2. ◦ Qellimi I procesit te tranzicionit qendron ne:
 Krijimin e sistemeve demokratike-liberale
 Lirira e individit konsiderohet pjese e pandashme e lirise
ekonomike
 Tranzicioni perfshin keto ndryshime ne ambientin ekonomik:
 Se pari-Stabilizimi makroekonik intern dhe ekstern
 Zbatimi I politikes restriktive (kreditore-moneatre)
 Zbatimi I politikes fiskale (buxheti shteteror, bankat dhe
ndermarrje te medha)
 Se dyti-Reforma e cmimeve dhe metoda afariste e tregut
 E cila perfshine eliminimin e kontrollit te cmimeve dhe
 Eliminimin e ndikimit te shtetit ne rrjedhat ekonomike
 Ndikim I cili zvogelohet permes-
 Prodhimit te mallit, sherbimeve, lirirse se
ndermarresise, liberalizimit te tregtise, krijimit te tregut dhe
faktoreve te tregut, tregtise se jashtme, reforma e politikes se te
ardhurave dhe futja e valutes se huaj

3. ◦ Behet permes ketyre rrugeve:
 Prodhimit te mallit
 Sherbimeve
 lirirse se ndermarresise
 liberalizimit te tregtise
 krijimit te tregut dhe faktoreve te tregut
 tregtise se jashtme
 reforma e politikes se te ardhurave dhe
 futja e valutes se huaj

4.  Se treti- pershtatja strukturale ne sektorin e ndermarrjeve
shteterore
 Duke ndryshuar sistemin ekonomike
 Permes masava mbrojtese te se drejtes mbi pronen dhe
privatizimin
 Duke krijuar baze juridike per konkurrence paralele te formave
te ndryshme te prones
 Se katerti- percaktimi I rolit te shtetit
 Se pesti- reforma e transferit social
 Duke siguruar infrastrukture
telekomunikimi, transporti, arsimi, shendetesi, ndertesa te
banimit, dhe krijimit te nje cilesie te re te ambientit te njeriut
 Se gjashtu- rikthimi ne tregun financiar nderkombetar
 Normalizimi I kthimit te borxheve te jashtme
 Integrimi e ketyre ekonomive ne ekonomine globale boterore
 Se shtati- ky proces ka per qellim qe njerezit te shkojne
drejt individualizmit

5. ◦ Periudha e tranzicionit bashkohor
 Nenkupton kalimin nga epoka e qyteterimit industrial ne
shoqerine ardhshme – shoqeri e inormative
 Karakteristikat e periudhes se tranzicionit
1. Realizohet ne kushte te zhvillimit te forcave prodhuese
2. Paraqitet pluralizmi ne fushen e motivimit afarist prones
dhe politikes
3. Tranzicioni boteror dominohet nga dy procese
1. Kalimi I ish vendeve socialiste ne formen e ekonomive mikse
2. Kalimi I vendeve te zhvilluara ne shoqeri post industriale
• Kemi te bejme me ndervaresi ne mes vendeve dhe popujev
te ndryshem
• Sistemi I ri boteror mbeshtetet ne qyteterimet te cilat ne
aspektin kulturor jane te peraferta

6.  Ndryshe quhet modeli “Koordinim Global”
 Sipas ketij modeli:
 Funksionet e shtetit, institucionet rajonale dhe ato nderkombetare
 Trajtohen si struktura funksionuese te cilat realizohen permes nje
koordinimi te vazhdueshem
 Perputhen interesat e shteteve-kombeve, institucioneve rajonale dhe
nderkombetare
 Ne tranzicionin bashkekohor ndihet mungese e kredibilitetit te
politikaneve dhe politikes
 Ky tranzicion shpjegohet permes- Turbo-kapitalizem
 Pevrq vecorise se neiliberalizmit karakterizohet me vecorine e vendeve
te botes se trete
 Turbo- kapitalizem-
 Sistem dominues juridik
 Rregulla kalviniste-
 Njerzit e respektuar jane ata qe realizojen para
 Njerezit e varfer thellohen ne varferi
 Humbja e kontrollit te nej pjese te shtetit- e cila kalon ne qeverisje
globale

7.  Tranzicioni bashkekohor ka mosperputhje ne mes te:
 Nivelit te ulet te liberalizimit te ekonomise dhe niveit te
larte te monopolizmit
 Po ashtu paaqiten ngecje ne ndertimin e sistemit
demokratik duke perfshire:
 Vetedijen shoqerore
 Ndertimi I infrastruktures institucionale te ekonomise se
tregut, ne depertimin e investimeve direkte
 Rritja e vazhdueshme e konflikteve politike dhe
 Rritja e ekonomise jo formale

8. ◦ Mos ekzistim I ekonomise se tranzicionit ne kuptim te plote
◦ Ekonomia kalimtare
 Gjendja e vjeter, elementet e gjendjes se re, shume faktor te
cilet veprojne ne procesin e zhvillimit ne kete periudhe
 Shprehet permes jostabilitetit ekonomik
 Sinjalizon paaftesine e mekanizmave per arritje te ekuilibrit
 Mosfunksionim I sistemit
 Ekzistimi I specifikave te prones
 Marrdheniet ne prodhim, prone dhe te drejtat jane kalimtare
 Karakteri klasor I shtresave sociale
 Elita politike, shtresa e mesme, klasa punetore
 Paraqitja e varferise sociale
 Rritja e ekonomise spekuluese
 Papunesia
 Renia e standardit jetesor si dhe rritja e tensioneve dhe konflikteve
sociale

9. ◦ Karakterisitike e rendesishme eshte dhe:
 Pasurimi jolegal
 Rritja e rolit te faktoreve jekonomik si
 Aktivitetet sociale, njerezore, te partive politike
 Se kendejmi evolucioni shoqeror kalon ne tri stade:
 Lindja dhe zhvillimi
 Gjendja e pjekurise
 Gjendja e renies apo shthurjes
 Ekonomia ne keto stade nuk nderpren funksionimin
 Gjate tranzicionit ekonomia shenon gjendje te re ne evoluimin
ekonomik
 Ku hyn shendrrimi ekonomik, social dhe politik
 Tranzicioni ka karakter historik
 Ketu dallojme:
 Formen natyrore te evoluimit (riprodhimi)
 Zhvillimi intenziv I formave te reja te riprodhimit

10.  Zbatimi I procesit te Tranzicionit bazohet ne konceptet anglo-
amerikane mbi zhvillimin ekonomik
 Shthurja e planifikimit qendror eshte perhapur ne tere boten
 Gjate tranzicionit ndertimi I ekonomise ka shkuar shpesh nga forma
primitve e kapitalizmit
 Jo nga konepti I perzier
 Si paoje e mungeses se kapitalit dhe institucioneve te ekonomise
moderne te tregut
 Zbatimi I tranzicionit ka shkaktuar paraqitjen e ekonomise se
kriminalizuar
 Grupe te caktuara kane bere shperblimin e eproreve te tyre
 Shpesh eshte asgjesuar trashegimia sociale
 Sigurimi social
 Shperndarja e ekuilibruar e te ardhurave
 Kapacitetet prodhuese
 Arsimimi I larte dhe diturite e akumuluara
 Privatizim jo I duhur
 Kapitali I blere nga jo profesionist, pa mjete financiare dituri dhe pervoje
 Kryesisht keto forma intenzive jane shprehuar te koncepti Big Bang
 Koncept ky I kundershtuar nga shume vende tani me ne zhvillim

11. ◦ Qendron ne krijimin e ekonomise sipas mases se
njeriut
 Pasuria materiale per vet njeriun
 E cila ngerthen:
 Ekonomine e hapur te tregut
 Duke pershtatur specifika te vecanta per secilin vend
 Efikasiteti ekonomik mund te arrihet duke ndryshuar
sistemin e arsimit
 I cili do tu pergjigjej nevojave te revolucionit modern
shkencor-teknologjik
 Kjo strategji kerkon strategji te perbashket te
kembimit nderkombetar

12. ◦ Hapaja e vendeve ne tranzicion ndaj vendeve te
zhvilluara (nenshtrimi ndajkonkurrences)
◦ Ndertimi I marrdhenieve multilaterale (duke mbrojtur
tregun e brendshem)
 Shembull: marreveshjet e tregtise se lire:
 Liberalizimi I tarifave doganore
 Levizja e lire e njeriut, mallrave, sherbimeve, eksperiences
 Si instrument I kesaj hapje nda vendeve ne zhvillim jane:
 Unioni I pagesave
 marrdheniet e pagesave ne kushtet e mungeses se valutes
 Unioni doganor
 Siguron mbrojtjen e perbashket te tregjeve nacionale
 Njekohesisht trajton konkurrencen e jashtme e cila mundeson
ekspansionin e prodhimit

13. ◦ Strategjia e unionit doganor ndaj vendeve te
zhvilluara krijon nje Zone te Lire Tregtare
 Kjo forme do te sillte kembime ekonomike dhe trgtare
 Rajoni mund te shendrrohet ne treg dhe zone
ekonomike me atraktive per te gjeneruar investime
 Kjo do te ndihmonte vendet ne zhvillim antaresimin ne
unione boterore si UE
 Element kyq I zones UE eshte
 Kufizimi I barrierave tregtare
 Keto elemete me tutje kane drejtuar ne Momerandumin e
Mirekuptimit per Liberalizim te Metutjeshem te Tregtise

14. ◦ Krijimi I rrjetit nderrajonal te marreveshjeve te tregtise se lire ne afat te
caktuar
◦ Themelimi I procedurave multilaterale me qellim te eliminimit te
kufizimeve tregtare
◦ Shtrirja dhe fuqizimi I bashkepunimit ne keto fusha:
 Procedurat doganore nderkufitare
 Legjislacioni tregtar
 Standardet
 Harmonizimi I legjislacionit ekonomik ne nivel rajonal
 Te drejtat e pronesise intelektuale etj
◦ Marrevshaj e kopenhages per antaresim ne zonen e UE
 Stabiliteti I institucioneve, garantimi I demokracise, shteti ligjor, aftesia ne
perballimin e konkurrences dhe forcave te tregut
 Aftesia per zbatimin e detyrave per antaresim
 Bashkimi politik, ekonomik dhe monetar
 Reformat ekonomike “kopenhagen’
 Realizimi I plot I privatizimit dhe kthimi I pronave
 Hartimi I rregullave per biznes dhe mekanizmi per zbatim te kontratave
 Kontrolli efikas I zbatimit te rregullave
 Lufta kunder pastrimit te parave, korrupcionit lrimit te organizuar etj

15. ◦ 1999- Pakti I Stabilitetit
 Projekt per arritjen e paqes, demokracise , respektimin
e te drejtave te njeriut dhe zhvillimi ekonomik
 Ekzistojne dy koncepte:
 Pesimist- pakti I stabiltetit I deshtuar
 Optimist- nenkupton planin Marshall
 Tiparet e Paktiti te Stabilitetit
 Nuk eshte organiztae nderkombetare
 Pa burim financiar
 Shume vende me kete pakt jane bere partner te barabarte
me organizata dhe institucione nderkombetare financiare
 Eshte krijuar Tryeza Rajonale per Evropen Juglindore e cila
organizon punen e tri tryezave

16. ◦ Demokracia dhe te drejtat e njeriut
 Qeverisja e mire- pushteti lokal dhe administrata
publike, arsimimi
◦ Ristrukturimi ekonomik
 Kompanite e investimeve dhe
tregtise, infrastruktura, zhvillimi I biznesit
privat, burimet njerezore, zhvillimi social dhe mjedisi
◦ Suguria-
 Reformat ne sistemin e mbrojtjes
 Iniciativa antikorrupcion, drejtesia, rendi dhe

17. ◦ Vihen re keto dobesi:
 Ne mungese te kompetencave te mjaftueshme nuk
arrin te jete instrument I fuqishem monitorues dhe
koordinues I punes ndermjet vendeve te ndryshme dhe
donatoreve
 Koordinimi I donatoreve, sidomos ne rast te projekteve me
dy apo me shume donator
 Shume projekteve nuk fillojne ne kohe si pasoje e
burokracise ne vendet donatore
 Aftesi te vogla absorbuese ne vendet e
rajonit, shpenzimet,pregaditja e projekteve etj
 Fleksibiliteti dhe shpejtesia ne venien ne funksion te
strategjive

18. ◦ U perqendrua ne keto fusha:
 Perfundimi I marreveshjeve te tregtise se lire ne mes
vendeve
 Krijimi I tregut rajonal energjetik
 Kontrolli I realizimit te projekteve
 Rrugore, porteve, hekurudhave dhe trafikut ajror
 Lufta kunder krimit te organizuar etj
 Procesi ishte kompleks si pasoje e nderthurjes se problmeve
politiko-diplomatike dhe poltiko-financiare
 Objektive kryesore:
 Krijimi I mjedisit te sigurt
 Nxitja e sistemeve te qendrueshme demokratike
 Permiresimi I situates ekonomike dhe shoqerore ne rajon
 Realizimi I sukseshem I Paktit te Stabilitetit mundeson
realizimin e Stabilizim Asocimit

19. ◦ Kornize politike e BE-se per vendet e Ballkanit
 Shpie ne pranimin e tyre ne BE
◦ Ka per qellim:
 Stabilizimin dhe tranzicionin e shpejt ne ekonomine e tregut
 Promovimin e bashkepuimit rajonal dhe perspektiven per
antaresim ne BE
 Ndertimi I kapaciteteve per pershtatje dhe implementim te
standardeve Europiane
 Ligjslacioni europian dhe standarde nderkombetare
 BE ofron koncesione tregtare
 Ndihma ekonomike financiare
 Marrdhenie kontraktuale
 Kandidatet ne anen tjeter duhet t’iplotesojne kriteret e prashtruara si:
 Kriteri politik- institucione te qendrueshme demokratike, ligjore
 Kriteri ekonomik- funksionimi I ekonomise se tregut, perballimi I
konkurrences dhe forcave te tregut ne BE
 Aftesia e inkorporimit te tere trupit ligjor dhe rregullativ nga ana e BE-
se