expositie over particulier opdrachtgeverschap die ik samen met anderen heb gemaakt voor het rondeel

2. Veel touwtjes in handen van de Deventer woonconsument pagina 1 van 2
nieuws / recensies
Veel touwtjes in handen van de
Deventer woonconsument
12 mei 2009 / Tom de Vries
ARCHITECTUUR
De invloed van de woonconsument op de woningmarkt is niet van vandaag of
gisteren. Sinds de opkomst van de georganiseerde volkshuisvesting begin
vorige eeuw is die invloed gegroeid. Eerst kon men hooguit kiezen uit een
eenzijdig aanbod van compleet opgeleverde woningen. Inmiddels kun je
aangeven hoe groot de woning moet worden en hoe die er uit moet zien. De
woonconsument heeft kortom steeds meer touwtjes in handen gekregen.
Deze constatering was voor architectuurcentrum Rondeel in Deventer
aanleiding om een tentoonstelling te maken, die vervolgens letterlijk bestaat
uit heel veel touwtjes.
Lange tijd was de welgestelde burger die op een al of niet groot bouwkavel een eigen
huis laat bouwen de eerste associatie bij het fenomeen particulier
opdrachtgeverschap. Dat doet hij dan door een ontwerp op maat te laten maken
door een architect, een keuze te maken uit het grote aanbod van
cataloguswoningen, of erger, een neefje in te schakelen die met gebrek aan
ontwerpervaring, laat staan –talent, aan de locale aannemer gaat uitleggen hoe de
woning van zijn oom er uit moet zien. Maar er zijn inmiddels ook burgers met
minder dikke portemonnees die ook een eigen huis kunnen laten bouwen. De markt
van particuliere opdrachtgevers is flink gedemocratiseerd en ook gegroeid, althans
in potentie want het aantal vrije kavels dat door gemeenten in de verkoop wordt
aangeboden, is op een enkele uitzondering na nog steeds erg beperkt. Om nu eens
niet de aandacht te richten op de bevoorrechte groep eigenbouwers met een groot
budget, maar op de gemiddelde woonconsument, besloot de programmaraad van
het Deventer architectuurcentrum Rondeel een expositie te wijden aan die
groeiende invloed. 'De touwtjes in handen' heet de tentoonstelling waarmee
verwezen wordt naar die invloed van de voorheen afwachtende woonconsument.
Ontwerper Tijs Bonekamp van het Amsterdamse BURO MET heeft het onderwerp
van de expositie heel letterlijk opgevat en kwam met een even zo spectaculair als
arbeidsintensief ontwerp aan: ruim 17.000 touwtjes opgehangen aan een verlaagd
plafond met gaatjesboard (een gigaklus waarmee veel vrijwilligers zich enkele
weekenden vermaakt hebben). Het levert een prachtig doordringbaar bouwblok op
van zo’n vierhonderd kuub waarin enkele ruimtes zijn uitgespaard. Deze lege
plekken hebben de afmetingen van de zogeheten matjes die in de woningbouw
gehanteerd worden als de minimale oppervlakken voor de verschillende
woonfuncties. Maar de vloeibare wanden geven aan dat die opgelegde afmetingen
met gemak te veranderen zijn. Er is een ‘woonkamer’ met een eetgedeelte waar op
twee laptops programma’s draaien om op eenvoudige wijze een woning samen te
http://www.archined.nl/recensies/mei/veel-touwtjes-in-handen-van-de-deventer-woonconsument/ 19-5-2009

3. Veel touwtjes in handen van de Deventer woonconsument pagina 2 van 2
stellen en dan tegelijk de kassa loopt die aangeeft wat de keuzes gaan kosten. Het
zijn de consumentgerichte projectontwikkelingen van Lingotto en van Heymans. Er
is een ‘toilet’ waar je rustig een tentoonstellingskrant kunt lezen (met o.a.
voorbeeldprojecten van collectief opdrachtgeverschap uit heel Nederland) en in de
‘gang’ is aan de muur in een tijdslijn de ontwikkeling van het particulier
opdrachtgeverschap in Deventer verbeeldt.
Over de groeiende invloed sprak Like Bijlsma van het Ruimtelijk Planbureau tijdens
de opening op 21 april. Zij is medeauteur van het boek Particulier
opdrachtgeverschap in de woningbouw. In haar inleiding ‘Het bevrijde wonen in de
stad als kunstwerk’ ging zij niet alleen in op de ontwikkelingen vanaf de
wederopbouw, via de consumentgerichte woningbouwontwerpen van Bakema,
Hertzberger, Weeber en Robert Winkel. Ook de stedenbouwkundige implicaties
kwamen aan bod. Waren projecten met particulier opdrachtgeverschap eerst nog
incidenten, later kwamen er clusters en hier en daar zijn er in Nederland nu ook
hele wijkjes van te vinden. Opmerkelijk was de verhouding tussen consumenten die
wel willen maar niet doen. Volgens onderzoekster Bijlsma zijn er veel willers maar
weinig doeners in de Randstad en veel doeners in bijvoorbeeld Overijssel en
Gelderland.
De tentoonstelling biedt bij nadere beschouwing meerdere informatielagen. De
spectaculaire vormgeving werkt verrassend en roept verwondering op. Maar wat is
er nu precies te zien en hoe presenteert het thema zich? Die vraag wordt pas
beantwoord als de bezoeker neerstrijkt op de zitplekken tussen de touwtjes. Dan
kan de speciale krant worden opengeslagen. Daarin is niet alleen te lezen wat de
geschiedenis is van de groeiende invloed van de woonconsument is, maar wordt ook
aandacht gegeven aan twee ontwikkelingen die volgens de tentoonstellingmakers de
toekomst zullen gaan bepalen: het collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO)
en de computergestuurde ontwerp- en bouwsystemen. Door van de laatste optie ook
twee demo’s op te stellen, wordt de tentoonstelling interactief waardoor vooral de
potentiële eigenbouwer getriggerd wordt.
Het is duidelijk dat de particuliere opdrachtgever niet meer alleen de
kapitaalkrachtige kavelkoper is die met of zonder architect zijn droomhuis laat
bouwen. De invloed op het wonen is veel breder geworden en volgens het Rondeel
liggen de kansen niet meer uitsluitend op de restkavels in uitbreidingswijken. De
tentoonstelling geeft enkele antwoorden, maar roept uiteindelijk ook vragen op.
Want wat gebeurt er bijvoorbeeld met de architectonische kwaliteiten als
consumenten alle touwtjes in handen krijgen? Genoeg stof voor eigenbouwers,
ontwerpers, ontwikkelaars en lokale overheden om nog eens over door te praten.
info
Doorpraten zal ook gebeuren op 19 mei, dan organiseert Architectuurcentrum Rondeel een avond
met o.a. Ellen van Acht van stichting Kuub, Pamela van den Berg van het Deventer woonbedrijf
Ieder1 en Frank Veen van Lingotto. Zij zullen debatteren over de toekomstige ontwikkelingen van
het consumentgerichte wonen – individueel of collectief - en wat deze betekenen voor de
stedenbouwkundige en architectonische opgave.
De expositie De touwtjes in handen duurt nog tot 21 juni en is te zien in architectuurcentrum
Rondeel, Kunstenlab, Laboratoriumplein 3 te Deventer. Het debat op 19 mei is in cultureel eetcafé
DOK H2O aan de Scheepvaartstraat 13 in Deventer.
http://www.archined.nl/recensies/mei/veel-touwtjes-in-handen-van-de-deventer-woonconsument/ 19-5-2009