хичээл4

2.  Ашиглалтын бүсэд огтлолтын насанд хүрсэн болон
хөгшин модыг огтлож ашиглахыг ойн үндсэн
ашиглалтын огтлолт гэнэ. Монгол орны ойн
огтлолтын нас нь шилмүүст ойд 121 жил навчит ойд
61 жилээс дээш байна. Уулын нөхцөлд үндсэн
ашиглалтын огтлолт хийхэд модны насны бүтэц
газрын налуу хөрсний элэгдэл үүсэх нөхцөл, ус
чийгний тогтонги байдал үржил шимт хэсгийн
зузаан үлдсэн модны салхинд унах эсэх зэрэг олон
үзүүлэлтийг харгазан ямар аргаар огтлохыг сонгож
авдаг. Газрын налууг өнцөгийн хэмжээгээр нь 4
ангилна. Аажим налуу 0-15, налуу 16-25, их налуу
26-35, 36 дээш 36 градус байна.

3.  Түүвэрлэх огтлолтыг голдуу янз бүрийн
насны модтой ойд хэрэглэх бөгөөд ойн
өтгөрлийг 0.5-аас доош оруулахгүйгээр
болц гүйцсэн, огтлох шаардлагатай модыг
түүвэрлэн огтолно.Түүвэрлэх огтлолтыг
ойн аж ахуйн ба үйлдвэрлэлийн түүвэрлэх
огтлолт гэж 2 хэлбэрт ангилна.

4.  Нимгэн хөрстэй, 21-30° налуу газар, түүнчлэн
аажим налуу боловч тогтонго чийгтэй,
огтлолтын дараа үлдсэн мод салхинд унах
эрсдэл ихтэй газар ургаж байгаа ижил болон
янз бүрийн насны модтой, ус зохицуулах, хөрс
хамгаалах ач холбогдол бүхий ойд хэрэглэнэ.
Огтлолтын дараах өтгөрөл нь 0,5-аас багагүй
байна. Эхний ээлжинд навчит мод, гэмтэл,
согогтой, хөгшин, өсөлтийн эрчим буурсан
шилмүүст модыг огтолно.

5.  Энэхүү огтлолтыг сул ба дунд зэргийн
эрчимтэй түүвэрлэх гэж 2 ангилна. Сул
эрчимтэй түүвэрлэх огтлолтыг ойн өтгөрөл их
биш (0.6 орчим), эсхүл өтгөрөл харьцангуй их
ч гэсэн мод салхинд унах эрсдэл ихтэй
тохиолдолд хэрэглэх ба ойн нөөцийн 10-15
хувийг 6- 10 жилийн давталттай огтолно.
 Дунд зэргийн эрчимтэй түүвэрлэх огтлолтыг
ойн өтгөрөл их (0.6-аас дээш), мод салхинд
унах эрсдэл дунд зэрэг үед хэрэглэх ба ойн
нөөцийн 16-30 хувийг 10-25 жилийн
давтамжтай огтолж ашиглана.

6.  Огтлолтын дараа үлдсэн мод салхинд унах эрсдэл
багатай, 21° хүртэл налуу газар зузаан болон дунд
зэргийн зузаан хөрсөнд ургаж байгаа янз бүрийн
насны модтой ашиглалтын бүсийн ойд хэрэглээний
мод бэлтгэхэд хэрэглэнэ. Энэ огтлолтоор ойн
өтгөрлийг 0.4-0,5-аас бууруулахгүйгээр тухайн
талбайн ойн нөөцийн 30 хүртэлх хувийг бэлтгэж,
30-40 хүртэл жилийн давтамжтайгаар модыг жигд
сийрүүлэн огтолно. Ойн өтгөрөл бага байх тутам
огтлолтын эрчим бага, их бол эрчим өндөр байна.
Огтлолтын эрчим бага байх тутам огтлолтын
давтагдах хугацаа цөөн жил байна.

7.  Аажим огтлолтын аргаас манай орны нөхцөлд
жигд аажим огтлох, удаан хугацаанд аажим
огтлох, бүлгээр аажим огтлох хэлбэрийг
хэрэглэнэ.
 Харьцангуй зузаан хөрстэй, урсгал чийгтэй,
огтлолтын дараа үлдсэн мод салхинд унах
эрсдэл багатай газар ургаж байгаа ижил
насны модтой ойд жигд болон бүлгээр аажим
огтлох аргыг, 80-100 хүртэл насны залуу
модноос бүрэлдсэн 2-р ташинга тод ялгарсан
янз бүрийн настай ойд урт хугацааны аажим
огтлолтыг тус тус хэрэглэнэ.

8.  Аажим огтлолтыг ижил насны модтой ойд
модны сэргэн ургалтыг хангаж, ойн ус
зохицуулах, хөрс хамгаалах чанарыг их
хэмжээнд алдагдуулахгүй байлгах
зорилгоор хийх бөгөөд бүх модыг огтолж
авна. Энэхүү огтлолтын үед өсвөр мод
олноор урган гарч, ойн байгалийн сэргэн
ургалт хангагдана.

9.  Модыг насны I ангийн хугацаанд 2-3
жилийн давталттайгаар бүх талбайгаас
жигд сийрүүлж огтолно. Ойн өтгөрөл 0.8,
түүнээс дээш байгаа үед модыг 3 үе шаттай
огтолно. Үүнд:
 Бэлтгэл
 Үндсэн огтлолт
 Эцсийн огтлолт

10.  Энэ нь их шигүү ойг 0.6-0.7 өтгөрөлтэй болтол
сийрүүлж, гэрлийн нөхцлийг сайжруулах замаар
модны үр өгөлт, үрийн соёлолтыг нэмэгдүүлэх
зорилготой. Мод цагаалгын замыг оролцуулан
огтлолтын эрчим 25-30 % байна. Гэхдээ огтлох ойн
эхний өтгөрлөөс хамаарч, эрчим нь өөр байж
болно. Эхний огтлолтоос хойш 5-7 жилийн дараа
удаах огтлолтыг хийнэ. Энэ хугацаанд модны их
үрийн жил тохиолдож, жижиг өсвөр мод ургана.
Ойд үзлэг хийж, үнэлэлт өгсний үндсэн дээр огтлох
хугацааг тогтооно. Эх ойн өтгөрөл 0.8-аас бага бол
бэлтгэл огтлолт хийх шаардлагагүй.

11.  Огтлолтын зорилго нь мод ургах орон зайг ихэсгэж,
өсвөр мод олноор ургах, өсч бойжих нөхцлийг
бүрэлдүүлэх явдал юм. Ойн өтгөрлийг 0.4-0.5-аас
бууруулахгүйгээр дунджаар нөөцийн 20-25 хувийг
огтолж авах боловч огтлохын өмнөх ойн өтгөрлөөс
хамааруулж, огтлох эрчмийг тогтооно.
 Өмнө нь бэлтгэл огтлолт хийгээгүй ойд цагаалах замыг
оруулан огтлолтын эрчим 40 хувь хүртэл байж болох
бөгөөд огтлолтын дараах өтгөрөл 0.4-0.5 -аас багагүй
байна. Дараагийн огтлолтыг 6-8 жилийн дараа нэг га
талбайд жижиг өсвөр мод 4000-5000 ширхэг, дунд, том
хэмжээний өсвөр мод 2500-3000 ширхэг, том
хэмжээний өсвөр мод 1500- 2000 ширхэгээс цөөнгүй
ургасан тохиолдолд хийнэ.

12.  Мод бэлтгэж байгаа талбайд үлдсэн болц
гүйцсэн бүх модыг өсвөр мод хамгаалах
технологи хэрэглэн огтолж авна.

13.  Болц гүйцэж байгаа залуу болон болц гүйцсэн хөгшин
модноос бүрэлдсэн насны 2 үе тод ялгарсан ойд залуу модыг
үлдээж, өсөлтийг нэмэгдүүлэх, ойн байгалийн сэргэн ургалтыг
дэмжих зорилгоор хийнэ. Мод бэлтгэх талбайд 60-100 насны
залуу мод 1 га-д 400-500 ширхэгээс цөөнгүй байх ёстой. Ойн
болц гүйцсэн мод нь ойн нөөцийн 50-70 %, модны тооны 25-30
хувийг эзэлдэг тул болц гүйцсэн модны нөөцийн 65 хүртэл
хувийг огтолно.
 Үүнээс хойш 40-50 жилийн дараа залуу моднууд өсч огтлох
хэмжээнд хүрсэн үед хэрэгцээний шаардлага хангасан бүх
модыг өсвөр модыг хамгаалах технологи ашиглан огтолж
авна. Сэргэн ургалт муу нөхцөлд анхны огтлолтын дараа ойн
байгалийн сэргэн ургалтыг дэмжих арга хэмжээ авна.

14.  Энэ аргыг өсвөр болон залуу мод хэсэг бүлгээр тархсан ойд
хэрэглэнэ. Нэг га талбайд өсвөр модтой 4-5 жижиг талбайг сонгон
авч, тэдгээрийг тодорхой радиусаар 3-4 удаа тэлэн огтолж, хооронд
нь нийлүүлэх замаар мод бэлтгэнэ.
 Эхний удаагийн огтлолтыг ойн талбайн 25 хувьд, хоёр дахь удаагийн
огтлолтыг түрүүчийнхээс 3-5 жилийн дараа ойн талбайн 50 хувьд,
гурав дахь удаагийн огтлолтыг 6-8 жилийн дараа ойн талбайн 75
хувьд тус тус явуулна. Харин дөрөв дэх удаагийн огтлолтыг 5-7
жилийн дараа хийж, болц гүйцсэн бүх модыг огтолно.Сэргэн ургалт
муу үед ойн байгалийн сэргэн ургалтыг дэмжих арга хэмжээ авна.
Аж ахуйн нэгж, байгууллага ойд үндсэн ашиглалтын огтлолт
явуулахдаа ойн экологийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах, хөрсийг
эвдрэлээс хамгаалах, ойн нөхөн сэргэлтийг хангахын тулд түүвэрлэх
болон аажим огтлолтын аргыг хэрэглэнэ. Мод бэлтгэх ажлын
төхнологийн дараалал нь бэлтгэл ажил, үндсэн ажил, төгсгөлийн
гэсэн 3 хэсгээс бүрдэнэ.