Сэтгэлгээний төрөл лекц№2

1. БАГШ Ж.ЦЭЦЭГМАА
СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ТӨРӨЛ

2. СЭТГЭЛГЭЭНИЙ ТӨРЛҮҮД
 Визуал = 40%
Латерал = 30%
Каузал = 20%
Вертикал = 10%
 Сэтгэлгээ нь ямар байна, хүн нь тийм. Хүн нь ямар байна, ажил
үйлс, амьдрал-хөгжил нь яг тийм байна гэж үздэг.
КАУЗАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
Аливаа үйл явц, юмс үзэгдэлийг шалтгаанд нь холбож өөр хооронд
нь авцалдуулан сэтгэх оюуны үйл явц.
 Каузал нь нэг юмнаас нөгөөг нь ухаж хөөж гаргаж ирдэг, юмс
үзэгдлийн учир шалтгааныг хооронд нь холбож, наанатай цаанатай
сэтгэдэг төрөл юм. Энэ бол бурхны шашны сэтгэлгээ.
 Бүх юм шалтгаан үр дагаврын холбоотой гэдэг. Үүнийг төвдөөр
Дэмбэрэлва гэх. Үүнд гаршсан хүн бол Далай лам байна.
Орчлонгийн бүх зүйлсийн цаад наадахыг холбож шүтэн
барилдуулж хэлж байгаа нь гайхалтай. Эсрэг тэсрэг хоёр үзэлтэй
хүн Далай ламын сургааль номыг уншаад л хоёулаа зөв,зөв гэдэг.

3. ВИЗУАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
 Төрөлхийн сэтгэлгээ. Мэдрэмж, зөн совин ч энд хамаарна.
Хүний зургаан мэдрэхүйг нь хөгжүүлж, авьяасыг нь нээж, илрүүлж,
төлөвшүүлж улмаар хүнийг жинхэнэ хүн болгох оюуны үйл явц. Үр дүнтэй,
визуал сэтгэлгээ сайтай хүн болохын тулд техник, арга барилаас
гадна туйлбартай, шургуу цөхрөлтгүй зан, итгэл үнэмшил, сахилга бат,
тэвчээр хатуужил, хүсэл тэмүүлэл, зөн совин, авьяас, гүйлгээ
ухаан шаардлагатай.
 Шийдвэр, арга замд анхаарах
 Визуал сэтгэлгээтэй хүн одоогийн нөхцөл байдал ямар хүнд байгаа, ямар
саад бэрхшээл тулгарч болох вэ гэдэгт бус асуудлыг шийдвэрлэж болох
ямар арга зам, гарц байгаад анхаарлаа хандуулж асуулт тавьж, анализ
хийж, хэсэгчилэн авч үздэг.
 Боломж бололцоог эрэлхийлэгч
 Визуал сэтгэлгээтэн боломж, бололцоог бодож олохыг мэрийдэг. Энэ нь
асуудлыг шийдвэрлэх явцад байгаа нөхцөл боломж, ойлголт,
мэдлэг, нэмэгдүүлэхэд тусалдаг. Боломж их гарч ирэх тусам боломжит
санаа, сэдэл бий болж, асуудлыг үр дүнтэй шийдвэрлэх нөхцөл бололцоо
илүү болдог.


4. ВИЗУАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
 Шийдвэртээ уян хатан
 Визуал сэтгэлгээтэй хүн өөрийн бодож, хийж, шийдвэр гаргаж байгаа
зүйлдээ уян хатан хандаж чаддаг. Мөн тэрээр шинэ санаа, санаачилгад
нээлттэй байж, аливаа зүйлийг аль болох сайн талаас харж хүлээн
авдаг. Хэрэв одоо хэрэглэгдэж байгаа зүйлд шинэ нотолгоо, мэдээлэл
шаардлагатай болбол өөрийн хуучин чиг шугам, хандлагадаа уян хатан
байж, хэвшсэн арга барилаа өөрчлөхөд бэлэн байдаг.
 Эрсдэлтэй алхам хийх чадвар
 Визуал сэтгэлгээтэй хүн бүтэлгүйтэхээс айдаггүй. Тэрээр эрсдэлтэй
алхам хийж, өөрт нь танил бус, таагүй орчинд ороход ч нээлттэй байдаг.
Ингэснээр тэр хожим тохиолдож болох саад бэрхшээл, хүндрэлийг
даван туулж, зөв гарцыг олох эр зориг, хүч чадлыг олж авдаг.

5. ВИЗУАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
 Туйлбартай байх чадвар
 Визуал сэтгэлгээтэй хүн тодорхой хугацаанд өөрт тулгарч болох ямар ч саад бэрхшээлийг
тоолгүй тууштай, туйлбартай байж чадвал амжилтад хүрнэ гэдгийг ойлгодог. Түүхэнд нэрээ
үлдээсэн зохион бүтээгчид, суутнууд гайхалтай үр дүнд хүрсэн байдаг. Учир нь тэд бусдаас
онцгойрох ухаантай, авьяастайдаа биш, эхэлсэн зүйлдээ тууштай байж, өөрийн сониуч
зан, төсөөлөлдөө тулгарах бэрхшээлийг даван туулж, өөрсдийн санааг батлахын тулд
өөртөө байгаа бүх зүйлээ золиослоход ч бэлэн байж чаджээ.
 Санаачилгатай байдал
 Визуал сэтгэгч өөрийн зорилгодоо хүрэх гэж санаачилга гаргадаг. Тухайн асуудалд тохирох
оновчтой шийдэл, үр дагаврыг тооцохыг хичээж ажилладаг. Энэ үйлдэл зорилгоо
биелүүлэхэд дөхүүлж байна уу, эсвэл бүр холдуулж байна уу гэдэг асуултыг өөртөө байнга
тавьдаг. Энэ асуултын хариулт нь түүний анхаарлыг гол зүйл рүү нь, хожим үр дүнд хүрэх
даалгаварт нь чиглүүлж өгдөг.
 Туршилт
 Визуал сэтгэлгээтэй хүн өөр өөр хувилбарт хүрч,аль болох олон өөр санаа, төлөвийг олж
авахын тулд урьдчилан таамаг дэвшүүлж туршиж үздэг. Энэ нь эрсдэлтэй, алдаанд хүргэж
болно. Гэхдээ боломжийг нэмэгдүүлэхэд тустай болохоор үйлдэл нь чухал юм. Туршилтын
эхний алхам нь оюун ухаанаа төгс төгөлдөр болгох сургаалаар солигдож, мэдээ сэлт, тоо
баримт нь түүнд тулгараад байгаа асуудлыг шийдвэрлэх тодорхой санаанд хүргэдэг.
Тэрбээр энэ ажлыг хийж гүйцэтгэхийн тулд зохион байгуулах чадвартай,
үргэлж төгс байх эрмэлзэлтэй, сэтгэлгээний өндөр стандартыг хүлээн зөвшөөрдөг.
Байдлыг тодорхойлж дараагийн хэд хэдэн
нүүдлийг хардаг шатрын их мастерийн
үндсэн чадвар нь визуал сэтгэлгээ юм.

6. ВИЗУАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
 Энгийн хялбар байдалд анхаарах
 Визуал сэтгэлгээтэй хүн хамгийн ээдрээтэй асуудлыг хамгийн
энгийнээр шийдэж болно гэж ойлгодог.
 Тэрбээр бодож сэтгэх явцдаа өөрийн санаа, зарчмуудаа аль
болох энгийн байлгах, хэт их мэдээлэл түүнийг төөрөгдөлд
хүргэж улмаар буруу шийд гаргахад хүргэдэг гэдгийг мэддэг.
 Хөгжиж боловсроход анхаарах
 Азгүйтэл, бүтэлгүйтлийг хөгжиж боловсрох нэг боломж гэж
хардаг.
 Шүүмжлэлийн бүх төрлөөс суралцана
 Асуудлыг хөгжих боломж гэж үзэх, дахин тодорхойлох
 Бусад хүмүүсийн амжилтад урам зориг орох
 Шинэ өвөрмөц аргаар одоо байгаа мэдээллээс санаа,
төсөөлөл бий болгох, харилцан уялдаа холбоог гаргах, хэв
маягийг олох чадварыг хамгийн гол чухал хүч гэж үздэг.

7. ВИЗУАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
 Хүсэл тэмүүлэл, сониуч зан
 Асуудлын шийдвэрийг олох гэж хүсч яваа хүнд шинэ санаа, санаачилга
амархан орж ирдэг гэж ойлгодог.
 Бусдын амархан олж чадаагүй зүйлийн хариуг олж мэдэхийг
хүсч, сонирхож байдаг. Хүүхэд ямар нэгэн зүйлийг анх удаа сурч байгаа
санагдуулахуйц тийм сониуч хөгжилтэй байдлаар үйлдэл, даалгавар бүрээ
хийж гүйцэтгэдэг.
 Өөдрөг байдал
 Bизуал сэтгэлгээтэй хүн оюун санааны өөдрөг хандлагаа хөгжүүлдэг.
Хонгилын үзүүр дэх гэрлийг харахгүй бол ямар нэгэн асуудлыг шийдэж
чадахгүй гэдгийг ойлгодог.
 Мөн тэрээр тохиолдсон бүтэлгүйтэл, эсвэл асуудлыг голчлох бус, харин
байгаа бодит байдал чухалчилж үзэх хэрэгтэй гэдгийг үнэн сэтгэлээсээ
бүхэн ухамсарладаг.
 Асуудлыг шийдвэрлэхдээ эхлээд тухайн асуудлыг тодорхойлох, дараа нь
асуудлын бий болгоод байгаа шалтгаан, үр дагавар, уялдаа холбоог мэдэх,
сүүлд нь асуудлыг шийдэхэд тус болох холбогдох мэдээлэл, баримт
сэлтийн хамтаар арга замыг олох хайх явдал юм.

8. ВЕРТИКАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
 Вертикал гэдэг нь утгачилбал эгц босоо, угсраа, дээрээс доошоо,
доороос дээшээ гэсэн утгатай. Ямарваа нэгэн үүсгэл үнэн юмуу
тогтонги, зогсонги үзэл бодлоос эх авч логикийн хувьд алдаагүй
ургуулан сэтгэх оюуны үйл явц. Вертикал сэтгэлгээ нь нэг чигтэй, нэг
цэг дээр төвлөрдөг.
 Босоо сэтгэлгээ нь урьдчилан авсан ямар нэгэн суурь аксиом, эхлэх
цэгээс цааш нь ургуулан угсруулан сэтгэнэ. Сэтгэлгээний энэ төрөл
шинжлэх ухааны хөгжилд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн байна. Батлах,
нотлох аяс голлосон байдаг. Юмыг яс тооцсон дэс дараалалтай,
өмнөх дүгнэлтээс дараагийнхаа угсруулан сэтгэдэг.
 Вертикал сэтгэлгээг сайн, эсвэл муу гэж дүгнэвэл тэр хүн өөрөө
вертикал сэтгэж буйн шинж.
 Харин вертикал сэтгэлгээ нь давамгайлсан хүнийг удирдах
ажилтнаар тавьж болохгүй гэж үздэг байна. Дарга гэдэг албан
тушаал вертикал сэтгэлгээтэй хүнийг илүү эвддэг аж.
 Вертикал сэтгэлгээтэй хүмүүсийн сэтгэх хурд давуу, хэл ам нь хурц,
гялалзуур.

9. ЛАТЕРАЛ СЭТГЭЛГЭЭ
 Латерал гэдэг нь өргөн, хажуугийн, хөндлөнгийн хэмээх утга
илэрхийлдэг латин үг. Асуудлыг шийдвэрлэхдээ ухаан бодлоо элдэв
хүрээ хязгаарт оруулахгүйгээр олон талаас нь хандаж, бүх
боломжийг бодолцон, анхаарлаа төвлөрүүлэн, бодит байдлаас
ургуулан сэтгэх арга. Хүний бүтээлч чадвар, зөн билгийг хөгжүүлэх
зорилгоор мэдээллийг боловсруулах оюуны үйл явцыг латерал
сэтгэхүй гэдэг.
 Латерал сэтгэхийн утга учир нь оюун ухаанаа уралдуулахад оршино.
Гэхдээ вертикал сэтгэлгээ шиг нэг чиглэлээр биш, олон чиглэлээр
уралдуулж шинэ санаа оноог хайна. Латерал сэтгэлгээ нь
вертикалаасаа илүү өргөн юм.
 Хүн хэзээ Латерал сэтгэдэг болно, тэр цагт л бүтээдэг болно, хөгжил
ирнэ. Өөрөөр хэлбэл, хөгжихгүй байгаа бол Латерал сэтгэдэггүй
байна гэсэн үг.
 Латерал сэтгэлгээ бол олон өнцгөөс харж, байж болох бүх
хувилбарыг шавхана. Аливааг дан ганц өнцгөөс тайлбарлахгүй.
 Хүмүүс латерал сэтгэлгээнд суралцчихвал нэг нь нэгийгээ татан
унагаж санаа амрах бус, бие биенээ дэмжиж, хамтрах боломж
нээгдэнэ. “Өөрчлөлт шинэчлэлтийн эх нь сэтгэлгээний шинэчлэлд
оршино”