1. 
เมื่อศึกษาบทที่ 1 จบแล้ว ผู้ศึกษาสามารถ
1.1 อธิบายความสำ�คัญของการบัญชีต้นทุนได้
1.2 เข้าใจวัตถุประสงค์ของการบัญชีต้นทุนได้
1.3 อธิบายขอบเขตของการบัญชีต้นทุนได้
1.4 อธิบายความสัมพันธ์ของการบัญชีการเงิน การบัญชีต้นทุน และการบัญชีบริหารได้
1.5 เข้าใจและอธิบายวิชาชีพนักบัญชีได้
1.1 ความสำ�คัญของการบัญชีต้นทุน
การบัญชี คือ กระบวนการของการเก็บรวบรวม บันทึก จำ�แนก และทำ�สรุปข้อมูลอันเกี่ยวกับเหตุการณ์
ทางเศรษฐกิจในรูปตัวเงิน ผลงานขั้นสุดท้ายของการบัญชีก็คือการให้ข้อมูลทางการเงิน ซึ่งเป็นประโยชน์แก่
บุคคลหลายฝ่าย และผู้ที่สนใจทั้งภายในและภายนอกของกิจการ
การบัญชีต้นทุน (Cost Accounting) เป็นกระบวนการการบันทึกบัญชีสำ�หรับกิจการที่ดำ�เนินงาน
ผลิตสินค้าและบริการ การบัญชีต้นทุนถือเป็นส่วนหนึ่งของการบัญชีการเงินที่เกี่ยวข้องกับการรายงานทางการ
เงินเพื่อนำ�เสนอแก่บุคคลภายนอก และในขณะเดียวกัน การบัญชีต้นทุนยังถือเป็นส่วนหนึ่งของการบัญชี
เพื่อการจัดการหรือการบัญชีบริหารที่เกี่ยวข้องกับการวางแผนและตัดสินใจของฝ่ายบริหาร
00
..11
22
33
44
55
66
77
88
1
ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับบัญชีต้นทุน

2. 2 การบัญชีต้นทุน : หลักและกระบวนการ
การบัญชีนับเป็นเครื่องมือสำ�คัญในทางเศรษฐกิจ ผู้ใช้ข้อมูลทางการบัญชีอาจแยกได้เป็น 2 ประเภท
ใหญ่ๆ กล่าวคือ ผู้ใช้ภายนอก เช่น ผู้ลงทุน เจ้าหนี้ เป็นต้น เป็นผู้ที่จะใช้ข้อมูลจากงบการเงินที่กิจการนำ�เสนอ
ต่อบุคคลภายนอกตามงวดบัญชีอย่างน้อยปีละครั้ง ส่วนผู้ใช้ภายใน คือผู้ประกอบการ ผู้บริหาร เป็นผู้ที่มีความ
รับผิดชอบในการจัดการทางด้านการตัดสินใจในการวางแผน การมอบหมายงาน การควบคุมและติดตามผล
ข้อมูลที่ใช้ย่อมแตกต่างจากข้อมูลที่ใช้โดยบุคคลภายนอก ดังนั้น ข้อมูลที่ได้นอกจากจะได้จากงบการเงินที่นำ�
เสนอแก่บุคคลภายนอกซึ่งได้มาจากการบัญชีการเงินแล้ว ยังจำ�เป็นต้องนำ�ข้อมูลดังกล่าวมาวิเคราะห์ และหา
ข้อมูลเพิ่มเติมเพื่อให้เพียงพอในการตัดสินใจ และการบริหารงานภายในกิจการ การบัญชีสำ�หรับผู้บริหารจึง
ประกอบด้วย การบัญชีการเงิน การบัญชีต้นทุน และบัญชีเพื่อการจัดการหรือการบัญชีบริหาร ผู้บริหารมีหน้าที่
สำ�คัญในธุรกิจ 4 ด้าน คือ การวางแผน (Planning) การจัดองค์การ (Organizing) การควบคุม (Controlling)
และการตัดสินใจ (Decision Making)
การวางแผน คือ การวางแผนในระดับกลยุทธ์เพื่อให้กิจการดำ�เนินงานตามเป้าหมายที่ตั้งไว้
การจัดองค์การ คือการแบ่งแยกหน้าที่ความรับผิดชอบหน่วยงานของกิจการ เพื่อให้กิจการมีการดำ�เนิน
งานอย่างมีประสิทธิภาพ ประสิทธิผล และเป็นไปตามแผนที่วางไว้ ฝ่ายบริหารจึงจำ�เป็นต้องมีการควบคุม
การควบคุม เป็นกระบวนการสำ�คัญในการบริหารงาน เพราะเป็นเครื่องมือให้ผู้บริหารมั่นใจว่าการ
ดำ�เนินงานไม่มีข้อผิดพลาดหรือคลาดเคลื่อนจากแผนที่วางไว้
การตัดสินใจ ผู้บริหารมีหน้าที่ในการตัดสินใจในทุกขั้นตอนของหน้าที่ของผู้บริหาร ผู้บริหารจำ�เป็น
ต้องใช้ข้อมูลทางการเงินเพื่อใช้ในการดำ�เนินงานและการตัดสินใจ ดังนั้น การบัญชีต้นทุนจึงมีความสำ�คัญอย่าง
ยิ่งในการบริหารธุรกิจ
1.2 วัตถุประสงค์ของการบัญชีต้นทุน
นอกจากการใช้ข้อมูลต้นทุนในการรายงานผลการดำ�เนินงานในงบการเงิน คือ เพื่อใช้ในการวัดผลกำ�ไร
ขาดทุนประจำ�งวดแล้ว ข้อมูลการบัญชีต้นทุนยังมีวัตถุประสงค์ด้านอื่นอีก เช่น เพื่อใช้ในการคำ�นวณต้นทุนการ
ผลิตสินค้าและบริการ เพื่อใช้ในการวางแผนและควบคุม เพื่อใช้ในการกำ�หนดราคาขายของสินค้าและบริการ
เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการตัดสินใจ และเพื่อใช้ในการประเมินผลการดำ�เนินงานของทรัพยากรต่าง ๆ ความมี
ประสิทธิภาพ ความมีประสิทธิผลในการใช้ทรัพยากร รายละเอียดและตัวอย่างของวัตถุประสงค์ของการบัญชี
ต้นทุนอาจอธิบายได้ดังต่อไปนี้
1) การวัดผลกำ�ไรขาดทุนประจำ�งวด งบกำ�ไรขาดทุนเป็นงบแสดงผลการดำ�เนินงานประจำ�งวด
สำ�หรับกิจการที่ผลิตสินค้าและให้บริการ งบต้นทุนการผลิตเป็นส่วนประกอบของงบกำ�ไรขาดทุนที่แสดงราย
ละเอียดของต้นทุนการผลิตและต้นทุนสินค้าขายและบริการ ที่ประกอบด้วย วัตถุดิบ ค่าแรง และค่าใช้จ่าย
การผลิต ซึ่งเป็นข้อมูลเพิ่มเติมนอกเหนือจากข้อมูลของกิจการซื้อขายสินค้าโดยทั่วไป

3. 00
..11
22
33
44
5577
3บทที่ 1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการบัญชีต้นทุน
2) การคำ�นวณต้นทุนการผลิตสินค้า การคำ�นวณต้นทุนการผลิตสินค้านอกจากจะแสดงในงบ
กำ�ไรขาดทุนประจำ�งวดแล้ว การบัญชีต้นทุนต้องให้ได้มาซึ่งข้อมูลที่ช่วยให้ผู้บริหารหรือผู้ที่เกี่ยวข้องสามารถ
คำ�นวณต้นทุนการผลิตสินค้าได้โดยไม่จำ�เป็นต้องรอถึงวันสิ้นงวดบัญชีที่มีการรายงานงบการเงินประจำ�งวด
การคำ�นวณต้นทุนการผลิตสินค้าสำ�คัญมากสำ�หรับผู้บริหารโดยเฉพาะฝ่ายขาย และฝ่ายผลิต
3) การวางแผนและควบคุม การวางแผน ได้แก่ การวางแผนทางการตลาด เช่น การกำ�หนด
ผลิตภัณฑ์ ปริมาณ ราคาของสินค้าและบริการ ซึ่งสืบเนื่องถึงการวางแผนทางการผลิตด้วย เช่น การวางแผน
การใช้ปัจจัยการผลิต การวางงบประมาณ ทางด้านการควบคุม เช่น การนำ�งบประมาณมาเปรียบเทียบกับ
ข้อมูลที่เกิดขึ้นจริง วิเคราะห์ผลต่างเพื่อหาข้อบกพร่องในการบริหารการเงิน การตลาดและการผลิต
4) การกำ�หนดราคาขายของสินค้าและบริการ ผู้บริหารจำ�เป็นต้องทราบรายละเอียดของต้นทุน
ของสินค้าและบริการเพื่อใช้ในการกำ�หนดราคาขายที่เหมาะสมกับสภาวะทางการตลาด สภาวะทางเศรษฐกิจ
และการแข่งขัน เพื่อให้บรรลุการวางแผนการบริหารกำ�ไรของกิจการอย่างมีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล
ตามเป้าหมายและวัตถุประสงค์ที่กำ�หนดไว้
5) การเป็นเครื่องมือในการตัดสินใจ การตัดสินใจของผู้บริหารทุกระดับ ทุกขั้นตอน จำ�เป็นต้อง
นำ�ข้อมูลเกี่ยวกับต้นทุนเป็นเครื่องมือประกอบการตัดสินซึ่งได้แก่ การตัดสินใจระยะสั้น เช่น การตัดสินใจการ
กำ�หนดราคาขาย การบริหารต้นทุน การควบคุมคุณภาพ การเพิ่มหรือลดสายการผลิต การตัดสินใจเลือกทาง
เลือกผลิตภัณฑ์ ส่วนการตัดสินใจระยะยาว เช่น การตัดสินใจขยายกิจการ การลงทุนโรงงาน เครื่องจักร การ
เลือกการลงทุนระยะยาว
6) การประเมินผลการดำ�เนินงาน การประเมินผลการดำ�เนินงานขึ้นอยู่กับลักษณะของการกระจาย
อำ�นาจหรือการรวมอำ�นาจการตัดสินใจ และระดับของการตัดสินใจ เริ่มตั้งแต่ระดับองค์กรหรือระดับกิจการ
และการวัดผลการดำ�เนินงาน คือกำ�ไรสุทธิจากการดำ�เนินงาน ซึ่งวัดได้จากผลต่างของรายได้จากการงาน
หักด้วยต้นทุนและค่าใช้จ่ายในการดำ�เนินงาน ระดับส่วนงาน เช่น ส่วนงานตามผลิตภัณฑ์ ส่วนงานตามภูมิภาค
ส่วนงานตามความรับผิดชอบ ระดับแผนก และระดับบุคคล ข้อมูลที่ใช้การวัดผลการดำ�เนินงาน เป็นข้อมูล
ที่เกี่ยวข้องกับความรับผิดชอบของระดับหน่วยงาน หรือบุคคลที่ได้รับมอบหมาย ความรับผิดชอบ ได้แก่
ความรับผิดชอบด้านรายได้ เช่น ฝ่ายการตลาด แผนกขาย ความรับผิดชอบด้านต้นทุน เช่น ฝ่ายผลิต แผนก
ผลิต ความรับผิดชอบด้านกำ�ไร เช่น ศูนย์กำ�ไรแยกตามส่วนงาน ดังนั้น ข้อมูลต้นทุนจึงมีบทบาทสำ�คัญในการ
ประเมินผลการดำ�เนินงานที่มีต้นทุนมีส่วนในความรับผิดชอบ

4. 4 การบัญชีต้นทุน : หลักและกระบวนการ
1.3 ขอบเขตของการบัญชีต้นทุน
ขอบเขตของการบัญชีต้นทุนดั้งเดิมมุ่งเน้นการคำ�นวณต้นทุนสินค้าและบริการประกอบด้วยวัตถุดิบ
ค่าแรงและค่าใช้จ่ายการผลิต โดยเน้นต้นทุนที่เกิดขึ้นจริง (Actual Costs) ต่อมามีความจำ�เป็นต้องใช้ข้อมูล
ที่เร่งด่วน การใช้ข้อมูลต้นทุนจริงอาจล่าช้า จึงมีการพัฒนาการบัญชีต้นทุนโดยประมาณ (Estimated Cost)
และต้นทุนมาตรฐาน (Standard Cost) บัญชีต้นทุนในปัจจุบันมีความหลากหลาย ไม่เฉพาะการคำ�นวณต้นทุน
สินค้าและบริการเท่านั้น มีการกำ�หนดต้นทุนตามความรับผิดชอบ (Responsibility Costing) หรือต้นทุนตาม
กิจกรรม (Activity-Based Costing: ABC) ประกอบกับปัจจุบันมีความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีสารสนเทศ
จึงมีระบบสารสนเทศที่มีส่วนช่วยในการจัดทำ�และใช้ข้อมูลการบัญชีต้นทุนที่มากและหลากหลายตามความ
ต้องการของผู้ใช้และความซับซ้อนของธุรกิจที่เปลี่ยนแปลงไปตามสภาพแวดล้อมทางเศรษฐกิจ
1.4 ความสัมพันธ์ของการบัญชีการเงิน การบัญชีต้นทุน และการบัญชีบริหาร
1.4.1 การบัญชีการเงิน
การบัญชีการเงิน (Financial Accounting) เป็นกระบวนการที่เป็นระบบในการบันทึกรายการทางการ
เงิน (Financial Transactions) รายการทางการเงินเป็นรายการที่เกิดจากกิจกรรมทางด้านการเงินเข้ามา
เกี่ยวข้อง กิจกรรมอาจเป็นกิจกรรมที่เป็นการค้าหรือไม่เป็นการค้าก็ได้ ขึ้นอยู่กับหน่วยงานและวัตถุประสงค์
ในแต่ละกิจกรรมนั้น ๆ ทางด้านการค้า กิจกรรมที่ก่อให้เกิดรายการทางการเงิน ได้แก่ การลงทุนซื้อสินค้าและ
สินทรัพย์ การกู้ยืม การจ่ายเงิน การขายสินค้า การรับเงิน เป็นต้น กิจกรรมของหน่วยงานที่ไม่มีวัตถุประสงค์
ทางการค้าหรือมิได้หวังผลกำ�ไร เช่น หน่วยงานราชการ มูลนิธิ สมาคม หน่วยงานเหล่านี้ย่อมจำ�เป็นต้องมีการ
บันทึกบัญชีเพราะมีกิจกรรมทางด้านการเงินเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย ดังนั้น การบัญชีการเงินจึงต้องมีกฎ กติกา
มารยาทที่เป็นลักษณะในเชิงวิชาชีพทางการบัญชี มีการกำ�หนดแนวความคิด แม่บท มาตรฐาน นโยบายทางการ
บัญชีที่เป็นรูปแบบปฏิบัติที่สอดคล้องกัน เพื่อสามารถสื่อความหมายของข้อมูลที่มีรูปแบบเดียวกัน ผู้กำ�หนด
มาตรฐานสำ�หรับประเทศไทยปัจจุบันคือสภาวิชาชีพบัญชี
1.4.2 การบัญชีต้นทุน
การบัญชีต้นทุน (Cost Accounting) นอกจากจะเป็นกระบวนการการบันทึกบัญชีสำ�หรับกิจการ
ที่ทำ�การผลิตสินค้าและบริการ ซึ่งถือเป็นส่วนหนึ่งของการบัญชีการเงินที่เกี่ยวข้องกับการรายงานทางการ
เงินเพื่อนำ�เสนอแก่บุคคลภายนอก ในขณะเดียวกัน การบัญชีต้นทุนยังถือเป็นส่วนหนึ่งของการบัญชีบริหาร ผู้
บริหารมีหลายระดับและหลายหน่วยงาน ความต้องการในข้อมูลทางการเงินจึงมีหลากหลาย การบัญชีต้นทุน
ถือเป็นระบบข้อมูลหนึ่งของการบัญชีบริหารสำ�หรับผู้บริหารในการบริหารต้นทุน กำ�ไร และการตัดสินใจเลือก
ทางเลือกที่ต้องใช้ต้นทุนเป็นข้อมูลที่ช่วยในการตัดสินใจด้านต่าง ๆ

5. 00
..11
22
33
44
5577
5บทที่ 1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการบัญชีต้นทุน
1.4.3 การบัญชีบริหาร หรือการบัญชีเพื่อการจัดการ
การบัญชีบริหารหรือการบัญชีเพื่อการจัดการ (Accounting for Management or Managerial
Accounting) เป็นการจัดทำ�สารสนเทศที่นำ�เสนอต่อบุคคลภายใน คือผู้บริหารและพนักงานภายในกิจการ
โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อรายงานผลการดำ�เนินงานแก่ผู้บริหารเพื่อใช้ในการตัดสินใจ ผู้บริหารและผู้ใช้สารสนเทศ
ทางการบัญชีเพื่อการจัดการต้องมีความรู้ทางการบัญชีทางด้านความหมายของรายงานในงบการเงินและความ
สัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมทางเศรษฐกิจในปัจจุบัน ดังนั้น การบัญชีการเงินจึงเป็นความรู้เบื้องต้นที่ผู้บริหารและ
ผู้สนใจควรศึกษา
การบัญชีต้นทุนมีบทบาททั้งทางด้านการบัญชีการเงิน คือ เพื่อบันทึกบัญชีและรายงานทางการเงิน
และบทบาททางการบัญชีบริหาร คือ การนำ�การบัญชีต้นทุนมาใช้ในการตัดสินใจวางแผนของผู้บริหาร เช่น
มีการวิเคราะห์พฤติกรรมต้นทุน การมอบหมายงาน การควบคุมต้นทุน รูปที่ 1.1 แสดงความสัมพันธ์ของการ
บัญชีการเงิน การบัญชีต้นทุน และการบัญชีบริหารดังนี้
รูปที่ 1.1 ความสัมพันธ์ของการบัญชีการเงิน การบัญชีต้นทุน และการบัญชีบริหาร