1º eso Ciencias Naturais Apuntamentos sobre os minerais e as rochas

1. Nome e ApelidosNº<br />As capas da Terra e a litosfera.<br />Codia: é a parte máis superficial (a quot;
pelquot;
da Terra). É onde vivimos nós, polo que é a capa que mellor coñecemos. Supoñemos que é a máis heteroxénea a pesar do seu escaso grosor. Ten un grosor medio de 30 km, aínda que varía entre un mínimo de 5 (dorsais oceánicas) e un máximo de 70 km (grandes cordilleiras). O límite entre a codia e a seguinte capa: o manto, coñécese como descontinuidade de Mohorovicic.<br />Manto: chega desde a codia ata unha profundidade de 2.900 km. É unha capa sólida, aínda que entre os 200 e os 800 km presenta certa plasticidade. Esta zona máis plástica coñécese como astenosfera e é considerada o motor interno da Terra. O límite no manto <br />Núcleo Externo: abrangue desde o límite co manto ata os 5.100 km de profundidade. É de carácter metálico e moi denso. Está formado por ferro, níquel e xofre. Debido ás condicións de presión e temperatura nesta zona, o núcleo externo encóntrase en estado líquido.<br />Núcleo Interno: ocupa a esfera central da Terra. Está formado por ferro e níquel. A presión que soporta é moi grande e a temperatura pode superar os 6.000 ºC. Atópase en estado sólido. É a capa máis densa da Terra.<br />Importante!!: A codia e a parte máis externa do manto superior forman a litosfera, é dicir, a capa máis ríxida do noso planeta e atópase “aboiando” sobre a astenosfera que está formada por rochas parcialmente fundidas e por tanto en estado plástico ou semisólido. <br />A litosfera atópase dividida en placas.<br />A Codia terrestre.<br />Hai dous tipos de codia claramente diferentes: a codia oceánica e a codia continental.<br />Codia Oceánica (O 65 % da superficie terrestre):<br />Composición: Formada por rochas volcánicas (basaltos) na superficie e plutónicas (gabros) na profundidade.<br />Espesor: A súa espesura varía entre 5 e 10 km. <br />Antigüidade: Non supera os 180 millóns de anos de antigüidade.<br />A superficie é moi homoxénea (chaira abisal). Alterada só polas grandes cordilleiras oceánicas (dorsais oceánicas) e polas fosas mariñas.<br />Codia Continental (35 % da superficie terrestre):<br />Composición: formada por rochas de todo tipo. Nas zonas máis profundas predominan as rochas metamórficas.<br />Espesor: 10-70 km. Pode chegar a espesuras de 70 km nas zonas das Grandes Cordilleiras como no Himalaia.<br />Antigüidade: Nos continentes podemos encontrar rochas de ¡máis de 3.800 millóns de anos de antigüidade!<br />A superficie é heteroxénea: vales, montañas, mesetas...<br />Os elementos abundantes na codia terrestre<br />Na codia podemos encontrar calquera elemento químico, pero predominan unha serie de elementos que aparecen en maior proporción como vemos no cadro de abaixo no que figuran os elementos máis abundantes e a súas porcentaxes aproximadas en peso.<br />Osíxeno46,6 %Silicio27,7 %Aluminio8,1 %Ferro5,0 %Calcio3,6 %Sodio2,8 %Potasio2,6 %Magnesio2,1 %<br />Estes elementos condicionan os minerais que podemos encontrar con maior frecuencia. Entre estes, o denominado grupo dos silicatos (seixo, feldespato, mica, arxila...) son os máis abundantes con diferenza.<br />Minerais e rochas<br />Se empregamos a palabra quot;
pedraquot;
, podémonos referir a dous tipos de materiais: minerais ou rochas. Polo que é bastante impreciso empregar este termo.<br />A ciencia que estuda as rochas chámase petroloxía e os científicos que as estudan son os xeólogos.<br />Mineral: denominamos así un material da codia terrestre caracterizado pola súa composición química e a súa estrutura interna (como están ordenados os seus átomos). Os minerais son os compoñentes das rochas (a rocha granito está formada por minerais diferentes: seixo, ortosa, plaxioclasa e un ou dous tipos de mica).<br />Rocha: é un agregado de un ou varios minerais e é o material formado como consecuencia dun proceso xeolóxico concreto: volcáns, sedimentación nos ríos, transformacións doutras rochas, etc. As rochas soen estar compostas por diferentes minerais sendo o caso das rochas compostas. Tamén hai rochas formadas por un único mineral (a rocha calcaria só está formada polo mineral calcita, por exemplo) e chámanse rochas simples, pero non son tan frecuentes.<br />Os minerais<br />Son corpos sólidos inorgánicos que teñen un ha orixe natural, unha composición química definida e na súa maioría, unha estrutura cristalina ( os átomos están ordenados no espazo). Se a ordenación pódese ver a simple vista recibe o nome de cristal.<br />A cristalización é un proceso lento e que require espazo para que se cheguen a formar os cristais. <br />Os minerais están formados por un ou mais elementos químicos. Hai minerais formados por un único elemento como o ouro, prata, cobre, platino, azufre, diamante ou grafito.<br />Propiedades dos minerais<br />Os minerais teñen unha características que nos axudan a diferenciar uns doutros. Estas propiedades serán químicas, físicas, ópticas ou mecánicas, pero non te preocupes; faremos unha selección das máis utilizadas para identificalos:<br />Solubilidade:formación dunha disolución en auga, coma o xeso.<br />Radioactividade: emisión de partículas atómicas, coma a uraninita.<br />Densidade: relación entre masa e volume. Un exemplo de mineral moi denso é a baritina.<br />Forma: poden ser exteriormente amorfos (sen forma) ou con forma poliédrica (quot;
cristalizadosquot;
), coma a halita.<br />Magnetismo: cando poden ser atraídos por un imán, coma a magnetita. Algúns exemplares de magnetita, ademais, poden actuar como imán natural.<br />Dureza: resistencia a ser raiado por outro mineral. O diamante é o máis duro, mentres que o talco é o máis brando.<br />Fraxilidade: facilidade para partirse. Fíxate en que o diamante, sendo o máis duro, é un dos máis fráxil.<br />Exfoliación: se se separan en láminas, coma as micas.<br />Maleabilidade ou plasticidade : facilidade para moldearse ou dobrarse, coma o ouro nativo.<br />Cor: depende da luz que reflicte cada mineral. Hai algúns minerais que, presentando unha cor exteriormente, se os raspas cunha superficie branca ( por exemplo sobre unha porcelana branca), deixan unha raia dunha cor diferente. Por exemplo, a pirita adoita ser amarela, mentres que a raia é negra.Brillo: particular forma de reflectir a luz. Pode ser metálico, coma a galena; graxento, coma o talco; leitoso, coma os feldespatos; vítreo, coma o seixo.<br />Propagación da luz: poden ser opacos, coma a pirita ou a magnetita; translúcidos, coma a aragonita ou a fluorita, e transparentes coma algúns cristais de calcita ou de halita.<br />Hai moitos minerais que, a simple vista, se nos presentan coma opacos, pero se facemos un corte microscópico deles podemos observar que son translúcidos. Esta característica fai que a observación de minerais ao microscopio sexa, hoxe en día, unha das formas máis fiables para identificalos.<br />4.2. Rochas<br />AS rochas fórmanse no denominado Ciclo xeolóxico das rochas. En fundión da súa formación ou xénese temos rochas sedimentarias, metamórficas e ígneas<br />4.2.1.As rochas sedimentarias.<br />Chámaselle sedimentación á acumulación de materiais sobre a superficie terrestre. Cando estes materiais se compactan e cementan, dan lugar ás rochas sedimentarias.<br />Hai diferentes rochas sedimentarias segundo en función da súa xénese (a súa formación):<br />4.2.1.A.Rochas detríticas: cando un axente xeolóxico (ríos, glaciares, vento, mar) perde enerxía, os materiais que transporta caen pola gravidade e acaban sedimentando en concas de sedimentación. A estes materiais chámaselles sedimentos e cando se compactan forman as rochas detríticas e clasifícanse segundo o tamaño dos sedimentos que as forman:<br />Tamaño do sedimentoTipo de sedimentoRocha detrítica> 2 mmgravasConglomerado2 mm - 1/16 mmareasAreisca< 1/16 mmarxilasLutitas<br /> <br />4.2.1.B. Rochas químicas: a acumulación de material sobre a superficie sumado ao produto dunha reacción química. Segundo o tipo de reacción fórmanse varios tipos de rochas:<br />Carbonatadas, coma as calcarias.<br />Silíceas, , coma o sílex.<br />Evaporíticas, coma o xeso ou o sal xema.<br />4.2.1.C. Rochas orgánicas: ás veces somos os propios seres vivos os que formamos rochas grazas á acumulación dos nosos restos. Hai dous grupos de rochas formadas por restos de seres vivos, ambas, ademais, con gran interese económico:<br />Petróleo: fórmase pola acumulación de plancto mariño (seres microscópicos que flotan no mar) no fondo dos océanos durante millóns de anos.<br />Carbóns: formados por restos vexetais acumulados en zonas continentais.<br />Ademais do carbón e do petróleo, a maioría das rochas carbonatadas teñen a súa orixe nos seres vivos. O carbonato non se disolve na auga de mar, polo que os animais mariños teñen as súas cunchas, valvas, exoesqueletes, etc.. deste material. Cando morren, estas partes duras caen ao fondo e forman as rochas carbonatadas, como a calcaria.<br />Se observas unha rocha calcaria verás que adoita ter fósiles. Se a miras ao microscopio vense multitude deles.<br />Os atois e os arrecifes de coral son illas formadas, exclusivamente, por colonias de seres vivos (os corais son animais invertebrados que viven unidos uns aos outros por un esqueleto externo de carbonato cálcico).<br />4.2.2.Rochas magmáticas ou ígneas.<br />Cando un magma chega á superficie terrestre, solidifícase e forma unhas rochas denominadas rochas magmáticas ou ígneas.<br /> As rochas magmáticas fórmanse cando arrefría e solidifica o magma. Hainas de dúas clases: rochas volcánicas e rochas plutónicas, segundo o magma arrefríe rápida ou lentamente.<br />4.2.2.A. Rochas volcánicas. Se o magma que se orixina na zona do manto da terra encontra unha fenda que comunica coa superficie polo xeral sairá rapidamente e de forma violenta. Isto é o que chamamos un volcán. Cando este magma chega á superficie arrefece rapidamente e solidifícase. Os minerais que compoñen estas rochas non se distinguen uns doutros. O resultado é unha rocha homoxénea á que denominamos rocha volcánica, como o basalto.<br />4.2.2.B. Rochas plutónicas. Se non encontra unha saída, vaise abrindo paso lentamente entre as rochas da codia. O seu arrefriamento é lento, polo que os seus minerais se forman completamente. O resultado é unha rocha composta por minerais observables a simple vista, coma o granito.<br />4.2.3. Rochas metamórficas<br />Se unha rocha calquera é sometida a grandes presións, a grandes temperaturas, ou a ambas, os seus minerais transfórmanse, creándose unha nova rocha. A esta rocha chamámoslle rocha metamórfica, sempre que a rocha orixinal non se chegase a fundir, porque nese caso teríase formado un magma e a rocha orixinada sería magmática.<br />As distintas rochas metamórficas dependen do grao de temperatura e/ou presión alcanzados durante o proceso de metamorfismo.<br />Son varios os procesos:<br />a) O enterramento por outras rochas ao acumulárense rochas sedimentarias unhas enriba doutras.<br />b) O efecto da calor desprendida por un magma que ascende lentamente sobre as rochas do seu contorno.<br />c) Forzas compresivas que rompen os materiais.<br />d) Choques entre os grandes bloques da codia (placas tectónicas) que orixinan o levantamento de cordilleiras.<br />Isto dá lugar ao que se coñece como series metamórficas. Por exemplo, se partimos dunha rocha sedimentaria, coma a arxila, esta pódese transformar en diversas rochas, cada vez de maior quot;
grao de metamorfismoquot;
: Arxila - Lousa - Xisto - Gneis<br />Ás veces, a rocha orixinal ten unhas características tan marcadas que condicionan a rocha que se formará a partir dela, coma o caso das calcarias, que por metamorfismo dan lugar ao mármore.<br />Metálicos: ademais dos elementos nativos, coma o ouro, a prata, o mercurio, o cobre, etc., son importantes a pirita (ferro), a galena (chumbo), o cinabrio (mercurio), a bauxita (aluminio)...<br />Importancia dos minerais e as Rochas<br /> Non metálicos: xofre nativo, grafito, sepiolita (absorbente), xeso (para a construción), halita (sal común, para os alimentos), nitratos (para os solos agrícolas)...<br />Enerxéticos: uraninita (principal fonte de uranio para a produción de enerxía).<br />Xemas: diamante, berilo, topacio, malaquita, granates, ágatas, turquesa...<br />Rochas de interese económico ou industrial: areíscas e conglomerados para a construción, margas (unha arxila calcaria) para a fabricación do cemento, calcarias e sílex (para o balastro, que é a capa de pedra solta sobre a que se apoian os raís do tren)...<br />Rochas ornamentais: ademais da mármore utilízanse outras rochas coma o granito, basalto, rochas metamórficas, calcarias, etc.<br />- Rochas enerxéticas: basicamente o carbón e o petróleo.<br />Actividades:<br />Cales son as capas que forman a Terra?<br />É o mesmo a litosfera que a codia?<br />Cal é a capa que está embaixo da litosfera?<br />Que materiais compoñen a parte sólida da Terra?<br />Como se chama a zona de transición entre a codias e o manto?<br />Fai un cadro comparativo das características das codias continental e oceánica. ( no caderno)<br />Que relación existe entre as rochas e minerais?<br />Como diferenciamos unha rocha simple dunha complexa? Pon exemplos delas.<br />Todas as rochas están formadas por minerais?<br />Todas as rochas son corpos sólidos?<br />Cal pensas que é o elemento máis abundante no carbón e no petróleo?<br />Poderíamos dicir que a auga é un mineral?<br />coral emprégase moito en xoiería. Podemos consideralo un mineral?<br />Que grupo de minerais son os máis abondosos na codia terrestre?<br />Investiga qué zonas mineiras do noso país adícanse na actualidade á extracción de ferro.<br />Que mineral constitúe as rochas calizas?Cita unha rocha metamórfica derivada da caliza.<br />Que criterio de clasificación emprega un xeólogo para clasificar as rochas?<br />Por que algunhas rochas chámanse sedimentarias?<br />Cita 3 exemplos de rochas sedimentarias<br />Que é o magma?<br />Como se forman as rochas ígneas? Como se clasifican?<br />Unha rocha é sometida a fortes presións e temperaturas, nun momento dado, os minerais que a compoñen se funden e logo arrefrían posteriormente orixinando outra rocha diferente. Que rocha formouse? Ígnea ou metamórfica?<br />