4

1. โดย กุญแจการแพทย์แผนไทย
คัมภีร์ธาตุวิวรณ์
ธาตุ พิการ วิปลาส ตรีโทษ Key
ปถวี เปรียบดังอสรพิษกฏมุข
ขบตอด ทำให้กำยคนไข้
แข็งกระด้ำง ตึงขำ เนื้อ
หนังเหี่ยวแห้ง แข็งดัง
ขอนไม้
เกิดเหำและเล็นมำก ไข้
ครุ่นอยู่เป็นประมำณ ท้อง
ลั่นและพุ่งพล่ำนให้ท้องขึ้น
และเจ็บท้อง ตกเลือด
เหม็นเน่ำ เสียดแทงในท้อง
ขัดตะโพก อำกำรเหมือน
เป็นกษัย ให้เจ็บในอก ให้
เนื้อช้ำฟก เล็บมือเล็บเท้ำ
เขียว
ให้รำก ทรวงอกแห้ง กำย
แข็งเหมือนท่อนไม้ ไม่รู้รส
อำหำร เป็นไข้อยู่ร่ำไป เจ็บ
อก กินอำหำรแล้วแสบท้อง
ร้อนในอก ท้องขึ้นท้องพอง
เขียวช้ำทั่วกำย
กฎมุขดิน
กำยแข็ง
เหำมำก ให้
รำก
อำโป เปรียบดังงูปูติมุขขบตอด
ให้พรุนเปื่อยเป็นหิดเป็นฝี
บำงทีเป็นเม็ดคันทั่วกำย
มีน้ำเหลืองไหลปรี่ กลิ่น
เหม็นเน่ำ มีพิษซ่ำนทั่ว
กำย
จุกอกลงท้อง แล้วแปรเป็น
กษัยกล่อน ขัดหนักขัดเบำ
ตึงหัวเหน่ำท้องน้อยเป็น
ก้อน เป็นผูกกลิ้งขึ้นกลิ้งลง
ตกเลือดตกหนอง พรรดึก
ร้อนหน้ำหลังดังเพลิง ให้
เหลืองซีดผอม เกิดเสลด
มือเท้ำเย็น ขัดสีข้ำง (ชำย
ขัดทำงขวำ หญิงขัดทำง
ช้ำย) เป็นไข้จับ
กำยซูบผอม เหงื่อตกมำก
ตึงตัวตึงหน้ำ กินอำหำร
น้อย ร้อนกระหำยน้ำ ขัด
อก ในท้องเป็นลมลั่น
อยำกของมัน มักขึ้งโกรธ
ให้ร้อนและเย็นในอก เป็น
ไข้จับ ปำกชุ่ม ขม ร้อน
เผ็ด หวำน
ปูติมุขน้ำ
เหลืองไหล
ลงท้อง
เหงื่อตก
วำโย เปรียบดังงูสัตถมุขขบ
ตอด มีโทษมำกกว่ำธำตุ
ทั้ง 3 มีพิษให้เปื่อยพัง ให้
ขำดเป็นชิ้นๆ ดังมีดเชือด
ให้เปื่อยเน่ำทั่วร่ำงกำย
เป็นตะคริว เมื่อยมือเมื่อย
เท้ำ หูอื้อ ตึง หนักเอว
หนักสันหลัง รำกลมเปล่ำ
เจ็บอก ขัดหัวเข่ำ หำยใจ
ขัดอก เป็นหวัดหอบหืด ตำ
พร่ำ วิงเวียนหน้ำตำ
ผอมเหลือง ซูบเศร้ำหมอง
จุกอกลเป็นก้อนในทรวง
และท้อง ให้รำก สะอึก เรอ
ใจสั่น หวำนปำก อำเจียน
ร้อนอก ปวดศรีษะ เจ็บอก
คันตัว ผุด แดงดังสีเสียด
ไอดังเป็นหืด หน้ำหนักตำ
มัว
ลมสัตมุข
เปื่อยเน่ำ
ตำพร่ำ คัน
ตัว
เตโช มีพิษดังงูอัคคีมุขขบตอด
ให้รุ้มร้อนเป็นกำลัง
ผิวหนังหม่นไหม้ด้ำนดำ
ดังไฟลนทั่วทั้งกำย
ให้ร้อนปลำยมือปลำยเท้ำ
ดุจดังปลำดุกยัก ให้ร้อนใน
ท้องในไส้ บวมหน้ำบวม
หลังและท้อง เป็นเม็ดแสบ
ร้อนในท้อง ไส้พลุ่งพล่ำน
มือเท้ำตำย ไอดังขลุกๆ ใน
ลำคอและทรวงอก เมื่อย
ขบทั่วทั้งตัวให้ผอมแห้ง
ไฟอัคคีมุข
ไหม้ดำ ดุก
ยัก ไส้พุ้ง

2. โดย กุญแจการแพทย์แผนไทย
แสบร้อนตัวและหลบกลับ
เข้ำด้ำนใน ให้เจ็บหลัง ตก
มูกเลือดเป็นหนอง
ปวดมวนท้อง ร้อนรุ่มกำย
วิงเวียนหน้ำตำ มักแสบไส้
เป็นลม มือเท้ำสั่น ให้ร้อน
เสียวดังเพลิงรม
มูลเหตุเกิดโรค 6 ประการ
กินอิ่มผิดเวลำ โทสะมำก กลำงคืนไม่นอน
นอนกลำงวัน กลั้นขี้เยี่ยว เสพเมถุนมำก
ผู้เป็นไข้พึงเว้น 11 ประการ ตั้งแต่แรกไข้
เสพเมถุน เลือดออก โกรธมำก
อำบน้ำ ขัดตัว โกนหนวด
ทำของหอม นอนกลำงวัน ตำกแดดลม
ทำงำนหนัก กินของมันคำว
ธาตุพิการตามฤดู
ฤดู เดือน ธาตุ
คิมหันตฤดู แรม 1 ค่ำ เดือน 4 ถึงขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 เตโชธำตุพิกำร (โลหิตเป็นต้นไข้)
วสันตฤดู แรม 1 ค่ำ เดือน 8 ถึงขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 วำโยธำตุพิกำร (ให้โทษกว่ำธำตุทุกกอง)
เหมันตฤดู แรม 1 ค่ำ เดือน 12 ถึงขั้น 15 ค่ำ เดือน 4 อำโปธำตุพิกำร
ฤดู 4
เดือน อาการ Key
เดือน 5 – 7 เป็นเพื่อเตโชธำตุ พิกัดสันตัปัคคี ให้โลหิตพิกำร อยำกอำหำร
บ่อย กินมิทันอิ่มให้อำเจียน ขัดอก แสบไส้จุกเสียด เวียนหน้ำ
เป็นลมในครรภ์ ให้ปวดมวนท้อง มือเท้ำสั่น เมื่อยตัว หำยใจดุจ
หืด ระส่ำระส่ำย และเกิดลมร้ำย 6 จำพวก
คิมหันตฤดู
เกิดลมร้ำย 6 จำพวก
เดือน 8 – 10 เป็นเพื่อวำโยธำตุกำเริบ เหตุเกิดเพรำะกินอำหำร ให้เกิดโรค
ผอมเหลือง หำยใจสั้น ให้ท้องลั่นโครก แดกขึ้นแดกลง หำวเรอ
วิงเวียนหน้ำตำ กินอำหำรไม่รู้รส หูหนัก ปำกเหม็น ปำกหวำน
เกิดกำฬเลือดออกมำทำงปำกทำงหู
วสันตฤดู
กำฬเลือดออก
ทำงปำกทำงหู

3. โดย กุญแจการแพทย์แผนไทย
เดือน 11 – 1 สองฤดูระคนกัน อำโปธำตุกำเริบเหตุด้วยกินอำหำรผิดสำแดง
มักขึ้งโกรธดุจเป็นบ้ำ ขบตำมข้อ กระดูกมือเท้ำบวม ให้ลงเป็น
โลหิต ให้ไอ ให้ผอมเหลือง ขัดทรวง ลงท้องปวดมวน กินไม่ได้
นอนไม่หลับ
วสันตเหมันตฤดู
มักขึ้งโกรธดุจเป็นบ้ำ
ลงเป็นเลือด
เดือน 2 – 4 สองฤดูระคนกัน ปถวีธำตุกำเริบ นอนไม่หลับกระหำยน้ำ ให้รุ่ม
ร้อนทเสียดสองข้ำง มักขึ้งโกรธ ให้เจ็บคอ ปำกหวำน เจ็บอก
ท้องลั่นปั่นป่วน
เหมันตคิมหันตฤดู
เสียดสองข้ำง
ปำกหวำน เจ็บอก
ฤดู 6
เดือน อาการ Key
เดือน 5 – 6 เป็นเพื่อกำเดำและดีแสบอก เมื่อยมือเมื่อยเท้ำ เสียดแทง นอน
ไม่หลับ มวนท้อง อำเจียน สะอึก
คิมหันตฤดู
แสบอก
เดือน 7 – 8 เป็นเพื่อเตโช วำโย กำเดำ โลหิตให้ปวดมวนในกำย ปวดศรีษะ
นอนไม่หลับ กินอำหำรไม่รู้รส ให้ระส่ำระส่ำย คลั่งไคล้ลืมตัว
คิมหันตวสันตฤดู
ปวดมวนกำย
เดือน 9 – 10 เกิดเพื่อวำโยกล้ำ เกิดโรคเพื่อเสมหะ ให้หนักอก หำยใจขัด คัน
ตัว หำกวำโยและเสมหะระคนกัน มีรสกล้ำมำก
วสันตฤดู
หนักอก
เดือน 11 – 12 วสันตและเหมันตเจือ ไข้เกิดเพื่อลมเสมหะมูตรร้อนในทรวงอก
ร้อนในไส้ ในกำย ให้เจ็บฟก เจ็บกระดูกสันหลัง และเจ็บคอ
สะระทะฤดู
ร้อนไส้
เดือน 1 – 2 อำโปและปถวีแทรก เป็นไข้เพื่อเสมหะกำเดำเลือด ให้เจ็บสัน
หลัง บั้นเอว เนื้อตึง ต้นคอแข็งดุจดังตรีโทษ
เหมันตฤดู
คอแข็ง
เดือน 3 – 4 ปถวีธำตุเป็นมูลโรคเกิดโรคด้วยเลือด ลม กำเดำเจือเสลด เกิด
โรคฟกบวม หูทั้งำสองข้ำงเป็นน้ำหนวกเหม็นเลือดเน่ำไหลออก
จำกหู
ศิศิระฤดู
น้ำหนวก
กาหนดวันเวลาที่เกิดไข้
สมุฏฐาน วัน
ปิตตะ 7
วำตะ 10
เสมหะ 12

4. โดย กุญแจการแพทย์แผนไทย
การพิเคราห์กาหนดเวลาไข้
เวลา เป็นไข้เพื่อ
ย่ำรุ่ง ถึง เที่ยง เสมหะ
เที่ยง ถึง เย็น โลหิต
ค่ำ ถึง เย็น วำตะ
เที่ยงคืน ถึง สว่ำง ดี
การพิเคราะห์ลักษณะเวลาจับไข้
โทษหนึ่ง ย่ำรุ่งถึงบ่ำยสำมโมง อำกำรไข้บรรเทำคลำย
โทษสอง บ่ำยถึงสองทุ่ม อำกำรไข้สว่ำงเบำหำย
โทษสำม ไก่ขันถึงยำมสำม อำกำรไข้หนัก
โทษสี่ เวลำผิดไปจำกโทษ 1 -3 อำกำรถึงตำย
ไข้เอกโทษ
ไข้ อาการ Key
เสมหะ ให้หนำวให้ร้อน ขนลุก แสยงขน จุกอก ให้หลับไหล กินไม่ได้
อ่อนแรง ฝ่ำมือฝ่ำเท้ำซีดเผือด ให้ปำกหวำน ให้รำก
ปำกหวำน จุกอก
โลหิต ให้ตัวร้อน ปวดศรีษะมำก หน้ำตำแดง ปัสสำวะเหลือง หน้ำ
แตกระแหง ฟันแห้ง
ตำแดง ฉี่เหลือง
ลม ให้ขนลุกขนชัน หนำวสะท้ำน ปวดศรีษะ เวียนหน้ำตำ มักโกรธ
ง่ำย เสียดแทงในอก กระหำยน้ำ ในท้องเป็นก้อน ทุรนทุรำย
หำยใจขัด ตำและเล็บเหลือง ไอดังเป็นหวัด ปำกฝำดเจ็บคำง
เมื่อยขำกรรไกร ไอแห้ง
เล็บ ตำ เหลือง
กำเดำ ให้ปำกขม ให้ร้อนละเมอเพ้อคลั่ง ปวดศรีษะ อยำกน้ำเป็น
กำลัง กำยเหลือง หน้ำตำเหลือง ปัสสำวะแดง ให้ตึงแตกระแหง
เป็นไข้ ฟันแห้ง นอนไม่หลับ
ตำเหลือง ฉี่แดง
ไข้ทุวันโทษ
ไข้ อาการ Key
เสมหะลม ให้กำยชุ่มไปด้วยเหงื่อ เจ็บทั่วทั้งกำย ง่วงนอน หนักเนื้อตัว
เจ็บศรีษะ เป็นหวัด ไอ
ง่วง
เสมหะดี เป็นไข้ ปำกขม ตัวสั่น พูดพร่ำเพ้อ ให้หนำวๆ ร้อน ๆและไอ ลั่น
โลหิตดี คนไข้ใจระทดรุ่มร้อน หมองจิต มักตกใจสะดุ้ง ดี ลม และ
กำเดำระคนกัน มักให้อยำกน้ำ ยอกเสียวเป็นเวลำ มักวิงเวียน
เสียว

5. โดย กุญแจการแพทย์แผนไทย
หน้ำตำ มักให้กระวนกระวำย ให้คัดจมูก เจ็บศรีษะ ร้อนคอ
สะท้ำนกำยใจ ไม่สบำย ให้เจ็บไข้ ให้หนำว
ไข้ตรีโทษ
ไข้ อาการ Key
ผิวนวล หน้ำตำแดง เจ็บทั่วกำย ร้อนกระวนกระวำย หำยใจ
ขัดๆหนำวๆร้อนๆ
โทษ 3 (ตรีโทษ) ปิตตะ เสมหะ ลม ให้เกิดมหำสันนิบำต คนไข้นั้นจะตำยเพรำะอำกำรดังนี้ คือ ให้ร้อน
กระวนกระวำย ให้เจ็บทั่วกำย เชื่อมซึม ไม่สมปฤดี เย็นสะท้ำนทั้งกำย ผิวนวล เวียนหน้ำตำ กินอำหำรน้อย
หน้ำตำแดงดังสีเลือด เจ็บคอ เจ็บหัวและเจ็บหู และเจ็บทั่วทั้งกำย ไม่อยำกข้ำว นอนไม่หลับ ลิ้นกระด้ำง
หำวนอน ให้หนำวๆร้อนๆ ตัวแดงและเหลืองเหมือนทำขมิ้น หำยใจขัดทั้งเข้ำทั้งออก คนไข้ใดมีอำกำรเช่น
ว่ำนี้ ถึงตรีโทษ รักษำยำกนัก
การพิเคราะห์โรคตามสถานประเทศ
ประเทศ อาการ Key
กันท์ประเทศ เสมหะและลมกล้ำ กว่ำกำเดำ ดี และโลหิต
พึงแต่ยำแก้เสมหะและวำตะ
น้ำจืด น้ำเค็ม เปือกตม
สำครประเทศ โลหิตและกำเดำ กว่ำเสมหะและลม พึงแต่งยำแก้
โลหิตและกำเดำ
กรวดทรำย ศิลำมำก น้ำน้อย
สำธำรณประเทศ เกิดโรคระคนกันทั้ง เลือด ลม กำเดำ ดี น้ำจืด น้ำเค็ม เปือกตม กรวด
ทรำย หนองน้ำ
ยา 8 รส
ฝำด ขม เค็ม เผ็ด หวำน เปรี้ยว หอม มัน
เนื้อ หนัง เอ็น ดูก ใหญ่ น้อย ใจ ข้อ
กำลังโรคตำมอำยุสมุฏฐำน
อำยุ สมุฏฐาน รสยา Key
เกิด – 16 เสมหะ ขม เปรี้ยว หวำน เด็ก ขน ปลำ วำฬ
16 – 30 โลหิต กำเดำ ดี ขม เปรี้ยวฝำด เปรี้ยวเค็ม หนุ่ม ขน ฝูง ปลำ
ค้ำบ
30 – ตำย วำตะ ขม ฝำด หอม ร้อน เค็ม แก่ ขำด ฝำ หอย
ร้อย คน

6. โดย กุญแจการแพทย์แผนไทย
ยารักษาโรคตามโลหิตฉวี
สีผิว รสโลหิต รสยา Key
ขำว หวำน ขม ร้อน เผ็ด ขำวหวำน ขำวรวยผัว
ขำวเหลือง เปรี้ยว เค็ม ขำวเหลือง ปลำค้ำบ
ดำ เค็มเย็น หวำน ดำ เค็มเย็นหวำนๆ
ดำแดง เค็ม ชอบทุกรส ยกเว้นรสเค็ม ดำแดง เค็มห้ำมเค็ม