atomoa, elementu kimikoak, konposatuak

1. NATURA ZIENTZIAK DBH 3
3. Gaia: ATOMOA
1. Daltonen teoria atomiko-molekularra
Greziarrek materia atomo izeneko partikula txikiz eta zatiezinez zegoela osaturik esan
zuten
John Daltonek zientifikoki frogatu zuen:
 Materia atomoz osaturik dago
 Elementu kimiko baten atomoak berdinak dira eta propietate berdinak dituzte
 Konposatuak elementu ezberdinetako atomoak konbinatuz sortzen dira.
2. Atomoak
Hainbat partikulaz osaturik daude:
· Elektroiak
 Karga elektriko negatiboa
 Masa oso txikia mespresagarria
· Protoiak
 Karga elektrikoa positiboa elektroien bezalakoa baina zeinu ezberdinekoa
 Masa: elektroiena baino askoz handiagoa
· Neutroiak
 Ez du karga elektrikorik
 Masa: protoien bezalakoa
3. Atomoa neutroa da: protoiak eta elektroiak karga elektrikoa izan arren atomoa neutroa
da (ez du kargarik)
 Nola? elektroien eta protoien kopurua berdina delako
Adibidez: 8 p + = 8 e - beraz karga nulua
4. Eredu atomikoak
Nola daude kokatuta elektroiak protoiak eta neutroiak? eredu asko proposatu ziren
- Thomson (elektroiak txertatuta zeuden masa positibo batean)
- Rutherford
 Atomoa azala eta nukleo txiki batez osatuta dago.
 Nukleoak karga positiboa eta atomoaren masa guztia du (neutroiak eta protoiak
daude)
 Elektroiak nukleoaren inguruan daude biraka (azala)

2. NATURA ZIENTZIAK DBH 3
5. Eredu atomikoa gaur egun
Edwin schrödinger
 Nukleoan protoiak eta neutroiak daude (karga positiboa eta masa du)
 Elektroiak energia geruzetan edo energia-maila jakin batzuetan daude kokatuta
(orbital izenekoak) nukleoaren inguruaren biraka
 Orbitala: elektroiak egoteko probabilitaterik handiena duen espazio-eremua da.
6. Atomoak, isotopoak eta ioiak
 Atomoa: Atomo mota bakoitza elementu kimiko bat da.
Atomo adierazteko :
 Ikurra: ( elementuaren latinezko izenaren lehen letra, larriz idatzia. Bi izen
letra beraz hasiz gero bigarren letra gehitzen zaio letra xehez) na, ca, fe, h,
he,...
 Zenbaki atomikoa= Z: protoi kopurua adierazten du
 Masa-zenbaki= A : protoi eta neutroi kopurua adierazten du.
Atomoak karga neutroa du, beraz protoi kopurua = elektroi kopurua
Bi atomo protoi kopurua ezberdina badute; hau da Z zenbakia ezberdina bada,
elementu kimiko ezberdinekoak dira.
 Isotopoak
 Elementu baten atomo guztiek protoi kopuru bera dute (Z berdina dute).
 Isotopoak esaten zaie bi atomo protoi kopuru bera baina neutroi kopuru
ezberdina dutenean.
 Elementu berako atomoak dira baina masa-zenbakia (a) ezberdina dute,
pisua ere ezberdina da.
 Hortaz Z-zenbakia bera dute baina A zenbakia ezberdina
 Ioiak
 Atomoak elektroiak galdu edo hartu dezake
 Elektroi kopurua aldatzen denean neutro izateari uzten dio eta karga izango
da.
 Karga elektrikoa duen atomoak ioia esaten zaio.
 Karga positiboa bada katioia
 Karga negatiboa bada anioia
7. Substantzia puruak: berezko propietateak dute
Bi mota:

3. NATURA ZIENTZIAK DBH 3
 Elementuak: Atomo mota bakar batez osatutako substantzia dira
• Molekula bat : H2, O2, N2, Cl2
• Atomo bakartua :Ca, Na,
• Kristalak (atomo askoren elkarketa) diamantea
 Konposatuak: Atomo mota ezberdinez osatutako substantzia purua da
• Molekula bat : H2O,, NaCl, CO2,, H2SO4
• Kristal molekularrak (molekula berdina askoren elkarketa) (kuartzoa)
8. Atomo bakartuak, molekulak eta kristalak
 Atomo bakartuak: gas geldoak, gasak dira giro tenperaturan eta ez dute molekularik
sortzen.
 Molekulak: atomo multzoak dira H2O,, NaCl, CO2,, H2SO4, H2, O2, N2, Cl2
 Formulak adierazten du
• Atomo mota (sinboloak dio nor den elementu kimikoa)
• Azpiindizeak dio zenbat atomo dauden elementu bakoitzeko
 Kristalak: egitura mota bat da, molekulak edo atomo bakartuak espazioko hiru
norabideetan errepikatzen dira eredu jakin bati jarraituta, ezin hobetu ordenaturik