1. Shkolla: Tafil Rexhepi
PROJEKT
Tema: Sida, semundja e shekullit.
Punoi:Adela Maxhari
Pranoi:Maksim Cenkaj
Klasa: XI-B
Lenda: Biologji

2. AIDS, murtaja e shekullit
Më shumë se 30 milionë është numri i personave me SIDA në të gjithë botën. SIDA
është një çështje ende e fortë dhe dramatike që duhet të adresohet me kokë. Duhet të
përdorim që gjitha armët që kemi për ta luftuar atë. Para së gjithash duhet të vëmë në
punë vetëdijen, informacion dhe parandalimin.Për këtë është më aktuale se kurrë me
rastin e 1 dhjetorit, Ditën Botërore të AIDS. Pse SIDA është një sëmundje serioze dhe
ende në rritje, si i kemi mjetet për të na mbrojtur në mënyrë efektive. Ka dy armë në
duart tona: nëpërmjet testimit HIV dhe prezervativëve.SIDA, apo sindromi i fituar
imunitet mangësi, sulmet e sistemit imun janë duke dëmtuar shëndetin e atyre të
infektuar. Ende shumë njerëz nuk e dinë se ka një dallim në mes të infektuarve me HIV
dhe AIDS. Njerëzit me HIV janë infektuar tashmë, por ai nuk do të kishte ndodhur ende
simptomat e AIDS-it në qoftë se virusi ishte në gjumë në trupin e saj pa crashing, për
dëmin e kohës. Nëse HIV është diagnostikuar në kohë është i mundur, përmes terapive
të veçanta, që SIDA të parandalohet. Prandaj duhet të kemi informacion për rëndësinë e
testit: informacioni në lidhje me statusin e tyre HIV-it mund të shpëtojë jetën tuaj, dhe
për të shpëtuar atë të atyre që janë përreth nesh.Kjo vë në provë përgjegjësinë për të
mbrojtur veten dhe të tjerët, veçanërisht kur bëjmë seks. Fjalëkalimi është gjithmonë i
njëjtë: gjithmonë përdorimi i prezervativit.Mos të harrojmë se ata që janë HIV pozitiv
nuk janë njerëz të vdekur në këmbë, por vetëm një murtajë spreaders. Janë krijuar disa
shoqata për luftën kundër SIDA-s. Këto shoqata janë organizata që synojnë për të
ngritur dhe për ta kthyer veten me HIV-njerëz pozitiv, të cilat janë të aktivizohet përmes
parandalimit, vetëdijes, informacionit dhe mbështetje në çështje që lidhen me HIV /
AIDS-it. Por shumica janë të shqetësuar me mbrojtjen e atyre që janë me HIV, dhe i
vrasin të gjitha ato mure që janë ngritur rreth informacioneve të përditshme.Ti e di,
AIDS-i është murtaja e shekullit. Nëse kjo terapi e trefishtë ndihmon më shumë
pacientët që kanë marrë virusin, nuk i kuron ata plotësisht. Duhet pranuar, në ditët tona
ende vret AIDS-i. Dhe përdorimi i kondomave mbetet i vetmimjet për të mbrojtur. Ja se
çfarë ju duhet të dini për rreziqet e transmetimit të SIDA-s.

3. HIV-SIDA
Virusi HIV- virusii mungesës së imunitetit te njeriu është një virus që shkatërron
sisteminimunitar. AIDS-(Acquired Immune Deficency Syndrome), Sindroma e fituar e
mungesës së imunitetit është gjendja që pason kur trupi është i infektuar me virusin
HIV kalon nga faza embartësit të virusit në fazën e sëmundjes
HIV eshte nje nje virus i cili sulmon sistemin imunitar,sistemin natyral te mbrojtjes se
trupit. Pa nje sistem te forte imuniteti trupi gjen veshtiresine luftimin e semundjeve te
ndryshme. Ky virus dhe ky infeksion i krijuar quhet ndryshe HIV.
Rruazat e bardha te gjakut janë një pjesë e rëndësishme e sistemit imunitar. HIV
pushton dhe shkatërron qelizat e caktuara të bardha të gjakut te quajtura qelizat CD4 +.
Nëse shumë nga keto qeliza shkatërrohen, trupi nuk mund të mbrojë veten kundër
infeksionit.
Faza e fundit e infeksionit HIV është SIDA (sindromi i fituar i mungesës së imunitetit).
Njerëzit me AIDS kanë një numër të ulët të qelizave CD4 + dhe marrin infeksionet ose
kancer me shpejt sesa personat e shendetshem. Këtomund të jenë vdekjeprurëse.
Por te kesh HIV nuk do te thote te kesh AIDS. Edhe pa trajtim, HIV i duhet nje kohe e
gjate para se te kaloj ne AIDS-zakonisht nga 10 deri ne 12 vjet. Nese HIV diagnostikohet
perpara se te kaloj ne AIDS,ilacet mund te ulin ose te ndalojn demtimin e sistemit
imunitar. Me trajtim, shumë njerëz me HIV janë në gjendje të jetojnë nje jetë te gjatë
dhe aktive.
Çka e shkakton HIV/ SIDA?
Infeksioni HIV është shkaktuar nga virusii mungesës së imunitetit të njeriut. Ju mund
ta merrni HIV-it nga kontakti me gjakun e infektuar, spermë Ose lëngjeve vaginale.
1. Shumica e njerëzve marrin virusin duke pasur marrëdhënie seksuale të pambrojtura
me dikend që është i infektuar me HIV.
2. Një tjetër mënyrë për marrjen e virusit është nëpërmjet shkëmbimit të gjilpërave të
drogës me dikend që është i infektuar me HIV.
3. Virusi mund edhe të kalohet nga nëna tek fëmija e saj gjatë shtatzënisë, lindjes, apo
gji me gji.
HIV nuk mund te perhapet nga kontakti i rastit sic mund te jete nje puthje ose
shkembimi i gotave me uje me nje person te infektuar.
CILAT JANE SIMPTOMAT?
HIV nuk mund të shkaktojnë simptome më herët. Personat te cilet kane simptomat

4. mund ti ngaterrojne ato me te gripit.
Simptomat e hershme të përbashkëta përfshijnë:
• Ethe.
• Dhimbje fyti.
• Dhimbje koke.
• Dhimbje të muskujve dhe dhembje të përbashkët.
• Gjendra të fryrë (ënjtur nyjet limfatike).
Simptomat mund të paraqiten nga disa ditë për disa javë pas një person është i infektuar
me parë. Simptomet e hershme zakonisht zhduken brenda 2 deri në 3 javë.
Pasi simptomat e hershme largohen,nje personi te infektuar nuk i shfaqen me kto
simptoma per shume vjet. Mjekimet mbajn virusin nen kontroll dhe ndihmoj sistemin
imunitar te qendroj i shendetshem. Por pa trajtim,virusi vazhdon e perhapet dhe
sulmon sistemin imunitar. Pas nje pike te caktuar simptomat rishfaqen dhe
mbesin.Keto simptoma zakonisht perfshijne:
Nyjet limfatike te fryra
Lodhje ekstreme.
Humbje Peshe
Ethe.
Djersitje natën.

5. Si diagnostifikohet HIV?
Administrata e Ushqimit dhe Droges ne SH.B.A ka aprovuar provat per zbulimin e
antitrupave e HIV ne urine,lëngun nga goja (lëngun me gojë), apo gjakun.
Nëse një test në urinë ose me gojë lëngun tregon se ju jeni të infektuar me HIV, ju
ndoshta do të duhet një test të gjakut për të konfirmuar rezultatet. Nëse ju keni qenë të
ekspozuar ndaj HIV-it, sistemi juaj imunitar do te prodhoj antitrupa qe të përpiqen të
shkatërrojnë virusin. Ne testet e gjakut mund të gjenden këto antitrupa në gjakun tuaj.
Shumica e doktoreve perdorin dy analiza gjaku,te quajtura ELISA dhe analizen e
kontrollit te pastertis se gjakut. Nese analiza pare ELISA eshte pozitive( dmth jane
gjetur antitrupat e HIV jane gjetur) ather analizat e gjakut duhen bere serish. Nese
analizat perseri rezultojn pozitive ather doktori do bej analizen e kontrrollit te pastertis
se gjakut qe te sigurohet. Mund te marr rreth 6 muaj kohe para se antitrupat te shfaqen
ne analizat e gjakut. Nese mendoni qe jeni te infektuar me HIV por analizat tregojn
rezultat negativ ather ju:
1. Nenshtrojuni nje analize perserimbas 6 muajsh per tu siguruar qe nuk jeni te
infektuar.
2. Nderkohe, ndermerni hapa ne parandalimin e perhapjes se virusit. Nese jeni i
infektuar ju mund ta kaloni kete infektim tek personat e tjere qe ju rrethojne.
Disa persona kane frike te bejne analizat e HIV. Por në qoftë se ka ndonjë mundësi që ju
mund të jeni të infektuar, eshte shume e rendesishme qe ta zbuloni. HIV mund te
kurohet. Marja e trajtimeve te duhura ne kohe mund te ngadalesoj virusin dhe mund tet
siguroj nje jete te shendetshme.Dhe sigurisht te duhet te dish nese je i infektuar ne
menyre qe te parandalosh perhapjen e infeksionit tek te tjeret.
Ju mund te beni analizen e HIV ne klinikat e shumta te doktoreve, ne kilinkat
shendetesore publike, spitale. Gjithashtu mund te bleni nje analize shtepie per HIV, gje
qe mund ta bleni ne nje dyqan drogash ose me porosi me email.

6. SI MUND TE KUROHET HIV?
Trajtimi standart per HIV eshte kombinimi i disa ilaceve te quajtura highly acitve
antiretroviral therapy (HAART). Antiretroviral medicines slow the rate at which the
virus multiplies. Ilacet antiretrovial ngadalesojn shpejtesine e perhapjes se virusit ne ato
vende ku ajo shumfishohet. Marja e ketyre ilaceve mundeson uljen e sasise se virusit
dhe te ndihmon te kesh nje jete te shendetshme.
Mund te mos te jete e lehte te vendosesh momentin kur duhet te fillosh kurimin. Ka pro
dhe kunder ne marjen e ilaceve HAART perpara shfaqjes se simptomave. Diskutojeni
kete me doktorin tuaj keshtu jeni ne gjendje te kutponi zgjedhjet tuaj.
Te monitoroj infeksionet dhe efektet e HIVnje doktor do bej dy teste:
1. Ne testin e pare do shikohet sasia e HIV-it ne gjakun tuaj.
2. CD 4+ cell count, e cila tregon menyren sesi funksionon sistemi imunitar juaji.
Nese nuk keni simptomat dhe CD 4+ cell count eshte ne nje nivel te shendetsahem
ateher nuk e keni te nevojshme akoma fillimin e kurimit. Doktori do ju perseris testet
pas nje periudhe te caktuar kohe ku do te shikoj ecurine tuaj. Nese keni
simptomat,duhet te merni parasysh fillimin e kurimit pavresisht nivelin e rruazave te
bardha CD4 +.
Pasi te filloni kurimin,eshte e rendesishme te merni ilacet ne menyren sesi doktori juaj
ju ka keshilluar. Kur kurimi nuk eshte eficent kjo shpesh ndodh sepse HIV eshte bere
rezistent ndaj ilaceve. Kjo ndodh per shkak se ketoilace nuk jane marre ne menyre te
rregullt. Pyesnidoktorin tuaj per cfare do pyetje te keni rreth kurimit tuaj.
Kurimi vitet e fundit eshte bere shume me i lehte per tu ndjekur.Kombinimi i e reja te
ilaceve kane bere te mundur shkrirjen e disa pilulave ne nje te vetme. Shume persona te
cilet marin kurim ndaj HIV-it konsumojne thjesht nje deri ne dy pilula ne dite.
Te qendrosh sa me i shendestshem gjate kurimit duhet:
1.Te mos pini duhan. Njerezit me HIV ka te ngjare qe te pesojn infarkt ne zemer ose
kancer ne mushkeri nese konsumojn duhan. Tymosja mund madje te rrisi rrezikun
akoma me shume.
2.Hani shendetshem. Nje diet e balancuar e mban sistemin tuaj imunitar te forte.
3.Ushtrohuni rregullisht te ulni nivelin e stresit dhe permiresoni kualitetin e jetes tuaj.
4.Mos konsumoni droga ilegale. Duhet gjithashtu te reduktoni alkolin.
Lexoni sa me shume te mundni rreth HIV-it ne kete menyre mund te luani nje rol aktiv
ne kurimin tuaj. Doktori juaj nga ana tjeter mund tju ndihmoje te kuptoni HIV-in e
menyren me te mire per ta kuruar. Gjithashtu mund te merni parasysh te bashkoheni
me nje grup mbeshtetes te HIV. Keto grupe mbeshtetese mund te jene nje vend i
shkelqyer te ndash informacione si dhe pervoja personale e emocione rreth HIV.

7. SI MUND TE PARANDALONI HIV?
HIV mund te perhapet nga ato persona te cilet nuk e dine qe jane te infektuar. Te
mbroni veten si dhe te tjeret duhet:
1. Te praktikoni nje sex te sigurt. Perdorni prezervativa gjate sexit(perfshire dhe sex
oral)deri ne momentin qe jeni te sigurt qe as ju as partnerijuaj nuk jeni te infektuar.
2. Mos kryenimardhenie seksuale me me shume se nje partner ne te njejten kohe. Sexi
me i sigurt eshte ai i cili e kryenivetem me nje partner.
3. Bisedoni me para me partnerin tuaj perpara se te kryenimardhenie. Zbuloni nese ka
ndonje risk qe ai te jet i infektuar me HIV. Beni nje test te dy dhe perseritenimbas 6
muajsh. Perdorni kondome ne te njejten kohe.
4. Mos perdorni drogat e ndaluar dhe alkol perpara sexit. Mund te jeni te pavetedijshem
e te praktikoni sex te pasigurt.
5. Mos ndani me njeri gjerat tuaja personale sic jane furca e dhembeve ose makinen e
rrojes.

8. Si paraqitet gjendja sot në gjithë botën?
Sot bota po futet në dekadën e tretë të epidemisë së AIDS-it.
Numri i personave të sëmurë me SIDA, sot në botë arrin shifra vërtet shqetësuese, ato
variojnë në 42 milionë persona të sëmurë në të gjithë botën. Moshat më të prekura janë
ato të reja dhe variojnë nga 20 deri 39 vjeç. Vetëm këtë vit janë zbuluar 5 milionë,
ndërsa të vdekur 3.1 milionë njerëz dhe gjysma e të infektuarve për herë të parë janë gra,
të cilat infektohen si persona heteroseksualë me burra të infektuar. Afrika e Jugut është
rajoni më i prekur nga kjo sëmundje, ndërkohë që në të gjithë globin po rritet ndjeshëm
edhe numri i grave të infektuara me këtë virus. Dje ishte dita ndërkombëtare kundër
SIDA-s dhe të dhënat e fundit po tregojnë se kjo sëmundje po shkakton gjithnjë e më
shumë viktima. Në bazë të një raporti të ri të Kombeve të Bashkuara, rajoni më i prekur
është Afrika e Jugut, njerëzit e së cilës po vuajnë jo vetëm pasojat e sëmundjes, por edhe
mungesën e ushqimeve dhe të thatësirës. Në këtë vend, më shumë se 14 milionë
rezikojnë të vdesin nga uria dhe për më tepër, vende si Somalia, Zimbabve, Mozambiku
janë të goditura nga edhe nga sëmundja e SIDA-s, ku më shumë se 5 milionë të rritur
janë të infektuar me këtë virus dhe 600 mijë fëmijë nën moshën 15 vjeç. Këtë vit numri i
të infektuarve me HIV është rritur me 2 milionë më shumë se në 2001. Epidemia është
mjaft e përhapur edhe në Afrikën sud-kaoniane, ku thuajse një nga 12 persona janë të
infektuar dhe nga këta 58 për qind janë gra. Edhe në Europën lindore dhe Rusi është
mjaft e përhapur kjo sëmundje, kryesisht nga përdoruesit e drogës që përdorin gjilpëra
mes njëri-tjetrit, duke infektuar kështu edhe të tjerë e më pas, ky person i infektuar nga
një gjilpërë e përhap sëmundjen nëpërmjet marrëdhënieve seksuale. Ndërsa në Ballkan,
shifrat janë disi më të ulëta, në krahasim me vendet më të zhvilluara. Konkretisht në
shtetin tonë fqinj, Maqedoni, kjo sëmundje ka hyrë që në 1987 dhe që atëherë kanë
vdekur 41 persona. Ndërsa për vitin 2002 rezultojnë 64 persona të sëmurë dhe vetëm 5
raste janë zbuluar sivjet. Shkaqet për përhapjen e kësaj sëmundjeje në rajon janë:
epidemia me heroinë, tregtia me njerëz prostitucioni dhe prezenca e forcave ushtarake
ndërkombëtare.

9. AIDS është cilësuar si një ndër sëmundjet më problematike të viteve të fundit. Në
mungesë të një kure për shërim, parandalimi ngelet mbrojtja më e mirë prej saj. AIDS
mund të godasë të gjithë, të rinj, të rritur por edhe fëmijë. Globalisht, ajo renditet e dyta
si shkaktare e vdekjes së grupmoshës 20-24 vjec dhe e para në Shtetet e Bashkuara për
vdekje së grupmoshës 25-44 vjec.Ka një diferencë midis HIV dhe AIDS. HIV (Human
Immunodeficiency Virus)është virusi që mund të shkaktojë AIDS. Ai i përket grupit të
viruseve të quajtura retroviruse apo viruse “të ngaldashëm”. Ai hyn në trup nëpërmjet
kontaktit seksual apo gjakut të marrë nga një person i infektuar dhe dalëngadalë fillon të
godasi sistemin imunitar. Shaktërrimi i sistemit mbrojtës shpie në AIDS (Acquired
Immune Deficiency Syndrome). Pra, AIDS është stadi final i infektimit me HIV. Në këtë
fazë sistemi imunitar i trupit është dorëzuar dhe nuk mund të luftojë më asnjë
sëmundje, sado e lehtë të jetë ajo. Kohëzgjatja e kalimit nga HIV në AIDS varet nga disa
faktorë. Në ditët e sotme ka shumë ilace që mund të përdoren nga të infektuarit më HIV,
duke i ndihmuar ata të zhvillojnë një jetë normale për një kohë të gjatë.
Deri në vitin 2010, në Shqipëri kanë rezultuar 406 persona të infektuar me HIV dhe 142
janë në stadin AIDS.
Edhe nga grafiku mund të shikohet se deri në vitin 2000, rastet kanë qenë të pakta, por
pas kësaj periudhe, numri i personave të infektuar ka ardhur në rritje me norma
relativisht të larta. Në vitin 2007 rezulton rritja më e lartë e personave të infektuar,
37.5% më shumë se 2006-a. Edhe 2009-a karakterizohet nga një normë e lartë, 24.5%
më shumë se sa në vitin 2008.
Viti 2010 ka rezultuar me një rënie të personave të identifikuar me HIV, 33% më pak se
në 2009-n. Si një ndër shkaqet e këtij trendi është parë edhe rënia e personave vullnetar
që kryejne testin për HIV-in, nga 3143 në vitin 2009, në 2160 në vitin 2010.
Deri në fund të dhjetorit, 2010 ka patur 41 raste të reja me HIV dhe më shumë se gjysma
e tyre (54%) kanë qenë në stadin e AIDS. Ky është numri më i lartë i rasteve të reja të
identifikuar direkt në stadin AIDS duke e paraqitur situatën gjithmonë e më

10. problematike. Sa më shpejt të kapet ekzistenca e virusit në organizëm aq më mirë është
pasi nëpërmjet mjekimeve, mund të zgjatet faza HIV pa kaluar në AIDS.
Në këto 41 raste të reja, 27 janë meshkuj (65%) dhe 17 janë femra (35%). Po gjatë vitin
2010, janë raportuar 8 vdekje për shkak të AIDS, ndër të cilat 4 i përkisnin rasteve të
diagnostikuara po gjatë 2010-s. Kjo do të thotë se shoqëria ngelet ende e painformuar
mbi domosdoshmërinë e analizave vullnetare dhe kurimit.
Lidhur me mënyrën e transmetimit të kësaj sëmundje, rruga seksuale ngelet më e
përhapura me 92% të rasteve. Ndër to, 81% rrugë heteroseksuale dhe 11%
homoseksuale. 4% janë raste të kalimit të sëmundjes nga nëna te fëmija, 3% nga
transfuzion i gjakut dhe 1% nga përdorimi i shiringave.
Shqipëria në luftën kundër SIDA-s
"Jeto dhe lëri të tjerët të jetojnë!", është motoja me të cilën Shqipëria bashkohet sot në
përpjekje mbarëbotërore për të luftuar SIDA-n
1 dhjetori, dita kombëtare kundër SIDA-s. Dje në Tiranë nëpër qendra të ndryshme
ambulante janë shpërndarë lule dhe mjete të tjera parandaluese. Përfaqësuesit e kësaj
fushate sensibilizuese thanë se të ardhurat që do të mblidhen, do të shkojnë në ndihmë
të luftës kundër sëmundjes së shekullit për 89 të sëmurët që ka aktualisht Shqipëria.
Vetëm sivjet janë zbuluar 17 raste të reja, ndërsa numri të vdekurve është pesë. Siç duket
qartë nga kjo shifër, Shqipëria mbetet ndër vendet ku sëmundja nuk ka mundur ende të
bëjë kërdinë për shkaqe tashmë të njohura të hapjes së vendit ndaj botës vetëm para 12
vjetësh. I sëmuri i parë me SIDA në Shqipëri, u konstatua në 1993. Këtyre të sëmurëve
iu ruhet anonimati, i cili në Shqipëri është një element shumë i dobishëm për të zgjatur
jetën e të sëmurëve me këtë sëmundje. Kjo, pasi shoqëria aktuale me një shkallë ende të
ulët të ndërgjegjes, jo vetëm që nuk i ndihmon këta të sëmurë, por edhe i diskriminon
ata, duke ua vështirësuar kështu jetën edhe më shumë. Sot në Shqipëri nuk ekziston
ende një trajtim i posaçëm për të sëmurët me SIDA. Është qendra "Emanuel", ku
rehabilitohen disa të rinj. Ndërkohë që vendi i vetëm ku kurohet është spitali infektiv,
kushtet në të cilin janë elementare dhe trajtimi i të sëmurëve është elementar, me
antibiotikë dhe vitamina. Antiritrovirali është ilaçi i kushtueshëm me të cilin kurohen
sot në botë miliona persona rë sëmurë. Droga, një nga gjymtyrët e sëmundjes së
shekullit në Shqipëri, kohët e fundit po merr përmasa katastrofale. Spitali ushtarak,
pavioni i toksikologjisë është i vetmivend, i cili merret me intoksimin e përdoruesve të
drogës, një nga rrugët kryesore me të cilat merret infeksioni i sëmundjes vdekjeprurëse.
Informimi dhe sensibilizimi i popullsisë, bëhet jo vetëm nëpërmjet qendrave
shëndetësore, por edhe nëpërmjet seminareve dhe ky informim nuk duhet bërë njëherë
në vit, por çdo muaj. Edukimi duhet filluar nga shkollat fillore e deri tek ato më të larta,
sepse SIDA nuk zgjedh me emër, po zgjedh të painformuarit.