ТЭОРЫЯ І ПРАКТЫКА МОВЫ Dzeeprisl

1. Тэорыя і практыка
мовы
Утварэнне
дзеепрыслоўяў

2. Дзеепрыслоўе -
нязменная форма дзеяслова,
якая, як і дзеепрыметнік,
належыць да дастаткова
маладах часцін мовы і
аб’ядноўвае рысы як
дзеяслова, так і прыслоўя.

3. Дзеепрыслоўе незакончанага
трывання (што робячы?)
утвараецца ад асновы
цяперашняга часу дзеясловаў
незакончанага трывання пры
дапамозе суфіксаў
–учы-/-ючы- (1 спр.)
–ачы-/-ячы- (2 спр.)

4. Несці, няс(уць) (1 спр.) +
што
робячы?)
Хадзіць, ходз(яць) (2 спр.)
+ -ячы- → ходзячы (што
робячы?)

5. Выключэнне
Ад некаторых дзеясловаў ІІ
спражэння дзеепрыслоўі
ўтвараюцца з суфіксам
–учы-/-ючы-
баяцца → баючыся
крычаць →крычучы
дрыжаць → дрыжучы
спяць → сплючы

6. Не блытайце з формамі
дзеепрыслоўяў у рускай
мове, якія заканчваюцца
на суфікс –а/-я:
читая – чытаючы
неся – несучы
беря – беручы

7. Націск падае на канцавы
склад дзеепрыслоўя, калі ў
дзеяслове, ад якога яно
ўтворана, націск на канчатку:
У адваротным выпадку
націск падае на аснову:

8. Дзеепрыслоўе закончанага
трывання (што зрабіўшы?)
утвараецца ад асновы
дзеяслова прошлага часу
закончанага трывання пры
дапамозе суфіксаў –ўшы
(пасля галосных) і –шы (пасля
зычных)

9. Напіцца (што зрабіць?) +
ўшы → напіўшыся (што
зрабіўшы?)
Збегчы (што зрабіць?) +
-шы- → збегшы (што
зрабіўшы?)

10. !!! Парушэннем нормы
з’яўляецца ўтварэнне
дзеепрыслоўяў закончанага
трывання ад асновы
дзеясловаў незакончанага
трывання
варушыцца → варушачыся,
а не варушыўшыся

11. Запомніце:
ад аднаго дзяслова
можа быць утворана
не больш за адно
дзеепрыслоўе
адпаведнага
трывання!

12. Калі ў інфінітыве дзеяслоў
закончанага трывання
мае суфікс –ну-, то ў
дзеепрыслоўі ён выпадае:
высахнуць → высахшы.

13. Ад наступных
дзеясловаў утварыце
дзеепрыслоўі

14. Лічыць
Глядзець
Пісаць
Узяць
Грэць

15. Прагнучы
Лічачы
Гледзячы
Пішучы
Узяўшы
Грэючы

16. Піць
Зжаць
Уцячы
Патрапіць
Развітвацца
Баяцца

17. Зжаўшы
Уцёкшы
Патрапіўшы
Развітваючыся
Баючыся

18. Ліць
Купіць
Купляць
Замазаць
Зберагчы
Узгадваць

19. Купіўшы
Купляючы
Замазаўшы
Збярогшы
Узгадваючы

20. Дамагчыся
Туліцца
Спаць
Намокнуць
Бачыць
Хадзіць

21. Дамогшыся
Тулячыся
Намокшы
Бачачы
Ходзячы

22. Жаць
Замерзнуць
Крычаць
Браць
Абтрэсці
Часаць

23. Замерзшы
Абтросшы

24. Пасталець
Адрэзаць
Цярпець
Пярэчыць
Дрыжаць

25. Пасталеўшы
Адрэзаўшы
Церпячы
Пярэчачы