir
olabilir
neden olur
neden olur
örnektir
sahiptir sahiptir ölçülür
sahiptir örnektirMADDE
KatıSıvıGaz
kg-g L-mL oCKüçük taneli
Doğa
olayları
Yağmur
Rüzgar
Isı
Bozunma
Karışım Saf maddeÇözeltiÇözünme
Süzme
Erime
Donma
Hal değişimi
Mıknatıs tarafından çekilen-çekilmeyen
Suda yüzen-batan
Su geçiren-geçirmeyen
Suda çözünen-çözünmeyen
Yapay
Kokulu-kokusuz
Pürüzlü-pürüzsüz
Esnek-berk
Saydam-opak
Parlak-mat
Kütle Hacim Sıcaklık
Hava
Mıknatıs
Buharlaştırma
Niteleme
Özellikleri
İşlenmiş
Doğal
Eşya
Cisim
Malzeme
dönüşürdönüşür

74
E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER
ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM
MADDEYİTANIYALIM
1. Madde, cisim, malzeme ve eşya
kavramlarıyla ilgili olarak
öğrenciler;
1.1. Maddeleri beş duyu organı ile fark
edilen özellikleri ile niteler (BSB-1,
2, 3, 4).
1.2. Maddeleri beş duyu organı ile fark
edilen özelliklerine göre sınıflandırır
(BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).
1.3. Varlıkların sınıflandırılmasında
belirsizlik olabileceğinin farkına
varır (FTTÇ-2).
1.4. Anlaşmazlık hâlinde bilimin
önemini kavrar; Atatürk’ün akıl ve
bilim ile sorunlara nasıl yaklaştığını
açıklar (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2).
1.5. Madde, cisim, malzeme, eşya, alet
vb. kavramları cümle içinde doğru
olarak kullanır (BSB-3, 4, 5, 6).
Evde-Okulda Kullandıklarımız
Öğrenciler, ön bilgilerini kullanarak saydam-opak, parlak-mat, sert-yumuşak, esnek-berk,
kırılgan-sağlam, su geçiren-su geçirmeyen, kokulu-kokusuz, katı-sıvı, vb. kavram çiftleri ile
madde, malzeme, cisim ve eşyaları niteleyen metin yazar (1.1; 1.2; 1.3).
Ne Nedir, Nasıl Bileceğiz?
Öğrenciler, sınıfa getirilen cisim, eşya, malzeme, alet türünden çok sayıda varlığı, madde, cisim,
eşya, malzeme, alet başlıklı beş sütunda gruplandırır. Gruplandırma sırasında öğretmen, aynı
varlığın birden çok şey olabileceğini hatırlatır.
Varlık
Adı
Madde Cisim Malzeme Eşya Alet Özellikleri
Porselen
fincan
Sert, parlak, kırılgan,
su geçirmeyen...
Un Beyaz, küçük taneli...
Zeytin
yağı
Tornavida
.....
Seçilen madde, malzeme, cisim ve eşyanın bu gruplardan hangisine girdiğine dair öğrencilerin
tartışmaları istenir
Öğrenci gruplarının hazırladığı listeler karşılaştırılır. Seçilen maddenin eşya mı, malzeme mi,
cisim mi olduğu konusunda grupların ayrılıklara düşmesi muhtemeldir. Öğretmen, fikir birliği
oluşmayan durumlar için sınıf içinde ortak tartışma açar. Bu tartışma sırasında kesinlikle
yönlendirme yapılmaz.
Üzerinde anlaşma sağlanmayan sınıflandırmaların tanım eksikliğinden kaynaklandığı
öğretmence vurgulanır. Her terim için sınıf içinde bir tanım geliştirme denemesi yapılır.
Örneğin; “Eşya: Bir işimize yaradığı için evde, okulda veya yanımızda bulundurduğumuz
nesne.”, “Alet: Cisimlere şekil vermek veya onlar üzerinde bir iş yapmak için kullandığımız
nesne.”, “Malzeme: Birçoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz
maddeler.” şeklinde tanımlanabilir.
Bu tanımlamalardan sonra hazırlanan listeler yeniden gözden geçirilir. Sorunların nasıl ortadan
kalktığı görüldükten sonra, yapılan işin akılcılık ve bilimsellik ilkelerine uymak anlamına
geldiği belirtilir. Konu Atatürk’ün sorunlara yaklaşımıyla ilişkilendirilerek Atatürk’ün sorun
çözme tekniğinin üstünlüğü vurgulanır (1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5; 1.9).
[!] 1.3 Bir maddenin cisim, eşya ya da
malzeme olduğu gibi tereddüte düşülen
hâllerde, bu kavramlar arasında çok
keskin bir sınır olmadığı, bunların
kullanıldığı yere göre farklı isimler
alabildiği, bazı durumlarda birinin yerine
ötekinin de kullanıldığı vurgulanır.
Kariyer Bilinci Geliştirme: Maddenin
malzemeye, cisme ve eşyaya
dönüşmesiyle ilgili mesleklere
kuyumculuk, marangozluk ve
heykeltıraşlık örnek verilebilir.
1.2 kazanımı için Türkçe dersi
Dinleme öğrenme alanı; Dinlediğini
Anlama (Kazanım 27)
[!] 1.3,1.4,1.9 Maddeleri sınıflamada
ortaya çıkabilecek belirsizlikleri
gidermek için ölçmenin, bilimsel
yaklaşımın ve akılcılığın önemi
vurgulanıp buradan, Atatürkçülük ile
ilgili 1.9 kazanımına geçilebilir.
1.4 kazanımı ile ilgili “Ne Nedir,
Nasıl Bileceğiz?” etkinliğinin arkasından
Atatürk’ün kişiliğinin ilgili yönünü
açıklayan bir okuma parçası verilir.
[!] Atatürkçülük ile ilgili konular
(1.4,1.9-1)
[!] 1.5 Malzeme, eşya ve alet kavramları
ilgili maddenin işlevi temelinde verilir;
araç ve gereç kavramlarının kullanıldığı
ara durumlar örneklendirilir.
Öğrenci Değerlendirme Formu
Akran Değerlendirme Formu
Madde-Malzeme-Cisim-Eşya
: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme
(Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

75
MADDEYİTANIYALIM
1.6. Mıknatıslar tarafından çekilen ve
çekilmeyen maddeleri ayırt eder (BSB-5,
6, 15).
1.7. Maddeleri suda yüzme - suda batma,
ıslanma - kuru kalma, su çekme -
çekmeme özelliklerine göre sınıflandırır
(BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).
1.8. Maddelerin özellikleri ile gündelik
hayatta kullanım alanları arasında ilişki
kurar (FTTÇ-4).
1.9. Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği
önemi fark eder.
Mıknatısın Etkisi
Masanın üzerine cam, ahşap, plastik, demir, nikel, bakır, alüminyum, gümüş,
altından yapılmış maddeler konulur. Öğrenciler mıknatıs ile bu maddeleri
çekmeyi deneyerek mıknatıs tarafından çekilen ve çekilmeyen maddelerin
listesini oluşturur (1.6).
Suyu Çekenler-Suda Islananlar
Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak gruplara her biri aynı büyüklükte temizlik
bezi, kâğıt mendil, plastik (poşet, vb.), pamuklu kumaş, fotokopi kâğıdı gibi
bazıları suyu çeken, bazıları da suyu çekmeyen çeşitli malzemeler verilir.
Öğrenciler, malzemeleri kuru hâldeyken dokunarak gözlemlerini kaydeder.
Yere su döküldüğünde ne ile temizlenebileceği sorulur. Öğrenciler tahminlerini
söyledikten sonra deneyerek gözlemlerini not eder. Grupların ulaştığı sonuçlar
sınıfta tartışılır (1.7).
Yüzen Batan Maddeler
Küçük gruplar hâlinde oturan öğrencilere, suda batan ve batmayan çeşitli
madde örnekleri (taş, mantar tıpa, kâğıt, zeytinyağı vb.) verilir. Öğrenciler, bu
maddeleri suya atarak batanları ve batmayanları not eder; her grubu ayrı ayrı
listeler (1.7).
Ne Nerede Kullanılır?
Sınıfa çeşitli özellikte pek çok eşya ve malzeme örneği getirilir. Öğrenciler, bu
eşya ve malzemelerin hangi maddelerden yapılmış olabileceğini tahmin eder.
Söz konusu eşya ve malzemelerin yapımında belli bir maddenin kullanılmış
olmasının sebepleri üzerinde fikir yürütür. Öğretmen, malzemenin özellikleri
ile nesnenin işlevi arasındaki ilişkileri vurgular (1.8).
1.7 Yüzme ve batmanın sebebi ve
yoğunluk ile ilişkisi 5. sınıf Fen ve Teknoloji
Ünite 2’de ele alınacaktır.
1.8 Şemsiye yapımı” öğrencilere proje
konusu olarak verilebilir.
Kavram Haritası Oluşturma
İstasyon
Maddeler Nasıl Değişir?
Bulmaca

76
MADDEYİTANIYALIM
2. Katıların, sıvıların ve gazların temel
özellikleriyle ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Katıların belirli bir şekli olduğunu fark
eder (BSB-1, 2, 4, 5).
2.2. Sıvıların, konuldukları kabın şeklini
aldığını farkına varır (BSB-1, 2, 4, 5).
2.3. Küçük taneli katıların sıvılara benzer
davrandığını fark eder (BSB-1, 2, 4, 5).
2.4. Havanın varlığını nasıl fark
edebileceğini açıklar (BSB-1, 8).
2.5. Gazların bulundukları ortamda
yayıldığını gösteren deney tasarlar
(BSB-14, 15; FTTÇ-2 ).
2.6. Gazların, çok küçük gözeneklerden
kaçabildiğini gösteren deney tasarlar
(BSB. 14, 15; FTTÇ-2).
2.7. Maddeleri, katı, sıvı ve gaz hâllerine
göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6).
Mutfakta Ne Çok Madde Var!
Öğrenciler, önceki bilgilerini kullanarak mutfakta kullanılan katı, sıvı ve gaz hâlindeki
maddeleri listeler.
Maddenin Hâlleri ve Özellikleri
Tuz, şeker, pirinç, silgi, kalem, plastik veya cam bardak gibi katılar; su, zeytin yağı, süt
gibi sıvılar ve hava dolu balon masanın üzerine konur. Öğrenciler bunları inceler ve
özelliklerini kaydeder. Balonu farklı şekillere sokarlar. Öğrencilerden katı ve sıvı
maddeleri farklı kaplara boşaltmaları istenerek katı, sıvı ve gazların neden farklı
davrandıkları tartışmaya açılır. Öğrenciler, bu tartışmada katıların belli şeklinin
olduğunu, şeker, tuz gibi küçük taneli katıların tanelerinin genel katı kavramına
uyduğunu; ama sıvı gibi aktıklarını, sıvıların akma özellikleri sebebi ile konulduğu
kabın şeklini aldığını fark eder (2.1; 2.2; 2.3; 2.7).
Havadan Kaçış Yok
Öğrenciler, ellerine aldıkları bir kartonu sallayarak veya yanaklarını şişirerek havanın
varlığını hissederler (2.4; 2.7).
Şişenin İçinden Çıkan Ne?
Öğrenciler, içi boş küçük bir şişeyi içi su dolu geniş bir kaba, önce şişenin ağzı aşağı
gelecek şekilde dik olarak daha sonra şişenin ağzı yukarı gelecek şekilde dik ve/veya
eğik olarak batırırlar. Şişe baş aşağı konumda iken suyun neden dolmadığını tartışırlar.
Öğretmen, havanın da bir yer kapladığını ve kendi bölgesine suyu yaklaştırmadığını
vurgular. Buradan, havanın var olduğu çıkarımı yapılır. Şişe ağzı yukarı dönünce, çıkan
kabarcıkların hava olduğu, içeri dolan suyun ancak hava çıktıktan sonra şişeye
girebildiği, bu yüzden suyun şişeye girebilmesi için havanın çıkmasının beklenmesi
gerektiği vurgulanır (2.4; 2.7).
Kokunun Yayılması
Yumurta büyüklüğünde bir pamuk parçasına kolonya vb. keskin kokulu uçucu bir sıvı
emdirilir, pamuk parçası öğrencilerden uzağa konur. Koku hissedenin parmak
kaldırması istenir. Öğrenciler, şişeye yakın ve uzak öğrencilerin kokuyu hissettikleri
zamanları not ederler. Kokunun nasıl ulaştığı ve ulaşma zamanı arasındaki fark
tartışmaya açılır. Pamuk kuruduğu zaman, emdirilen sıvının nereye gitmiş olabileceği
sorulup tartışılır; sıvının buhara dönüşmesi vurgulanır (2.4; 2.5; 2.6; 2.7).
Gazı Hapsetmek Zordur
Öğrenciler, toplu iğne batırılmış bir balonu şişirirler. Balon şişirildikten sonra havanın
toplu iğne ile açılan delikten çıkışı izlenir. Aynı balona su konularak suyun sızma
özelliğinin çok daha az olduğu gözlemlenir ve vurgulanır (2.5; 2.6).
[!] 2.4 Gazların var olduğu ve
madde olduğu gerçeği vurgulanır.
2.1-2.7 Maddenin tanecikli
doğası sezgi düzeyinde düşünülebilir;
duyusal özellikler kullanılarak
maddenin hâlleri tanıtılır.
2.4 kazanımı için Sosyal
Bilgiler dersi “Yaşadığımız Yer”
ünitesi (Kazanım 5).
2.4 “Vücudumuz Bilmecesini
Çözelim” ünitesinde soluk-alıp
verme ile ilişki kurularak havanın
varlığı sezdirilir.
Bulmaca
Boşluk Doldurma
: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle İlişkilendirme

77
MADDEYİTANIYALIM
3. Hacim ve kütle kavramları ve
birimleri ile ilgili olarak öğrenciler;
3.1. Katı ve sıvı maddelerin kütlelerini
ölçer; g ve kg cinsinden ifade eder
(BSB-15, 16, 17, 18, 20).
3.2. Gazların kütlesinin olduğunu
göstermek için deney tasarlar (BSB-
14, 15, 16; FTTÇ-2).
3.3. Kütle birimlerini (kg-g/g-kg)
birbirine çevirir (BSB-18).
3.4. Sıvıların hacimlerini ölçüp L ve mL
cinsinden belirtir (BSB-15, 16, 17,
18, 20).
3.5. Hacim birimlerini (L-mL/mL-L)
birbirine çevirir (BSB-18).
3.6. Katıların hacmini ölçmek için
yöntem önerir; bu yöntemle bir
katının hacmini ölçer (BSB-14, 15,
16, 17, 18, 20).
Terazi Neyi Tartar?
Öğrenciler, farklı büyüklüklerde çeşitli metal, tahta veya plastik cisimleri terazide
tartar. Her birinin içerdiği madde miktarının farklı olduğu, kütle farkı ile gösterilir.
Öğrenci, kütle kavramını sezerek anlar (3.1; 3.3).
Dara ve Net Kütle
Öğrenciler, bir cam kabı önce boş, sonra içine herhangi bir sıvı (su, meyve suyu, çay,
kola vb. ) koyup tartarlar. Böylece sıvının kütlesi hesaplanır (3.1; 3.3).
Havayı Tartmak
Öğrenciler kauçuk içli bir voleybol topunu önce boş halde iken,daha sonra hava ile
iyice doldurduktan sonra tartarlar. Kaydettikleri ölçme sonuçlarının niçin farklı
olduğu sınıfta tartışılır (3.2; 3.3).
Tartmak Zor ise “Ölçek” Var!
“Bir litre süt ne demektir?”, “Nasıl ölçülür?”, “Bir kilogram süt ile bir litre süt
arasındaki fark nedir?” gibi sorular sorularak öğrencilerin hacim konusundaki ön
bilgileri araştırılıp bunlar tahtaya yazılır. Sınıfın ortasına bütün öğrencilerin içine
sığmayacağı bir bardak şekli çizilir. Öğrencilerden bu şeklin üzerinde durmaları
istenir. Bazı öğrencilerin yer bulamamasından faydalanarak hacmin, yer kaplamak
olduğu gerçeği sezdirilir. Öğrenciler, dereceli silindir ile bir bardak suyun, bir kutu
meyve suyunun kaç mL geldiğini ölçerler (3.4; 3.5).
Ölçü Kabı Yapalım
Öğrenciler, boş, silindirik ve konik gövdeli kaplara, bilinen hacimlerde su doldurarak
kabın dışından taksimat çizgileri işaretlerler. Belli bir hacmin karşılığı durumundaki
yükseklikler belli olunca diğer taksimat çizgilerinin yeni hacimler ölçmeden
işaretlenip işaretlenemeyeceği tartışılır. Silindirin geometrisinin düzgünlüğü ile
yapılan taksimatlandırma işinin doğruluğu arasındaki ilişki bir beyin fırtınasıyla
irdelenir (3.4).
Biraz da Problem Çözelim!
Öğrenciler, gruplar hâlinde, öğretmen tarafından kurgulanmış g-kg, kg-g, L-mL ve
mL-L dönüşümlerini içeren problemleri çözerler (3.3; 3.5).
Katıların Hacmi
Öğrenciler, dereceli bir kapta bulunan su içine düzgün veya düzgün olmayan çeşitli
katılar atarak su seviyesindeki yükselmeyi gözlemlerler. Su seviyesindeki
yükselmenin nedeni tartışılır. Son hacimden ilk hacim çıkarılarak katının hacmi
bulunur. Bu yöntemin genelliği vurgulanır (3.6).
[!] 3.2 Balonlarla gaz kütlesini tartma,
problem çıkarabilir. Havanın kaldırma
kuvveti nedeniyle, az basınçlı gazların
doğrudan tartılması problemlidir.
“Tartma” alt öğrenme alanı (Kazanım
2).
“Sıvıları Ölçme” alt öğrenme alanı
(Kazanım 2).
3.4, 3.6 cm3
, dm3
, m3
gibi hacim
birimleri bu düzeyde anlaşılması zor
birimlerdir.
[!] 3.3, 3.5 g-kg ve mL-L çevriminde
500’ün katları olan sayılar tercih edilir
Akran Değerlendirme
Bulmaca

78
MADDEYİTANIYALIM
3.7. Ölçü birimlerinde uluslar arası sistemi
kabul etmenin insan ilişkileri ve ticaret
açısından önemini açıklar (FTTÇ-4, 5,
27).
Her Yerde Aynı Birim
Öğrenciler kütle ve hacim için herkesin ayrı bir ölçü birimi kullanması hâlinde
çıkabilecek kargaşayı topluca tartışırlar. Öğretmen, bugün kullandığımız
uluslar arası birimlerin kabul edilişinden önce karşılaşılan ticarî zorlukları
anlatır.
Öğrenciler, Cumhuriyet döneminde, Atatürk’ün önderliğinde bugünkü ölçü
birimlerinin kabul edilişinin anlam ve önemi ile ilgili bir kompozisyon yazar
veya bir poster hazırlar (3.7).
[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (3.7 -1)
[!] 3.7 Cumhuriyet inkılaplarından, ölçü ve
tartıların uluslar arası ölçü ve tartılarla
uyumlu hale getirilmesi ile ilgili bir okuma
parçası ile verilebilir.

79
MADDEYİTANIYALIM
4. Doğal-işlenmiş-yapay madde ayrımı ile
ilgili olarak öğrenciler;
4.1. Doğal, işlenmiş ve yapay madde
kavramlarını ayırt eder (BSB-4, 5, 6;
FTTÇ-3, 15, 31).
4.2. Doğal, işlenmiş ve yapay tüketim
maddelerine örnekler verir (FTTÇ-3, 15).
4.3. Doğa olaylarından rüzgâr, akarsu,
yağmur ve buzlanmanın madde üzerine
etkisini örnekleriyle açıklar (BSB-7, 24;
FTTÇ-24).
4.4. Doğal kaynakların neden dikkatli
tüketilmesi gerektiğini, bu konuda
insanların bilgilendirilmesinin önemini
açıklar (BSB-24; FTTÇ-18, 22, 30).
Doğal-İşlenmiş-Yapay
Öğrenciler küçük gruplar hâlinde ön bilgilerini kullanarak çevrelerindeki
maddeleri doğal, işlenmiş ve yapay şeklinde sınıflandırırlar. Bu
sınıflandırmalar, sınıfça tartışılıp doğal-işlenmiş-yapay kavramları arasındaki
fark vurgulanır (4.1).
Biz de Tahta Yapabiliriz
Öğrenciler tutkal ve odun talaşı kullanarak yapay tahta örneği üretirler. Doğal
tahta parçası ile yaptıkları tahta parçasını karşılaştırıp doğal-yapay arasındaki
farkı tartışırlar. Doğal-işlenmiş-yapay ayrımında ara durumlar (pastörize süt,
cilâlı tahta, beton vb.) üzerinde durularak dünyamızın hep siyah ve
beyazlardan oluşmadığı gerçeği sezgisel olarak kavratılır (4.1).
Her Şeyi Tüketme Hakkımız Yok
Öğrencilere “doğal kaynaklar ve doğal kaynakların dikkatli tüketilmesi”
konusu ile ilgili bir araştırma ödevi verilir. Öğrenciler, ödevlerini sınıfta sunar.
Doğal kaynaklarımızın sınırlı olduğu ve tutumlu kullanma gereği vurgulanır
(4.2; 4.4).
Rüzgârın, Karın, Yağmurun Maddeye Etkisi
Öğrenciler, kaldırım taşları, tarihî eserler, yakın çevrelerinde gördükleri eski
yapılar, dağlar, vb. üzerinde meydana gelen aşınmaların sebepleri hakkında
tartışır. Rüzgâr, yağmur, sıcaklık değişimi, erime-donma gibi olayların açık
havadaki maddeleri değiştirdiği vurgulanır (4.3).
Yenilenebilir ve yenilenemez kaynak
kavramları bu düzey için erkendir. Bu
kavramlara Fen ve Teknoloji dersi Canlılar
ve Hayat öğrenme alanında üst sınıflarda
girilecektir.
4.1 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi ,
“Üretimden Tüketime” ünitesi (Kazanım 6)
Girişimcilik (4.1, 4.2 – 26).
4.2 Fen ve Teknoloji dersi “Işık ve Ses”
ünitesinde yer alan “Doğal ve Yapay Işık
Kaynakları” konusu ile ilişkilendirilir.
İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.4 – 33).
4.3 kazanımı için Türkçe dersi Görsel
Okuma ve Görsel Sunum öğrenme alanı,
Görsel Okuma (Kazanım 10).
“Peri bacalarının nasıl oluştuğu” ile
ilgili olarak poster çalışması verilebilir.
Bulmaca

80
MADDEYİTANIYALIM
5. Maddenin hâlleri arasındaki dönüşüm
ile ilgili olarak öğrenciler;
5.1. Farklı maddelerin sıcaklığını termometre
ile ölçer ve o
C ile ifade eder (BSB-16,
17, 18, 20; FTTÇ-13, 31).
5.2. Sıcak ve soğuk maddelerin teması
sırasında meydana gelen sıcaklık
değişimlerini gösteren deney tasarlar
(BSB-7, 14, 15, 22, 23).
5.3. Isınma-soğuma sürecinin ısı alışverişi ile
gerçekleştiği çıkarımını yapar (BSB-2,
23; FTTÇ-16).
Sıcaktan Daha Sıcak-Soğuktan Daha Soğuk
Öğrenciler, cıvalı veya alkollü termometre ile sınıf havasının, bahçenin,
musluk suyunun, buzlu suyun ve kendi vücutlarının sıcaklığını ölçüp ortamı ve
sıcaklığı bir tabloya kaydederler. Ölçtükleri değerler ile bir sütun grafiği
oluştururlar. Grafikteki verilere dayanarak neyin sıcaklığının daha yüksek
olduğu irdelenir. Sıcaklık değeri ile sıcak-soğuk nitelemeleri arasında ilişki
kurulur (5.1, BSB-21).
Isı Akıyor
Öğrenciler, gruplar oluşturur ve her grup bir büyük kâse ve bu kâsenin içine
girebilecek boyutta bir kavanoz temin eder. Kâseye yeni kaynamış su,
kavanoza ise musluk suyu konularak bunların sıcaklıkları ölçülüp kaydedilir.
Kavanoz büyük kâsenin içine konur ve bir süre (5-10 dak) bekletildikten sonra
her iki suda da sıcaklık ölçümü yapılır. Öğrenciler gözlemlerini kaydeder.
‘Başlangıçta soğuk olan suya ne oldu?’ ve ‘Başlangıçta sıcak olan suya ne
oldu?’ sorularına cevap aranır. Sıcak suyun soğuk suya ne verdiği ve soğuk
suyun sıcak sudan ne aldığı ayrıca tartışmaya açılır. Alınıp-verilenin ısı,
yükselip-alçalanın sıcaklık olduğu vurgulanır. Termometreden okunan
büyüklüğün sıcaklık olduğu, akan ısının bu deneyde ölçülmediği belirtilir (5.2;
5.3).
Buz da Sudur
Öğrenciler; suyun buza, buzun da suya dönüşmesi için nelerin yapılabileceği
konusunda tartışırlar. Buzun katılaşmış su olduğu vurgulanır (5.2).
5.1-5.6 Hâl değişim olayları ile ilgili
erime sıcaklığı ve kaynama sıcaklığı
kavramlarına 5. sınıfta girilecektir.
[!] 5.1 “o
C” kısaltması, “derece selsiyus”,
veya “derece” şeklinde okunur.
[!] 5.1 Bu seviyede “sıfırın altında”
nitelemesinin kullanımı yeterlidir.
??? 5.2 Öğrenciler, sıcaktan soğuğa akması
nedeniyle, ısıyı bir madde gibi algılayabilir;
bunu düzeltiniz.
??? Öğrenciler, ısı alan maddenin kütlesinin
artacağını düşünebilir, gerekirse bunu
deneyerek düzeltiniz.
: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle İlişkilendirme

81
MADDEYİTANIYALIM
5.4. Isının katı maddelerde yol açtığı
erime ve bozunma değişimlerini
deneyle gösterir (BSB-14, 15).
5.5. Sıvıların, soğutulduğunda katı hâle
dönüştüğünü deneyle gösterir (BSB-
14, 15).
5.6. Sıvıların şekil almasıyla
malzemelerin kalıba dökülmesi
arasında ilişki kurar (BSB-4, 5, 7, 8,
22; FTTÇ-4, 13).
Kalıba Dökmek
Öğrenciler, sütlü sade çikolataya nasıl farklı şekiller verilebileceğini tartışırlar.
Önerilenleri yapmak için hangi araç gereçlerin kullanılabileceği tartışmaya
açılır. Düşünülen araç gereçler yerine sınıfa getirilen bir metal çay tabağı ve
ispirto ocağının kullanılıp kullanılamayacağı irdelenir. 5-6 kişilik gruplar bu
araçları kullanarak sınıfa getirilen çikolatalara yeni şekil verirler. Ambalajlı
çikolataların nasıl biçimlendirilmiş olabileceği konusunda tartışma açılır.
Öğrenciler bu şekilde başka hangi ürünlerin biçimlendirilebileceğine örnek
verirler. Bu ürünlerin hepsinin çikolata gibi, sıvı iken kalıba dökülüp sonra
soğutularak biçim aldığı vurgulanır (5.2; 5.3; 5.4; 5.5; 5.6).
Mum Yanmadan Eriyebilir
Öğrenciler, 5-6 kişilik gruplar hâlinde, 2-3 g kadar beyaz mum parçasını
yüksek sıcaklığa dayanıklı deney tüplerinde, ispirto ocağı üzerinde ısıtırken
gözlemlerini yazarlar. Eriyen mumun soğutulunca ne olacağını tahmin ederek
tahminleriyle soğuma deneyinin sonucunu karşılaştırırlar. (5.4).
Her Katı Erir mi?
Öğrenci grupları, yüksek sıcaklığa dayanıklı bir cam tüpe koydukları yaklaşık
bir çay kaşığı toz şekeri, ispirto ocağı üzerinde ısıtarak, gözlemlerini rapor
hâlinde yazar ve sunarlar. Şekerin erimeden bozunduğu ısının bazı maddelerde
bozunmaya yol açtığı vurgulanır (5.4).
[!] 5.6 Kalıba dökülmüş malzemelere
örnekler verilirken diş hekimliği,
kuyumculuk ve seramik sanatçılığı ile ilişki
kurulabilir.
[!] 5.1- 5.4 Isıtmalar, öğretmen tarafından
yapılır; öğrencilerin gözlem yapması istenir.
[!] 5.4 Burada şekerin erimeden bozunduğu
gerçeği vurgulanır.
“Farklı şekillerde mumun nasıl
hazırlandığı” proje konusu olarak verilebilir.
Bulmaca
Boşluk Doldurma
Ne Kadar Sıcak-Ne Kadar Soğuk

82
MADDEYİTANIYALIM
6. Saf madde ve karışım arasındaki
farklarla ilgili olarak öğrenciler;
6.1. Birden çok saf maddenin bir araya
gelerek karışım oluşturduğunu fark eder
(BSB-7).
6.2. Karışan maddelerin karışma sonunda
kimliklerini koruduğunu deneyle gösterir
(BSB-14, 15; FTTÇ-5).
6.3. Bildiği saf ve karışık maddeleri listeler
(BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6; FTTÇ-2, 15).
6.4. Bazı maddelerin suda çözündüğünü,
bazılarının ise suda çözünmediğini fark
eder (BSB-1, 5, 7).
6.5. Suda çözünen maddenin kaybolmadığını
gösteren deney tasarlar (BSB-1, 5, 7, 14,
15; FTTÇ-2).
6.6. Erime ile çözünme arasındaki farkı
açıklar (BSB-1, 5, 7, 22; FTTÇ-5).
Önce Karıştır Sonra Ayır!
Öğrenciler; gruplar hâlinde, demir ve kükürt tozlarını kâğıt üzerinde birbirine
karıştırırlar. Karışımın görünümü, saf demir ve saf kükürt tozlarının
görünümüyle karşılaştırılır. Demirin ve kükürdün mıknatıslık özellikleri
sorulup bu karışımın nasıl ayrılabileceği irdelenir. Bir mıknatıs kullanılarak
demir tozları kükürtten ayrılır. “Demir, mıknatıs ile ayrılabildiğine göre
karışım içinde kendi kimliğini koruyor olabilir mi?” sorusu tartışılır (6.1; 6.2).
Bildiğimiz Karışımlar
Öğrenciler; gruplara ayrılarak kum-şeker, mercimek-pirinç, tuz–karabiber gibi
madde çiftlerinden karışım hazırlarlar. Hazırladıkları karışımların
görünümünü; başlangıç maddelerinin görünümüyle karşılaştırarak gözlemlerini
bir tabloya kaydederler. Gündelik hayattan böyle karışım örnekleri verirler
(6.3).
Su Her Maddeyi Sevmez
Öğrenciler, gruplar hâlinde, sınıfa getirdikleri şeker ve kum örneklerini, cam
kaplar içerisinde su ile karıştırırlar. 5-10 dakika karıştırdıktan sonra her iki
karışımın görünümü arasındaki farkları rapor ederler. Şekerin su içinde
görünmez şekilde dağılmasının çözünme, oluşan karışımın da bir çözelti
olduğu vurgulanır. Kumun suda çözünüp çözünmediği tartışmaya açılır. Suda
çözünen ve çözünmeyen başka madde örnekleri öğrenciler tarafından listelenir.
Şekerli çözeltiden birkaç damla alınarak bir saat camı üzerine konulur ve bir
kenarda bırakılır. Kenarda bırakılan çözelti kuruduktan sonra gerideki kalıntı
incelenir. Tadına bakılıp şekerin kaybolmadığı vurgulanır (6.2; 6.4; 6.5).
Bir İçecek Yapalım!
Öğrenciler; evlerinde, su, şeker, limon, portakal, elma, vanilya, kekik vb.
kullanarak değişik içecekler yaparlar. Yaptıkları içecekleri sınıfa getirerek
nasıl elde ettiklerini anlatırlar. Katılan maddelere bağlı olarak içeceklerin
lezzetlerinin de farklı olduğu vurgulanır. Örneğin; kekik, sıcak suya
karışmadığı hâlde “Kekiğin kokusu içeceğe nasıl geçer?” sorusu tartışılır.
Kekikteki bazı maddelerin suda çözünmüş olması gerektiği sonucuna
ulaşılacak şekilde bir irdeleme yapılır (6.1; 6.2; 6.3; 6.4).
Erime Başka Çözünme Başka
Katıların sıvı hâle dönüştüğü erime olayı hatırlatılarak şekerin çözünmesiyle
mumun erimesi arasındaki fark tartışmaya açılır, çözünme ve erime
kavramlarının farkı vurgulanır (6.6).
[!] 6.1, 6.3 Bu aşamada saf kavramı,
“kendinden başka madde katılmamış”
anlamında düşünülür; kimyasal anlamda
saflık vurgusuna girilmez. Ancak saf süt, saf
zeytin yağı gibi ifadelerde kullanılan saf
kelimesinin ayrı bir anlam taşıdığı açıklanır.
6.4, 6.5 Çözünürlük kavramı
kullanılmaz. “çözünme, çözücü ve çözünen”
kavramları tanım yapılmadan kullanılır.
??? 6.6 Öğrenciler çözünmeyi, erime veya
yok olma olarak algılayabilir. Çözünmenin,
çözücü içinde dağılma olduğu vurgulanır.
6.6 Erimenin ısı etkisiyle sıvı hale
dönüşme, çözünmenin sıvı içinde görünmez
boyutta çok küçük parçacıklar halinde
dağılma olduğu açıklanır.
Bulmaca
Karışan Maddeleri Ayıralım
Boşluk Doldurma

83
MADDEYİTANIYALIM
6.7. Topraktaki tuzun yağmur suları ile
çözünüp taşınmasının denizlerin
tuzluluğu ile ilişkisini kurar.
6.8. Saf madde ile karışım arasındaki farkı
açıklar.
Deniz Neden Tuzlu?
Öğrenciler; evlerinde büyük bir kavanoza, bir kaşık tuz ve yeteri kadar su
koyup çözdükten sonra bu çözeltinin 20-30 mL’lik kısmını bir bardağa aktarıp
bardakta su seviyesini işaretlerler ve evin sıcak bir köşesinde bir kenara koyup
bekletirler. Kavanozun kapağını da kapatırlar. İki günlük aralarla bardaktaki
suyu kontrol ederler. Eksilen su kadar kavanozdan çözelti eklerler. Bu işlem 8-
10 defa tekrarlandıktan sonra bardaktaki suyun tadını, kavanozdaki suyun tadı
ile karşılaştırırlar. Bulgularını yazılı olarak rapor edip sınıfta anlatırlar.
Bardaktaki tuzun buharlaşma ile kaybolup kaybolmayacağı sınıfta tartışılır.
Öğretmen, az tuzlu suyun buharlaştıkça daha tuzlu hâle dönüşeceğini,
denizlerin böyle oluştuğunu vurgular (6.7; 6.8).
6.7 Buharlaşmanın tanımına
girilmeden, günlük yaşam ile
ilişkilendirilerek kavram sezdirilir.

84
MADDEYİTANIYALIM
7. Bazı basit karışımları ayırma
yöntemleriyle ilgili olarak öğrenciler;
7.1. Uygun bazı karışımların süzme yöntemi
ile ayrılabileceğini tahmin eder (BSB-8).
7.2. Suda çözünen maddelerin süzme yöntemi
ile ayrılmayacağını, buharlaştırmanın bir
seçenek olduğunu fark eder (BSB-8).
7.3. Çöplerdeki demirli atıkların ayrılması
için yöntem önerir (BSB-14, 15;
FTTÇ- 5, 23, 28, 30).
7.4. Buharlaştırmanın bir ayırma tekniği
olduğunu hazır yiyeceklerden örnekler
vererek açıklar (BSB-7; FTTÇ-4, 13, 31).
7.5. Suda çözünmeyen maddeler karışımının
uygun hâllerde yüzdürülerek ayrılması
için yöntem önerir (BSB-7; FTTÇ-4, 13,
31).
7.6. Suda yüzdürerek ayırmanın temel
koşulunu açıklar (BSB-7; FTTÇ-4, 13,
31).
Süz ki Ayrılsın
Önceden yıkanmış bir miktar kırmızı mercimek veya pirinç, su ile
karıştırılarak karışım gözlemlenir. Öğrenciler, bu karışımı ayırmak için yöntem
önerirler. Doğru ayırma tekniği seçilip uygulanır; suyun tamamen uzaklaşması
için ne yapılabileceği irdelenir (7.1).
Süzme Neye Yarar ki?
Öğrenciler yemek sodasını suda çözerler. Karışımda sodayı görüp
göremediklerini yazarlar. Karışımın tadına bakarlar; suyun tadına benzeyip
benzemediğini irdelerler. Sodalı suyun süzülerek ayrılamadığı, ancak katının
hâlâ suyun içinde olduğu çıkarımını yapabilecekleri bir tartışma açılır.
Öğrenciler katının sudan nasıl ayrılabileceğini tartışırlar. Süzme, bir seçenek
olarak görünüyorsa süzüp denerler. Çözeltilerde, çözünmüş maddenin
süzülemeyecek kadar küçük parçalar hâlinde dağıldığı vurgulanır. Şekerli su
örneği hatırlatılarak buharlaştırma seçeneğinin öğrencilerce düşünülmesi teşvik
edilir. 8-10 damla sodalı su uygun bir yüzey üzerinde buharlaştırılarak sodanın
geride kaldığı deneyle gösterilir (7.2).
Demirse Ayırmak Kolay
Demir tozu ve kum karışımı, bir mıknatıs yardımıyla birbirinden ayrılır. Demir
yerine alüminyum gibi başka bir metal konularak aynı metodun uygulanıp
uygulanamayacağı denenir (7.3).
Büyüklerimize Soralım!
Öğrenciler; pekmez, pestil ve salça gibi gıdaların nasıl elde edildiğini ailelerine
sorup aldıkları bilgiyi sınıfta anlatırlar. Bol sulu karışımlardaki fazla suyun
buharlaştırılarak uzaklaştırılabileceği vurgulanır (7.4).
Yüzen Üste-Batan Dibe!
Öğrenciler, sınıfa getirilen ağaç, plastik, cam, alüminyum, demir, vb. kökenli
cisimleri, büyük bir kovaya konmuş suya atarak neyin yüzdüğünü, neyin
battığını incelerler. “Bu maddeler daha ufak boyutlarda karışsaydı birbirinden
ayrılabilir miydi?” sorusunu tartışırlar. Yüzdürerek ayırmanın, suda yüzen ve
batan madde karışımları için mümkün olduğu çıkarımını yaparlar (7.5; 7.6).
[!] Öğrenciler çalışmalar sırasında
büyüklerine sormadan hiçbir şeyin tadına
bakmamaları konusunda uyarılır.
Bulmaca
Karışımlar
Karışan Maddeleri Ayıralım
Boşluk Doldurma
“Sanayide süt tozunun nasıl hazırlandığı”
ile ilgili poster çalışması verilebilir.

85
Etkinlik Adı : Bulmaca
İlgili Olduğu Kazanımlar : Soruların sonunda verilmiştir.
Aşağıdaki soruları cevaplandırarak cevaplarınızı bulmacadaki yerine yazınız.
1) Esnek olmayan cisimlere verilen ad nedir? (1.1; 1.2)
2) Maddenin belirli şekli ve hacmi olan hâline ne ad verilir? (2.1)
3) Maddenin kalıba dökülebilen hâline ne ad verilir? (2.2)
4) Sıvılar yeterince ısıtıldığında hangi hâle geçerler? (2.7)
5) Litre ve mililitre birimleri ile ölçülen büyüklük nedir? (3.4; 3.5)
6) Terazi ile ölçülen madde miktarı nedir? (3.1; 3.3)
7) Tuzu suya ekleyip karıştırdığımızda tuza ne olur? (6.4; 6.6)
8) Pirinci suya atıp karıştırdığımızda ne beklersiniz? (6.1; 6.2; 6.3)
9) Katının ısı yardımı ile sıvı hâle geçmesi durumuna ne denir? (5.4; 6.6)
10) Kendinden başka maddelerle karışmamış maddelere ne ad verilir? (6.1)
11) Maddenin süzülerek, yüzdürülerek, buharlaştırılarak veya mıknatısla ayrıldığı duruma ne ad
verilir? (7.1; 7.3)
12) Talaş-kum karışımını su yardımıyla ayırma yöntemine ne ad verilir? (7.5)
13) Kum-su, mercimek-su gibi karışımları ayırma yöntemine ne ad verilir? (7.2)
14) Plastik nasıl bir maddedir? (4.1; 4.2)
15) Su, orman, güneş ne tür kaynaklardır? (4.1; 4.4)
9 ↓
11 ↓ 10 ↓
12 ↓
8 ↓ 5 14
7
1 ↓ 2
3 ↓
13 15
6
4

86
Etkinlik Numarası: : 2
Etkinlik Adı : Kavram Haritası Oluşturma
İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1-1.7
Aşağıda bir örneği verilen kavram haritasındaki katı, cisim, gaz (buhar) ve malzeme
kavramları silinip oklar üzerindeki ifadeler eksiksiz yazılarak harita öğrencilere sunulur.
Öğrenci grupları, kendi aralarında irdeleme yaparak boş yuvarlakların içini doldurur.
Benzer bir kavram haritasında, kavramların tamamı yerine yazılır; kavram ilişkilerini
gösteren ifadelerden bazıları eksik bırakılır. Öğrenciler, kavramlar arasındaki ilişkileri kendi
aralarında tartışarak her bir ok üzerine uygun ifadeyi yazarlar.
Bu aktiviteye, başlangıçta 5-6 kavramlık daha basit haritalarla başlamak, gittikçe daha
karmaşık haritalarla devam etmek önerilir.
olabilir
olabilir
yaparken
kullanılır
halinde
olabilir
halinde
olabilir
ısıtınca
dönüşür
ısıtınca
dönüşür
ham maddesidir
halinde
olabilir
her zaman
olur
olabilir
olabilir
belirlidir
değişkendir
belirlidir
olabilir
değişkendir
değişkendir
belirlidir
olabilir
şekil verilince
olur
MADDE
Malzeme
Eşya
Katı
Sıvı
Gaz (Buhar)
Tüketim
Maddesi
Cisim
Hacim
Şekil
Alet

87
Etkinlik Adı : Madde-Malzeme-Cisim-Eşya-Alet
Aşağıdaki tabloya etrafınızda karşılaştığınız başka varlıkları da ekleyiniz. Sonra bu
listedekileri, madde, malzeme, cisim, eşya ve alet olarak sınıflandırınız.
Varlık Adı Madde Malzeme Cisim Eşya Alet
Sandalye
Tahta parçası
Un
Cam bilye
Tuz
Mutfak gazı
Su
Zeytinyağı
Tornavida
Matkap
Buzdolabı
Yastık
Mendil
Işık
Ses
Isı
Hava

88
Etkinlik Adı : İstasyon
İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1-1.7
Not-Uygulanan istasyonlar; maddenin fiziksel özelliklerini incelemeye yönelik olarak
seçildi. Bu istasyonlar şunlardır:
1. Maddelerin Kokuları
2. Maddelerin Görünümü
3. Maddeleri Dokunma ile Tanımlama
4. Maddelerin Çözünürlüğü
5. Maddelerin Mıknatısla Çekilme Özellikleri
İstasyonlarda deney ve araştırma yöntemi ile öğrencilerin öğrenmeleri için ortam hazırlanır.
1. İstasyon: Maddelerin Kokuları
Bu istasyonda öğrenciler; çeşitli maddeleri, bunların kokularını bilinen şeylere benzeterek
tanımlarlar. Öğretmen numaralı şişelere farklı maddeleri doldurabilir. Öğrenciler her maddeyi
kokulu-kokusuz şeklinde not eder, biliyorsa kokuyu benzettiği yaygın maddenin adını ayrıca
belirtir.
2. İstasyon: Maddelerin Görünümü
Bu istasyonda öğrenciler; sınıfa getirilmiş çeşitli katı maddeleri, renkli-renksiz, saydam-opak,
parlak-mat şeklinde nitelendirir. Bu iş için kömür, mermer, kaya parçası, kireç taşı, cam,
plastik, metal çatal-kaşık vb. maddeler kullanılabilir.
3. İstasyon: Maddeleri Dokunma ile Tanımlama
Kartondan yapılmış, ön tarafında delik bulunan ve “algılama kutusu” da denilen bir kutu
hazırlanır. Ön taraftaki delik öğrencilerin neye dokunduklarını anlamamaları için bir parça
bez ile kapatılır. Dokunarak betimlenecek maddeler başlangıçtan itibaren kutunun içerisinde
bulunurlar. Öğrenciler dokundukları maddeleri pürüzlü-pürüzsüz, sert-yumuşak şeklinde
tanıtır, sonra tanıtımını yaptıkları maddeleri kutuyu açıp gözlemlerler.
4. İstasyon : Yüzme-Batma
Ağaç, plastik, cam, metal vb. den yapılmış uygun büyüklükte cisimler masa üzerine konur.
Öğrenciler, denemeye sunulan cisimlerin büyük bir kovaya doldurulmuş su içinde, yüzüp
yüzmediğini inceler ve her cisim için gözlemlerini not ederler.
5. İstasyon : Maddelerin Çözünürlüğü
Farklı görüntü ve özellikte bulunan dört çeşit katı madde, örneğin tuz, şeker, kükürt tozu,
bakır sülfat saat camları üzerine konulur. Öğrenciler, çay kaşığı ucu ile bu katılardan alıp
deney tüpüne koyar ve sudaki çözünürlüklerini gözlemlemek için, her tüpe 5-10 mL su
doldururlar ve en az 1 dakika karıştırırlar. Her maddenin suda çözünüp çözünmediğini tespit
ederek not tutarlar.
6. İstasyon : Maddelerin Mıknatısla Çekilme Özellikleri
Bu istasyonda öğrenciler, yaklaşık on farklı maddenin mıknatıstan etkilenip etkilenmediğini
gözlemleyerek not tutarlar (deneme için bakır, cam, demir, nikel, alüminyum, ağaç, taş, vb.
kullanılabilir).

89
Öğrencilerin, her istasyondaki gözlemlerinin sonuçları aşağıda görüldüğü gibi bir çizelgeye
işlenip farklı grupların bulmuş olabileceği farklı nitelemeler tartışılır. Öğretmen,
anlaşmazlıkların nedenini açıklar; kimi nitelemelerde bir kesinlik olmayabileceğini vurgular.
AD : SOYAD : GRUP : NO: SINIF:
1. İSTASYON: Maddeleri koklayarak tanıyalım
(Bu istasyonda 5 dakika süreniz var)
2. İSTASYON: Maddeleri görünümlerine göre tanıyalım
Kokulu Kokusuz Saydam Opak Parlak Mat
I. Madde ---------- ----------
II. Madde ---------- ----------
III. Madde ---------- ----------
IV. Madde ---------- ----------
I. Madde ---------- ---------- ---------- ----------
II. Madde ---------- ---------- ---------- ---------
III. Madde ---------- ---------- ---------- ----------
IV. Madde ---------- ---------- ---------- ----------
3. İSTASYON: Maddeleri dokunarak tanıyalım
4. İSTASYON: Yüzme-Batma
Esnek Berk Yüzen Batan
I. Madde ---------- ----------
II. Madde ---------- ----------
III. Madde ---------- ----------
IV. Madde ---------- ----------
I. Madde ---------- ----------
II. Madde ---------- ----------
III. Madde ---------- ----------
IV. Madde ---------- ----------
5. İSTASYON: Maddelerin Çözünürlüğü
6. İSTASYON: Maddelerin Mıknatısla Çekilme
Özellikleri
Çözünüyor Çözünmüyor Etkileniyor Etkilenmiyor
I. Madde ---------- ----------
II. Madde ---------- ----------
III. Madde ---------- ----------
IV. Madde ---------- ----------
V. Madde ---------- ----------
I. Madde ---------- ----------
II. Madde ---------- ----------
III. Madde ---------- ----------
IV. Madde ---------- ----------
V. Madde ---------- ----------

90
Etkinlik Adı : Ne Kadar Sıcak, Ne Kadar Soğuk?
İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.1
Aşağıda verilen termometrelerin gösterdiği sıcaklık değerlerini termometrelerin altında
verilen boşluklara yazınız. Gereken yerde “sıfırın altında” nitelemesini kullanınız.
i. A ve B bölümlerinde en yüksek sıcaklık ve en düşük sıcaklık değerlerini gösteren
termometreleri belirtiniz.
ii. A ve B bölümleri için termometrelerin üstünde verilen numaraları kullanarak
termometreleri sıcaktan soğuya doğru sıralayınız.
I II III
A)
....................... ......................... ...........................
I II III
B)
........................... ........................... .........................

91
Etkinlik Adı : Karışımlar
Öğrenciler yukarıdaki kazanımlarla ilgili etkinlikleri uygularlar. Gözlemlerini not alırlar.
Daha sonra öğretmen klasik yöntemle öğrencilere:
1. Saf madde-karışım arasındaki farklar nelerdir? Örnekleyiniz.
2. Karışım tipine göre ayırma yöntemi seçebilir miyiz? Örneğin, kum ile suyun
karışımını, bir katının sudaki çözeltisini, biri batan biri yüzen iki katının karışımını,
su-tuz karışımını vb. nasıl ayırırız?
3. Mıknatısla ayırabileceğimiz karışımlar neler olabilir?
sorularını sorar.
Öğrenciler; ders sonunda, öğrendiklerinin yardımı ile cevaplarını yazarlar. Öğretmen,
aşağıdaki gibi bir değerlendirme tablosu hazırlar. Aşağıda verilen ölçütlere göre öğrencileri
gözlemler ve tabloyu doldurur. Tablodaki veriler, “Öğrenci Gözlem Formu”na işlenebilir
şekilde değerlendirilir.
Saf Madde-Karışım
Ayırımı
Karışım tiplerine uygun
ayırma yöntemi önerme
Mıknatısla ayırma
Öğrencinin Adı ve
Soyadı
Çok iyi iyi orta zayıf Çok iyi iyi orta zayıf Çok iyi iyi orta zayıf
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
Birinci soru için;
Çok iyi
Saf maddede bir cins madde vardır.
Karışımda en az iki cins madde vardır.
Karışımlar süzme, yüzdürme, buharlaştırma yoluyla
veya mıknatısla ayrılabilir.
Her bir ayırma yöntemine birer örnek verilir.
İyi
Karışımda en az iki cins madde vardır.
Karışımlar süzme, yüzdürme, buharlaştırma yoluyla
veya mıknatısla ayrılabilir.
Ayırma yöntemlerinden herhangi birine bir örnek
verilir.
Orta
Karışımda en az iki cins madde bulunur.
Çeşitli yöntemlerle ayrılabilir.
Zayıf
Soruyu boş bırakanlar / Soruyu tekrar yazanlar
İkinci soru için;
Çok iyi
Suda çözünmeden kalan katılar süzme ve
yüzdürme yöntemleri ile ayrılabilirler (pirinç-
su, mercimek-su, talaş-kum).
Suda çözünen maddeler buharlaştırma
yöntemi ile ayrılabilir (tuz-su, şeker-su).
İyi
Suda çözünmeden kalan katılar süzme ve
yüzdürme yöntemleri ile ayrılabilir (pirinç-su
/ mercimek-su, talaş-kum).
(Bu konuda tek örnek verilir)
Suda çözünen maddeler buharlaştırma
yöntemi ile ayrılabilir (tuz-su / şeker-su).
(Bu konuda tek örnek verilir.)
Orta
Pirinç-su / mercimek-su gibi bazı karışımlar
süzme yöntemi ile ayrılabilir.
Talaş-kum gibi karışımlar yüzdürme yöntemi
ile ayrılabilirler.
Tuz-su / şeker-su gibi suda çözünen maddeler
buharlaştırma yöntemi ile ayrılabilir.

92
Zayıf
Boş cevap kâğıdı verenler / Soruyu tekrar yazanlar
Üçüncü soru için;
Çok iyi
Karışımı oluşturan maddelerden biri
metal(demir/kobalt/nikel) ise mıknatıs ile ayrılabilir
(demir tozu-kum karışımı)
İyi
Metalleri çeker (Toplu iğne, demir çivi).
Orta
Toplu iğneyi çeker.
Zayıf
Her şeyi çeker.
Soruyu boş bırakanlar / Soruyu tekrar yazanlar

93
Etkinlik Adı : Maddeler Nasıl Değişir?
Hangi Kazanımlara Yönelik Olduğu : 1.1; 5.4; 6.1; 6.2; 6.4; 6.5; 7.2
Malzemeler: Küp şeker (4-5 tane), toz şeker, tuz, sıcak su, deney tüpü, ispirto ocağı / ısıtıcı /
mum
İşlem Basamakları :
1- Öğrenciler küp şekeri parçalar; şekerin, şeker olmaktan çıkıp çıkmadığını tartışırlar.
Bir ölçüt olarak şekerin tadına bakabilirler.
2- Sıcak suyun içine biraz tuz atılıp çözüldükten sonra sudaki tuzun yok olup olmadığı
tartışılır. “Tuz su içinde varlığını sürdürüyor mu?” sorusu tartışmaya açılır. Bunu
anlamak için neler yapılabileceği irdelenir. Öğretmen, bu irdeleme sırasında
öğrencilerin problem çözme, kavram ilişkilendirme ve tasarım yetileri ile ilgili verileri
not edebilir.
Su buharlaştırılır, geriye kalan tuzun tadından hâlâ tuz olduğu çıkarımına gidilir. “Tuz
suda çözününce varlığı biter mi?” sorusu yeniden sorulup ilk soruda nispeten pasif
kalan öğrenciler dikkatle gözlemlenir. Buradaki cevaplardan bir başka öğrenci
grubunun bilimsel süreç becerileri hakkında notlar alınabilir.
3- Öğrenciler, bir deney tüpüne toz şeker koyup yavaş yavaş ve karıştırarak ısıtır. Şeker
kahverengine dönünceye kadar ısıtma sürdürülür. Deney sırasında koku hissettikleri
zaman ne kokusu aldıklarını not ederler ve ısıtmayı keserler. Rengi koyulaşan şeker,
soğuduktan sonra bir kâğıt üzerine dökülür. Rengi ve tadı ilk baştaki şekerle
karşılaştırılır. Şekerin ısıtma sonucu kimlik değiştirip değiştirmediği irdelenir. Bu
değişimin “bozunma” olduğu vurgulanır. Öğrenciler, deney sırasında ve deney
sonuçları tartışılırken öğretmen tarafından dikkatle gözlemlenir. Burada, öğrencilerin
yaptıklarından sonuç çıkarma yetileri not edilebilir.
4- Öğrenciler, gözlem sonuçlarını aşağıdaki çizelgede özetlerler.
Madde Ne yaptım?
Madde başka
bir maddeye
dönüştü mü?
Maddenin
tadında değişim
var mı?
Maddenin renk
ve kokusunda
bir değişim var
mı?
Küp şeker Parçaladım
Tuz Suda çözdüm
Toz şeker Isıttım
Bu çizelge, öğrencilerin gözlemlediklerini düzenli biçimde kayda geçirme yetilerini
geliştirirken öğretmene de hangi öğrenciye ne şekilde yardım edilmesi gerektiğini anlama
fırsatı verir.

94
Etkinlik Adı :Karışan Maddeleri Ayıralım
İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1; 1.5; 6.1; 6.2; 6.4; 6.5; 7.1; 7.2; 7.3
1- Öğretmen, tuzu suda çözerek kap üzerine “Tuz –Su Karışımı” etiketini iliştirir.
2- Aynı şekilde kum-su karışımı hazırlanıp “Kum –Su Karışımı” etiketi;
3- Un ve çakıl karıştırılıp “Un-Çakıl Karışımı” etiketi;
4- Demir tozu ile su karıştırılıp “Demir Tozu-Su Karışımı” etiketi iliştirilir.
5- Hazırlanan karışımlar öğrenci gruplarına verilip aşağıdaki problem sunulur.
Problem
Bu maddeler birbirine karışmıştır. Ahmet Beyin acilen, karışan maddelerin saf hâllerine
ihtiyacı vardır. Ahmet Beye yardım etmek için bu karışımları ayırabilir misiniz?
Ayırmak İçin Öğrencilere Sunulan Malzemeler
Huni, su, süzgeç kâğıdı, mıknatıs, elek, beher / bardak, ispirto ocağı / ısıtıcı / mum
Uyarı
Öğrenciler, problemi çözmeye başlamadan önce aşağıdaki uyarılar yapılır:
• Önerilen yöntemin kabul edilmesi için ayrılan maddeler olabildiğince bir diğer maddeyi
içermemeli ve yöntem pratik, uygulanabilir olmalı.
• Gerekirse kitaplardan yararlanabilirsiniz ve bilmediklerinizi sorabilirsiniz.
Öğrenciler, ayırma işlemlerine başlamadan önce, aşağıdakine benzer bir tablo üzerinde
planladıkları işlemleri ve bu işlemlerden ne umduklarını belirtirler. Deney sırasında ikinci bir
tablo kullanılarak yapılan işlemler ve gözlemlenen sonuçlar not edilir.
Karışım Ne yapacağız? Ne olacak?
Un-Çakıl
Kum-Su
Demir tozu-Su
Tuz-Su
Karışım Ne Yaptık ? Ne oldu ?
Un-Çakıl Eledik. Un , çakıl ayrıldı.
Kum-Su Süzdük. Kum su ayrıldı.
Demir tozu-Su
Mıknatısla çektik. /
Süzdük. / Buharlaştırdık.
Demir tozu su ayrıldı.
Tuz-Su Buharlaştırdık. Tuz su ayrıldı.
İkinci tablodaki ‘eğik’ yazılmış ifadeler, beklenen cevaplardır. Öğrenciler, tahmin çizelgesini
sonuç çizelgesi ile karşılaştırırlar. Öğretmen, tahmin çizelgesi doldurulurken öğrencilerin
tahmin yapma ve yöntem tasarlama yetilerini; sonuçlar elde edilirken deney becerilerini,
iletişim özelliklerini, dikkatlerini ve sorumluluk yükümlenme eğilimlerini gözlemleyip not
edebilir.

95
Etkinlik Adı : Boşluk Doldurma
İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 5.1; 5.4; 5.5; 6.4; 7.2
Verilen kavramları kullanarak aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları doldurunuz. Siz de
bunlara benzer doldurma soruları düzenleyiniz.
1) Çikolatayı ısıtırsak ............................. olayı gerçekleşecek.
2) Sıcaklığı ölçmek için ................................ kullanılır.
3) Toz şeker ile suyu karıştırırsak şeker su içinde ..............................
4) Güneş, su birikintilerine geldiği zaman ..................................... olayı gerçekleşir.
5) Kum, çakıl taşı, un ve tahta ................................... maddelerdir.
6) Su donduğu zaman ......................... olur.
7) Suyu yeteri kadar soğutursak ............................. olayı gerçekleşir.
8) ............ farkı olan iki madde birbiriyle temas edince soğuk olan ısınır, sıcak olan soğur.
9) Kum ve su karışımını ............................ yöntemi ile ayırabiliriz.
10) Süt .................. ölçülerek satılır.
Aşağıdaki kutuda bulunan ve yukarıdaki cümlelerde kullanılmayan iki kelimeyi
seçerek bunlarla iki düzgün cümle kurunuz.
Kavramlar :
Isınma ve Buharlaşma Termometre Buz Hacim
Erime Katı Süzme Sıvı
Donma Çözünür Sıcaklık Kütle

96
Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar
3. Ünite : Kuvvet ve Hareket
Önerilen Süre : 12 Ders Saati
A. Genel Bakış
Öğrenciler, gerek günlük hayatta gerekse ilköğretimin ilk üç yılında bilimsel
anlamlarını sorgulamadan, hareket ve kuvvet kavramlarını birçok defa kullanmışlardır. Bu
ünite ile birlikte öğrenciler, hareket ve kuvvet kavramlarının genel özelliklerini ve bu
kavramlar arasındaki temel ilişkileri anlamaya başlar. Öğrenciler, birçok doğa olayının
anlaşılmasında önemli bir yere sahip olan kuvvet ve hareket kavramlarını, bilimsel süreç
becerilerini geliştirmeyi amaçlayan etkinliklere katılarak temel düzeyde kavrarlar.
Bu ünitede öğrenciler, hareketi ve hareketin sebeplerini inceleyerek itme ve çekmenin
birer kuvvet olduğunu ve kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini fark ederler. Öğrenciler
hareket eden veya etmeyen varlıkları gözlemleyerek ya da cisimleri iterek, çekerek, bükerek,
gererek kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini kavrar. Böylece öğrenciler, 5. sınıfta
bahsedilecek temas gerektiren ve gerektirmeyen kuvvetleri fark etmeyi sağlayacak temel bir
anlayış kazanırlar.
Ünitede verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğinde
olup, fizikî koşullar da dikkate alınarak tüm öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun
bir öğrenme ortamı hazırlanabilir. Öğrencilerin çevrelerindeki hareketli varlıklarla ilgili
gözlem ve deneyimlerine dayanılarak yapılan tartışmada ortayan çıkan ön bilgiler dikkate
alınarak uygun bir öğrenme ortamı düzenlenir. Ayrıca ünitenin sonunda öğrencilerde
meydana gelen kavramsal değişim ve gelişime dikkat edilmelidir.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin, çevrelerindeki hareketli varlıkları gözlemleyerek bunların
hareket özelliklerini (duran, hızlanan, yavaşlayan, dönen vb. kelimelerle) tanımlamaları, itme
ve çekmenin birer kuvvet olduğunu anlamaları, kuvvetin cisimlerin hareketi ve şekli
üzerindeki etkilerini fark etmeleri amaçlanmaktadır.
Ünitede, kuvvet ve hareket kavramları etrafında, kavramsal değişim ve gelişimi
sağlamak amacıyla, gözlem, verileri kaydetme, sınıflandırma gibi bilimsel süreç becerilerini
kullanma ve geliştirmeye odaklanılmıştır.
• Hareketli Varlıkları Gözlemleyelim
• Cisimleri Hareket Ettirme ve Durdurma
• Kuvvet Cisimlerin Hareketini ve Şeklini Etkiler

97

98
E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
1. Varlıkların hareketleriyle ilgili olarak öğrenciler;
1.1. Hareket eden varlıklara çevrelerinden örnekler verir (BSB-1).
1.2. Hareket eden varlıkların hareket özelliklerini hızlı, yavaş, dönen
ve sallanan gibi kelimelerle ifade eder (BSB-2).
1.3. Varlıkları hareket özelliklerine (yön değiştirme, hızlanma,
yavaşlamalarına) göre karşılaştırarak sınıflandırır (BSB-5, 6).
Çevremizdeki Hareketleri Gözlemleyelim
Öğrenciler, çevrelerinde (örneğin evde, parkta, okulda vb.)
hareket eden varlıkları gözlemler. Gözlem sonuçları ve
deneyimlerine dayanarak örnekler üzerinde çeşitli hareket
türlerini (hızlanma, yavaşlama, sallanma, dönme) tartışır.
Tartışma sonucunda bir tablo oluşturarak örnekleri hareket
özelliklerine göre sınıflandırır (1.1; 1.2; 1.3;).
1.3. kazanımı için Türkçe dersi Görsel
Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı,
Görsel Okuma (Kazanım 10)
1.3 kazanımı için Türkçe dersi Dinleme
öğrenme alanı, Dinlediğini Anlama
(Kazanım 27)
KUVVETVEHAREKET
2. Cisimleri hareket ettirme ve durdurma ile ilgili olarak
öğrenciler;
2.1. Cisimleri iterek veya çekerek nasıl hareket ettirebileceğini
gösteren bir deney önerir (BSB-14).
2.2. Cisimleri iterek veya çekerek hareket ettirebileceğini gösteren bir
deney yapar (BSB-15).
2.3.Bir cismi iterek veya çekerek harekete geçirebileceği sonucunu
çıkarır (BSB-22).
2.4. Hareket eden bir cismi iterek veya çekerek yavaşlatabileceği ya
da durdurabileceği sonucunu çıkarır (BSB-22).
2.5. Hareket eden bazı cisimleri durdurmanın tehlikeli olabileceğini
fark eder.
2.6. Kuvveti “itme veya çekme” kelimeleri ile tanımlar.
Cisimleri Hareket Ettirmek İçin Ne Yaparsınız?
Öğrenciler, sınıf ortamında bulunan cisimleri hareket
ettirmeye çalışırlar; itme ve çekme olmaksızın bu cisimleri
hareket ettirip ettiremeyeceklerini tartışırlar.
Hareket Ettirmeyi Deneyelim
Öğrenciler sınıf ortamında bulunan cisimleri nasıl harekete
geçirebilecekleri konusunda önerilerde bulunurlar ve
önerilerinin doğru olup olmadığını basit deneylerle sınarlar
(2.1; 2.2; 2.3; 2,6).
Hareketli Cisimleri Durdurmak Tehlikeli Olabilir!
Öğrencilere hareket eden oyuncak bir araba gösterilir ve bu
arabayı nasıl durdurabilecekleri sorulur. Öğrenciler hareket
eden bazı cisimleri durdurmayı denemenin neden tehlikeli
olabileceğini tartışır (Tartışmanın boyutu, değişik video
filmler veya simülasyonlar kullanılarak genişletilebilir.)
(2.4; 2.5; 2.6).
??? 2.3 Öğrenciler uygulanan kuvvetin her
zaman harekete neden olacağı ya da her
harekete bir kuvvetin eşlik ettiği yanılgısına
düşebilir.
Durmakta olan veya sabit hızla hareket
eden varlıklara etkiyen net kuvvetin sıfır
olması gerektiği konusuna değinilmez.
[!] 2.5 Öğrenciler, hareket eden bazı
cisimlerin neden olabileceği tehlikeler
konusunda uyarılır (hızlı hareket eden
araçlar, hızla dönen cisimler).
Uygulanan Kuvvetleri Belirtelim

99
ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET
KUVVETVEHAREKET
3. Kuvvetin cisimler üzerindeki çeşitli etkilerini
anlamak amacıyla öğrenciler;
3.1. Gözlemlerine dayanarak bir cisim hızlanıyor,
yavaşlıyor veya yön değiştiriyorsa ona bir kuvvet
uygulandığı çıkarımını yapar (BSB-1, 7).
3.2. Bir cisme kuvvet uyguladığında kuvvetin cisim
üzerinde bazen şekil değişikliği yapabileceğini
deneylerle gösterir (BSB-2, 14, 15, 23).
3.3. Cisimlere kuvvet uyguladığında bazı cisimlerin eski
şekline döndüğünü, bazılarının ise dönmeyip şekil
değişikliğine uğradığını deneylerle gösterir (BSB-14,
15, 23).
3.4. Kuvvetin cisimlerin hareket ve şekilleri üzerindeki
etkilerini örneklerle açıklar (BSB-2, 3).
Cisimleri Hızlandırma, Yavaşlatma ve
Durdurma
Öğrenciler, bir cisme kuvvet uygulandığında neler
olabileceği hakkında tahminlerde bulunurlar;
önerilen her bir tahminin doğruluğunu test edecek
etkinlikler yaparlar (3.1).
Oyuncak Arabalarla Oynayalım
Öğrenciler, evlerinden getirdikleri oyuncak arabaları
nasıl hızlandırıp yavaşlatacaklarını veya arabaların
yönünü değiştirebilmek için ne yapılması gerektiğini
deneyerek keşfeder (3.1).
Her Cismin Şeklini Değiştirebilir miyiz?
Öğrenciler; oyun hamuru, lastik, sünger, yay, kum
torbası gibi materyaller kullanarak bunların
şekillerini değiştirmeyi denerler. Şekilleri
değiştirirken neler yaptıklarını (sıkma, germe, bükme
vb.) tartışırlar. Öğrenciler, cisimlerde şekil
değişikliğine neden olan etki ortadan kaldırıldıktan
sonra, cisimlerin tekrar eski şekillerine geri dönüp
dönmediklerini gözlemler. Gözlem sonuçlarını
tartışırlar (3.2; 3.3; 3.4).
[!] Öğrenciler, cisimlerin şekil
değişikliği ile ilgili etkinlikleri
yaparken sıkma, bükme, germe, vurma
esnasında oluşabilecek tehlikelere
karşı uyarılır.
Kuvvetin büyüklüğünün nasıl
ölçülebileceğine ilişkin uygulamalar
ileriki sınıflarda işlenecektir.
Hikâye Yazalım
Cisimlere Kuvvet Uygulanırsa Ne
Olur?

100
Etkinlik Adı : Uygulanan Kuvvetleri Belirtelim
İlgili Olduğu Kazanımlar: 2.1; 2.2; 2.3; 2.6
Aşağıdaki resimlerde cisimlere çeşitli şekillerde kuvvetler uygulanmaktadır. Buna
göre;
a. İtme uygulanan resimlerin numaralarını yazınız._____________________
b. Çekme uygulanan resimlerin numaralarını yazınız.___________________
1 2 3
4 5 6
7 8 9

101
Etkinlik Adı : Hikâye Yazalım
İlgili Olduğu Kazanımlar: 2.6; 3.1; 3.2; 3.3; 3.4
İçerisinde kuvvet, hızlanma, yavaşlama, hareket, dönme, itme, çekme kelimeleri geçen
40-50 kelimelik bir hikâye yazınız.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Etkinlik Adı : Cisimlere Kuvvet Uygulanırsa Ne Olur?
İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.1; 3.2; 3.3; 3.4
Hareketli ve hareketsiz cisimlere kuvvet uygulandığında olabilecek durumlar aşağıda
verilmiştir. Olası durumları işaretleyiniz.
Durumlar Cisim hareketli ise Cisim hareketsiz ise
Yönü değişebilir.
Harekete başlayabilir.
Daha hızlı hareket eder.
Şekli değişebilir.
Durabilir.
Yavaşlayabilir.

102
Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar
4. Ünite : Işık ve Ses
A. Genel Bakış
Öğrenciler, Hayat Bilgisi dersinde bu üniteye temel oluşturan aydınlık-karanlık
kavramlarını ve çevrelerindeki değişik sesleri dinleme, ayırt etme becerilerini kazanmışlardır.
Bu ünitenin sonunda öğrenciler, çevrelerinde doğal-yapay olmak üzere çeşitli ışık ve ses
kaynakları olduğunu, bu kaynakların uygun kullanılmadığı durumlarda çevre kirliliğine yol
açabileceğini gözlem ve deneyleri sonucunda keşfetmelidir. Bu ünitede hedeflenen
kazanımlara ulaşmak için öğrenciler; gözlem, karşılaştırma ve sınıflandırma yapacaklar,
tahminler üretecekler, tahminlerini test etmeye yönelik basit deneyler tasarlayacaklar, çeşitli
kaynaklardan bilgi toplayarak öğrendiklerini çeşitli şekillerde sunacaklardır.
Ünite, ışık ve sesin doğasını keşfetmeye hazırlar nitelikte bir içerikle donatılmıştır. Işık
ve ses ile ilgili seçilen konular, temel düzeyde ve yüzeysel tutulmuştur. Ünitenin içeriği,
mümkün olduğunca öğrencinin yakın çevresinde gözlemlenebilir, basit araştırmalarla
keşfedilebilir ve günlük hayatta sık karşılaşılabilir olayları kapsamaktadır. Ayrıca bu konular,
üst sınıflarda ele alınacak olan ışığın yayılması ve yansıması ile sesin yayılması ve ses
yalıtımı konularına temel oluşturacak bilgi ve becerileri içermektedir.
Ünitede, insan yaşamını kolaylaştıran ses ve aydınlatma teknolojilerinin gelişimine
katkıda bulunan bilim insanlarının hayatlarından kesitler sunularak öğrencileri, geleceğin
bilim insanları olma konusunda özendirmek ve teşvik etmek amaçlanmıştır.
Ünitede etkinlik örnekleri yapılırken öğretmenler, görme ve işitme rahatsızlıkları olan
öğrencilerinin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek
gözlemleri içerdiği ve ışık ile ilgili bazı etkinlikler karanlık ortam gerektirdiğinden
zamanlama ve planlamaya dikkat edilmelidir. Ünitelerde verilen tüm öğrenme, öğretme ve
değerlendirme etkinliklerinin tavsiye niteliğinde olduğu unutulmamalı; bireysel veya grup içi
etkinliklerle öğretmenler, fiziki koşulları da dikkate alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını
sağlayacak uygun öğrenme ortamları hazırlayabilmelidir.
B. Ünitenin Amacı
Bu ünitede öğrencilerin; çevrelerinde çeşitli ışık ve ses kaynakları olduğunu fark
etmeleri; görebilmek için ışığın, duyabilmek için ise sesin gerekli olduğunu gözlemlemeleri;
insanoğlunun ses ve aydınlatma ile ilgili çevre, toplum ve insanı etkileyen çeşitli teknolojiler
geliştirmekte olduğunu bilmeleri; ışığın ve sesin bir enerji türü olduğunu sezmeleri
hedeflenmektedir.
Ünitede, ışık kaynakları ve ses kaynakları kavramları etrafında; öğrencilerin gözlem,
karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, bilgi ve veri toplama, sunma gibi bazı bilimsel süreç
becerilerini geliştirmeye; teknolojinin zaman içerisinde gelişip değişerek çevreyi, toplumu ve
insan hayatını etkilediği düşüncesini yerleştirmeye odaklanılmıştır.

103
• Karanlıkta Görebilir miyiz?
• Çevremizdeki Işık Kaynakları
• Geçmişten Günümüze Aydınlatma Teknolojileri
• Aydınlatma Teknolojileri Yaşamımızı Nasıl Etkiliyor?
• Işık da Çevre Kirliliğine Neden Olabilir mi?
• Her Sesin Bir Kaynağı Vardır
• Titreşimin Sonucu: Ses
• Sesin İşitmedeki Önemi
• Ses de Çevreyi Kirletebilir

104

Ek fenü.4

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (12)

Viewers also liked

Viewers also liked (6)

Similar to Ek fenü.4

Similar to Ek fenü.4 (20)

Ek fenü.4