1. สามัคคีเภทคาฉันท์ (วสันตดิลก)
จัดทาโดย
นาย ศิริศักดิ์ พรหมทิพย์
ม. 6/3 เลขที่ 12
เสนอ
คุณครู นิตยา ทองดียิ่ง
โรงเรียนรัษฎานุประดิษฐ์อนุสรณ์

2. วสันตดิลก ฉันท์ฯ
ข้าแต่พระจอมจุฬมกุฎ บริสุทธิกาจาย
ปรากฏพระยศระบุระบาย ตระบะเบิกระบือบุณย์
เมตตาทยาลุศุภกรรม อุปถัมภการุณย์
สรรเสริญเจริญพระคุณสุน ทรพูนพิบูลงาม
เปรียบปานมหรรณพนที ทะนุที่ประทังความ
ร้อนกายกระหายอุทกยาม นรหากประสบเห็น
เอิบอิ่มกระหยิ่มหทยคราว ระอุผ่าวก็ผ่อนเย็น
ยังอุณหมุญจนะและเป็น สุขปีติดีใจ
อันข้าพระองค์กษณะนี้ ภยมีจะร้อนใด
ยิ่งกว่าและหามนุษย์ไหน จะเสมอเสมือนตน
ใคร่เปลื้องประเทืองประณุททุกข์ ภยมุขประมวลดล
ไร้ญาติและขาดมิตรสกล ชนผู้จะดูดาย
โดยเดียวเพราะอาดุรณแด และก็แก่ชรากาย
ที่ซึ่งจะพึงสรณะหมาย อนุสรบห่อนเห็น
ทราบข่าวขจรกิรติบา รมิว่าพระองค์เป็น
เอกอัครกษัตริย์สุขุมเพ็ญ กรุณามหาศาล
หวังพึ่งพะพิงบพิตรพึ่ง อภิโพธิสมภาร
มอบกายถวายชีวิตปราณ นิจกาลปรารมภ์
คิดไว้มิได้ประดุจเจตน์ เฉพาะเหตุบเห็นสม
ขืนทาก็เท่ากะจะนิยม คติผิดพินิจดู

3. ขึ้นชื่อกระฉ่อนบุรุษกัก ขฬอักกตัญญู
คิดคดกบฏประทุษภู วประเทศไผทตน
จาเป็นเพราะเหลือจะทุมนัส บมิน่าจะรับผล
พ้องราชภัยเพราะทุรพล ดุจนี้คะนึงดู
เหตุเดิมก็โดยบรมรา ชอชาตศัตรู
ปรึกษากะข้ายุคลมู ลิกมุขและมนตรี
จักยาตรหยู่ห์พหลยุท ธประทุษย่ายี
เขตแดนพระองค์นิยมนี รประโยชน์พยายาม
ข้าบาทบมาดมนอสัตย์ พิเคราะห์ชัดถนัดความ
จริงอ้างกระจ่างพจนตาม อธิบายระบิลแจง
วัชชีบวรนครสรร พจะขันจะเข้มแขง
รี้พลสกลพิริยแรง รณการกล้าหาญ
มาคธไผทรฐนิกร พลอ่อนบชานาญ
ทั้งสิ้นจะสู้สมรราญ ริปุนั้นไฉนไหว
ดั่งอินทโคปกะผวา มุหฝ่าณกองไฟ
หิ่งห้อยสิแข่งสุริยะไหน จะมิน่าชิวาลาญ
เห็นน่าจะหายนะก็ขัด พจนัตถทัดทาน
บัดดลบดินทรธดาล พระพิโรธสาแดง
ลงราชทัณฑพิธทา รุณการร้ายแรง
ไป่ควรเฉลยนยแถลง เพราะพระองค์ก็ทรงเห็น
กราบทูลประมูลบทประมวล ระบุล้วนตลอดเป็น

4. ความจริงบแต่งกลประเด็น นิรสารพาที
ที่ดับระงับทุผลผ่อน ก็บห่อนจะเห็นมี
นอกจากพระองค์อดุลสี ตลเมตตคุณมัย
มุ่งมาก็หมายกมลมี สรณียเป็นไป
ครองชีวสืบสุขพิสัย อนุสนธิอาสัญ
สุดแต่จะทรงพระกรุณา ทะนุข้าพระบทมาลย์
ผู้ถึงอภัพทุพลซาน เสาะอุสาหมาถึง

5. ถอดความ วสันตดิลก ฉันท์ฯ
ข้าแต่จอมกษัตริย์ผู้ทรงความบริสุทธิ์ พระเกียรติยศ การบาเพ็ญตบะและบุญญาธิการเลื่องลือทั่วไป พระเมตตา
ปรานี พระราชกิจอันล้าเลิศ พระอุปถัมภ์ และพระกรุณาเป็นที่ยกย่องสรรเสริญ พระเกียรติคุณอันดีงามเพิ่มเป็น
ทวีคูณ เปรียบเหมือนห้วงน้าใหญ่ที่ช่วยผ่อนความร้อนความกระหายน้าของผู้ที่ได้พบเห็นให้อิ่มเอิบชุ่มชื่นใจ คราว
ร้อนก็ช่วยปลดเปลื้องความร้อนให้เกิดความสุขความปิติยินดี อันตัวของข้าพระองค์ขณะนี้ประสบความทุกข์ร้อนอัน
ยิ่งใหญ่ ไม่มีผู้ใดเทียบเทียมได้ ใคร่จะปลดเปลื้องความทุกข์ร้อนแต่ก็ไร้ญาติขาดมิตร มีเพียงตัวคนเดียวซึ่งแก่
ชรา ที่พึ่งที่จะพักพิงก็มองไม่เห็นเลย ได้รู้ข่าวพระเกียรติคุณเลื่องลือว่า พระองค์ทรงเป็นกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ ทรงมี
ปัญญาลึกซึ้งเต็มเปี่ยมด้วยพระมหากรุณาธิคุณ จึงหวังจะพึ่งพระบรมโพธิสมภาร มอบกายถวายชีวิตแด่พระองค์
จนกว่าชีวิตจะหาไม่ แต่ทว่าคงจะไม่ได้สมความคิด เพราะเป็นสิ่งอันไม่บังควร ทั้งนี้หากทาไปก็เท่ากับทาผิดอย่าง
ร้ายแรง จะขึ้นชื่อว่าเป็นคนชั่วอกตัญญู เป็นกบฏต่อบ้านเกิดเมืองนอนของตน จาเป็นอย่างยิ่งเพราะเสียใจ
เหลือเกิน ข้าพระองค์ได้รับพระราชอาญาเป็นด้วยเหตุว่า พระเจ้าอชาตศัตรูทรงปรึกษากับข้าราชการและข้าราชการ
ชั้นผู้ใหญ่จะยกกองทัพมาย่ายีแคว้นวัชชี โดยหาได้มีผลดีตามที่คิดมุ่งหมายไว้แต่อย่างไร ข้าพระองค์คิดไตร่ตรอง
ด้วยความสัตย์ เห็นอย่างชัดเจนจึงได้กราบทูลอธิบายว่า แคว้นวัชชีนั้นเข้มแข็ง ไพร่พลมากมายล้วนแต่กล้า
หาญ ส่วนมคธนั้นเล่าทหารยังอ่อนหัดไม่ชานาญ ไม่อาจทาสงครามกับข้าศึกได้ เปรียบเสมือนแมลงเม่าบินเข้ากอง
ไฟ หิ่งห้อยแข่งกับแสงอาทิตย์ ก็มีแต่จะเสียชีวิต เห็นความหายนะชัดเจนจึงทูลทัดทาน ทันใดพระองค์ทรงพิโรธ
สั่งให้ลงโทษอย่างหนักในฐานที่บังอาจกราบทูลขัดแย้งกับพระองค์ ที่ข้าพระองค์กราบทูลมาทั้งหมดนี้เป็นความจริง
ทุกประการ มิได้เสริมแต่งสาระอันใดเลย ที่ที่จะช่วยดับความทุกข์ร้อนได้ก็ไม่มี นอกเสียจากความร่มเย็นแห่งพระ
มหากรุณาธิคุณของพระองค์ เดินทางมาก็หมายใจจะยึดเป็นที่พึ่ง ครองชีวิตอย่างเป็นสุขสืบไปจนกว่าจะตาย จะ
ตั้งใจรับราชการสนองพระมหากรุณาธิคุณตลอดไป ทั้งนี้สุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แก่ข้าพระองค์ผู้อาภัพอับ
จนที่ได้ซมซานมาด้วยความอุตสาหะ

6. คุณค่าด้านวรรณศิลป์
การเลือกสรรคา
วรรณคดีประเภทฉันท์แม้จะนิยมใช้คาบาลีสันสกฤตก็ตาม เพราะต้องการบังคับครุ ลหุ แต่ผู้แต่งสามัคคีเภทคา
ฉันท์ก็เลือกสรรคาได้อย่างไพเราะเหมาะสมทั้งเสียงและความ เช่น
๑. ใช้คาง่าย ๆ ในบางตอน ทาให้ผู้อ่านเข้าใจได้ไม่ยากนัก เช่น
กราบทูลประมูลบทประมวล ระบุล้วนตลอดเป็น
ความจริงบแต่งกลประเด็น นิรสารพาที
๒. การใช้คาที่มีเสียงเสนาะ เสียงเสนาะเกิดจากการใช้คาเลียนเสียงธรรมชาติ มีการย้าคา ใช้คาที่ก่อให้เกิด
ความรู้สึก เช่น
ข้าแต่พระจอมจุฬมกุฎ บริสุทธิกาจาย
ปรากฏพระยศระบุระบาย ตระบะเบิกระบือบุณย์
เมตตาทยาลุศุภกรรม อุปถัมภการุณย์
สรรเสริญเจริญพระคุณสุน ทรพูนพิบูลงาม
๓. ใช้คาที่มีความหมายกระชับ คาบางคาผู้อ่านอ่านแล้วเข้าใจได้ทันทีโดยไม่ต้องใช้ถ้อยคาอื่นมาขยายความ
อีกเลย เช่น
จาเป็นเพราะเหลือจะทุมนัส บมิน่าจะรับผล
พ้องราชภัยเพราะทุรพล ดุจนี้คะนึงดู
เหตุเดิมก็โดยบรมรา ชอชาตศัตรู
ปรึกษากะข้ายุคลมู ลิกมุขและมนตรี