ТЭОРЫЯ І ПРАКТЫКА МОВЫ Triv

1. Тэорыя і практыка
мовы
Трыванне
дзеяслова

2. Дзеясловы закончанага
трывання (што
зрабіць?) маюць
формы прошлага і
будучага простага часу
напісаў – напішу

3. Дзеясловы
незакончанага трывання
(што рабіць?) маюць
формы прошлага,
цяперашняга і
складанага будучага
часу
пісаў, пішу, буду пісаць

4. Часцей за ўсё дзеясловы
закончанага і
незакончанага трывання з
тым самым лексічным
значэннем утвараюць
трывальныя пары
пісаць – напісаць

5. Спосабы ўтварэння
трывальных пар

6. 1. Дзеясловы закончанага
трывання ўтвараюцца
шляхам далучэння
прыставак а, аб, ад, з, с, за,
вы, на, па, пад, пера, пра,
пры, раз, у, уз да дзеясловаў
незакончанага трывання:
слепнуць – аслепнуць,
бегаць – збегаць
гатаваць- прыгатаваць

7. 2. Дзеясловы закончанага
трывання ўтвараюцца шляхам
далучэння суфіксаў ну, ану
(часта маюць дадатковае
значэнне імгненнасці або
аднаразовасці дзеяння) да
дзеясловаў незакончанага
трывання:
махаць – махнуць
шаптаць – шапнуць
чэрпаць – чарпануць

8. 3. Шляхам чаргавання суфіксаў
і, ы (зак. тр.) і а, я (незак. тр.)
адступіць – адступаць
вылучаць – вылучыць
Таксама трывальныя пары
ўтвараюць дзеясловы зак. тр.
на –чы, -ці і дзеясловы незак.
тр. з суфіксам а:
абсячы – абсякаць
дапамагчы – дапамагаць

9. 4. Дзеясловы незак. тр. ад
прыставачных дзеясловаў
зак. тр. шляхам далучэння
суфіксаў ва, іва, ыва, оўва,
ёўва
накласці – накладваць
адкраіць – адкройваць
вылавіць – вылоўліваць
параўнаць – параўноўваць

10. Некаторыя дзеясловы незак. тр.
маюць варыянты:
накласці – накладаць і
накладваць
атрымаць – атрымліваць і
атрымоўваць
У такім выпадку звычайна формы з
суфіксамі а, я лічацца кніжнымі, а з
суфіксамі ва, іва, ыва, оўва –
гутарковымі.

11. 5. Шляхам чаргавання гукаў у
аснове:
адаслаць – адсылаць
сабраць – сабіраць.
6. Шляхам пераходу націску:
7. Суплетыўным шляхам :
легчы – класціся
сказаць – гаварыць

12. Двухтрывальныя дзеясловы -
могуць быць ужытыя як ў
значэнні закончанага, так і ў
значэнні незакончанага
трывання:
арандаваць, рапартаваць,
матываваць, прэміраваць,
даследаваць,
жаніць/ажаніць, дараваць.

13. Аднатрывальныя дзеясловы -
у залежнасці ад свайго
значэння могуць быць толькі
закончанага або толькі
незакончанага трывання:
чаргавацца, заляцацца,
галадаць, прытупваць,
пагладжваць, быць, лічыцца.

14. Заданне
Падбярыце
трывальную пару

15. Падслухаць
Выдзеліць
Хацець
Бліскаць
Вымярзаць
Наскрэбці
Падпароць

16. Падслухаць – падслухваць,
падслухоўваць
Выдзеліць – выдзяляць
Хацець – аднатрывальны
(мадальны дзеяслоў)
Бліскаць – бліснуць
Вымярзаць – вымерзнуць
Наскрэбці – наскрэбваць
Падпароць - падпорваць

17. Спаласнуць
Спатрэбіцца
Парадкаваць
Зімаваць
Рэзаць
Млець
Трывожыць

18. Спаласнуць – спалоскваць
Спатрэбіцца –
аднатрывальны (закончанае
трыванне)
Парадкаваць – упарадкаваць
Зімаваць – перазімаваць
Рэзаць – адрэзаць – адразаць
Млець – самлець
Трывожыць – растрывожыць

19. Абнародаваць
Адшчапіць
Пільнаваць
Трэсці
Абумовіць
Замінаць
Ваенізацаць

20. Абнародаваць – аднатрывальны
(закончанае трыванне)
Адшчапіць – адшчапляць,
адшчэпліваць
Пільнаваць – упільнаваць
Трэсці – растрэсці, трасянуць
Абумовіць – абумоўліваць
Замінаць – аднатрывальны
(незакончанае трыванне)
Ваенізацаць – двухтрывальны

21. Замясіць
Бразгаць
Абтрэсці
Папярэднічаць
Падаслаць
Узняць

22. Замясіць – замешваць
Бразгаць – бразнуць
Абтрэсці – абтрасаць,
абтрэсваць
Папярэднічаць –
аднатрывальны (незакончанае
трыванне)
Падаслаць – падсцілаць
Узняць – уздымаць

23. Раскідаць
Аблажыць
Намуляць
Узяць
Вымераць
Тытулаваць
Прэміраваць

24. Раскідаць – раскідаць
Аблажыць – абкладваць
Намуляць – намульваць
Узяць – браць
Вымераць – вымяраць
Тытулаваць –
двухтрывальны
Прэміраваць –
двухтрывальны

25. Хлынуць
Паскорыць
Пераследаваць

26. Хлынуць – аднатрывальны
(закончанае трыванне)
Паскорыць – паскараць
Пераследаваць –
аднатрывальны
(незакончанае трыванне)