บทเรียนการสร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้ไร้รอยต่อ โดย ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช ในการประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ครั้งที่ 23 ที่ มรภ. ศรีสะเกษ ระหว่างวันที่ ๑๙ - ๒๐ มกราคม ๒๕๖๔ จัดโดยเครือข่าย องค์กรการเรียนรู้เพื่อพัฒนาคุณภาพมาตรฐานการศึกษา (Mini_UKM)

1. การสร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้ไร้รอยต่อ
วิจารณ์ พานิช
ประธานมูลนิธิสถาบันส่งเสริมการจัดการความรู้เพื่อสังคม (สคส.)
บรรยายใน MiniUKM 23 วันที่ ๑๙ มกราคม ๒๕๖๔ ทาง ออนไลน์

2. โปรดระวัง
ความไม่สมบูรณ์ ไม่ครบถ้วน
ของข้อเสนอนี้

3. วัฒนธรรมการเรียนรู้คืออะไร
มีการเรียนรู้แทรกอยู่ในทุกอณู
• ในโครงสร้างองค์กร
• ใน governance systems
• ใน management systems
• ในการทางานประจา
• ในระบบบริหารงานบุคคล
• และอื่นๆ

4. Double-Loop Learning

5. Triple-Loop Learning
MINDSET THEORY

6. ใช้พลัง DE (Developmental Evaluation)
• ประเมินเพื่อการเรียนรู้ร่วมกันของ stakeholders
• stakeholders ร่วมกันกาหนดเป้าหมายของการประเมิน
ข้อมูลที่ต้องการ วิธีเก็บและประมวลข้อมูล
• ร่วมกันเป็นเจ้าของการประเมิน / การเรียนรู้
• มีทีม facilitator เอื้อให้มีการรับฟังการตีความจาก
หลากหลายมุมมอง
• มีการสรุปข้อเสนอแนะเพื่อการเรียนรู้ และปรับปรุง
บันทึกที่มีคาสาคัญ (tag) de - GotoKnow

7. เปลี่ยนการประเมิน เป็นการเรียนรู้

8. องค์ประกอบสาคัญของ Learning Culture
• Reflection การใคร่ครวญสะท้อนคิด ครุ่นคิดพินิจนึก (critical
refection)
• Feedback การให้ข้อมูลสะท้อนกลับ
• Community of Learning ชุมชนเรียนรู้ การแบ่งปัน การรับฟังซึ่ง
กันและกัน
• ทักษะทวิวัจน์ (dialogue) ละจาก discussion, debate, monologue

9. สาคัญยิ่งกว่า
• การมีเป้าหมายที่ทรงคุณค่า ทรงพลัง
ร่วมกัน (Purpose)
• มีไฟลุกโชนอยู่ภายในตัว (Passion)
• มุ่งมั่นบากบั่นไม่ย่อท้อ
(Perserverance)

10. สาคัญยิ่งกว่า
• การมีเป้าหมายที่ทรงคุณค่า ทรงพลัง
ร่วมกัน (Purpose)
• มีไฟลุกโชนอยู่ภายในตัว (Passion)
• มุ่งมั่นมุมานะบากบั่นไม่ย่อท้อ
(Perserverance)
ชีวิตที่พอเพียง : 2744. พลังความชอบระดับหลงใหลและความมุมานะบากบั่น - Prof. Vicharn Panich - GotoKnow

11. Learning culture starts at the top

12. การเรียนรู้คืออะไร
• ไม่ใช่การรับถ่ายทอดความรู้
• กระบวนการที่เคลื่อนจาก รู้ตื้น (superficial) สู่
รู้ลึก (deep) สู่ รู้เชื่อมโยง (transfer)
• การเรียนรู้ขาออก
• ผ่านการปฏิบัติ แล้วใคร่ครวญสะท้อนคิด
(reflect)

13. เรียนรู้สู่ mastery (Mastery Learning)
• ทาได้ ปฏิบัติได้ อย่าง
อัตโนมัติ (แทบไม่ต้องใช้สมอง)
• ผ่านการฝึกปฏิบัติ และ
แก้ไขปรับปรุง ซ้าแล้วซ้า
เล่า โดยมีโค้ช

14. การเรียนรู้ (เป็นกระบวนการที่ซับซ้อน) เกิดจาก
• การสร้างความรู้
• การใช้ความรู้
• การได้รับ feedback
• PDCA
• การตั้งคาถาม
• การตีความ
• การเปรียบเทียบ
• การจัดกลุ่ม
• การถกเถียง
• ความไม่เชื่อง่าย (skepticism)
• การตรวจสอบข้อมูลหลักฐาน
• การสะท้อนคิด (reflection)

15. การเรียนรู้เกิดจาก
• การสร้างความรู้
• การใช้ความรู้
• การได้รับ feedback
• PDCA
• การตั้งคาถาม
• การตีความ
• การเปรียบเทียบ
• การจัดกลุ่ม
• การถกเถียง
• ความไม่เชื่อง่าย (skepticism)
• การตรวจสอบข้อมูลหลักฐาน
• การสะท้อนคิด (reflection)

16. การเรียนรู้ที่แท้
เรียนรู้ระดับเชื่อมโยง
(transfer)

17. วิธีเรียนรู้เพื่อความสาเร็จในชีวิต
• Value เรียนอย่างมีความหมาย รู้คุณค่า เพื่อชีวิตที่มีคุณค่า
• Target เรียนอย่างมีเป้าหมาย (เรียนอะไร รู้ระดับไหน) มีแผน
• Develop ค่อยๆ พัฒนาขึ้น ด้วยพลังฝึกซ้าๆ และ targeted feedback & feed forward
• Extend ลองวิธีใหม่ ขยายแนวกว้าง และแนวลึก คิดใหม่ ทาใหม่
• Relate หาความสัมพันธ์ คิดเชิงระบบ สมมติสถานการณ์ เปรียบเทียบ แก้ปัญหา
• Rethink disrupt เถียงครู ถาม/ประเมินตนเอง เปลี่ยนใจ peer feedback
reflect
2017

18. วิธีเรียนรู้เพื่อความสาเร็จในชีวิต
• Value เรียนอย่างมีความหมาย รู้คุณค่า เพื่อชีวิตที่มีคุณค่า
• Target เรียนอย่างมีเป้าหมาย (เรียนอะไร รู้ระดับไหน) มีแผน
• Develop ค่อยๆ พัฒนาขึ้น ด้วยพลังฝึกซ้าๆ และ targeted feedback & feed forward
• Extend ลองวิธีใหม่ ขยายแนวกว้าง และแนวลึก คิดใหม่ ทาใหม่
• Relate หาความสัมพันธ์ คิดเชิงระบบ สมมติสถานการณ์ เปรียบเทียบ แก้ปัญหา
• Rethink disrupt เถียงครู ถาม/ประเมินตนเอง เปลี่ยนใจ peer feedback
reflect
2017

19. วัฒนธรรมยกระดับคุณภาพต่อเนื่อง
• นิยาม “คุณภาพ” ให้กว้าง
• หมายถึง “พัฒนางาน” ทุกด้าน : คุณภาพผลิตภัณฑ์/บริการ
ประสิทธิภาพ ลดอุบัติเหตุ ฯลฯ
• สร้าง Quality Mindset / Awareness
• สร้าง ระบบคุณภาพ
• ยกระดับสมรรถนะพนักงานทุกระดับด้วยคุณภาพงาน

20. วัฒนธรรมพัฒนาตนเอง/พัฒนากันเอง ด้วยงาน
• แก้ความเข้าใจผิด พัฒนาโดยการไปรับการฝึกอบรม
• Work-Based Learning : Training-Based Learning = 80 : 20
• มีระบบ/กลไก สนับสนุน Work-Based Learning มีการลงทุน
• บูรณาการอยู่ในระบบงาน
• เครื่องมือสาคัญคือ Critical Reflection, Interactive Learning
Through Action

21. ระบบข้อมูลเพื่อการเรียนรู้
• Data  Information  Knowledge  Wisdom
• Big data  Data analytics
• Group reflection on key data of work & result
• Qualitative data from Individual Reflective Journal
• Inquisitive Coaching adds Deeper Reflective Data
• From Individual Reflective Data to Collective Reflection
• Reflection against Theory(ies)

22. ระบบสร้างความรู้จากการทางาน
• กาหนดเป็นนโยบาย มีการประเมินผลรายปี
• เป็น ค. ที่พิสูจน์จากการใช้งาน (ค. ปฏิบัติ)
• มีระบบ Organizational Knowledge Creation Information Systems
(OKCIS) ให้บุคคลและหน่วยงานย่อยบันทึกผลสาเร็จในการสร้าง ค.
จากการทางาน
• มีรางวัลประจาปี KC Prize ประเภทหน่วยงาน และประเภทบุคคล
ที่มีเกณฑ์ชัดเจน มีคณะกรรมการตัดสิน จากข้อมูลใน OKCIS

23. ระบบสร้างความรู้จากการทางาน
• กาหนดเป็นนโยบาย
• เป็น ค. ที่พิสูจน์จากการใช้งาน (ค. ปฏิบัติ)
• มีระบบ Organizational Knowledge Creation Information Systems
ให้บุคคลและหน่วยงานย่อยบันทึกผลสาเร็จในการสร้าง ค. จากการ
ทางาน
• มีรางวัลประจาปี ที่มีเกณฑ์ชัดเจน มีคณะกรรมการตัดสิน จาก
ข้อมูลใน OKCIS

24. Knowledge Creation Prize
• จานวนไม่จากัด
• หากเข้าเกณฑ์ได้รับรางวัล

25. ระบบสร้างความรู้จากการทางาน
• กาหนดเป็นนโยบาย
• เป็น ค. ที่พิสูจน์จากการใช้งาน (ค. ปฏิบัติ)
• มีระบบ Organizational Knowledge Creation Information Systems
ให้บุคคลและหน่วยงานย่อยบันทึกผลสาเร็จในการสร้าง ค. จากการ
ทางาน
• มีรางวัลประจาปี ที่มีเกณฑ์ชัดเจน มีคณะกรรมการตัดสิน จาก
ข้อมูลใน OKCIS

26. ระบบเสาะหาความรู้ (Knowledge Acquisition System)
• Facilitate โดยหน่วย KM
• นา Relevant Knowledge มาแนะนาใน intranet ขององค์กร
•เพื่อสนับสนุน “ทีมกระหายใคร่สร้างความรู้”
• เปิดให้พนักงานนา RK มาแนะนาได้ด้วย โดยผ่านการกรองของ ทีมงาน
กรอง RK เพื่อไม่ให้IRK (IrrelevantKnowledge) เข้ามาปน
• พนักงานที่แนะนา RK ได้แต้ม คนแต้มสูงได้รางวัล RK Champion
ประจาปี

27. ระบบเสาะหาความรู้ (Knowledge Acquisition System)
• Facilitate โดยหน่วย KM
• นา Relevant Knowledge มาแนะนาใน intranet ขององค์กร
•เพื่อสนับสนุน “ทีมกระหายใคร่สร้างความรู้”
• เปิดให้พนักงานนา RK มาแนะนาได้ด้วย โดยผ่านการกรองของ ทีมงาน
กรอง RK เพื่อไม่ให้IRK (IrrelevantKnowledge) เข้ามาปน
• พนักงานที่แนะนา RK ได้แต้ม คนแต้มสูงได้รางวัล RK Champion
ประจาปี

28. รางวัลนักทาลายความรู้แห่งปี (K Destruction Prize)
• พิสูจน์ผ่านผลงานที่ดีกว่าเดิมอย่างมีนัยสาคัญ
• มีคาอธิบายว่า เอาความรู้ใหม่อะไร มาแทนความรู้เก่าอะไร
• เสนอมาตรฐานวิธีทางานใหม่
• มีระบบช่วยประเมินผลกระทบด้านผลกาไร (net profit) ใน ๑ ปี = X
• ทีมงานได้รับรางวัล ½ X = KD Prize
• มีคาอธิบายกระบวนการสร้างนวัตกรรม และคุณค่าต่อองค์กรและ
พนักงาน
• สร้าง Growth Mindset / We-Can Mindset / Dynamism ว่าด้วยความรู้
Disruption

29. Organization Knowledge Database / Systems
• หลังให้รางวัล KC Prizes, KD Prize, RK Champions เก็บ ค. ทั้งหมดเข้า
OKD
• มีการจัดหมวดหมู่ ใส่ tagging ให้ค้นหาง่าย
• มีการ update อย่างน้อยทุกปี เอา ค. ที่เก่าแล้วเข้า K Archive
• มี OKD Working Group ทาหน้าที่ update
• รายงานกิจการต่อคณะกรรมการ Organization KM Committee ทุกปี
• ตรวจสอบผลการทาหน้าที่ Learning Facilitation

30. สร้างความรู้อย่างมีเป้าหมาย
• ใช้เครื่องมือ Design Thinking เพื่อนา Customer Knowledge มาใช้
• ช่วยให้ทางานแบบเอาใจลูกค้า (customer focus) ไม่ใช่ตามอาเภอใจของ
ผู้ให้บริการ (provider oriented )

32. ไร้รอยต่อ
• ระหว่างความรู้ภายใน กับความรู้ภายนอก
• ระหว่างความรู้ปฏิบัติ กับความรู้ทฤษฎี
• ระหว่างความรู้เดิม กับความรู้ใหม่
• ระหว่างการปฏิบัติ กับการสร้างความรู้ใหม่
• ระหว่างพฤติกรรมของพนักงาน กับบรรยากาศการทางานในองค์กร
• ระหว่างผู้รับบริการกับผู้ให้บริการ

33. ไร้รอยต่อ
• ระหว่าง practical world กับ digital world
• ระหว่าง ความรู้ กับคุณค่า/มูลค่า (values)
• ระหว่าง practice กับ theory
• ระหว่างฝ่ายปฏิบัติ กับฝ่ายบริหาร
• ระหว่างจุดปฏิบัติ กับจุดกากับ (real-time
dashboard)
• ระหว่างหน่วยงานย่อย

34. ใช้พลัง Social Engagement Platform
• Social / Community / Public Engagement (Partnership)
• ไม่ใช่ไปช่วยเหลือ
• ๔ ร่วม : กาหนดเป้าหมาย, วางแผน, ทา/ลงแรง/ทรัพยากร, รับผล
• ผลของมหาวิทยาลัยคือเรียนรู้ สร้างความรู้ - ทาภารกิจหลัก ๔ ด้าน :
นศ. & อจ. ไปทางานและเรียน, ทาวิจัยและนวัตกรรม, ทาประโยชน์,
สร้างวัฒนธรรมเรียนรู้ ความดีงาม

35. ใช้พลัง Social Engagement Platform
• Social / Community / Public Engagement (Partnership)
• ไม่ใช่ไปช่วยเหลือ
• ๔ ร่วม : กาหนดเป้าหมาย, วางแผน, ทา/ลงแรง/ทรัพยากร, รับผล
• ผลของมหาวิทยาลัยคือเรียนรู้ สร้างความรู้ - ทาภารกิจหลัก ๔ ด้าน :
นศ. & อจ. ไปทางานและเรียน, ทาวิจัยและนวัตกรรม, ทาประโยชน์,
สร้างวัฒนธรรมเรียนรู้ ความดีงาม

36. Seven Factors for a Learning Culture
• Autonomy
• Andragogy – Adult
Learning Theory
• Mastery
• Continual Improvement
• Science
• Technology
• Access
https://www.business2community.com/human-resources/7-factors-that-make-a-successful-learning-culture-02222209

39. Kolb’s Cycle of Experiential / Adult Learning
P
D
C
A

40. พลังของวัฒนธรรม
• วัฒนธรรมกลุ่ม
• การรับฟัง ให้เกียรติซึ่งกันและกัน
• ปฏิสัมพันธ์ (interaction) และทักษะ (skills)
เพื่อความสาเร็จ
• พลังเป้าหมายสูงส่ง (shared purpose)

41. พลังความหลากหลายและซับซ้อน
• ลด/ละ วัฒนธรรมอานาจ แนวดิ่ง linear
• สร้าง/เพิ่ม วัฒนธรรมเรียนรู้และปรับตัว
แนวราบ complex
• เปิดโอกาสแก่ Context-based creativity เพิ่มจาก
ความเคยชิน … discipline-based creativity
• วิชาการแนวปฏิบัติ (scholarship of application)

42. HPO – High Performance Organization
https://www.hpocenter.com/hpo-framework/
Quality of Management
Openness & Action Orientation
Long-term Orientation
Continuous Improvement & Renewal
Quality of Employees

43. สร้างผลงานวิชาการจากการปฏิบัติ
• จากปฏิบัติสู่ทฤษฎี ในทุกกิจกรรม
• Knowledge Creation ภาควิชาการ
• Scholarship of Application, Reversed type
• มหาวิทยาลัยสร้าง enablers ให้เกิดผลงาน
• Enablers ให้ได้รับผลตอบแทน ... ตาแหน่งวิชาการ

44. สรุป สร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้ไร้รอยต่อ
• เริ่มที่ยอด พัฒนาจากฐาน
• สร้างและใช้ความรู้ ณ ทุกจุด ทุกกิจกรรม
• เป้าหมายชัด วัดได้มีรางวัล
• มีระบบ มี enablers สภาพแวดล้อมที่เอื้อ กลไกจัดการและกากับ
• ใช้IT เอื้อและอานวยความสะดวก
• มีการพัฒนาทักษะ ในงาน และจัด training workshop