HEREGLEEREE MONGOLCHUUDAA

1. · Эрэлт:
Үнийн янз бүрийн түвшинд хэрэглэгчийн худалдан авахыг хүссэн бөгөөд худалдан авч чадах бараа
үйлчилгээний тоо хэмжээ юм.Өөрөөр хэлбэл эрэлт нь хэрэглэгчийн худалдан авах чадвараар
баталгаажсан хэрэгцээ.Эрэлт ба хэрэгцээг нэг ойлголт гэж үзэж болохгүй . Учир нь хэрэгцээ
байгаад түүнийг худалдан авах чадвар нөхцөл бүрдээгүй тохиолдолд энд эрэлт үүссэн гэж хэлж
болохгүй.Эрэлтэнд нөлөөлдөг хамгийнтом хүчин зүйл бол тухайн барааны өөрийн үнэ байдаг.
Тухайн барааны үнэ , тоо хэмжээ хоѐрын урвуу хамааралтайгаар өөрчлөгдөж байгаа зүй
тогтлыг эрэлтийн хууль гэнэ.
Тухайн барааны үнэ өсвөл эрэлтийн тоо хэмжээ буурч харин үнэ буурахад эрэлтийн тоо
ихэсдэг.Эрэлтийн тоо хэмжээ ба тухайн барааны үнэ хоѐрын энэхүү урвуу хамаарлыг харуулсан
графикийг эрэлтийн муруй гэж нэрлэдэг.Эрэлтийн муруй нь тодорхой хугацааны дотор хэрэглэгч
ямар үнээр , ямар хэмжээний бараа үйлчилгээ олж авч чадах вэ гэдгийн харуулдаг.
Аливаа эрэлтэнд үнийн ба үнийн бус хүчин бус хүчин зүйл нөлөөлнө.Үнийн хүчин зүйлс нь
нөлөөлснөөр муруйн дагуу шилжилт явагдана.Үнийн бус хүчин зүйлсээс шилжих шилжилт нь
тэнхлэгийн дагуу явагдана.Үүнд:
1.Тухайн барааны үнэ (P)
2.Орлох барааны үнэ (Ps)
3.Хослох барааны үнэ (Pr)
4.Хэрэглэгчийн орлого( I )
5.Хүсэл таашаал (U)
6.Хүлээлт (E)
7.Хэрэглэгчийн тоо(N) зэрэг нөлөөлдөг бөгөөд үүнээс эрэлтийн функц:
Qd=Qd(P,Ps,Pr,I,U,E,N)
Эрэлт ба эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлтийг ялгаж үзэх хэрэгтэй .Эрэлтийн өөрчлөлт нь
эрэлтийн муруйн байрлалын шилжилт бөгөөд эрэлтийн муруй бүхэлдээ баруун эсвэл зүүн тийш
шилжсэн шилжилтээр илэрдэг. Эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт нь зөвхөн тухайн бүтээгдэхүүний
үнийн өөрчлөлттэй холбоотой байдаг.Ер нь эрэлтийн өөрчлөлт нь үнийн бус хүчин зүйлийн

2. нөлөөтэй байдаг бол эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт нь үнийн хүчин зүйлийн нөлөөтэй
холбоотой байдаг.
Хэрэглэгчийн орлого өсөхөөр эрэлт нь буурдаг барааг дорд бараа, харин хэрэглэгчийн орлого
өсөхөөр эрэлт нь өсдөг барааг хэвийн бараа гэж нэрлэдэг. Мөн эрэлтэнд нөлөөлдөг орлуулах бараа,
хослох бараа гэж байдаг.Орлуулах бараа нь нэг ижил хэрэгцээг хангадаг бараа Жишээ нь: хонь,
үхрийн мах
Хослох бараа нь зайлшгүй хамтдаа хэрэглэдэг бараа .Орлуулах барааны үнэ өсөхөд нөгөө барааны
эрэлт ихэсдэг.Хослох барааны үнэ өсөхөд нөгөө барааны эрэлт буурдаг.Жишээ нь: машин , бензин
хоѐр бол хослох бараа юм.Машины үнэ өсөхөд бензиний эрэлт буурдаг.
Нэг талаас хэрэглэгч өөрийн хэрэгцээг хангахын тулд эрэлтийг бий болгож байгаа бол түүнийг
хангах нийлүүлэлт байх ѐстой.
Нийлүүлэлт:
Зах зээлд үйлдвэрлэгчдийн борлуулахыг санал болгосон бөгөөд хангаж чадах барааны тоо хэмжээ
юм.Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ нь бүтээгдэхүүний үнээс хамаарах бөгөөд үнэ доогуур төвшинд
байвал үйлдвэрлэгчид үйлдвэрлэх сонирхол бага байдагаар илэрхийлэгдэнэ.
Үнэ өсөхөд нийлүүлэлт нэмэгдэнэ. Үүнийг нийлүүлэлтийн хууль гэж нэрлэдэг.
Нийлүүлэлтийн муруй бол тодорхой хугацааны дотор үйлдвэрлэгч ямар үнээр ямар хэмжээний
бүтээгдэхүүн борлуулж чадах вэ гэдгийг илэрхийлдэг.
Нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлийг үнийн ба үнийн бус хүчин зүйлс гэж ангилна.Үнээс
хамааран муруйн дагуу шилжлт явагдана.
Үнийн бус хүчин зүйлээс хамаарч тэнхлэгийн дагуу шилжилт явагдана.
1.Тухайн барааны үнэ (P)
2.Орлох барааны үнэ (Ps)
3.Хослох барааны үнэ (Pr)
4.Татвар татаасын хэмжээ( T)
5.Хүлээлт (E)
6.Үйлдвэрлэгчийн тоо(N)

3. Qs=Qs(P,Ps,Pr,T,E,N)
Нийлүүлэлт ба нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт хэмээх ойлголтуудыг мөн ялгаж үзэх
хэрэгтэй. Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт нь үнээс хамаардаг бол нийлүүлэлтийн өөрчлөлт
нь үнийн бус хүчин зүйлийн өөрчлөлттэй холбоотой юм.
Зах зээлийн тэнцвэр:
Барааны илүүдэл ч үгүй , хомсдол ч үгүй байх эрэлт нийлүүлэлтийн зохистой харьцааг хэлнэ.
Өөрөөр хэлбэл нэг талаас хэрэгцээгээ хангах гэсэн хэрэглэгчид нөгөө талаас ашиг олох
сонирхолтой үйлдвэрлэгчдийн үнэ болон тоо хэмжээ давхцах тохиолдолд зах зээлийн тэнцвэр
үүснэ. Эрэлтийн буюу нийлүүлэлтийн муруйн шилжилт нь тэнцвэрт үнэ буюу тоо хэмжээг
өөрчилдөг.
Та бидний өдөр тутмын амьдралд эдийн засаг хэмээх шинжлэх ухаан их, багагүй гэлтгүй тодорхой
хэмжээгээр нөлөөлж байдаг бөгөөд бид ч тэд үйл ажиллагаанд оролцсоор байдаг. Эдийн засгийн
таатай орчин бүрэлдэж бизнесс , хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих нь улс эх орны маань хөгжил
дэвшилд маш чухал нөлөө үзүүлэх нь дамжиггүй .Цэвэр зах зээлийн систем нь төрийн зүгээс эдийн
засгийн маш зөв болдогыг явуулж ард иргэдээ дэмжин үнэн шударга замаар явах юм бол эдийн
засгийн таш олон асуудлыг төвөггүй шийдэж чадах болно.
Зах зээлийн тухай ойлголт.
· Бүтээгдэхүүний эрэлт, нийлүүлэлтийн харилцан үйлчлэл, үйлдвэрлэгч, хэрглэгчдийн эдийн
засгийн эрх чөлөөнд тулгуурлан үйлдвэрлэлийн аргыг сонгосон, үйлдвэрлэлийн нөөцийн болон
орлогын хуваарилалтыг зохицуулах механизмыг зах зээл гэж ойлгож болно.
· Зах зээл гэж үйлдвэрлэгч ба хэрэглэгч, бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээний тоо хэмжээ, үнийн талаар
харилцан тохиролцож тэдгээрийг солилцож байдаг нэг хэсэг нутаг дэвсгэрийг хэлнэ.
· Зах зээл гэж бие даан шийдвэр гаргаж байгаа аж ахуй эрхлэгч субъектүүдийн харилцааны
хэлбэрийг ойлгож болно.
· Зах зээл - үйлдвэрлэлийг удирдах нэг арга.
· Зах зээл худалдагч худалдан авагчдийн хоорондын эдийн засгийн эрх чөлөөтэй, шууд харилцаа.

4. Эрэлт нийлүүлэлт
Нийт эрэлт ба нийлүүлэлт
Нийт эрэлт түүнд нөлөөлөх хүчин зүйл
Зах зээлийн субьектүүдийн (өрх гэр, пүүс, төр, гадаадын хэрэглэгч) эцсийн бүтээгдэхүүн
үйлчилгээг олж авах ирээдүйн хэрэглээний зардлуудын нийлбэрийг эдийн засагт нийт
эрэлт гэж нэрлэнэ. Ө.х бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн янз бүрийн түшинд зах зээлийн
субьектүүдээс их буюу бага хэмжээгээр худалдан авахад бэлэн байгаа байдлыг ЗЗ-ийн
нийт эрэлт гэнэ.
ЗЗ- н нийт эрэлтэнд дараах хүчин зүйлүүд нөлөөлнө.
1. Үнийн түвшин
Үнийн түвшин ба нийт эрэлтийн хэмжээ хоорондоо урвуу хамааралтай байна. А. Үнийн
түвшин доогуур байвал үндэсний бүтээгдэхүүний хэмжээ нэмэгдэж гадаадын болон
дотоодын хэрэглэгчдийн худалдан авах хэмжээ нэмэгдэнэ.
Б. Хэрвээ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн түвшин дээшилвэл хэрэглэгчдийн худалдан
авах хэмжээ буурах болно.
Үнийн бус хүчин зүйлийн нөлөөлөл
P P---- Үнийн түвшин
AD Q--- Үйлдвэрлийн бодит хэмжээ
AD--- Нийт эрэлтийн муруй
Q ДНБ
a) Нийт эрэлтийн шугам AD- с болж шимтгэл нийт эрэлт нэмэгдэнэ.
b) AD- с болж шилжхэд нийт эрэлт буурна.
Ө.х үнийн бус хүчин зүйлийн нөлөөллийн үр дүнд үнийн тухайн түвшинд нийт эрэлтийн
хэмжээ бүхэлдээ өөрчлөлддөг байна. Үнийн бус хүчин зүйлүүд нийт эрэлтийн хэмжээг
бууруулах чиглэлээр үйлчилж байвал нийт эрэлтийн муруй бүхэлдээ зүүн доош шилжих
ба өсгөх чиглэлээр үйлчилж байвал баруун дээш шилжинэ.
AD= DC+ DI+DG+ D
1) Хэрэглээний зардлууд (C) (Нийт AD-d нөлөөгөөр P-н бус хүчин зүйл )
Хэрэглэгчийн материалаг болох санхүүгийн активууд
Хэрэгоэгчийн өр ширийн байдал
Хэрэглэгчийн ногдол буй татварын хэмжээ
2. Хөрөнгө оруулалтын янз бүрийн хэлбэрүүд (I)
Зээлийн хүүгийн
ХО- н хүлээгдэж буй ашгаас
Шинэ техник технологи нэвтрүүлсний улмаас
3. Улсын зарплын өсөлт бууралтаас хамаарах (G)
4. Цэвэр экспортын зардлаас хамаараад )
Экспортлогч орнуудын үндэсний орлогын хэмжээнээс
Вальтын ханшийн өөрчлөлтөөс
5. Улс орны эдиын засгийн амьдралд гарч байгаа өөрчөлтөөс
6. Улс орны улс төр, нийгэм сэтгэл зүйн амьдралд гарч байгаа өөрчлөлтөөс хамаарна.
Нийт нийлүүлэлт түүнд нөлөөлөх хүчин зүйл
Бүтээгдхүүн үйдчилгээний үнийн янз янз бүрийн түвшинд тохирсон үйлдвэрлэсэн бодит
хэмжээний түвшин нийт нийлүүлэлт гэж ойлгоно.

5. Үний нөлөөлөл:
Хэрэв барааны үнийн түвшин өндөр байвал үйлдвэрлэгч бодит хэмжээг цааш нь
нэмэгдүүлэх урамшууллын хэрэгслийн үүрэг гүйцэтгэнэ.
Хэрвээ үнийн түвшин буурах юм бол үйлдвэрлэлд ашиггүй бөгөөд алдагдалтай болох
учраас нийт нийлүүлэлт буурч болно.
Нийт нийлүүлэлт нь бүтээгдэхүүний бодит хэмжээг илэрхийлэх бөгөөд Ө.х улс орны
эдийн засгийн системийн хэмжээнд үйлдвэрлэгдсэн дотоодын бодит бүтээгдэхүүний
хэмжээг илэрхийлнэ. Энэ үед барааны үнийн түвшин ДНБ- ний дефлятоор тодорхойлоно.
Нийт нийлүүлэлтийн график нь 3 хэсгээс тооцно.
• P--- үнийн түвшин
• Q-- үйлдвэрлэсэн бодит хэмжээ ба ДНБ
• AS—нийт нийлүүлэлтийн муруй
• I--- Кейнсийн хэрчим
• II—Завсрын хэрчим
• III--- Сонгодог чиглэлийн хэрчим
I--- хэсэгт үйлдвэрлэлж хэмжээ нэмэгдэхэд үнэ өөрчлөгдөхгүй байх (Кейнсийн хэрчим),
яагаад гэвэл үйлдвэрлэгчид хөдөлмөрийн ба бусад нөөцийг хатуу үнээр авч байгаа учир
үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэхэд зардал өсөхгүй учир барааны үнэ өсөхгүй.
II—хэсэгт үндэсний үйлдвэрлэгчийн хэмжээ үнэ хоѐр нэмэгдэж байна. Нэгж барааны
зардал өсч байгаа учир үйлдвэрлэл ашигтай болгоын тулд пүүсүүд барааны үнээ өсгөнө.
Барааны бодит хэмжээний өсөлтийн үнийн өсөлт дагалдана. Үйлдвэрлэгч хөгжлийн явцад
зарим салбарт ашиглалтгүй нөөц хүчин чадал байсаар байдаг. Учир энэ харьцангуй өсч,
буй салбар муу хөдөлмөр капиталын урсгал эрчимтэй явагдаж үйлдвэрлэлийн хэмжээ
нэмэгддэг. Ийнхүү завсрын үед нийт нийлүүлэлт нь үнийн түвшинтэй шууд хамааралтай.
III—хэсэгт үйлдвэрлэлийн хүчин чадал дээд хэмжээндээ хүрсэн бөгөөд энэ үед
үйлдвэрлсэн хэмжээг цашш нь нэмэгдүүлэх боломжгүй юм. Эдийн засаг бүрэн хүчин
чадлаараа ажиллаж байгаа учир үнэ цааш хичнээн өслөө ч гэсэн барааны тоо хэмжээг
нэмэгдүүлж чадахгүй.
ЗЗ-н нийт нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд. Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн
түвшин нөлөөлнө. Ө.х үнийн түвшингийн өөрчлөлт зөвхөн нэг муруй дээрх нийт
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээнд нөлөөлнө. Харин үнийн бус хүчин зүйлүүдийн нийт
нийлүүлэлтийн муруйг шинэ байрлалд шилжүүлэхэд нөлөөлнө. Ө.х үнийн бус хүчин
зүйлүүдийн өөрчлөлт, нийт нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх ба бууруулна.