In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 nieuwjaarsborrel: manyfacts 05 vrije vormgeving in de architectuur IN DE PRIJZEN 14 houtinnovatieprijs 2001: archi service VERSLAG 07 advisering schiphol j-pier NIEUWS 03 productontwikkeling: persoonlijk wonen 04 bestuurswisseling 09 markies naar vitra, derde tranche ifd 13 parasite lp2 op las palmas 15 porsche leipzig: nieuwe generatie ifd gevels BOOOSTING 04 antwoordkaart 11 agenda, colofon 12 participanten Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. januari 2002 jaargang 13 nr. 65
bijeenkomst 9 januari 2002
,
Bo
Manyfacts is een bijzondere dansfantasie van het
Scapino Ballet Rotterdam. Het speelt zich af in
een mogelijke stad van de toekomst. Aan deze stad,
ontwikkeld door architectenbureau MVRDV, is een
jaar lang ontwikkeld. Het is een theoretisch
gestapelde stad, gebaseerd op weten- Manyfacts;
schappelijk onderzoek en actuele data. een unieke
De stad wordt op reusachtige schermen combinatie
zichtbaar gemaakt door dynamische van dans.
computer simulaties, gemaakt architectuur
door computer-graphics en computer-
ontwerpers Wieland en graphics
Gouwem. De dansers van ~horeograaf Ed Wubbe
brengen als ontdekkingsreizigers van het nieuwe
millennium, de virtuele stad tot leven.
Zoals gebruikelijk is onze eerste activiteit in
een nieuw jaar tevens nieuwjaarsborrel.
Tijd voor een glas en een blik terug.
Voorzitter Jos Lichtenberg zal vooral
aandacht schenken aan de nieuwe
koers die dit jaar is uitgezet, de
Booosting scenario's voor
houwinnovatie.
L

3. r ,
Complot, Branchevreemd, Internationaal, Ver=elplaats, Alert en Professioneel zijn de zes scenario's
waarop Boosting haar komende activiteiten en initiatieven gaat baseren.
H et is voor Booosting aangeslotenen mogelijk de voorstelling gratis te bezoeken.
Booosting biedt ook uw partner de mogelijkheid deze feestel ij ke activiteit bij te
wonen tegen gereduceerd tarief van f 20,-. In verband met de reservering van de
theaterplaatseri is voor ons van groot belang dat u voor 1 december uw deelname
opgeeft. Uw opgave betekent dat wij een reservering maken, en dit houdt
logischerwij ze in dat u (voor uw partner) een factuur zult omvangen.
Nieuwjaarstoespraak van de voorzitter, Jos Lichtenberg
18:00 Nieuwjaarsborrel
18:45 Korte toelichting op de voorstelling
door André Roelofien, bestuur Booosting
19:00 Aanvang voorstelling Manyfacts
20:30 Afsluiting U bent van harte welkom!
AVA (Alleen Voor Aangeslotenen van Booosting)
an t wo
Manyfacts
.J

4. • •••••••!• • • 0 n t wik k eli n 9 I 0
Persoonlijk wonen .als drive voor de
intrede van ma rket i ng ln de bouw
M arketing is nog een stiefkindj e in de bouw. N aast de al jaren bediscussieerde overheidsbemoeienis
waarschijnlijk ook mede omdat de consument nog geen invloed heeft op de bouw van zijn eigen
woning. De bouw is een overwegend kille wereld, waarin producten nog B2, D 30, pu-80 ofHR++
heten. H et lijkt wel of de emotie met betrekking tot bouwproducten nog uitgevonden moet worden.
In de consumentenmarkt bedient men zich al een eeuw van marketingrechnieken, maar daar is dan
ook sprake van een (nagenoeg) vrije markteconomie. H oewel de winnaars hier weer een bescherming
(monopolie) lijken na te streven (bijvoorbeeld MicroSoft en het hieronder besproken Coca Cola).
T he Coca-Cola Company was een voorloper op toegepaste consumenten marketing.
W as Coca-Cola eind 1ge eeuw ook nog een aanbod product (schilden met 'Sold here').
In 1929 introduceerde C oca-Cola de eerste koelkast. Een met ijs gevulde kist werd
geplaatst bij tankstations, waar dorstige weggebruikers kennis maakten met Coca-Cola
(Ice Cold). T oen de koelkast in de 30-er jaren in het huishouden zijn intrede deed,
kwam Coca-Cola met de zogenaamde six-pack op de markt. Zes flesjes in een
kan onnen verpakking, die de consument gemakkelijk uit de winkel mee kon nemen ",;:",~""",.......= . _-
en thuis in de koelkast kon zetten. O mdat de seizoensinvloeden bij Coca Cola groot waren en men
de omzet wilde verhogen werd de consument vervolgens bijgebracht dat dorst niet exclusief voor de
zomer is. 'Always Coca-Cola' is een bekende slogan. D e personificatie van Santa Claus (dikke kerstman
met rood pak en brede riem) is door Coca Cola in de 30-er jaren gecreëerd om het product ook in
de winter een plaats te geven. O ok werd de omzet vergroot door te communiceren dat
Coca-Cola voor het hele gezin was en dat je op allerlei momenten Coca-Cola kon
drinken. 'T he pause that refreshes' was een van de oneliners. Coca-Cola is steeds
meer in de gevoelswereld van de consument binnengedrongen dit tegenover de in
de bouw gangbare rechttoe rechtaan aanbodcommunicatie. Bekende slogans als
'Sign of good taste' en 'Things go better with Coca-Cola' zijn daarvan een exponent.
Natuurlijk kom t de tijd, dat we consumenten massaal een behoefte aa n een tweede huis gaan
aanpraten, we gaan ze verleiden tot grotere woningen met meer comfort, we gaan ze vertellen welke
keuze opties mogelijk zij n. Alleen . ... W anneer gebeurt dit allang verwachte wonder? Remkes heeft
de sleutel in handen. Gewoon net even meer bouwgrond uitgeven dan dat er vraag is. Moet je eens
kijken hoe er dan om de consument wordt gestreden. Prikken we en passant een economisch
luchtballonnetje door en wordt het misschien toch nog een vrij e markteconomie. H et zullen wel
overwegend andere aanbieders zijn die er dan in zullen slagen de consument te verleiden. Veel huidige
ontwikkelaars zijn immers te zeer gewend geraakt aan financiële gemakzucht en zullen blijken niet
tijdig de cultuuromslag te kunnen maken. Bij l KEA en V &D hebben ze bijvoorbeeld veel meer
verstand van hoe de consument in elkaar zit. Laat het maar gebeuren.
Jos Lichtenberg, Voorzitter Booosting I directeur A +

5. _~J.m·W"n'_,-- __b_e_s_t_u _r __----,
_u
Bestuurswisseling:
~1e~~e secret@r1s
1 oktober 2000 heeft Jan van der Woord na vijf jaar, zijn functie als secretaris overgedragen aan
Maarten Willems.
Maarten studeerde Bouwkunde, werkte ruim 10 jaar in de architectuurpraktijk, O.a. Cepezed en
Henket en is sinds een jaar universitair docenr bij de faculteit Bouwkunde van de TU Eindhoven. Hij
heeft een gedeelde aanstelling bij twee capaciteitsgroepen, t.W. Bouwtechniek en Architectuur, en
houdt zich bezig met onderzoek, onderhoud websi te en het schrijven en redigeren van publicaties.
Hij is tevens freelance publicist. Net als Jan vertegenwoordigt Maarten de categorie 'O nderwijs' .
NAAM
BEDRIJF
I I I
ADRES
POSTCODE WOONPLAATS
TELEFOON
o komt op woensdag januari 2002 naar de NieUWJaarsborrel n e v orstellmg
Manyfacts te Rotterdam van 17. 00 tot 20.30 uur en neemt wel/niet' zijn of haar Booosting
partner mee. Naam partner: dhr/ mv* . . .... . . .. ... ....... .... . .. .
(AVA) (zie pag. 01-02) • doorhalen war nier van toepassing is. Postbus 596
o komt op dinsdag 12 februari 2002 naar de bijeenkomst over 'Vrije vormgeving 2600 AN Delft
in de architectuur; deel 2' te Haarlemmerliede van 14.00 tot 18.00 uur
mer personen .. (zie pag. 05-06)
o wil graag aansluiten op het Internet-netwerk van Booosting (AVA)
(www.OOO.nllbooosting).
o ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
o bestelt het boek 'Booosting in bedrijf (1992) Participanten: f 25,00 )
o bestelt de reader' 10 jaar Booosting' (1998) ( Nirt-participanten: f 39,50
L .J
AVA staat voor ALLEEN VOOR AANGESLOTENEN

6. • ,
Aankondiging van de bijeenkomst 'Vrije vormgeving in de architectuur -
deel 2' op dinsdag 12 februari 2002 van 14.00 tot 18.00 uur
H et onderwerp van deze bijeenkomst is ges toeld op een trend die in de architectuur duidelijk
waarneembaar is: de behoefte aan het bouwen van onregelmatige en steeds vrij ere vormen. Op de
computer zijn de mogelijkheden al lang onbegrensd. D e techniek m aakt gaandeweg een vertaalslag
naar de realiteit en het wordt zachtj esaan mogelijk om deze ingewikkelde, niet-regelmatige vormen
ook werkelijk te bouwen.
T wee jaar geleden deel! bij scheepswerf Van der Giessen-de Noord, met een aantal afstudeerders, Lars
Spuybroek, Kas Oosterhuis en Karel Vollers in ontmoeting met de dagelijkse krommingstechnieken van
de scheepswerf. N u deel 2, het vervolg met een aantal bekenden, in het 'W eb van Noord-Holland',
het ontwerp voor het nieuwe Floriadepaviljoen van Kas Oosterhuis.
Jeroen Mensink, ]MDS architecten start met een terugblik op de voorgeschiedenis van de bouwkundig
niet te realiseren vormen.
LuC)' Mackie is onlangs afgestudeerd als bouw technoloog aan de T U D . Zij bestudeerde de
toepassings mogelijkheden en productieaspecten van explosief omvormen. H et resultaat van haar
onderzoek, in de praktijk getoetst bij Exploform, is een prototype van een explosief omgevormd
dubbelgekromd sandwichpaneel.
Karel Vollers heeft de dagelijkse leiding van het onderzoekscluster Blob architecture & technology aan
de TUD , een sam enwerkingsverband van de leerstoelen Bouwrechnologie en Architectuur, op initiatief
van Mick Eekhout. D e kern van het cluster wordt gevormd door 'krachtswerking', 'product-
ontwikkeling' en 'scheidings- en afwerkingsconstructies'.
L .J

7. r ,
In het paviljoen het W eb van Noord-Holland vervlechten de bezoekers, de architectuur van het
pavilj oen en de multimediale presentatie van de provincie N oord-Holland zich tot een niet-lineair
interactief spel. De presentatieruimte vormt zich als een vijfhoekige blob in de strakke body van het
paviljoen. De bui tenhuid is opgebouwd uit grote, koud gebogen driehoeken van het door Co rus
geleverde en gesponsorde nieuwe composietmateriaal hylite. De beplating wordt bevestigd op een
ruimtevakwerk dat de vrije vorm van het paviljoen volgt. In de ruimte tussen buitenhuid en
binnen huid reageert een dynamisch lichtp rogramma op de bewegingen van de continue stroom
bezoekers. Het paviljoen is vanaf april geo pend, nu heeft u dus een goede kans om de afbouw te zien.
Een forumdiscussie zal plaast vinden onder leiding van Jan West/lel, met
ontwerper Kas Oosterhuis, co nstructeur Maurice H ermens
(D3BN) en bouwer Henk Meijers (Meijers Staalbouw).
Met als ondelwerp:. samenwerken. Hoe kan een
ontwerp aanslu iten op berekenings-methoden? Hoe
kan je een gevoel voo r kunst combineren met de
praktische uitvoering? Hoe kan je beter als team
werken? Draagt dit bij rot innovaties'
We gaan het er gewoon wéér over hebben. Over hoe we
kunnen verbeteren en vernieuwen.
Doet u mee? U bent van harte welkom!
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
14:00 Ontvangst in het Web van Noord-Holland te Haarlemmerliede
14:15 'Woord vooraf, een terugblik op complexe geometrische lichamen'
door Jeroen Mensink (JMDS architecten)
14:30 'Toepassingsmogelijkheden voor explosief omvormen' door Lucy Mackie
14:45 'De gecamde cad'
door Karel VoU.ers, projectleider Blob architecture & technology TUD
15:00 Toelichting op het ontwerp van het Web van Noord-Holland, door Kas Oosterhuis
15:15 Rondleiding door het Floriade-paviljoen
16:15 Forumdiscussie projectteam Floriade-paviljoen. Het forum wordt gevormd
door architect Kas Oostf!1'huis, constructeur Maurice Hermens en
producent Henk Meijers. De discussie wordt geleid
door Jan Westra (oprichter Booosting en prof. architectuur TUE).
17:00 Borrel
18:00 Tijd om naar huis te gaan
L Geïnteresseerd in deelname? Inschrijvin via de antwoordkaart. .J

8. • ,
Verslag van de advisering aan Amsterdam Ajrport Schiphol
over een te bouwen J-pier
Innovatoren
.
1 n de bouw
Het i s een steeds terugkerend
thema in de landelijke pers. In
het NRC Handelsblad van 6
september 2001 schrijft Egbert
Kalse: 'Bedrijfsleven achterop
bij innovatie'. Dit was zijn
conclusie uit een nog niet
gepubliceerd onderzoek van
Economische Zaken.
Innovatie is door deze onderzoekers gedefinieerd aan de hand van uitgaven aan zaken als eigen
onderzoek, ontwerp, marketing en opleiding. De Stichting Industrieel Bouwen Nederland
'BOOOSTING' heeft sinds haar oprichting in 1988 een krachtige pro-actieve innovatiebeweging op
gang gebracht en fungeert steeds meer als denktank voor uitdagende vraagstukken.
Een denktank voor Schiphol AAS
Booosting is benaderd door Amsterdam Airport Schiphol (AAS) om een advies uit te brengen over
een te bouwen J-pier, een uitbreiding van de West-terminal van Schiphol aan de overzijde van de A4.
Concreet doel lag voor AAS in de mogelijkheid het voorlopige pve nog op punten te kunnen
aanpassen voordat het VO door huisarchitect Benthem Crouwel architecten en Naco zou worden
gerealiseerd. In een conventioneel ontwerptraject in de bouw staat de regelgeving en functievervulling
centraal: het programma dient gerealiseerd te worden met de daartoe ter beschikking staande
middelen, zowel bouwrechnisch als financieel en organisatorisch.
observatie B-pier A A voorbeeld Workshopsessie
L .J
07

9. r
11 ,
v~r
<= ~ û :::
Q~
...,
Q)
~ ' . 091 • P.op ..
<=
Q)
<= <.> '<7
0
Cl.
E" ~ ~~:rl l U9;~ ~1
F"iOht
(>.v: e> l-
Q)
0
U
30 A 'V ...,
Cl.
::> Vl
l>
~
0
'"
u...
~
.0
~ ~
Op 29 maart is door circa 25 Booosting leden in een viertal creatieve sessies getracht de bestaande
conventies en paradigma's te doorbreken, teneinde op een hoger abstractieniveau te kunnen zoeken
naar alternatieve vormen van functievervulling en projectrealisatie.
De Booostingmethode
De brede en gedifferentieerde kennis en ervaring bij Booostingieden kan worden aangewend om
bedrijven en overheden te adviseren. Het blijkt dat Booosting als multidisciplinair collectief vooral erg
goed is in de ontwikkeling van toekomstscenario's en formulering van richtlijnen. Om de expertise
van de leden in te brengen, is een structuur ontwikkeld, die voor de advisering van het J-pier project
is geoptimaliseerd. Op basis van een gewogen briefing worden functionele onderzoeksthema's
geformuleerd, vervolgens wordt een workshop opgezet. Deelnemers aan de creatieve sessies worden
uit de aangeslotenen geselecteerd naar aanleiding van een inventarisatieronde naar vermeende kennis
en ervaring. Er wordt gewerkt met een maximale groepsgrootte van zes mensen per workshop thema
en een professionele facilitator. De coördinatie vindt plaats door leden van het dagelijks bestuur.
Doorgaans wordt als start van de sessies een bezoek gebracht aan een relevant project, om te inspireren
en de actuele situatie te observeren. De voorlopige resultaten van de workshops worden verzameld en
teruggekoppeld aan de deelnemers. Vervolgens vindt een individuele ronde via e-mail plaats, waarbij
aanvullende informatie en gedachtegoed kan worden toegevoegd. Het geheel wordt daarna
samengevoegd, uitgewerkt en aan de opdrachtgever gepresenteerd in de vorm van een beeldverslag met
een schriftelijke toelichting. Indien één of meerdere aanbevelingen uit het advies worden
overgenomen, zullen haalbaarheidsonderzoeken moeten bijdragen aan de besluitvorming bij het
overgaan tot de strikte ontwikkeling. De leden:van Booosring beschikken ieder voor zich hietvoor over
een ruime specialistische ervaring en kunnen door de opdrachtgever verzocht worden deze vervolgens
in te brengen. Daarmee levert het Booostingadvies - met visie en concrete ideeën - een relevante
bijdrage aan de interne besluitvorming en de aansturing van externen.
Het veranderen als teken van 'leven'
Een belangrijk uitgangspunt voor de zojuist afgeronde advisering aan Amsterdam Airport Schiphol
was dat vele veranderingen in het gebruik en de waardering van een bouwproject - zoals de recente
mondiale reacties op '9 11' nu ook weer overtuigend aantonen - nog onbekend zijn. Het is daardoor
relevant ontwikkelingen zo in te richten dat wijzigingen met een relatief beperkte inspanning
gerealiseerd kunnen worden. Dit vraagt om een procesgeoriënteerde ontwikkeling in plaats van een
product- of gebouwgeoriënteerde ontwikkeling. Verder kan gesteld worden dat er bij het ontwerpen
voor de publieke ruimte sprake is van een hoge maatschappelijke relevantie als ook van een lange
L .J

10. _~J. .. W+iile_.-___n_i_e_u_w_s__---.
M@r~1es naar Vitra
.
Design Museum 1 n Duitsland
De Markies van Eduard Böhtlingk wordt voor een periode van vier jaar uitgeleend aan het
toonaangevende Vitra Design Museum voor de grote overzichtstentoonstelling 'Living in Motion'.
Een tentoonstelling over mobiele, flexibele en multifunctionele architectuur, meubels en objecten in
de woonomgeving. De Markies en een fragment van het Schröderhuis van Gerrit Rierveld zijn
voorlopig de enige Nederlandse bijdragen naast het werk van o.a. Ingo Maurer, Philippe Starck,
Buckminster Fuller, Joe Colombo, Ron Arad en Shigeru Ban. De tentoonstelling wordt gehouden
van april tot september 2002 in het Vitra museum in Weil am Rhein, daarna in het Vi tra museum
in Berlijn van oktober 2002 tot januari 2003. Vitra is in overleg met andere musea uit andere landen
voor het vervolg van de tentoonstelling.
? info
Architectenbureau Böhdingk
Eduard F Böhtlingk
T 010-5914807
Email@bohdingk.nl
-----------
Derde tranche
De wervingsronde voor nieuwe demon-
stratieprojecten voor de derde tranche IFD
zal naar verwachting in het voorjaar van
2002 van start gaan. Momenteel worden de
eerste twee tranches, uit 1999 en 2000
geëvalueerd en wordt invulling gegeven aan
het programma van de derde tender.
Twee voorbeeldprojecten van IFD 2000:
~ A-markt Amsterdam.
Verburg Hoogendijk Arch itecten
~ Witte de Withstraat Rotterdam.
Archipel Ontwerpers
? info
SEV Rotterdam
Hans Vos
T 010-2825099
E ifd@sev.nl
I sev.nl-ifd

11. r ,
... Runway Wha rs Free Fl ow ~
levensduur. Het gaat daarbij niet uitsluitend om de invulling van functionele behoeften; onder andere
het leveren van passagierafhandelingsystemen. Tijdens de evaluatie van de huidige B-pier, die de
deelnemers bezochten voorafgaand aan de sessies, drong zich de vraag op of er naast de functionele
voorzieningen ook voldoende wordt geanticipeerd op de psychosociale behoeften van reizigers en AAS
medewerkers: de belevingswaarden. H et logistieke concept is gedurende de workshop dan ook
uitgebreid becommentarieerd vanuit het perspectief van de gebruikers. Het op deze wijze kijken naar
de mogelijkheden en mate van toekomstgerichtheid heeft geleid tot aanbevelingen tot meerdere
ontwikkelingsmogelijkheden in de vorm van richtlijnen en scenario's op zeer uiteenlopende
gebieden, zoals:
In dus tri a 1 i sa tie - pre f ab r i c a ge Alle bouwactiviteiten zijn een aanslag op de bestaande
bouwactiviteiten van Schiphol. Dit vraagt om het bieden van een alternatief voor de veelal complexe
bouwlogistiek en een streven naar minimale bouwactiviteiten op locatie door te denken in
bouwcomponenten uit de fabriek. Industrialisatie biedt ook een mogelijkheid tot betere beheersing
van faalkosten en afvalstromen.
Fl ex i bi 1 i tei t - mobil i tei t - demontabi 1 i tei t Het geven van een antwoord op veranderende
vraag naar capaciteit en functievervulling voortkomend uit economische, culturele en politieke
ontwikkelingen. Het kan hierbij gaan om vier aspecten van gewenste flexibiliteit, te weten: de opbouw
en inrichting van het object, de uitbreiding van het object én de mogelijkheid het object in haar geheel
te verplaatsen naar een andere locatie.
Ou u r z a am - se 1 f s u ppo rt i ng - en erg ie - mi 1 i eu De mogelijkheden om het object selfsupporting
te laten zijn te.n aanzien van energiehuishouding en onderhoud, op basis van minimale kosten. Maar
ook de functionele levensduur en dematerialisering zijn thema's die hier een plaats vonden.
Booosting stelt tot slot dat het succes van een vernieuwend concept sterk afhankelijk is van de wijze
waarop het realisatieproces zal zijn georganiseerd. Dit geldt voor de bepaling van de noodzakelijke,
respectievelijk de uitsluiting van overbodige disciplines, de onderlinge verhoudingen, de verdeling van
verantwoordelijlq1eden, de teamgeest en zeer zeker ook voor de concrete invulling van partijen en
personen. Deze stellingname raakt de kern van Booosting en is voor een succesvol verloop van
essentieel belang. In mei 2001 is het rapport gepresenteerd aan een brede delegatie van de
opdrachtgever en met vele positieve reacties onrvangen. De wens tot innoveren wordt nu nog breder
gedragen. En ondertussen ........ hebben we uit de landelijke pers kunnen vernemen dat de bouw van
de J-pier voor onbepaalde tijd is opgeschort.
André Roelofien, Bestuurslid Booosting I directeur Neonis Corporate straregy & Indusrrial design
L
•

12. Activiteiten 2002
woensdag 9 januari Nieuwjaarsborrel en voorstelling Manyfacts
te Rotterdam (AVA) (zie pagina 01-02)
dinsdag 12 februari Vrije vormgeving in de architectuur; deel 2,
in het Web van Noord-Holland (zie pagina 05-06)
dinsdag 12 maart Projectbezoek TUle; nieuwe Faculteit Bouwkunde
(AVA) staat voor Alleen Voor Aangeslotenen
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
booosting
stichting
Booosting, opgericht van uit een gecombineerd initiatief van
industrie, ontwerpers en architecten. De voornaan1ste doelstelling
industrieel van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
bouwen toepassen van industrieel te vervaardigen bouwproducten en gebouwdelen, ter verhoging
nederland van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
: ... Booosting
Delftechpark 22 Postbus 596 2600 AN Delft
colofon
telefoon 0152702770 telefax 0152702771 E-mail booosting@ooo.n!
homepage www.booosting.n!
Contactpersoon: Jolanda Steenhouwer
bereikbaar ma en di van 9. 00 tot 17. 00 uur en op wo van 9. 00 tot 13. 00 uur
Redactie: Jolanda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans T ruijen
Met dank aan: Mm·tin Bras, Mathijs Bourdrez, Berend Groeneveld,
Maurice Malherbe, Arie Mooiman, Kas Oosterhuis, Tijs Verburg
.. Voorzitter
Vice Voorzitter
Jos Lichtenberg
Els Zijlstra
A+
Materia
Secretaris Maarten Willems TU Eindhoven
Penningmeester André Roelofien Neonis Designers
Lid Eduard Böhtlingk Architectenbureau Böhtlingk
Lid Harm Boomsma Axys Innovations
Lid NicoNoort Corus Colors
L ...J

13. • , .
_~J.I.I.W,iii._ pa rti ei panten I
Nieuwe participanten
Bu il di ng Systems the Nether 1ands (BSN) cont actp er soo n: Ma th i j s Bourdrez
• • proj ec tl eid e r
11 -.: -.:
E NG S STEM rn ~ NE1h E ~LAN05 a,v,
UllDJ Y S
Building Systems the Netherlands (BSN) is een nieuw en innovatief
bouwbureau dat is opgericht door partijen uit de gehele bouwketen, met
De Boelelaan 1043 als doel de communicatie binnen de bouw te verbeteren en faalkosten
Po st bus 77786 terug te dringen. BSN ontwikkelt een IFD bouwsysteem dat wordt
1070 LJ Amst erdam opgeslagen in een 3D-database (legobibliotheek) . I.s.m. TNO Bouw is een
T 020 5047171 prototype ontwikkeld waarmee al in de acquisitiefase op eenvoudige wijze
F 020 5047100 (virtueel) uit deze bibliotheek een nieuw gebouw (lees: winkelCentrum)
E bsn@building syst em . nl kan worden sam engesteld. Aan de IFD-elementen zijn alfanumerieke
s
www.buildingsystems .nl gegevens gekoppeld van alle denkbare detailleringsi nformatie, product-
kenmerken en productiegegevens. Rekenvensters geven direct inzicht in
bouwkosten en bouwtijd. De co-makers (bijv. beronleverancier, cladder, installateur) kunnen op ieder
moment hun specifieke informatie toevoegen en onttrekken aan deze projectdatabase. Alle
bouwpartijen maken gebruik van IFC: één cenn'aal 3D -model met alle informatie, zo worden de
communicatieproblemen sterk gereduceerd. H et communicatiemodel is in een ver ontwikkeld
stadium; een 2e proefproject start naar verwachting over een half jaar. Het ui twisselen van visies en
ervaring is cruciaal voor bouwinnovatie. Daarom heeft BSN zich aangesloten bij Booosting.
I : •
A + Bttreatt voor Limelight EGM Architecten
Bottwprodttktontwikkeling MBI Homan/Osorio Lobato Architecten
ABTAdviesbureatt voor Bouwtechniek De Meeuw Oirschot Hubert-Jan Henket Architecten
Aldm bouwinnovatie Octatube Spllce Structures JMDS
BDA Groep Optifloor MUA, Maurer UnitedArchitects
Corsmit Raadgevend Ingenieursburellu Oskomel"lI RPHS architecten
D3BNC.I. PlmticlI Pkzat Snelder . Vokz . Petit Architecten
dgmr raadgevende ingenieurs Polyblock Jan Timmers
ing. Karel H Dekker Polynorm Bruynzeel Tul1S + Horsting Architecten
dorsserblesgraaf RC System Verburg Hoogendijk Architecten
Façade Consulting & Engineering Rcynolds Architectuursystemen Van Waes, Buro voor Architektuur
GeNie Consult en Partners . Rockwool XX IIrchitecten
Kettlitz Adviezen SAB-Profiel Atelier Zeinstra, van der Pol
Lcylandi Consultancy SlIint-Gobllin Glms
Materia SBM Nederkznd axys innovations
RGD, Directie Ontwerp & Techniek Skzvenburgs ' Bouwbedrijven Koning Industri,d Design
Schoonderbeek & Partners Advies SomfY Nederkznd Neonis Ind Design & Corporate Graphics
H de Wit Consttltancy Trespa International Robin Hood Produkties
Ingenieursbureau Zonneveld Ubbink Nederkznd TNO Industrie
• ~;~·~ma~b Unicom Nederkznd Weil Design
Bik Bouwprodukten VEBO Beton & Staal [i]j'_lmd
BRS Staalwerken Wb Accommodatieservice Ardes, vereniging van woningcorpomties
Bruynzeel Keukens en Kasten Wentzei Bouwen met Sttltll
BSN Ytong Nederkznd Centrum Hout
CVK Kalkzandsteen Zoontjens Beton I' '
Corus Colors ; Hogeschool Enschede
H. Van Dam Fabriek van Plaatwerken Arfhipel Ontwerpers Hogeschool Brabant
Hoesch Bouwsystemen Nederlarld Architectenbureau Boesten-van Vliet TU Delft, vakgroep Bouwtechnologie
Holec Laagspanning Architectenbureatt Böhtlingk TU Delft, Faculteit Lucht- en
Holonite Het Architecten Consort ruimtevtltlrttechniek
Hunter Douglas Arconiko Architecten TU EindholJen, foculteit Bouwkunde
Limburg Kozijnen Bul/horst Architecten en Stedenbottwers
Limburgia Deuren CEPEZED
L .J

14. • ,
LP2 op Las
Rotterdam
Moooi ... man! Een houren woning op
respecrabele hoogre in her harrj e van de
grore srad mer een adembenemend
uirzichr over de Maas en de mooisre
skyline van Nederland. Ik moer h er
roegeven als rasech re Hagenees ben ik
nooir zo'n liefhebber van Rorrerdam
geweesr, ror mijn bezoek aan deze woning mer de mysrerieuze naam Parasire LP2 . H er ben'efr een
inzending voor Hourprijs 2001 en als secreraris van de jury moet je naruurlijk even gaan kijken.
De kleurrijke huismeesrel' begeleidr me enthousiast via grote, donkere, kille en galmende ruim ren van
her voormalige werkplaatsengebouw Las Palmas aan de Wilhelminakade naar boven. Ik waan me in
een VPRO-documentaire wanr de man legr mijn bezoek, al lopend, volledig vasr op zijn
videorecorder voor uirzending in zijn eigen tv-programma op de Rorrerdamse kabel. D e overgang
vanuir de hoge liftruimre naar de dakwoning L's Palmas 2 is groor. Zodra de deur van de woning
opengaar is er lichr, rusr, intimireir, warmre en de geur van hout.
Parasites-woningen maken gebruik van reeds besraande gebouwen of andere ongebruikdijke locaries
in de besraande infrasrrucruur. H er berrefr kleinschalige woonconcepren die duidelijk afWijken van
de gebruikelijke woningen die we rerugvinden op Vinex-Iocaries. M er her Parasire-projecr wil men
de keuze voor woonlocaries verruimen en de voordelen uirnurren van prefab bouw. Duurzaamheid,
innovarie en frisse ruimrelijke woonbeleving zijn andere sléurelwoorden die bij een Parasire-woning
horen. Her gebouw LP2 van Korreknie & Sruhlmacher kchirecren is gerealiseerd in her kader van
'Rorrerdam 2001 , C ulturele hoofdsrad van Europa'. Her is een prororypische dakwoning die op de
wanden van een liftschachr rust. Her gebouw, revens een demonsrratieprojecr Industrieel, Fbubei en
Demontabel Bouwen, introduceert een innovarief en duurzaam prefab bouwsysreem in hour, dar nog
nier eerder in Nederland is roegepasr. Alle vloeren, wanden en daken zijn van her Duirse producr
'Dickholz', dikke, massief gelijmde pI aren naaldhout. Een relarief
complex volume, zoals LP2, kon als compleer bouwpakker worden
geleverd en binnen 3,5 dag op de bouwplaars worden geassembleerd.
Door de schijfWerking van de plaren is bouwen eenvoudig. Grore
overspanningen, sculprurale vo rmen en grore (zelfs overhoekse)
raamopeningen zijn zonder hulpconsrrucries mogelijk, war bevrijdend
werkr voor de archirecruur. Her ruimtelijke karakrer van de woning is
in grore mare re danken aan het gekozen bouwmateriaal. Daarom zijn
de houten platen overal in her zichr gelaren en is de roepassing van
verfijnde afWerkingen achrerwege gelaren.
L .J
DI

15. _~J'''''W''il'_' - - - - -euws- -- - '
ni - -
Houtinnovatieprijs 2001
C entrum Hout organiseert sinds het 'Actieprogramma 20% meer hout in de bouw' om de twee jaar
de H outprijs om bijzondere en/of innovatieve ontwikkelingen op houtgebied te ondersteunen en
daaraan ruchtbaarheid te geven. De prijzen werden 31 oktober jongsrIeden uitgereikt tijdens de
H outdag. D e jUly, met daarin ondermeer Booosting voorzirrer Jos Lichtenberg, kwam tijdens een
eerste bijeenkomst uit op vier eervolle vermeldingen en vier nominaties. Voor een tweede bijeenkomst
ging de jUly verschillende locaties af om extra toelichting van de genomineerden te krij gen. D e jury
·kwam tenslorre unaniem tot de eerste prijs.
De genomineerden die alle de hoge graad van prefabri cage en flexibiliteit in ontwerp gemeen hebben:
• Hsb-project Zenderpark IJsseistein/BPF Bouw Amsterdam, Fon Bouw BV Woudrichem.
Woningen in de huursector met een dermate ingewikkelde vormgeving, dat het alleen met
computergestuurde voor-bereidingsprogramma's en met enc-gestuurde machines in houtskeletbouw
prefabriceerbaar was.
• Parasite LP2 op Las Palmas Rotterdam/Koneknie & Stuhlmacher Architecten Rorrerdam. (zie
verder de rubriek M oooi van deze nieuwsbrief, pagina 13).
• TEHA Flex Line W oning/T EHA Elementengroep H aaksbergen.
Een ontwikkeling waarbij complete projectmatige woningbouw (vrijstaand en rijtj es) door een totaal
prefabricage .co ncept wordt gerealiseerd. D e hsb-woning wordt in slechts twee dagen kant-en-klaar
op locatie neergezet.
• Het IFD -houtbouwsysteem voor wonen en werken Emmeioord/Archi Service 's-Hertogenbosch.
D e uiteindelijke winnaar van de houtinnovatieprijs 2001!
Architectenbureau Archi Service van Renz Pijnenborg bedacht als
tegenhanger van het bedrijventerrein met stalen dozen met of zonder
boerdererres een integraal (ook stedenbouwkundig) en later
uitbreidbaar milieuvriendelijk bouwsysteem voor wonen en
werken. H et is een eenvoudig flexibel en aanpasbaar houtbouw-
systeem, dat uit prefab compleet afgewerkte elementen bestaat, welke in
de fabriek onder optimale omstandigheden geproduceerd worden, en
op de bouwplaats snel wind- en waterdicht gemonteerd kunnen
. worden. D e bouwwij ze is geschikt voor zowel woningen, kantoren
als bedrijfs ruimten of een mix daarvan. H et betreft een hybride
hourconstructie met een structuur van gelamineerde balken en
kolommen, ingevuld met hsb-elementen (gevel, vloer, dak). D e hsb-
uit te breiden. D aarnaast kunnen de ondernemers nu op een
prettige wij ze wonen bij hun bedrijf, en dat ook nog eens
architectonisch zeer verantwoord.
? info
Centrum H out, Arie M ooiman
;;;;;--- T 036-532982 1, 1 www.centrum-hout.nl/houtprijs

16. _:ut.i.Wii"._ ni e uws
'---------'
Met de ontwikkeling van de gevel voor de
fabriek van Porsche te Leipzig, waar de nieuwe
terreinwagen gebouwd wordt, is definitief een
einde gekomen aan de hallen bouw-uitstraling
van sandwichpanelen. Met dit project zet de
Fabriek van Plaatwerken Van Dam te Ridderkerk
I F0 de roon voor de nieuwe generatie Hightech
prefab gevels. Het toegepaste gevelsysteem heeft
de naam NORM+ Design2 meegekregen en is
ontwikkeld in nauwe samenwerking met
architecten buro Cepezed uit Delft.
Imago
Jan Pesman (Cepezed): 'De ambitie van Porsche
was om in Leipzig een landmark te maken
omdat dit het eerste gebouw in een leeg
aardappelveld is. Ook staat het gebouw in de
aanvliegroute van het vliegveld Leipzig. Het
imago van Porsche vro:g er om een hightech en
hoogwaardig gevelmaieriaal te kiezen. Ook bij
een Porsche roont zich een perfectie in de
detaillering die in de gevel tot uitdrukking moet komen. Bij de gevel wilden we dus geen kliklijsten,
de gemakkelijke oplossing, ze moest juist super strak en glad worden gedetailleerd. Ook moet de
flexibiliteit van het gevelsysteem veranderingen in de tijd toestaan, zodat interne aanpassingen
gemakkelijk kunnen worden verwerkt in de gevel. Het concept van de glazen sandwichgevel was al
eerder voor post Vastgoed bedacht en werd uit de kast gehaald om als eerste bij Porsche toe te passen.
De glazen sandwichgevel refleéteert op een niet opdringerige manier de omgeving, net als water dat
doet. Het gebouw verandert, net als water met het weer' .
Test
Om een nieuw gevelsysteem als eerste project in Duitsland toe te
passen kan worden gezien als een grillige speling van het lot, wat
achteraf toch veel voordeel heeft gehad. Immers, in Nederland mag
alles gebouwd worden wat niet verboden is, maar in Duitsland mag je
alleen toepassen wat volledig 'gepruft' is. Paul Goudswaard, hoofd
R&D van Van Dam: 'Voor ons nieuwe gevelsysteem hadden we een
Zustimmung im Einzelfall nodig. Dit houdt in dat alleen de
systeemafmetingen zoals in Leipzig worden toegepast zijn getest. Door
een intensieve samenwerking tussen de R&D afdeling van Van Dam
en de aangewezen Gutachter, Professor Berner, is het uitgebreide
keuringstraject ruimschoots op tijd afgerond'.
L ..J

17. De t a i 1
De NORM+ Design2 gevel is een systeemgevel waarbij de goede eigenschappen van een vliesgevel,
een kozijngevel en een sandwichgevel zijn gecombineerd. Het isolatiemateriaal is altijd Conrock van
Rockwool. Voor Porsche is voor type Q5 gekozen vanwege de grote sterkte en goede isolatie-
eigenschappen. Doordat het Conrock zeer vlak wordt geschaafd krijg je hele vlakke sandwichpanelen.
Zowel de metalen als de glazen gevel hebben dezelfde opbouw gekregen. Horizontale panelen hoeven
alleen maar vertikaal te worden afgesteund. Hierdoor ontstaat een zeer gladde gevel aan de
binnenzijde. Het hart van het systeem wordt gevormd door de inventieve en gepatenteerde RVS
stelbrackets. Door roepassing van deze brackets kunnen de elementen na de montage in 2 richtingen
7 mm nagesteld worden. Alle naden zijn voorzien van 25 mm EP DM rubber. De hoeken zijn volledig
in het systeem opgenomen.
Paneel opties
De meest economische maatvoering van de panelen is 3600 x 1200 mmo Voor de Porsche fabriek
stond een stramienmaat van 4000 mm vast. Voor de glazen gevel heeft dit de glasleverancier de nodige
hoofdbrekens gekost, daar haar ovens tot 3600 mm glas konden harden. Voor dit project heeft Van
den Heuvel uit Schiedam Emalit panelen geleverd die in een speciaal voor dit project uitgebouwde
oven zijn gehard. Naar aan leiding van vragen uit de markt heeft Van Dam het NORM+ D esign2
gevelsysteem voorLien van enkele fraaie geïntegreerde paneelopties: doorzichtpanelen (met bewegende
delen), structurele doorLichtpanelen (met bewegende delen), stalen panelen en glazen 'panelen.
Ontwerp e n binnen het budget
Stef Zoeteman, verkoper bij Van Dam: 'Door de uitgekiende detaillering en zeer snelle montage
worden de kosten voor de NORM+ Design2 gevel goed in de hand gehouden. Zo kan het uiterlijk
van een structurele vliesgevel worden verkregen voor de prijs van een kozijngevel. NORM+ D esign2
is een onderdeel van CUBE (Complete Unrestricted Building Envelope), het Van Dam
totaalconcept. Hierbij worden de prestatie-eisen en het budget voor de gevel gekoppeld aan de
toegevoegde waarde van Van Dam. Deze aanpak heeft bij Porsche geleid tot een spraakmakende
architectuurgevel die binnen het budget past'.
Proj ectgegeve ns
Opdrachtgever: Porsche Bauwesen AG
Architect: Architectenburo Cepezed
Gevelleverancier: Fabriek van Plaatwerken Van Dam bv
Isolatie leverancier: Rockwool Roermond
Glas leverancier: Van den Heuvel Schiedam/Saint Gobain
Gevels: 1200 m' structurele glazen sandwichgevel, 3200 m'
structurele s'talen sandwichgevel.
? info
Fabriek van Plaatwerken Van Dam &
Berend Groeneveld Cepezed
T 01804-41845 Michiel Cohen
E BGroeneveld@van-dam.nl T 015-215.2000
E post@cepezed.nl