1. 6ο Γυμνάσιο Πάτρας:
Μάθημα: Οικιακή Οικονομία
Μηνύματα οικιακής οικονομίας-
οργάνωσης και διαχείρισης της
οικογενειακής ζωής των Ελλήνων,
από την αρχαιότητα μέχρι και
σήμερα.
Ομάδα εργασίας: Υπεύθυνη καθηγήτρια:
Ασπόστου Αικατερίνη
 Παυλίδη Κωνσταντίνα
 Σταματοπούλου Ευαγγελία
 Σωτηρίου Ευανθία Αγγελική
 Χριστοπούλου Ζίλδα Κωνσταντίνα
ΠΑΤΡΑ 2013
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
1

2.  Πρόλογος – Εισαγωγή
 Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος
 Βυζαντινά Χρόνια
 Μεταβυζαντινά Χρόνια
 Συμπεράσματα
 Προτάσεις για το σήμερα
 Επίλογος
 Πηγές-Βιβλιογραφία
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
2

3. Στο μάθημα της Οικιακής Οικονομίας και στην ενότητα «Οικιακή
Οικονομία και Ελληνικός Πολιτισμός», η ομάδα μας που αποτελείται
από τέσσερα άτομα, την Κωνσταντίνα Παυλίδη, την Ευαγγελία
Σταματοπούλου, την Ευανθία Αγγελική Σωτηρίου και τη Ζίλδα
Κωνσταντίνα Χριστοπούλου, επέλεξε να επεξεργαστεί το θέμα
«Μηνύματα οικιακής οικονομίας-οργάνωσης και διαχείρισης της
οικογενειακής ζωής των Ελλήνων, από την αρχαιότητα στο σήμερα.» Η
επιλογή αυτή έγινε γιατί θεωρήσαμε πως είναι ένα επίκαιρο θέμα αφού
όπως όλοι γνωρίζουμε η ιστορία επαναλαμβάνεται. Μέσα από τη
διερεύνηση και την επεξεργασία αυτού του θέματος μάθαμε, πως
διαχειρίζονταν οι πρόγονοί μας τη ζωή τους με βάση τις οικονομικές και
κοινωνικές συνθήκες της εποχής και αποφασίσαμε να
παραδειγματιστούμε όσο το δυνατόν περισσότερο και να λάβουμε
υπόψη μας τα διαχρονικά μηνύματα που ιστορία μας δίνει.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην αρχαιότητα η χώρα μας είχε περιέλθει σε μια γενικευμένη κρίση.
Όπως είναι γνωστό, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Σήμερα επίσης
επικρατεί οικονομική κρίση η οποία έχει συμβάλει στην πτώση του
ηθικού καθώς ο πληθυσμός έχει πολλά καθημερινά προβλήματα και
προσπαθεί να ανταποκριθεί σ’ αυτά. Οι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί
από τους συνανθρώπους τους, έχουν χάσει βασικές αξίες της ζωής και
τις ρίζες τους. Ωστόσο εφόσον μοιραζόμαστε τα προβλήματά μας με την
οικογένειά μας, η επίλυσή τους γίνεται ευκολότερη, αφού θα έχουμε
την στήριξή των μελών. Επιπλέον παρόλο που στο παρελθόν, στις
περισσότερες περιοχές της Ελλάδας αρχηγός της οικογένειας ήταν ο
άντρας και ρόλος της γυναίκας ήταν η ανατροφή των παιδιών και οι
δουλείες του σπιτιού, στις μέρες μας οι ρόλοι των δύο συζύγων είναι
κατανεμημένοι ισάξια και η γυναίκα έχει τη δυνατότητα να εργάζεται
και να ασχολείται με τα θέματα της κοινωνίας. Συμπερασματικά μέσω
της εργασίας μας και της ιστορικής αναδρομής που πραγματοποιήσαμε,
διαπιστώσαμε, ότι το παρελθόν συνδέεται άμεσα με το παρόν και έχει
κοινά χαρακτηριστικά.
3

4. ΜΗΝΥΜΑΤΑ
ΑΡΧΑΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
Αξιοσημείωτη η οικονομία που αναπτύχθηκε στον αρχαίο ελληνικό
κόσμο. Από πηγές που έχουν διασωθεί μαθαίνουμε ότι εκείνα τα χρόνια
ήταν χρόνια σφιχτής οικονομίας και λιτής ζωής.
- Σωστή και σφιχτή διαχείριση
Οι Αρχαίοι Έλληνες έθεσαν τις βάσεις για την εξέλιξη
του πολιτισμού. Στον οικονομικό του Ξενοφώντα
περιγράφεται η οργάνωση που πρέπει να έχει ένα
νοικοκυριό και φαίνεται το αίσθημα οικονομίας που
υπήρχε. Ο Ισχόμαχος, ένας νιόπαντρος Αθηναίος,
συμβουλεύει τη σύζυγο του και της ορίζει τις
αρμοδιότητές της, απέναντι σ’ αυτόν, στα παιδιά,
στους δούλους και στο σπίτι. Τα λόγια του
εκπροσωπούν το διαχρονικό μήνυμα της οικονομίας
και στην εποχή μας. Οι δύο σύζυγοι πρέπει να
αγοράζουν τα απαραίτητα και να αποταμιεύουν, αλλά κυρίως η γυναίκα
που είναι και νοικοκυρά και έχει τις ευθύνες της πραγματοποίησης των
εργασιών, πρέπει να φροντίζει τα έσοδα και τα έξοδα. Επίσης για να
επιτευχθεί η σωστή και σφιχτή διαχείριση, πρέπει να τηρείται το μέτρο.
Στην εποχή μας είναι πλέον αναγκαίο να παραδειγματιστούμε από τους
προγόνους μας που έζησαν τόσο λιτή ζωή και κατάφεραν να περάσουν
στην ιστορία και να είναι παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους
λαούς και τις γενιές.
- Καταμερισμός ρόλων
Κατά την αρχαιότητα η ελληνική
οικογένεια παρουσιάζει στοιχεία στη
δομή και στην οργάνωση της που
παραμένουν τα ίδια ή εξελίσσονται. Η
οικογένεια έχει πατριαρχικό χαρακτήρα
με αυστηρά καθορισμένους ρόλους για
το καθένα από τα μέλη της. Διακρίνονται
η οικονομική διαχείριση, η εκτέλεση των
θρησκευτικών καθηκόντων, η
4

5. διαπαιδαγώγηση των παιδιών και η εκτέλεση των εργασιών μέσα και
έξω από το σπίτι και οι στόχοι της οικογένειας ως στοιχεία που
συνθέτουν την οργάνωση της οικογενειακής ζωής. Οι ηθικές αξίες,
πίστη, η τήρηση των εθίμων και των παραδόσεων, ο σεβασμός προς
τους γονείς, η φιλοξενία, οι καλές διαπροσωπικές και κοινωνικές
σχέσεις είναι τα στοιχεία που συναντιόνταν στην αρχαία Ελληνική
οικογένεια. Οι άντρες θεωρούσαν ως κύρια υποχρέωση τους τις
υποθέσεις της πόλης. Επίσης ασχολούνταν και με κάποιες ανάγκες της
οικογένειας όπως ήταν τα ψώνια και οι προμήθειες. Οι γυναίκες είχαν
την κύρια φροντίδα της οικογένειας και του σπιτιού. Κύρια καθήκοντά
τους ήταν οι δουλειές του σπιτιού και η ανατροφή των παιδιών. Στην
περίπτωση που υπήρχαν δούλοι, έπρεπε να τους επιβλέπουν. Οι
γυναίκες είχαν ακόμα την υποχρέωση να κατασκευάζουν τα ρούχα των
μελών της οικογένειας. Τα αγόρια είχαν δικαίωμα στη μόρφωση,
εκπαιδεύονταν μαθαίνοντας ανάγνωση και γραφή, ενώ τα κορίτσια
παρέμεναν στο σπίτι και μάθαιναν από τη μητέρα τους τις δουλειές του
σπιτιού. Στο πλαίσιο της οικογένειας δημιουργούνταν διαπροσωπικές
και κοινωνικές σχέσεις. Ο άντρας ήταν ο κύριος του σπιτιού και η θέση
της γυναίκας περιορισμένη. Και όλοι όφειλαν να σέβονται και να
φροντίζουν τα μέλη της οικογένειας.
- Φιλοξενία
Απαραίτητο στοιχείο της
οικογενειακής ζωής ήταν και η
φιλοξενία, η οποία ήταν πολύ
σημαντική για τον αρχαίο Ελληνικό
κόσμο. Η φιλοξενία αναφέρεται στην
πράξη της περίθαλψης και φροντίδας
ενός ξένου στο σπίτι κάποιου. Ήταν
θεσμός για τους αρχαίους να
υποδέχονται και να περιποιούνται
τους ξένους στο σπίτι τους. Πίστευαν
ιδιαίτερα στην ιδέα της φιλοξενίας και την θεωρούσαν ηθικό χρέος και
ιερό κανόνα των θεών (προστάτης ο Ξένιος Δίας). Γι' αυτό και οι ξένοι,
ως σταλμένοι από τους θεούς, θεωρούνταν πρόσωπα ιερά, τιμημένα και
σεβαστά. Αυτή η αντιμετώπιση των ξένων ξεκίνησε από την πίστη, ότι οι
ίδιοι οι θεοί, μεταμορφωμένοι, τους επισκέπτονταν για να ελέγξουν
ποιοι άνθρωποι τηρούν τους θρησκευτικούς κανόνες και υπακούν στους
νόμους και ποιοι όχι (υβριστές). Επιπλέον, ο τρόπος ζωής των Ελλήνων
(ταξίδια, εμπόριο, πόλεμοι) είχε αποτέλεσμα να βρίσκονται στους
δρόμους, σε ξένους τόπους, με μεγάλη ανάγκη για κατάλυμα, βοήθεια ή
προστασία. Με το θεσμό, λοιπόν, της φιλοξενίας, έβρισκαν και οι ίδιοι
αυτά που ζητούσαν. Εξάλλου, οι ξένοι ήταν καλοδεχούμενοι, γιατί ήταν
5

6. για πολλούς η μόνη επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο και πηγή
πληροφοριών λόγω της έλλειψης μέσων επικοινωνίας.
- Διατροφή
Μία από τις πιο σημαντικές φροντίδες κάθε οικογένειας ήταν η
διατροφή της. Γενικά, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν λιτοδίαιτοι. Για πρωινό
έτρωγαν συνήθως λίγο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί και ίσως λίγες ελιές η
σύκα ξερά. Απλό ήταν επίσης το μεσημεριανό, καθώς και το
απογευματινό τους. Το κύριο γεύμα ήταν το
βραδινό.
Το ψωμί φτιαχνόταν είτε από κριθάρι είτε από
σιτάρι. Το κρέας ήταν ακριβό και το έτρωγαν σε
έκτακτες περιστάσεις, κυρίως σε γιορτές, όταν
προσφερόταν θυσία στους θεούς. Συχνότερα
έτρωγαν πουλερικά, όπως κότες και χήνες.
Αγαπούσαν και το κυνήγι, αλλά δεν ήταν δυνατό
να το έχουν συχνά. Από τις σπουδαιότερες
τροφές ήταν και τα ψάρια.
Οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν επίσης λαχανικά, κυρίως αυτά που
καλλιεργούσαν στα περιβόλια. Από τα όσπρια γνώριζαν τα κουκιά και
τις φακές. Αγαπημένο συμπλήρωμα του φαγητού ήταν τα φρούτα και οι
ξηροί καρποί. Αρωμάτιζαν τα φαγητά με θυμάρι και ρίγανη. Τα γλυκά
φτιάχνονταν από μέλι και αλεύρι. Το γεύμα συμπληρωνόταν με κρασί
που το έπιναν πάντοτε νερωμένο.
- Παραγωγή και κατανάλωση
Στην εποχή μας έχει εκτιμηθεί η αξία της αρχαίας ελληνικής διατροφής.
Λόγω της μεγάλης χρήσης του ελαιόλαδου
και της κατανάλωσης λαχανικών, φρούτων
και δημητριακών, αποτελεί τη βάση της
σύγχρονης Μεσογειακής Διατροφής, ενός
διατροφικού προτύπου, που εξασφαλίζει
πολλά πλεονεκτήματα υγείας.
Είναι γεγονός, επίσης, ότι οι αρχαίοι
Έλληνες ανύψωσαν τη διατροφή σε
στοιχείο πολιτισμού. Πρώτα απ' όλα,
βάσιζαν τη διατροφή τους σε τρία είδη που
αποτελούν προϊόντα μεγάλης κατεργασίας, η οποία απαιτεί πολιτισμική
εξέλιξη. Αυτά ήταν το ψωμί, το λάδι και το κρασί. Έπειτα, δεν
έβλεπαν το φαγητό απλώς ως κάτι απαραίτητο για να μπορέσουν να
ζήσουν, αλλά ως μέσο επικοινωνίας, ψυχαγωγίας και πολιτισμού.
6

7. ΒΥΖΑΝΤΙΟ
-Ο θεσμός του γάμου και ο ρόλος της οικογένειας στην
κοινωνία:
 1)Ο θεσμός του γάμου
υποστηρίζεται νομικά από
το κράτος και ηθικά από την
εκκλησία
2)Θεσμός γάμου-
οικογένεια ->
Καθαγιασμένα μυστήρια.
3)Γάμος- βάπτιση -> 9ος
αιώνας – Λέων ο Σοφός-
μυστήρια εκκλησίας.
 Στην εποχή της
βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι βασικές αρχές της οικογενειακής
ζωής δεν άλλαξαν, απλώς επηρεάστηκαν από το χριστιανικό
πνεύμα. Η οικιακή οικονομία εξακολούθησε να βασίζεται στους
παραδοσιακούς ρόλους των δύο φύλων. Έτσι, οι άντρες
ασχολούνταν με εργασίες έξω από το σπίτι, ενώ οι γυναίκες
παρέμεναν, σε μεγάλο βαθμό, μέσα σ' αυτό. Ασχολούνταν με τις
δουλειές του σπιτιού και την ανάγνωση του Ευαγγελίου.
Ύφαιναν στον αργαλειό και έφτιαχναν τα ρούχα της οικογένειας.
Άλεθαν το σιτάρι είτε στο χειροκίνητο μύλο, είτε πηγαίνοντας σε
υδρόμυλο η ανεμόμυλο, αν το επέτρεπε η κοινωνική τους θέση.
Βασικές ασχολίες τους ήταν, επίσης, το ζύμωμα και το
μαγείρεμα.
 Κύριο έργο των γυναικών ήταν η ανατροφή των παιδιών τους. Οι
μητέρες έπρεπε να διαπαιδαγωγούν τις κόρες τους, έτσι ώστε να
γίνουν καλές χριστιανές. Στόχος τους, επίσης, ήταν να τις
7

8. εφοδιάσουν με όλες τις απαραίτητες γνώσεις για να γίνουν καλές
οικοδέσποινες. Τους δίδασκαν, επίσης, στο σπίτι τα λεγόμενα
στοιχειώδη η ιερά γράμματα, δηλαδή ανάγνωση, γραφή,
θρησκευτικά, αριθμητική και ωδική.
 Γενικά, οι γυναίκες είχαν ενεργό ρόλο στην οικογένεια, αφού
ήταν κυρίες του σπιτιού τους και υπεύθυνες για την ανατροφή
και τη μόρφωση των παιδιών τους. Υπήρχαν, πάντως, και
γυναίκες που σταδιοδρόμησαν επαγγελματικά και συμμετείχαν
στην οικονομική ζωή της αυτοκρατορίας.
-Ισότητα, αγάπη, συνεργασία μεταξύ των μελών
της οικογένειας – χριστιανικό πνεύμα:
 1)Μυστήρια της εκκλησίας
και εκκλησιαστικές τελετές -> 9ος
αιώνας – Λέων ο Σοφός
2)Ο μοναχισμός και η νηστεία ήταν
ιδιαίτερα αυξημένα εκείνη την
εποχή
3) Η διατροφή των Βυζαντινών ήταν άμεσα επηρεασμένη από την
θρησκεία αλλά και από άλλους παράγοντες.
 Οι μητέρες έπρεπε να διαπαιδαγωγούν τις κόρες τους, έτσι ώστε
να γίνουν καλές χριστιανές και Τους δίδασκαν, επίσης, στο σπίτι
τα λεγόμενα στοιχειώδη η ιερά γράμματα, δηλαδή ανάγνωση,
γραφή, θρησκευτικά, αριθμητική και ωδική.
8

9. -Πίστη στο Θεό και στις αξίες της ζωής:
 Το Βυζαντινό Αλφάβητο της Ορθοδόξου Πίστης μας (14ος–15ος
αι.). ¨Όλα τα γράμματα του έχουν σχέση με την πίστη στο θεό και
της αξίες της ζωής.
 Η παρουσία, ο ρόλος και η δράση των γυναικών στο χριστιανικό
Βυζάντιο σχετίζεται άμεσα με τον ηθικό κώδικα αξιών της
Εκκλησίας, τη γενικότερη ιδεολογία της εποχής και κυρίως με τις
μεσαιωνικές αντιλήψεις, τους θεσμούς και τη δομή της κοινωνίας.
Η βυζαντινή κοινωνία ήταν μια πατριαρχική κοινωνία και
μάλιστα αρκετά συντηρητική, ώστε να έχει θεσμοθετήσει
συγκεκριμένους ρόλους για τους άνδρες και τις γυναίκες,
τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή. Η πατριαρχία ήταν
στην πράξη λιγότερο καταπιεστική μέσα από την υπαρκτή
διέξοδο της βυζαντινής γυναίκας να μην αφοσιωθεί σε μια
οικογένεια και ένα σύζυγο αλλά να ζήσει σ’ ένα γυναικείο
μοναστήρι αφιερώνοντας τη ζωή της στο Θεό. Ο αποκλεισμός των
γυναικών από τη δημόσια ζωή μπορούσε να σπάσει σε κάποιες
περιπτώσεις όπου αυτές ήταν αναγκασμένες από τα πράγματα να
ενισχύσουν οικονομικά τα σπίτια τους, είτε στις αγροτικές
κοινότητες, είτε στις πόλεις, ασκώντας ένα βιοποριστικό
επάγγελμα. Και βέβαια δεν ήταν λίγες οι ξεχωριστές.
9

10.  Κύριος αρχηγός της οικογένειας ήταν ο άντρας, ο οποίος
σύμφωνα με τις αρχές της χριστιανικής θρησκείας έπρεπε να
υπολογίζει και να αγαπά τη γυναίκα του. Εκείνη με τη σειρά της
ήταν υποχρεωμένη να υπακούει το σύζυγο της και να του φέρεται
με γλυκύτητα και σεβασμό. Οι σχέσεις των παιδιών με τους γονείς
τους βασίζονταν στην υπακοή και στο σεβασμό. Όταν αυτοί
γερνούσαν, τα παιδιά όφειλαν να τους φροντίζουν.
-Σπιτικές γιορτές, οικογενειακές συγκεντρώσεις και
φιλοξενία:
 Η φιλοξενία ήταν σεβαστή στο Βυζάντιο. Όπως και στην
αρχαιότητα, οι γυναίκες ήταν εκείνες που φρόντιζαν για τους
φιλοξενούμενους. Παρ' όλα αυτά, έτρωγαν πάντοτε μόνες τους,
σε ξεχωριστό τραπέζι από τους άντρες, όχι μόνο σε γεύματα σε
ξένα σπίτια ή ακόμα και στο Παλάτι, αλλά και στο ίδιο τους το
σπίτι.
10

11. Παράλληλα με την ιδιωτική ξενία, η εκκλησία στο Βυζάντιο
δημιούργησε τον θεσμό των ξενώνων, οι οποίοι κύρια ήταν
φιλανθρωπικά ξενοδοχεία. Οι ξενώνες λειτουργούσαν ως πτωχοκομεία,
ως νοσοκομεία και ως ξενοδοχεία. Ορισμένες φορές δίπλα σε
νοσοκομεία για να διαμένουν οι συγγενείς των ασθενών, ενώ σε άλλες
περιπτώσεις ανεξάρτητα, για να προσφέρουν χωρίς αμοιβή κατάλυμα
στους ξένους και στους ανήμπορους.
Την εποχή εκείνη η ξενία αναδείχτηκε για μία ακόμη φορά σε
θρησκευτική αρετή. Αρκετοί φιλάνθρωποι δημιούργησαν ξενώνες, ενώ
οι βασιλείς προσέφεραν επιχορηγήσεις. Οι ξενώνες απλώθηκαν σε όλο
το Βυζάντιο και ειδικά στη διαδρομή από Κωνσταντινούπολη στους
Άγιους Τόπους. Πολλοί από αυτούς όμως μετά την Άλωση εξελίχθηκαν
σε σταθμούς καραβανιών.
Το βυζαντινό τραπέζι ενσωματώνει συνήθειες και παραδόσεις
διαφόρων λαών και πολιτισμών (αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων,
ιουδαϊκής και χριστιανικής θρησκείας) - παρουσιάζει επομένως
ιδιαίτερο ενδιαφέρον και μαρτυρεί τις βαθιές ρίζες της μεσογειακής
διατροφής. Περιλαμβάνει 4 γεύματα: πρόσφαγον, άριστον, δειλινόν,
και δείπνον. Για τα γιορτινά γεύματα κα δείπνα, δηλαδή τα βυζαντινά
συμπόσια, περισσότερες είναι οι γνώσεις μας, για την αυτοκρατορική
αυλή, τους άρχοντες και τους αστούς.
11

12. ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ
- Λιτή ζωή –σφιχτή οικονομία
Στα μεταβυζαντινά χρόνια υπήρχε σφιχτή οικονομία και λιτή ζωή.
Φρόντιζαν να ικανοποιούν μόνο τις βασικές ανάγκες της διατροφής ,
της ένδυσης αλλά και κατοικίας, Δηλαδή να έχουν φαγητό, ρούχα και
ένα σπίτι για να ζήσουν.
- Δίψα και αγώνες για ελευθερία και επιβίωση
Στα χρόνια που ακολούθησαν στην
πτώση του Βυζαντίου, οι άνδρες
δούλευαν αρκετά ώστε να
εξασφαλίσουν τις βασικές ανάγκες που
χρειάζεται κάθε οικογένεια για να ζήσει.
Όμως επειδή οι άνδρες δούλευαν
πολλές ώρες της ημέρας, την διοίκηση
του σπιτιού αναλάμβαναν οι γυναίκες.
Σε ό,τι αφορά στη θέση της γυναίκας στην οικογένεια: Η πρώτη κύρια
δυσκολία που αντιμετώπιζε ένα νεογέννητο κορίτσι ήταν να του
επιτραπεί να ζήσει. Εξαρτάτο άμεσα από την απόφαση του πατέρα. Η
γέννηση ενός θηλυκού μέλους εθεωρείτο βάρος, επιπρόσθετο έξοδο για
τον οίκο, εφόσον μάλιστα σε ένα κατεξοχήν πατριαρχικό σύστημα
κληρονομίας δεν είχε τη δυνατότητα να διατηρήσει το οικογενειακό
όνομα και συνεπώς τα οικογενειακά περιουσιακά στοιχεία.
12

13. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ενδιαφέρον
για τη θέση των γυναικών στην κλασική
αρχαιότητα ξυπνά κατά το 19ο αι, με το
γνωστό έργο του J. Bachofen Mutter Recht,
όταν η «γυναίκα» ως διακριτή κατηγορία
ιστορικής και ανθρωπολογικής ανάλυσης
γίνεται αντικείμενο σοβαρής επιστημονικής
έρευνας. Οι ακαδημαϊκοί όχι μόνον
εξέτασαν την εικόνα της γυναίκας, έτσι
όπως αναδύεται από τα ποιητικά κείμενα, αλλά μελέτησαν επίσης την
κοινωνική της θέση στις διαφορετικές ιστορικές περιόδους της
αρχαιότητας.
Επιπλέον οι αγώνες δεν ήταν μόνο πολιτικοί, οικονομικοί και
θρησκευτικοί αλλά ήταν συνήθως για επέκταση εδαφικών φύλων αλλά
και για διάφορες σταυροφορίες που οδήγησαν στην διάλυση της
αυτοκρατορίας. Ύστερα από όλα αυτά το βυζάντιο αποκτά μια
στοιχειώδη οργάνωση και εμφανίζονται διάφορες κοινωνικές ομάδες
που προσπαθούν να προστατεύσουν τα μέλη τους.
- Αυτάρκεια και φροντίδα για τις βασικές ανάγκες
Βασικές ανάγκες των μεταβυζαντινών ήταν η διατροφή η οποία ήταν
λιτή, η ένδυση και η κατοικία. Οι μεταβυζαντινοί ύφαιναν και
έφτιαχναν διάφορα ενδύματα που χαρακτήριζαν την εικόνα του
καθενός που θέλει να στολιστεί για να παρέχει στον εαυτό του άνεση
και σιγουριά. Μέσα σε αυτή την συντηρητική και αυστηρή κοινωνία που
ζει, η σιγουριά και η άνεση πετυχαίνονται με την ομοιομορφία που
προσφέρει μια τέτοια φορεσιά. Επιπλέον όσον αφορά τις ανάγκες της
κατοικίας ήταν οι εξής : ήταν η προίκα των κοριτσιών που θα έπαιρναν
όταν παντρεύονταν. Τέλος είναι η διατροφή η οποία ήταν λιτή ,δηλαδή
υπήρχαν μόνο οι απαραίτητες τροφές όπως κρασί, γάλα και ψωμί.
13

14. - Παραγωγή και κατανάλωση
Σε μερικές περιοχές στα
μεταβυζαντινά χρόνια παρήγαγαν
αρκετό λάδι. Επιπλέον
κατανάλωναν αρκετά όσπρια,
λαχανικά, χόρτα και πολύ σπάνια
κρέατα. Τέλος οι μεταβυζαντινοί
ανέπτυξαν την οικοτεχνία των
υφαντών και των κεντημάτων. Η
οικοτεχνία βοήθησε πολύ στην
οικονομία αφού τα κορίτσια
ασχολούνταν με αυτό και έβγαζαν χρήματα φέρνοντας εισόδημα στην
οικογένεια.
- Συνεργασία, στήριξη κα αλληλεγγύη
Η συνεργασία, η στήριξη και η
αλληλεγγύη μεταξύ των
οικογενειών μιας κοινότητας
παίζει πολύ σημαντικό ρόλο
στην ανάπτυξη και την
ευημερία της.
Στα μεταβυζαντινά χρόνια, η
ελληνική οικογένεια αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες από τους ξένους
κατακτητές και για να τις ξεπεράσει στηρίχτηκε στη συνεργασία των
μελών της. Επίσης τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν την πτώση του
Βυζαντίου η οικογένεια υπήρξε ένα από τα κυριότερα στηρίγματα του
14

15. ελληνισμού. Η αλληλοβοήθεια και ο ισχυρός σύνδεσμος μεταξύ των
μελών της οικογένειας, βοήθησαν τους υπόδουλους έλληνες όχι μόνο να
επιβιώσουν αλλά και να προοδεύσουν.
- Λαϊκή Παράδοση
Η ελληνική λαϊκή παράδοση είναι
πολιτισμός που δημιουργήθηκε στα
μεταβυζαντινά χρόνια και αποτελεί για
μας πλούσια πολιτισμική κληρονομιά.
Επίσης αντλεί τα θέματα της από την
καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τα ήθη
και τα έθιμα τους, τη θρησκευτική ζωή και το φυσικό περιβάλλον.
Ενδεικτικές τέχνες της λαϊκής μας παράδοσης είναι:
 Η αρχιτεκτονική
 Η υφαντική και
 Η δημιουργία κοσμημάτων
Λαϊκή τέχνη χαρακτηρίζουμε την τέχνη των δύο τελευταίων
αιώνων της Τουρκοκρατίας. Σε αυτή την περίοδο βελτιώθηκαν οι
συνθήκες ζωής των ελλήνων, η οικονομική ανάπτυξη του ελληνισμού κα
αναβίωση της ελληνικής παιδιάς. Η ελληνική λαϊκή τέχνη έχει τις ρίζες
της στο Βυζάντιο. Η άσκηση των επαγγελμάτων κατά τη βυζαντινή
περίοδο ήταν ελεγχόμενη από το κράτος και οργανωμένη σε συντεχνίες.
Η λειτουργία κάθε συντεχνίας οριζόταν από τους νόμους και
δεν ήταν επιτρεπτό να ανήκει κανείς σε δύο συντεχνίες σύγχρονος.
Βασικός άξονας γύρω από τον οποίο κινούταν η οικονομία του σπιτιού
15

16. και οι δραστηριότητες της, ήταν η προίκα των κοριτσιών. Στο θεσμό
αυτό στηρίχτηκε η ανάπτυξη της οικοτεχνίας των υφαντών και των
κεντημάτων που σημειώθηκε εκείνη την εποχή.
- Λιτή διατροφή
Οι αρχαίοι έλληνες ανύψωσαν τη διατροφή σε
Στοιχείο Πολιτισμού. Στα μεταβυζαντινά χρόνια
η διατροφή αποτελεί τη λεγόμενη ελληνική
παραδοσιακή διατροφή που χαρακτηριστικές
της τροφές είναι: ψωμί, όσπρια, λαχανικά,
χόρτα, κρασί, κρέας, ψάρια, θαλασσινά, γάλα
και τα προϊόντα του.
Η ελληνική παραδοσιακή διατροφή, ιδίως των ελαιοπαραγωγικών
περιοχών, που στηριζόταν στη χρήση του λαδιού έχει αποδειχτεί από
σύγχρονες επιστημονικές έρευνες ότι είναι πολύ υγιεινή, γιατί
συνδυάζει σε σωστές αναλογίες όλα τα απαραίτητα για τον ανθρώπινο
οργανισμό και παρέχει πολλά πλεονεκτήματα υγιείας.
Χρήση ντόπιων προϊόντων
Τα κύρια γεύματα ήταν:
 το πρόφαγον(πρόγευμα)
 το άριστον( το γεύμα)
 ο δείπνος.
Βασική επιδίωξη ήταν η αυτάρκεια του νοικοκυριού και γι’ αυτό κάθε
οικογένεια καλλιεργούσε τα δικά της προϊόντα και εξέτρεφε τα ζώα της
( αιγοπρόβατα, χοίρους, πουλερικά και άλλα).
16

17. - Καλλιέργεια της γης- οικόσιτη κτηνοτροφία
Η ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας παρουσιάζεται κυρίως σε
περιοχές κοντά σε θάλασσα με την καλλιέργεια δημητριακών, αμπελιών
και ελαιών. Υπάρχει ουσιαστική συναλλαγή με τη γή, ευνοείται η
κτηνοτροφία ιδιαίτερα στις μεγάλες περιουσίες και τα αγροκτήματα
των δυνατών.
Καλλιεργούνται επίσης λαχανικά, κρεμμύδια, καρότα, σκόρδα,
αγγούρια, καθώς και ποικιλία φρούτων, όπως μήλα, αχλάδια, κεράσια,
δαμάσκηνα, καθώς και μέλι και καρύδια.
Τα ζώα ήταν σημαντικά για το γάλα και την παραγωγή τυριού καθώς
και για το κρέας τους. Τα αυγά από όρνιθες ήταν σημαντικά για την
διατροφή.
17

18. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Μέσα από την εργασία μας συμπεράναμε, ότι η πάροδος των
χρόνων έχει διαφοροποιήσει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων,
αλλά και τους ίδιους. Στις δύσκολες εποχές που βιώνουμε είναι
απαραίτητο να είμαστε ενωμένοι ,ώστε να μπορούμε να
ανταποκρινόμαστε στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε. Στο
παρελθόν υπήρχαν περισσότερα και μεγαλύτερα προβλήματα
από τα σημερινά(έλλειψη χρημάτων, τροφής κ.α.), αλλά ωστόσο
οι Έλληνες ήταν ενωμένοι και προσπαθούσαν να αντισταθούν
στις μεταβολές της εποχής, που προκαλούνταν είτε με την πάροδο
του χρόνου ,είτε από τους ξένους κατακτητές(γεγονός που
προκαλούσε προβλήματα στην επικοινωνία των ανθρώπων).
Επιπλέον πρέπει να συμβιβαστούμε με τις πλέον απαιτήσεις της
εποχής και να προσπαθήσουμε να ζήσουμε όσο το δυνατόν
απλούστερα. Τέλος ,σύμφωνα και με τον Επίκουρο(αρχαίο
Έλληνα φιλόσοφο):
Ένας Έλληνας ήταν αυτός που πρώτος τόλμησε ν’
αψηφήσει
Και σήκωσε μάτια θνητά τον τρόμο ν’ αντικρύσει…
18

19. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
 Η τήρηση του μέτρου είναι πολύ σημαντική για τις μέρες μας
και δεν πρέπει να χάνουμε την αίσθησή του και να επιθυμούμε
κάτι πέρα από τις δυνατότητές μας. Η ζωή μας να χαρακτηρίζεται
από λιτότητα και η οικονομία να είναι σφιχτή.
 Πρέπει η διατροφή μας να αποτελεί το πρότυπο και τη βάση της
σύγχρονης Μεσογειακής διατροφής και να είναι λιτή.
 Μεταξύ των μελών της οικογένειας πρέπει να υπάρχει ισότητα,
αγάπη και συνεργασία. Όλα αυτά επιτυγχάνονται με την
πίστη στο Θεό, στο θεσμό της οικογένειας και στις αξίες
της ζωής.
 Οι προγονοί μας πίστευαν ότι έπρεπε να καταναλώνουν ό,τι
παράγουν και να είναι αυτάρκεις. Αυτό δεν ισχύει στις μέρες
μας, διότι μόνο εισάγουμε και ενώ έχουμε το πλεονέκτημα
εξαιτίας της γεωγραφικής μας θέσης να εξάγουμε ελληνικά
προϊόντα(λάδι, κρασί, ελιές, σιτάρι) δεν το κάνουμε.
 Η αξιοποίηση στοιχείων της ελληνικής μας λαϊκής
παράδοσης και η προσαρμογή τους στο σήμερα, ώστε αυτά να
19

20. γίνουν ενεργά, θα δώσει λύσεις και δυνατότητες τέτοιες ώστε να
αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ανεργίας, της ανέχειας και της
φτώχιας που πλήττει τη χώρα μας.
 Ο σεβασμός προς το περιβάλλον και ορθολογική του
διαχείριση είναι πλέον επιτακτική ανάγκη και για λόγους
οικονομίας και για λόγους υγείας.
 Και γενικότερα η διάθεση του σημερινού Έλληνα να
λαμβάνει τα θετικά μηνύματα του παρελθόντος, να τα
αξιοποιεί, να τα προσαρμόζει στις σημερινές ανάγκες και
να βρίσκει λύσεις και πρακτικές μέσα από αυτά, ίσως
βοηθήσει στην αντιμετώπιση μέρους των προβλημάτων
διαβίωσης και στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής μας.
20

21. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Κλείνουμε την εργασία μας, με την άποψη του Έρικ Χομπσμπάουμ,
σύμφωνα με την οποία «αν τα οικονομικά μιας χώρας
διαχωριστούν από την ιστορία της και το παρελθόν της, είναι
ένα καράβι δίχως τιμόνι και οι οικονομολόγοι δίχως τη γνώση
αυτή, δεν έχουν ιδέα προς τα πού αρμενίζουν.»
Ας διδαχθούμε όλοι μέσα απ’ αυτή τη γνώση του παρελθόντος ,και ας
μάθουμε να σεβόμαστε, να μελετάμε την ιστορία μας και να αντλούμε
διδάγματα μέσα απ αυτήν και απ’ τον απλό παραδοσιακό τρόπο ζωής
των προγόνων μας ,έτσι όπως απλά και σοφά μας τον έδωσαν μέσα από
την καθημερινότητά τους. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να
αντιμετωπίσουμε τη ζωή και τις δυσκολίες, που οι καιροί μας
επιβάλλουν.
 Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως την καθηγήτριά μας ,
κ.Ασπόστου Αικατερίνη, που μας έδωσε την ευκαιρία
να ασχοληθούμε με τη συγκεκριμένη εργασία και να
μάθουμε περισσότερα για το ιστορικό παρελθόν μας
……….και τα διαχρονικά διδάγματα της ζωής……………
21

22. ΠΗΓΕΣ
 Εικόνες :
 http://www.terrapapers.com/?p=6335
 http://www.yppo.gr/5/g5161.jsp?obj_id=2199
 http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php
 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%AF%CE%B
A%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BF%CF%82
 http://1myblog.pblogs.gr/2013/01/hristianoi-den-eimaste-mono-
sthn-ekklhsia.html
 Κείμενα:
 http://digitalschool.minedu.gov.gr/courses/DSGYM-B109/
 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1
%CE%AF%CE%B1_%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%
B4%CE%B1
22

23. ευχαριστούμε
Ζίλδα
Βάλια
Κωνσταντίνα
Εβελίνα
23