1. Дзеепрыслоўе

2. Дзеепрыслоўе – дзеяслоўная форма.
Дзеепрыслоўе
мае пыметы
дзеяслова і прыслоўя.

3. Прыметы дзеяслова Прыметы прыслоўя
1. Мае закончанае і 1. Не змяняецца (не спрагаецца i
незкончанае трыванне. не скланяецца).
2. Можа быць зваротным і 2. З’яўляецца ў сказе
незваротным. акалічнасцю.
3. Захоўвае кіраванне залежнымі
словамі.
4. Мае агульнае лексічнае
значэнне з дзеясловамі.

4. Дзеепрыслоўе — нязменная дзеяслоўная форма, якая абазначае
дадатковае дзеянне i паясняе дзеяслоў-выказнік.
Дзеепрыслоўі бываюць закончанага i незакончанага трывання,
могуць быць зваротнымі i незваротнымі.
Дзеепрыслоўе не змяняецца.
У сказе дзеепрыслоўе з’яўляецца акалічнасцю.

5. Дзеепрыслоўе — вельмі распаўсюджаная, сціслая, выразная
форма, уласцівая пераважна пісьмовай літаратурнай мове.
Ужыванне яго абумоўлена імкненнем вылучыць галоўнае дзеянне,
падкрэсліць яго дэталі i зрабіць усю фразу больш цэласнай i сціслай.
(М. Цікоцкі)
Асноўнае дзеянне, выражанае дзеясловам-выказнікам,
i дадатковае, выражанае дзеепрыслоўем, абавязкова выконвае
адна i тая асоба (ці прадмет).

6. НЕ з дзеепрыслоўямі
пішацца асобна:
не адчуваючы, не думаючы…
Аднак!
Некаторыя дзеепрыслоўі без НЕ не ўжываюцца, таму
пішуцца з НЕ разам:
непакоячыся, ненавідзячы…

7. Дзеепрыслоўны зварот
Дзеепрыслоўе разам з залежнымі ад яго словамі ўтварае
дзеепрыслоўны зварот.
Дзеепрыслоўны зварот з’яўляецца адным членам сказа —
развітай акалічнасцю.
Дзеепрыслоўны зварот i адзіночнае дзеепрыслоўе выдзяляюцца
ў вымаўленні інтанацыяй i паўзамі, а на пicьмe — коскамі.
Дзяўчынка, стаiўшы дыханне, сачыла за вавёркай.
Адзіночнае дзеепрыслоўе, якое стаіць у канцы сказа i адказвае на
пытанне як?, не выдзяляецца ў вымаўленні інтанацыяй i паузай, а
на пісьме — коскай:
Дзед iшoў дахаты (я к?) не спяшаючыся.
 У сказе дзеепрыслоўі, якія ўваходзяць у склад фразеалагізмаў
(устойлівых выразаў), на пісьме коскамі не выдзяляюцца.

8. Утварэнне дзеепрыслоўяў
Ад дзеясловаў незакончанага трывання
ўтвараюцца
дзеепрыслоўі незакончанага трывання.
Ад дзеясловаў закончанага трывання
ўтвараюцца
дзеепрыслоўі закончанага трывання.

9. Утварэнне дзеепрыслоўяў
незакончанага трывання
Аснова дзеяслова Суфіксы дзеепрыслоўяў Дзеепрыслоўі
незакончанага трывання
незакончанага трывання незакончанага трывання
Піш-уць -учы Піш-учы
Чыта-юць (чытай-уць) -ючы Чыта-ючы,
Бач-аць -ачы Бач-ачы
Кос-ячы
-ячы
Кос-яць
Сме-ючы-ся
Смя-юц-ца (смяй-уц-ца ) -ючы

10. Утварэнне дзеепрыслоўяў
закончанага трывання
Аснова дзеяслова Суфіксы дзеепрыслоўяў Дзеепрыслоўі
закончанага трывання
закончанага трывання закончанага трывання
Прачыта-ўшы
Прачыта-ць -ўшы
Прынёс-шы,
Прынес-ці -шы
задума-ць Задума-ўшы
-ўшы

11. Кантрольныя пытанні
1. Што называецца дзеепрыслоўем?
2. Якія агульныя граматычныя прыметы маюць дзеепрыслоўі i
дзеясловы, дзеепрыслоўі i прыслоўі?
3. Як пішацца не з дзеепрыслоўямі?
4. Як утвараюцца дзеепрыслоўі незакончанага i закончанага
трывання?
5. Што называецца дзеепрыслоўным зваротам?
6. Якімі членамі сказа з’яўляюцца дзеепрыслоўі i дзеепрыслоўныя
звароты?
7. Як выдзяляюцца дзеепрыслоўі i дзеепрыслоўныя звароты ў
вусным маўленні i на пісьме?
8. Дакажыце, што выкарыстанне дзеепрыслоўяў робіць выказванне
больш дакладным, дынамічным i выразным.