Çalışma Psikolojisi

1. Çalışma PsikolojisiÇalışma Psikolojisi
2.Hafta2.Hafta
Öğr.Gör.Doğan GÜRDALÖğr.Gör.Doğan GÜRDAL

2. Psikoloji insanı bir bütün olarak ele alarak,Psikoloji insanı bir bütün olarak ele alarak,
onun her aşamadaki ve her ortamdakionun her aşamadaki ve her ortamdaki
duyguları, düşünceleri, algılamaları,duyguları, düşünceleri, algılamaları,
davranışları, karakteri ve performansı iledavranışları, karakteri ve performansı ile
ilgilenir. Bu anlamda, "çalışan insan" dailgilenir. Bu anlamda, "çalışan insan" da
psikolojinin ilgi alanına girmektedirpsikolojinin ilgi alanına girmektedir

3. İş psikolojisi, insan davranışlarını çalışmaİş psikolojisi, insan davranışlarını çalışma
ortamında inceleyen bir bilim dalıdır. Temelinde,ortamında inceleyen bir bilim dalıdır. Temelinde,
çalışana uygun iş ortamları yaratmak,çalışana uygun iş ortamları yaratmak,
elemanların işe uyumunu ve iş memnuniyetini;elemanların işe uyumunu ve iş memnuniyetini;
dolasıyla da verimli olmasını sağlama çabasıdolasıyla da verimli olmasını sağlama çabası
vardır. Hem insanların iş ve özel hayatlarındakivardır. Hem insanların iş ve özel hayatlarındaki
mutluluğu, hem de üretimin artması, başka birmutluluğu, hem de üretimin artması, başka bir
deyişle hem bireyin ihtiyaçlarını hem de işletmedeyişle hem bireyin ihtiyaçlarını hem de işletme
amaçlarını en iyi şekilde buluşturmak için uğraşıramaçlarını en iyi şekilde buluşturmak için uğraşır

5. İşe uygun nitelikteki elemanı seçmek,İşe uygun nitelikteki elemanı seçmek,
· Psikoteknik testler (Memnuniyet, iş tatmini,· Psikoteknik testler (Memnuniyet, iş tatmini,
kişilik, beceri, dikkat vs.) hazırlamak vekişilik, beceri, dikkat vs.) hazırlamak ve
uygulamak,uygulamak,
· Çalışanlar arası iletişimi düzenlenmek,· Çalışanlar arası iletişimi düzenlenmek,
· Çalışan performansı, motivasyonu ve iş tatmini· Çalışan performansı, motivasyonu ve iş tatmini
ile ilgili çalışmalar yapmak,ile ilgili çalışmalar yapmak,
· Gerekli eğitimlerin organizasyonunu yapmak,· Gerekli eğitimlerin organizasyonunu yapmak,
· Çalışma ortamının insan için uygun bir hale· Çalışma ortamının insan için uygun bir hale
getirilme çalışmalarına katkıda bulunmak,getirilme çalışmalarına katkıda bulunmak,
· İş yerindeki psiko-sosyal problemlerin· İş yerindeki psiko-sosyal problemlerin
çözümüne yönelik çalışmalar yapmak ve insançözümüne yönelik çalışmalar yapmak ve insan
faktörü göz ardı edilmeden verimliliği arttırmakfaktörü göz ardı edilmeden verimliliği arttırmak

6. Patron/Aile şirketlerinde iletişimi güçlendirmek ve aile-işPatron/Aile şirketlerinde iletişimi güçlendirmek ve aile-iş
hayatı dengesinin sağlanmasına yardımcı olmak.hayatı dengesinin sağlanmasına yardımcı olmak.
· İş stresi oluşumunun nedenlerini belirleyip bunların· İş stresi oluşumunun nedenlerini belirleyip bunların
düzeltilmesidüzeltilmesi
· Çalışanın aile/özel hayat ile iş hayatı dengesinin· Çalışanın aile/özel hayat ile iş hayatı dengesinin
sağlanmasısağlanması
· İş adaptasyonuna yardımcı olmak· İş adaptasyonuna yardımcı olmak
· Takım çalışmalarının verimliliğini arttırmak· Takım çalışmalarının verimliliğini arttırmak
· İş yerinde kadın olmanın zorlukları ile baş edebilmeyi· İş yerinde kadın olmanın zorlukları ile baş edebilmeyi
öğrenmek.öğrenmek.
· Verimli Gelecek ve kariyer planlamaları· Verimli Gelecek ve kariyer planlamaları
· Tek başına çocuk yetiştiren çalışanın zorluklarının· Tek başına çocuk yetiştiren çalışanın zorluklarının
üstesinden gelinmesine yardımcı olmaüstesinden gelinmesine yardımcı olma

8. Ticaret ve serbest mesleklerle uğraşanlarTicaret ve serbest mesleklerle uğraşanlar
da kendilerini sosyal ve ekonomik hayatında kendilerini sosyal ve ekonomik hayatın
belkemiği ve yerleri doldurulamaz kimselerbelkemiği ve yerleri doldurulamaz kimseler
olarak görürler. Bunlardan her biri kendiolarak görürler. Bunlardan her biri kendi
mesleği olmasaydı insanların nasıl güçmesleği olmasaydı insanların nasıl güç
durumda kalacağını, hatta yaşamlarını biledurumda kalacağını, hatta yaşamlarını bile
sürdüremeyeceklerini, kendilerinin nesürdüremeyeceklerini, kendilerinin ne
kadar önemli insanlar olduklarını herkadar önemli insanlar olduklarını her
fırsatta gündeme getirirler.fırsatta gündeme getirirler.

9. Bu insanlar şahsiyet ve karakterlerini,Bu insanlar şahsiyet ve karakterlerini,
mesleklerinin telkin ettiği bu yerimesleklerinin telkin ettiği bu yeri
doldurulmazlık, kutsallık, müstesnalık,doldurulmazlık, kutsallık, müstesnalık,
farklılık duygusunun getirdiği kibir, gurur,farklılık duygusunun getirdiği kibir, gurur,
kendini beğenmişlik gibi psikolojikkendini beğenmişlik gibi psikolojik
saplantılar üzerine kurarlar.saplantılar üzerine kurarlar.

11. Yüksek tahsil gerektirmeyen, daha çokYüksek tahsil gerektirmeyen, daha çok
fiziki özelliklere veya tecrübeye ya dafiziki özelliklere veya tecrübeye ya da
babadan görme bilgi ve beceriye dayalıbabadan görme bilgi ve beceriye dayalı
işlerin de kendilerine ait farklı psikolojileriişlerin de kendilerine ait farklı psikolojileri
vardır.vardır.

12. Bu tür işlerde çalışanların kibir, gurur veBu tür işlerde çalışanların kibir, gurur ve
dışarı vurum tarzları diğerlerine göre dahadışarı vurum tarzları diğerlerine göre daha
çok eziklik, aşağılık kompleksi, kapris,çok eziklik, aşağılık kompleksi, kapris,
hırçınlık, asabiyet, basitlik, ukalalık vehırçınlık, asabiyet, basitlik, ukalalık ve
benzeri şekillerde gerçekleşir.benzeri şekillerde gerçekleşir.

13. İş aranırken en önemli hatta tek kıstas, oİş aranırken en önemli hatta tek kıstas, o
işin kazandıracağı paradır. Neye, hangiişin kazandıracağı paradır. Neye, hangi
inanca, düşünceye ya da kişiye hizmetinanca, düşünceye ya da kişiye hizmet
verildiği, yapılacak işin fayda ve zararlarıverildiği, yapılacak işin fayda ve zararları
hiç hesaba katılmaz.hiç hesaba katılmaz.

15. kadınların genel olarak tercih ettiklerikadınların genel olarak tercih ettikleri
mesleklerden biri sekreterliktir. İşmesleklerden biri sekreterliktir. İş
yerlerinde genelde patronlar erkektir veyerlerinde genelde patronlar erkektir ve
sekreterliklere özellikle kadın elemansekreterliklere özellikle kadın eleman
ararlar. Burada çoğu kez kadınsılığınararlar. Burada çoğu kez kadınsılığın
önemli bir rolü vardır. Adaylar iş becerisi,önemli bir rolü vardır. Adaylar iş becerisi,
bilgisi, tecrübesi ya da zekasınıbilgisi, tecrübesi ya da zekasını
sunmaktan çok dış görünüşüyle karşısunmaktan çok dış görünüşüyle karşı
tarafı etkilemeye çalışır.tarafı etkilemeye çalışır.

16. Patronlar genelde iş yerinde veya özelPatronlar genelde iş yerinde veya özel
hayatında kendisine sürekli şahit olanhayatında kendisine sürekli şahit olan
elemanları özel bir titizlik göstererekelemanları özel bir titizlik göstererek
seçerler. Bu nedenle, kadın olsun erkekseçerler. Bu nedenle, kadın olsun erkek
olsun, sekreter, patronun duymaz-görmezolsun, sekreter, patronun duymaz-görmez
elemanıdır. Dışarıya gerektiğinde yalanelemanıdır. Dışarıya gerektiğinde yalan
söyleyebilecek bir karaktere sahip olmalısöyleyebilecek bir karaktere sahip olmalı
ama patronuna asla yalan söylememeli,ama patronuna asla yalan söylememeli,
sadakatin en fazlasını göstermelidir.sadakatin en fazlasını göstermelidir.

17. Normal hayatta, yapılan bir sahtekarlığaNormal hayatta, yapılan bir sahtekarlığa
şahit olup susmak veya ona ortak olmakşahit olup susmak veya ona ortak olmak
hoş karşılanmaz. Ancak aynı olay işhoş karşılanmaz. Ancak aynı olay iş
sınırları içinde olduğunda,iş ahlakının birsınırları içinde olduğunda,iş ahlakının bir
parçası olarak sayar. Sekreterliğin buparçası olarak sayar. Sekreterliğin bu
yönü, Kimse tarafından yadırganmaz.yönü, Kimse tarafından yadırganmaz.

19. iş yerinde gösterilmesi gereken tavırların çatısınıiş yerinde gösterilmesi gereken tavırların çatısını
"hırs" duygusu oluşturur. Para kazanma hırsı,"hırs" duygusu oluşturur. Para kazanma hırsı,
lider olma hırsı, şöhret hırsı toplumda takdirlelider olma hırsı, şöhret hırsı toplumda takdirle
karşılanır. Bu nedenle iş yerlerinde büyük ölçüdekarşılanır. Bu nedenle iş yerlerinde büyük ölçüde
materyalist bir hava hakimdir. Bütün hareket vemateryalist bir hava hakimdir. Bütün hareket ve
tutumlar, bütün konuşmalar para ve mevki eldetutumlar, bütün konuşmalar para ve mevki elde
etmeye yöneliktir. Çalışanların görevleri, yerlerietmeye yöneliktir. Çalışanların görevleri, yerleri
bellidir. Herkes kendi mevkisinin kalıbına girer.bellidir. Herkes kendi mevkisinin kalıbına girer.
"Çok meşgul havaları", sinirli hareketler, gergin"Çok meşgul havaları", sinirli hareketler, gergin
bir yüz, acelecilik genel tavır olarak çalışanlarınbir yüz, acelecilik genel tavır olarak çalışanların
birçoğuna hakimdir.birçoğuna hakimdir.

20. Patron, iş yerinin sahibi, maaşları verenPatron, iş yerinin sahibi, maaşları veren
veya yönlendiren kişi olmanın verdiğiveya yönlendiren kişi olmanın verdiği
rahatlıkla istediği gibi konuşur, istediğirahatlıkla istediği gibi konuşur, istediği
tavrı koyar, bağırabilir, hakaret edebilir,tavrı koyar, bağırabilir, hakaret edebilir,
karşısındaki insanı küçük düşürebilir. Nasılkarşısındaki insanı küçük düşürebilir. Nasıl
olsa parayı ödeyen kendisidir.olsa parayı ödeyen kendisidir.

22. Kendisinin altında olanlara başkalarınaKendisinin altında olanlara başkalarına
gösterdiği saygıyı göstermek zorundagösterdiği saygıyı göstermek zorunda
değildir. Buna rağmen kendine karşı aşırıdeğildir. Buna rağmen kendine karşı aşırı
bir saygı bekler. Emrindekilerin yaptığıbir saygı bekler. Emrindekilerin yaptığı
herşeyi sineye çekmesi lazımdır. Patron-herşeyi sineye çekmesi lazımdır. Patron-
çalışan ilişkisinde bir tür köle mantığıçalışan ilişkisinde bir tür köle mantığı
vardır. Patron, maaşını ödediği kimseyevardır. Patron, maaşını ödediği kimseye
karşı tavır serbestliği, hitap etme vekarşı tavır serbestliği, hitap etme ve
kullanma özgürlüğüne sahip olduğunukullanma özgürlüğüne sahip olduğunu
düşünür.düşünür.

23. Ofisteki olağan konuşmalarda bile işOfisteki olağan konuşmalarda bile iş
kelimeleri kullanılır. İngilizcenin kendikelimeleri kullanılır. İngilizcenin kendi
mesleğiyle ilgili olan terim ve kelimelerimesleğiyle ilgili olan terim ve kelimeleri
yerli yersiz, karşısındaki anlamasa bileyerli yersiz, karşısındaki anlamasa bile
"hava atma" unsuru olarak sürekli"hava atma" unsuru olarak sürekli
kullanılır.kullanılır.

24. Telefon tutuş tarzları vardır. ÇalışanlarTelefon tutuş tarzları vardır. Çalışanlar
arasında birbirinin işini beğenmeme,arasında birbirinin işini beğenmeme,
sürekli düzeltip "bilmişlik" yapmasürekli düzeltip "bilmişlik" yapma
yaygındır. Ofis içi yoğun bir dedikoduyaygındır. Ofis içi yoğun bir dedikodu
hakimdir. Eski çalışanlar birbirlerinin herhakimdir. Eski çalışanlar birbirlerinin her
türlü sahtekarlığını bilirler, ama kenditürlü sahtekarlığını bilirler, ama kendi
yaptıklarının da ortaya çıkmasındanyaptıklarının da ortaya çıkmasından
korktukları için bunları açığa vurmaktankorktukları için bunları açığa vurmaktan
kaçınırlar.kaçınırlar.

26. Yeni gelene herkes yüklenir, "bilmişlik" ve acemiYeni gelene herkes yüklenir, "bilmişlik" ve acemi
muamelesi yapılır, bu kişinin sürekli hatasımuamelesi yapılır, bu kişinin sürekli hatası
aranır. On beş günlük olan, bir günlük olanaaranır. On beş günlük olan, bir günlük olana
tahakküm etmeye çalışır. Eski olanlar yeni olanatahakküm etmeye çalışır. Eski olanlar yeni olana
sürekli gerekli gereksiz konularda akıl verip, hersürekli gerekli gereksiz konularda akıl verip, her
konuda üstünlük hissetirmeye çalışırlar. Kimikonuda üstünlük hissetirmeye çalışırlar. Kimi
zaman iş yerinin bölümleri arasında çekişmelerzaman iş yerinin bölümleri arasında çekişmeler
görülür. "Şu işi hallettim" havası yaratılarak "işgörülür. "Şu işi hallettim" havası yaratılarak "iş
bitirici" bir görünüm verilmeye çalışılır.bitirici" bir görünüm verilmeye çalışılır.

27. Dükkan, mağaza, butik gibi iş yerlerindeDükkan, mağaza, butik gibi iş yerlerinde
hakim olan psikoloji de çok farklı değildir.hakim olan psikoloji de çok farklı değildir.

28. Tezgahtarlar genelde hiçbiri kendilerine aitTezgahtarlar genelde hiçbiri kendilerine ait
olmadığı halde, bütün malların, dükkanınolmadığı halde, bütün malların, dükkanın
sahibi havasına girerler. Bu, herkesin alan,sahibi havasına girerler. Bu, herkesin alan,
kendisinin ise satan konumda olmasınınkendisinin ise satan konumda olmasının
verdiği ruh halinden kaynaklanır. Çalışanverdiği ruh halinden kaynaklanır. Çalışan
kişi, orada sadece tezgahtar olarakkişi, orada sadece tezgahtar olarak
bulunmanın ezikliğini yaşar.bulunmanın ezikliğini yaşar.

29. Resmi dairelerde ise çok daha kalıplaşmışResmi dairelerde ise çok daha kalıplaşmış
bir ruh hali vardır. Bu tür yerlerdeki sinirlibir ruh hali vardır. Bu tür yerlerdeki sinirli
ve gergin hava artık herkes tarafındanve gergin hava artık herkes tarafından
kabullenilmiştir. Çalışanların önemli birkabullenilmiştir. Çalışanların önemli bir
bölümü, eziklikle karışık bir kibir taşırlar.bölümü, eziklikle karışık bir kibir taşırlar.
Sözlerinin geçtiği tek yer, yaptıkları işinSözlerinin geçtiği tek yer, yaptıkları işin
sahasıdır. Bu nedenle işi düştüğü içinsahasıdır. Bu nedenle işi düştüğü için
oraya gelen insanlara karşı sert ve hattaoraya gelen insanlara karşı sert ve hatta
tahakkümlü bir üslup kullanırlar.tahakkümlü bir üslup kullanırlar.

30. Yanlarında sürekli dolup boşalan çayYanlarında sürekli dolup boşalan çay
bardakları, yoğun bir sigara dumanı,bardakları, yoğun bir sigara dumanı,
çalışanların aralarında konuştukları geçimçalışanların aralarında konuştukları geçim
sıkıntısı, ailevi meseleler, pazar, çarşısıkıntısı, ailevi meseleler, pazar, çarşı
sohbetleriyle birlikte bezgin bir şekildesohbetleriyle birlikte bezgin bir şekilde
yapılan işler, buraların alışılmışyapılan işler, buraların alışılmış
manzaralarındandır.manzaralarındandır.

31. Çalışanlarda yaptıkları işe tahammülÇalışanlarda yaptıkları işe tahammül
edemediklerini sürekli belli edecek bir ses tonuedemediklerini sürekli belli edecek bir ses tonu
ve asabiyet mevcuttur. İşini yaptıracak olan kişive asabiyet mevcuttur. İşini yaptıracak olan kişi
sürekli alttan almak ve işini yapacak olan kişiyisürekli alttan almak ve işini yapacak olan kişiyi
idare etmek durumundadır. Fazla soru sorulmasıidare etmek durumundadır. Fazla soru sorulması
işi yapan kişinin canını sıkabilir. Sorulan sorudanişi yapan kişinin canını sıkabilir. Sorulan sorudan
sonra ise muhtemelen cevap gelmez, sorulansonra ise muhtemelen cevap gelmez, sorulan
sorular ters bir bakışla susturulur. Hatta her ansorular ters bir bakışla susturulur. Hatta her an
azar işitilmesi mümkündür.azar işitilmesi mümkündür.

33. İş’te Psikolojiİş’te Psikoloji
Patronumla anlaşamıyorum.’Patronumla anlaşamıyorum.’
‘İşime bir türlü konsantre olamıyorum.’‘İşime bir türlü konsantre olamıyorum.’
‘İş hayatımla aile yaşantımı bir türlü dengeye‘İş hayatımla aile yaşantımı bir türlü dengeye
oturtamıyorum.’oturtamıyorum.’
‘İş-kolik olmaktan kurtulamıyorum’‘İş-kolik olmaktan kurtulamıyorum’
‘İş stresi hayatımı derinden etkilemeye başladı.’‘İş stresi hayatımı derinden etkilemeye başladı.’

35. Çeşitli firmaların insan kaynaklarıÇeşitli firmaların insan kaynakları
müdürlerinin dile getirdikleri asıl sorunmüdürlerinin dile getirdikleri asıl sorun
‘Şirket çalışanlarının zaman zaman İnsan‘Şirket çalışanlarının zaman zaman İnsan
Kaynaklarından daha kişisel/ilişkiselKaynaklarından daha kişisel/ilişkisel
psikolojik yardım alma talebindepsikolojik yardım alma talebinde
bulunulmalarıdır. İşte, iş psikolojisibulunulmalarıdır. İşte, iş psikolojisi
özellikle bu gibi durumlarda daha detaylıözellikle bu gibi durumlarda daha detaylı
ve terapi odaklı bir desteği İK bölümüneve terapi odaklı bir desteği İK bölümüne
verebilmektedir.verebilmektedir.

36. Çalışma Konularımız; iş stresi ile başa çıkma, işÇalışma Konularımız; iş stresi ile başa çıkma, iş
yerindeki psiko-sosyal problemlerinyerindeki psiko-sosyal problemlerin
çözümlenmesi, psiko-teknik test hazırlama veçözümlenmesi, psiko-teknik test hazırlama ve
analizleri, çalışan performansı, motivasyonu veanalizleri, çalışan performansı, motivasyonu ve
iş tatmini, patron/aile şirketlerinde iletişimiiş tatmini, patron/aile şirketlerinde iletişimi
güçlendirme ve aile-iş hayatı dengesiningüçlendirme ve aile-iş hayatı dengesinin
sağlanması, iş adaptasyonu, iş-kolizm, aile/özelsağlanması, iş adaptasyonu, iş-kolizm, aile/özel
hayat ile is hayat dengesinin sağlanması, verimlihayat ile is hayat dengesinin sağlanması, verimli
gelecek/kariyer planlama, tek başına çocukgelecek/kariyer planlama, tek başına çocuk
yetiştiren çalışana destek gibi alanlarda olabilir.yetiştiren çalışana destek gibi alanlarda olabilir.

38. Günümüzün sürekli gelişen iş dünyası içinGünümüzün sürekli gelişen iş dünyası için
çok gerekli ve faydalı olan iş psikolojisiçok gerekli ve faydalı olan iş psikolojisi
sayesinde; Çalışanlar arasında ilişki bağısayesinde; Çalışanlar arasında ilişki bağı
güçlenebilir ve bu da üretimi/hizmetgüçlenebilir ve bu da üretimi/hizmet
kalitesini olumlu etkilenebilir.kalitesini olumlu etkilenebilir.

39. Daha rahat ve sakin bir iş ortamı elde edilebilir.Daha rahat ve sakin bir iş ortamı elde edilebilir.
Çalışanlar moralleri yükselir ve buna bağlı olarakÇalışanlar moralleri yükselir ve buna bağlı olarak
iş motivasyonu ve performansında yükselmeiş motivasyonu ve performansında yükselme
gözlenebilir. Bunlara ek olarak bireylerin iş/rolgözlenebilir. Bunlara ek olarak bireylerin iş/rol
kalitelerinde artış gözlenir ve insan ilişkilerininkalitelerinde artış gözlenir ve insan ilişkilerinin
daha sağlıklı bir hale gelebilir. Genel anlamda işdaha sağlıklı bir hale gelebilir. Genel anlamda iş
tatmininde artış, iş stresinde azalma ve geneltatmininde artış, iş stresinde azalma ve genel
huzur gibi bir çok yarar gözlenmesi hedeflenir.huzur gibi bir çok yarar gözlenmesi hedeflenir.

41. Kısacası, iş psikolojisi sayesinde gerek iş gerekKısacası, iş psikolojisi sayesinde gerek iş gerek
özel hayat daha dengeli, huzurlu ve mutlu birözel hayat daha dengeli, huzurlu ve mutlu bir
hale gelip insan hayatının daha kaliteli olmasıhale gelip insan hayatının daha kaliteli olması
amaçlanmaktadır. Bununla beraber, özellikleamaçlanmaktadır. Bununla beraber, özellikle
stres bazlı ülser, romatizma, zona, kanser gibistres bazlı ülser, romatizma, zona, kanser gibi
psiko-somatic hastalıklara yakalanma riski depsiko-somatic hastalıklara yakalanma riski de
minimumda tutmaya çalışılır. Artık iş hayatındaminimumda tutmaya çalışılır. Artık iş hayatında
her türlü desteği alabilecek, danışacak veher türlü desteği alabilecek, danışacak ve
konuşacak bir psikolog iş yerindekonuşacak bir psikolog iş yerinde
bulundurulabilir.bulundurulabilir.

42. İş Yerindeki Kronik Stres Kaynaklarıİş Yerindeki Kronik Stres Kaynakları
İş yaşamında strese yol açabilecekİş yaşamında strese yol açabilecek
faktörler, işin yapılış şekli ile ilgilifaktörler, işin yapılış şekli ile ilgili
olabileceği gibi, işletmenin yapısından,olabileceği gibi, işletmenin yapısından,
fiziksel çevre şartlarından ya da bireylerinfiziksel çevre şartlarından ya da bireylerin
kendi özelliklerinden kaynaklanabilir.kendi özelliklerinden kaynaklanabilir.

44. Özellikle işletmenin doğasında olan bazıÖzellikle işletmenin doğasında olan bazı
özelliklerden oluşan stres kaynakları,özelliklerden oluşan stres kaynakları,
çalışanlar için sürekli sorun yaratırlar.çalışanlar için sürekli sorun yaratırlar.
Kaynaklar fark edilmeyince etkili birKaynaklar fark edilmeyince etkili bir
şekilde stresi kontrol altına almak mümkünşekilde stresi kontrol altına almak mümkün
olmaz. Bunun sonucunda da kronik stresolmaz. Bunun sonucunda da kronik stres
kaynakları haline dönüşürlerkaynakları haline dönüşürler

46. İş yerimizdeki kronik stres kaynaklarınıİş yerimizdeki kronik stres kaynaklarını
aşağıdaki gibi başlıklar altında toplamakaşağıdaki gibi başlıklar altında toplamak
mümkündür.mümkündür.
1. Rollerdeki Belirsizlik: Bireyin rolleri konusunda1. Rollerdeki Belirsizlik: Bireyin rolleri konusunda
yeterli bilgisinin olmaması durumunda rolyeterli bilgisinin olmaması durumunda rol
belirsizliği görülür. Eğer işin amaçları yeterincebelirsizliği görülür. Eğer işin amaçları yeterince
tanımlanmamışsa, bir diğer ifade ile birey netanımlanmamışsa, bir diğer ifade ile birey ne
yapacağını bilemiyorsa stres kaçınılmazyapacağını bilemiyorsa stres kaçınılmaz
olacaktır. Performans beklentilerini, iş davranışıolacaktır. Performans beklentilerini, iş davranışı
sonuçlarını bilememe de bu türesonuçlarını bilememe de bu türe
girebilir.Belirsizlik durumunda iş tatminsizliği,girebilir.Belirsizlik durumunda iş tatminsizliği,
psikolojik gerilim, kendine güvensizlik, yararlıpsikolojik gerilim, kendine güvensizlik, yararlı
olmama duygusu belirecektir.olmama duygusu belirecektir.

47. 2. Rol Çatışması: Bireyin üstlendiği iki veya daha2. Rol Çatışması: Bireyin üstlendiği iki veya daha
fazla rolün aynı zamanda ortaya çıkması,fazla rolün aynı zamanda ortaya çıkması,
böylece bireyde zıt isteklerde bulunulması rolböylece bireyde zıt isteklerde bulunulması rol
çatışmasına yol açabilir. Örneğin bir işçidençatışmasına yol açabilir. Örneğin bir işçiden
amiri üretimi hızlandırmasını isterken, çalışmaamiri üretimi hızlandırmasını isterken, çalışma
arkadaşları üretimi yavaşlatmasını isterse kişi rolarkadaşları üretimi yavaşlatmasını isterse kişi rol
çatışması yaşayabilir. Araştırmalar rolçatışması yaşayabilir. Araştırmalar rol
çatışmasının çalışanda içsel çatışma yarattığını,çatışmasının çalışanda içsel çatışma yarattığını,
işin çeşitli yönleri ile ilgili gerilim oluşturduğunu,işin çeşitli yönleri ile ilgili gerilim oluşturduğunu,
iş doyumunu düşürdüğünü, işçinin üstüneiş doyumunu düşürdüğünü, işçinin üstüne
güvenini azalttığını ortaya koymuştur.güvenini azalttığını ortaya koymuştur.

49. 3. Kişilerarası Çatışma: İş yerinde3. Kişilerarası Çatışma: İş yerinde
üstleriyle geçimsizlik ve çalışanlarüstleriyle geçimsizlik ve çalışanlar
arasındaki olumsuz ilişkiler, kişiliklerinarasındaki olumsuz ilişkiler, kişiliklerin
uyumsuzluğu, amirlerle, meslektaşlarla yauyumsuzluğu, amirlerle, meslektaşlarla ya
da memurlarla çatışma ya da tartışma, enda memurlarla çatışma ya da tartışma, en
basit işlerde bile gerginlik yaratır. Çözümübasit işlerde bile gerginlik yaratır. Çözümü
en zor olan da bu sorundur.en zor olan da bu sorundur.

50. 4. Sorumluluk: Diğer insanların sorumluluğunu4. Sorumluluk: Diğer insanların sorumluluğunu
üstlenmek, kişilerde gerginlik yaratan bir stresüstlenmek, kişilerde gerginlik yaratan bir stres
kaynağıdır. Diğer insanların mesleki gelişimininkaynağıdır. Diğer insanların mesleki gelişiminin
sorumluluğu bir kişiye yüklenmiş ise, ayrıcasorumluluğu bir kişiye yüklenmiş ise, ayrıca
işin doğası çok fazla sorumluluk gerektiriyor,işin doğası çok fazla sorumluluk gerektiriyor,
ancak yetkiler sınırlı ise, kişi kendini yoğunancak yetkiler sınırlı ise, kişi kendini yoğun
stres altında hissedebilir. Araştırmalar özelliklestres altında hissedebilir. Araştırmalar özellikle
insanlardan sorumlu olan yöneticilerin yoğuninsanlardan sorumlu olan yöneticilerin yoğun
olarak strese maruz kaldıklarınıolarak strese maruz kaldıklarını
göstermektedir. Böylece bu insanlarıngöstermektedir. Böylece bu insanların
diğerlerine göre daha fazla kalp krizi, ülser,diğerlerine göre daha fazla kalp krizi, ülser,
yüksek tansiyon sorunları ortaya çıkmaktadır.yüksek tansiyon sorunları ortaya çıkmaktadır.

52. 5. Katılım: Kişinin çalıştığı iş yerinde karar verme5. Katılım: Kişinin çalıştığı iş yerinde karar verme
sürecinde etkisinin olup olmaması, stresinsürecinde etkisinin olup olmaması, stresin
oluşumunu etkiler. Özellikle çalışanları etkileyenoluşumunu etkiler. Özellikle çalışanları etkileyen
kararlarla ilgili olarak çalışanların fikrinin hiçkararlarla ilgili olarak çalışanların fikrinin hiç
sorulmadığı durumlarda herkes stres yaşayacak,sorulmadığı durumlarda herkes stres yaşayacak,
böylece üretim düşecektir. Çalışanın bilgisi,böylece üretim düşecektir. Çalışanın bilgisi,
görgüsü ve istekleri örgütsel karar sürecindengörgüsü ve istekleri örgütsel karar sürecinden
ayrı tutulursa katılım azlığı oluşur. Kararlaraayrı tutulursa katılım azlığı oluşur. Kararlara
katılma ise bireyin kendisine değer verildiğikatılma ise bireyin kendisine değer verildiği
düşüncesine yol açarak çalışanın stresini azaltır.düşüncesine yol açarak çalışanın stresini azaltır.

53. 6. İş Güvenliği: İşini kaybetme korkusu6. İş Güvenliği: İşini kaybetme korkusu
bireyin benlik saygısının azalmasına yolbireyin benlik saygısının azalmasına yol
açabilmektedir (DuBrin, 1980). Özellikleaçabilmektedir (DuBrin, 1980). Özellikle
yoğun ekonomik krizlerin yaşandığı, şirketyoğun ekonomik krizlerin yaşandığı, şirket
küçülmeleri, birleşmeleri veya işyeriküçülmeleri, birleşmeleri veya işyeri
kapanma kararlarının alındığı dönemlerdekapanma kararlarının alındığı dönemlerde
çalışanların stres düzeyleri oldukçaçalışanların stres düzeyleri oldukça
yüksek olup, aile çevresini de olumsuzyüksek olup, aile çevresini de olumsuz
etkilemektedir.etkilemektedir.

55. 7. Yönetim Tarzı: Örgütlerin hiyerarşik doğası da7. Yönetim Tarzı: Örgütlerin hiyerarşik doğası da
stres yaratan faktörler arasında olup, yönetimstres yaratan faktörler arasında olup, yönetim
yapısı ve yönetim tarzı stres oluşumundayapısı ve yönetim tarzı stres oluşumunda
etkendir. Otokratik bir anlayışla yönetilen işetkendir. Otokratik bir anlayışla yönetilen iş
yerlerinde, özellikle tepeye doğru yükselen güçyerlerinde, özellikle tepeye doğru yükselen güç
kullanımı, çalışanların stres içinde olmalarına yolkullanımı, çalışanların stres içinde olmalarına yol
açar. Özellikle cezanın kullanımı, kişilerdeaçar. Özellikle cezanın kullanımı, kişilerde
gerilim oluşturur. Hele sınırlı kaynaklar ve sınırlıgerilim oluşturur. Hele sınırlı kaynaklar ve sınırlı
ödüller için çalışanları yarıştırmak stres yaratır.ödüller için çalışanları yarıştırmak stres yaratır.
Performansı yükseltmek için yapılan aşırıPerformansı yükseltmek için yapılan aşırı
yarışma, birinin kazanırken diğerininyarışma, birinin kazanırken diğerinin
kaybetmesine yol açtığından yıkıcı ve maliyetikaybetmesine yol açtığından yıkıcı ve maliyeti
yüksek olur (Hammer ve Organ, 1978’denyüksek olur (Hammer ve Organ, 1978’den
aktaran Balcı, 2000)aktaran Balcı, 2000)

56. 8. Fiziki Mekan ve Çevre Şartları: İş8. Fiziki Mekan ve Çevre Şartları: İş
yerindeki masa ya da oda veya iş alanı,yerindeki masa ya da oda veya iş alanı,
çalışanlar için belli rahatlık ve güvençalışanlar için belli rahatlık ve güven
sağlayıcı unsurlardır. İşin fiziksel çevresağlayıcı unsurlardır. İşin fiziksel çevre
şartlarını oluşturan hava koşulları,şartlarını oluşturan hava koşulları,
aydınlanma, ısı, gürültü gibi unsurlarınaydınlanma, ısı, gürültü gibi unsurların
çalışanların sağlığını, fizyolojik veçalışanların sağlığını, fizyolojik ve
psikolojik durumunu etkilediğipsikolojik durumunu etkilediği
bilinmektedir.bilinmektedir.

58. 9. Yoğun İş Yükü: Birçok çalışan, aşırı iş9. Yoğun İş Yükü: Birçok çalışan, aşırı iş
yükünün kurbanı olmaktadır. Yapılmasıyükünün kurbanı olmaktadır. Yapılması
gereken işin, kişinin iyice emin olmadığıgereken işin, kişinin iyice emin olmadığı
beceri, yetenek ve bilgileri gerektiriyorbeceri, yetenek ve bilgileri gerektiriyor
olması, kaygı ve gerginlik yaratacaktır.olması, kaygı ve gerginlik yaratacaktır.
Bunun tam tersi de olabilir. İşin hacmininBunun tam tersi de olabilir. İşin hacminin
düşüklüğü, bireyin beceri ve yeteneklerinindüşüklüğü, bireyin beceri ve yeteneklerinin
çok altında olması, işi sıkıcı haleçok altında olması, işi sıkıcı hale
getirebilir.getirebilir.

59. 10. Zaman Yetersizliği: Stres, aynı zamanda10. Zaman Yetersizliği: Stres, aynı zamanda
zamanı nasıl değerlendirdiğimize bağlı olarak dazamanı nasıl değerlendirdiğimize bağlı olarak da
ortaya çıkabilir (Weber, 1972). Bazen yetersiz,ortaya çıkabilir (Weber, 1972). Bazen yetersiz,
gereksiz bir bürokrasi, kırtasiyecilik, rasgelegereksiz bir bürokrasi, kırtasiyecilik, rasgele
hazırlanmış bir program, kontrol edilemeyen birhazırlanmış bir program, kontrol edilemeyen bir
durum, sık gelen ziyaretçiler, her an çalandurum, sık gelen ziyaretçiler, her an çalan
telefonlar, zamanı kontrol altına almamızıtelefonlar, zamanı kontrol altına almamızı
engelleyerek hızla akıp gitmesine yol açar.engelleyerek hızla akıp gitmesine yol açar.
Yapılması düşünülen işlerin zamanındaYapılması düşünülen işlerin zamanında
yetiştirilememesi ise, kişide gerginlik ve stresiyetiştirilememesi ise, kişide gerginlik ve stresi
oluşturur.oluşturur.

60. 11. Kariyer Engeli: Kişinin iş yaşamında belli bir11. Kariyer Engeli: Kişinin iş yaşamında belli bir
hedefe ulaşmak, kariyer basamaklarındahedefe ulaşmak, kariyer basamaklarında
yükselerek bunun karşılığında daha fazla güç,yükselerek bunun karşılığında daha fazla güç,
saygınlık ve para elde etmek, kariyer gelişiminisaygınlık ve para elde etmek, kariyer gelişimini
sağlamak yönündeki istek ve ihtiyacının örgütsağlamak yönündeki istek ve ihtiyacının örgüt
tarafından karşılanamaması ve çeşitli şekillerdetarafından karşılanamaması ve çeşitli şekillerde
engellenmesi çalışanda strese yol açacaktır.engellenmesi çalışanda strese yol açacaktır.
Bireyin kariyerinde doyumu ve etkinliği iş stresiniBireyin kariyerinde doyumu ve etkinliği iş stresini
kontrol altında tutmasına bağlıdır (DuBrin, 1980).kontrol altında tutmasına bağlıdır (DuBrin, 1980).

61. Çalışma hayatında ortaya çıkan stresÇalışma hayatında ortaya çıkan stres
faktörlerini daha da genelleştirmekfaktörlerini daha da genelleştirmek
mümkündür. Özellikle teknolojinin katkısımümkündür. Özellikle teknolojinin katkısı
nedeniyle çalışma hayatındaki tekno-stresnedeniyle çalışma hayatındaki tekno-stres
oluşumunu, gelir yetersizliği, sınırlıoluşumunu, gelir yetersizliği, sınırlı
gelişme imkanları, ayrımcılık, zorlugelişme imkanları, ayrımcılık, zorlu
yarışma vb. durumları da göz ardıyarışma vb. durumları da göz ardı
etmemek gereklidir.etmemek gereklidir.

62. Stresli YaşamStresli Yaşam
İçinde bulunduğumuz 21. yüzyılın zor, rekabetçi,İçinde bulunduğumuz 21. yüzyılın zor, rekabetçi,
aşırı çalışmaya dayalı endüstriyel yaşamı, işaşırı çalışmaya dayalı endüstriyel yaşamı, iş
yerimizde stres faktörünün daha belirgin şekildeyerimizde stres faktörünün daha belirgin şekilde
ortaya çıkmasına yol açmış ve insanları tehditortaya çıkmasına yol açmış ve insanları tehdit
eden bir büyük tehlike olarak belirmiştir.eden bir büyük tehlike olarak belirmiştir.
Stresi, basit bir tanımla bazı olaylara verdiğimizStresi, basit bir tanımla bazı olaylara verdiğimiz
tepki olarak tanımlarız. Aslında bu konudakitepki olarak tanımlarız. Aslında bu konudaki
araştırmalara ve kavramsal literatürearaştırmalara ve kavramsal literatüre
bakıldığında stresin tanımını yapmak zorbakıldığında stresin tanımını yapmak zor
görünmektedir.görünmektedir.

64. Genelde olumsuz bir durum olarakGenelde olumsuz bir durum olarak
algılanan stres, araştırmacı ve bilimalgılanan stres, araştırmacı ve bilim
adamlarına göre kısaca bireyin, tehditadamlarına göre kısaca bireyin, tehdit
edici çevre özelliklerine karşı gösterdiği biredici çevre özelliklerine karşı gösterdiği bir
tepki (Steers, 1981) olaraktepki (Steers, 1981) olarak
tanımlanmaktadır. Açıkçası stres, bireyletanımlanmaktadır. Açıkçası stres, bireyle
çevresi arasında zayıf bir uyumun varlığınıçevresi arasında zayıf bir uyumun varlığını
göstermektedir. Çevrenin bireyden aşırıgöstermektedir. Çevrenin bireyden aşırı
isteklerinin olması ya da bireyinisteklerinin olması ya da bireyin
kapasitesinin üstünde istekleri olması, bukapasitesinin üstünde istekleri olması, bu
durumun nedeni olabilir (Balcı, 2000).durumun nedeni olabilir (Balcı, 2000).

65. Stres yaşamın kaçınılmaz olgusudur.Stres yaşamın kaçınılmaz olgusudur.
İnsanoğlu için de yeni bir şey değildir.İnsanoğlu için de yeni bir şey değildir.
Ölüm tehlikesi ve yaşamın varlığını tehditÖlüm tehlikesi ve yaşamın varlığını tehdit
eden her olay strese yol açmaktadır.eden her olay strese yol açmaktadır.

67. İş ortamı strese her zaman elverişlidir. Birİş ortamı strese her zaman elverişlidir. Bir
iş’te bireyden pek çok şey ya da çok aziş’te bireyden pek çok şey ya da çok az
şey istenmesi stres yaratır. Açıkçası işinşey istenmesi stres yaratır. Açıkçası işin
her yönü strese yol açabilir. Aşırı sıcak,her yönü strese yol açabilir. Aşırı sıcak,
gürültü, ışık, ya da çok az sorumluluk, çokgürültü, ışık, ya da çok az sorumluluk, çok
fazla ya da az iş, aşırı veya az denetimfazla ya da az iş, aşırı veya az denetim
insanlarda strese neden olabilir. Ancakinsanlarda strese neden olabilir. Ancak
stres bireyden bireye farklılıklarstres bireyden bireye farklılıklar
gösterebilir.gösterebilir.

69. Örneğin aynı mesleğe sahip bireylerinÖrneğin aynı mesleğe sahip bireylerin
stresli bir durum karşısında aynı tepkiyistresli bir durum karşısında aynı tepkiyi
vermesi beklenemez. Yüksek başarıvermesi beklenemez. Yüksek başarı
güdüsü olan biri için işle ilgili gerilimlergüdüsü olan biri için işle ilgili gerilimler
onun başarı güdüsünü kamçılarken, bironun başarı güdüsünü kamçılarken, bir
başkası bu durumla başa çıkabilmebaşkası bu durumla başa çıkabilme
yetersizliğinden stres duyabilir. Kısacayetersizliğinden stres duyabilir. Kısaca
stres duymada kişisel farklılıklar önemli birstres duymada kişisel farklılıklar önemli bir
olgudur.olgudur.

70. Stresin birey üzerinde tamimiyle olumsuz etkisiStresin birey üzerinde tamimiyle olumsuz etkisi
olduğunu söylemek mümkün değildir. Aşırıolduğunu söylemek mümkün değildir. Aşırı
stresli durumlar kaçınılmaz şekilde bireye zararstresli durumlar kaçınılmaz şekilde bireye zarar
verebilirken, orta düzeyde stres çoğu kez yararlıverebilirken, orta düzeyde stres çoğu kez yararlı
amaçlara hizmet edebilmektedir. Hatta psikolojikamaçlara hizmet edebilmektedir. Hatta psikolojik
büyüme, başarı ve yeni becerilerin kazanılmasıbüyüme, başarı ve yeni becerilerin kazanılması
için böylesi bir stres zorunludur da (Balcı, 2000).için böylesi bir stres zorunludur da (Balcı, 2000).
Ancak aşırı stres apatiye, sinir bozukluğuna,Ancak aşırı stres apatiye, sinir bozukluğuna,
hastalıklara, performans düşüklüğüne vehastalıklara, performans düşüklüğüne ve
örgütten psikolojik ve fiziksel olarak geriörgütten psikolojik ve fiziksel olarak geri
çekilmeye neden olabilmektedir (Steers, 1981).çekilmeye neden olabilmektedir (Steers, 1981).

71. Stres Düzeyinizi ÖğreninStres Düzeyinizi Öğrenin
Aşağıdaki durumlara genel olarak nasıl tepkiAşağıdaki durumlara genel olarak nasıl tepki
gösterdiğinizi işaretleyerek stres düzeyinizigösterdiğinizi işaretleyerek stres düzeyinizi
ölçün.ölçün.
4- Her zaman4- Her zaman
3- Sık sık3- Sık sık
2- Bazen2- Bazen
1- Hiç1- Hiç
Her soruya size uygun olduğunu düşündüğünüzHer soruya size uygun olduğunu düşündüğünüz
bir sayı verin. Anketi tamamladığınızda sayılarıbir sayı verin. Anketi tamamladığınızda sayıları
toplayın. Anketin sonucunu elde ettiğiniz sayıyatoplayın. Anketin sonucunu elde ettiğiniz sayıya
göre değerlendirin.göre değerlendirin.

72. 1-Birçok farklı işi kısa zamana sığdırmaya1-Birçok farklı işi kısa zamana sığdırmaya
çalışıyor musunuz?çalışıyor musunuz?
2-İş aksaklıkları veya gecikmeler2-İş aksaklıkları veya gecikmeler
durumunda sabırsızlanıyor musunuz?durumunda sabırsızlanıyor musunuz?
3-Eğlenme amaçlı da olsa oynadığınız3-Eğlenme amaçlı da olsa oynadığınız
oyunlarda hep kazanmak zorundaoyunlarda hep kazanmak zorunda
hissediyor musunuz?hissediyor musunuz?
4-Trafikte kırmızı ışık yanmak üzereyken4-Trafikte kırmızı ışık yanmak üzereyken
arabanızla hemen geçmeye çalışıyorarabanızla hemen geçmeye çalışıyor
musunuz?musunuz?

73. 5-Yaptığınız bir işte yardıma ihtiyacınız olsa da5-Yaptığınız bir işte yardıma ihtiyacınız olsa da
sormaktan kaçınıyor musunuz?sormaktan kaçınıyor musunuz?
6-Sürekli olarak başkalarının hayranlığını6-Sürekli olarak başkalarının hayranlığını
kazanmak ve saygı duyulma ihtiyacı hissediyorkazanmak ve saygı duyulma ihtiyacı hissediyor
musunuz?musunuz?
7-Başkalarının işlerini yapma biçimlerini sıklıkla7-Başkalarının işlerini yapma biçimlerini sıklıkla
eleştiriyor musunuz?eleştiriyor musunuz?
8-Sıklıkla saate bakar mısınız?8-Sıklıkla saate bakar mısınız?
9-Başarılarınızı ve pozisyonunuzu yükseltme9-Başarılarınızı ve pozisyonunuzu yükseltme
konusunda aşırı hırs yaptığınız oluyor mu?konusunda aşırı hırs yaptığınız oluyor mu?
10-Zamanın size yetmediği düşüncesine10-Zamanın size yetmediği düşüncesine
kapılıyor musunuz?kapılıyor musunuz?

74. 11-Bir anda birden çok iş yapma alışkanlığınız11-Bir anda birden çok iş yapma alışkanlığınız
var mıdır?var mıdır?
12-Sıklıkla gergin veya sinirli hissediyor12-Sıklıkla gergin veya sinirli hissediyor
musunuz?musunuz?
13-Hobilerinize ve kendinize vakit ayırmakta13-Hobilerinize ve kendinize vakit ayırmakta
zorlanıyor musunuz?zorlanıyor musunuz?
14-Çabuk konuşma veya sohbetleri hızlandırma14-Çabuk konuşma veya sohbetleri hızlandırma
eğiliminiz var mıdır?eğiliminiz var mıdır?
15-Kendinizi geçinilmesi zor biri olarak kabul15-Kendinizi geçinilmesi zor biri olarak kabul
ediyor musunuz?ediyor musunuz?

75. 16-Arkadaş veya akrabalarınız sizinle16-Arkadaş veya akrabalarınız sizinle
geçinmenin zor olduğunu söylerler mi?geçinmenin zor olduğunu söylerler mi?
17-Birden fazla projede yer alma eğiliminiz17-Birden fazla projede yer alma eğiliminiz
var mıdır?var mıdır?
18Kendinize sıklıkla işinizi bitirme tarihleri18Kendinize sıklıkla işinizi bitirme tarihleri
koyuyor musunuz?koyuyor musunuz?
19-Dinlenmeye ayırdığınız veya boş19-Dinlenmeye ayırdığınız veya boş
oturduğunuz vakitlerde kendinizi suçluoturduğunuz vakitlerde kendinizi suçlu
hissediyor musunuz?hissediyor musunuz?
20-Kendinize çok fazla sorumluluk20-Kendinize çok fazla sorumluluk
yüklediğiniz oluyor mu?yüklediğiniz oluyor mu?

76. Eğer toplam 20 ile 30 arasındaysa fazla üretkenEğer toplam 20 ile 30 arasındaysa fazla üretken
bir insan değilsiniz ve hayatınızı canlandırmayabir insan değilsiniz ve hayatınızı canlandırmaya
ihtiyacınız var.ihtiyacınız var.
Eğer toplam 31 ile 50 arasındaysa stresle başaEğer toplam 31 ile 50 arasındaysa stresle başa
çıkma konusunda iyi durumdasınız.çıkma konusunda iyi durumdasınız.
Eğer toplam 51 ile60 arasındaysa stresEğer toplam 51 ile60 arasındaysa stres
düzeyiniz normalin üzerindedir ve aşırı gergindüzeyiniz normalin üzerindedir ve aşırı gergin
olma sınırındasınız demektir.olma sınırındasınız demektir.
Eğer toplam skor 61 ve üzerindeyse, kalpEğer toplam skor 61 ve üzerindeyse, kalp
hastalığına yakalanma riskiniz yüksektir normalhastalığına yakalanma riskiniz yüksektir normal
insanlardan 5 kat daha yüksektir.insanlardan 5 kat daha yüksektir.