1. อุปชาติ ฉันท์ฯ
เราคิดจะใคร่ยก พยุห์พลสกลไกร
ประชุมประชิดชัย รณรัฐวัชชี
ฉะนี้แหละเสนา บดิฐานมนตรี
คือใครจะใคร่มี พจค้านประการไร
ฝ่ายพราหมณ์ก็กราบทูล อดิศูรนราศัย
นยาธิบายใน วจนัตถทัดทาน
พระราชปรารม ภนิยมมิควรการณ์
ขอองคภูบาล พิเคราะห์ถ่องณทางดี
ข้อที่จะกรีธา พลไกรและไปตี
กษัตริย์ณวัชชี ชนบทบสมหมาย
มิแผกมิผิดพา กยข้าพระองค์ทาย
ไป่ได้สะดวกดาย และจะแพ้เพราะไพรี
พวกลิจฉวีขัต ติยรัฐวัชชี
ละองค์ละองค์มี มิตรพันธมั่นคง
อนึ่งสิสามารถ รณอาจกระทาสง
ครามยุทธยรรยง มิระย่อมิเยงใคร
เราน้อยจะย่อยยับ พลทัพปราชัย

2. กระนี้แหละแน่ใน มนข้าพยากรณ์
และอีกประการเล่า ผิวเขาคะนึงคลอน
แคลนพาลระรานรอน ทุรจิตผจญเรา
เป็นก่อนกระนั้นชอบ ทุษตอบก็ทาเนา
มิมีคดีเอา ธุระเห็นบเป็นธรรม
และโลกจะล่วงวา ทติว่าพระองค์จา
นงเจตนาดา ริวิรุธประทุษเขา
ฉะนี้พระจุ่งปรา รภภารเพื่อเบา
แบ่งกล่อมถนอมเกลา มิตรภาพสงบงามฯ
ถอดความ อุปชาติฉันท์
เมื่อพระเจ้าอชาตศัตรูเสด็จออกว่าราชการ ท่ามกลางเหล่าเสนาบดีและอมาตย์ทั้งหลาย ที่
เข้าเฝ้าฯเรียงรายตามฐานันดรศักดิ์ ณ ท้องพระโรงเพื่อคอยรับฟังพระราชโองการเรื่องต่าง
ๆ พระองค์จึงมี พระราชดารัสว่า พระองค์มีพระราชประสงค์จะยกกองทัพอันเกรียงไกรไปทา
สงครามกับแคว้นวัชชี ด้วยเหตุนี้บรรดาเสนาบดีและอมาตย์ทั้งหลายมีผู้ใดจะคัดค้านอย่างไร
หรือไม่
วัสสการพราหมณ์จึงกราบทูลพระมหากษัตริย์ แสดงความคิดเห็นส่วนตัวคัดค้านว่า ในข้อที่
จะทรงกรีธาทัพอันเกรียงไกรไปตีคณะกษัตริย์แห่งแคว้นวัชชีนั้นคงจะไม่สมดังพระราช
ประสงค์ จะมิผิดไปจากคากราบทูลของข้าพระพุทธเจ้าที่ถวายคาทานายไว้ จะไม่ได้แคว้นวัชชี
อย่างสะดวกสบาย ทั้งยังจะต้องพ่ายแพ้ศัตรู เพราะคณะกษัตริย์ลิจฉวีแห่งแคว้นวัชชีนั้นแต่ละ
องค์ทรงมีความสามัคคีกันอย่างมั่นคง นอกจากนี้ยังมีความสามารถในการทาสงครามไม่เกรง

3. กลัวผู้ใด พวกของเราน้อยกว่าจะเป็นฝ่ายพ่ายแพ้ ข้าพระพุทธเจ้ามั่นใจจึงขอทานายเช่นนี้ อีก
ประการหนึ่งนั้นถ้าหากว่าพวกเขาคิดร้ายกลั่นแกล้งให้เราเดือดร้อนก่อน ก็เป็นการสมควรที่จะ
ตอบโต้กลับไปบ้าง แต่นี่ไม่ได้มีเรื่องพิพาทกัน จึงเป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง ชาวโลกจะพากันตาหนิ
ว่าพระองค์ทรงมีเจตนาจะคิดร้ายกับเขา ดังนั้นพระองค์ควรจะคิดรักษามิตรภาพและความสงบ
สุขไว้
อีทิสัง ฉันท์ฯ
ภูบดีสดับอุปายตาม
ณวาทวัสสการพราหม ณบังอาจ
เกินประมาณเพราะการณ์ละเมิดประมาท
บควรจะขัดบรมราช วโรงการ
ท้าวก็ทรงแสดงพระองค์ธปาน
ประหนึ่งพระราชหทัยลุดาล พิโรธจึง
ผันพระกายกระทืบพระบาทและอึง
พระศัพทสีหนาทพึง สยองภัย
เอออุเหม่นะมึงชิช่างกระไร
ทุทาสสถุลฉะนี้ไฉน ก็มาเป็น
ศึกบ่ถึงและมึงก็ยังมิเห็น
จะน้อยจะมากจะยากจะเย็น ประการใด

4. อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ
ขยาดขยั้นมิทันอะไร ก็หมิ่นกู
กลกะกากะหวาดขมังธนู
บห่อนจะเห็นธวัชริปู สิล่าถอย
พ่ายเพราะภัยพะตัวและกลัวจะพลอย
พินาศชิพิตประดิษฐ์ประดอย ประเด็นขัด
กูก็เอกอุดมบรมกษัตริย์
วิจาระถ้วนบควรจะทัด จะทานคา
นี่น่ะเห็นเพราะเป็นอมาตย์กระทา
พระราชการมาฉนา สมัยนาน
ใช่กระนั้นละไซร้จะให้ประหาร
ชิวาตม์และหัวจะเสียบประจาน ณทันที
นาคราภิบาลสภาบดี
และราชบุรุษแน่ะเฮ้ยจะรี จะรอไย
ฉุดกระชากกลีอปรีย์เถอะไป
บพักจะต้องกรุณอะไร กะคนคด
ลงพระราชกรรมกรณบท
พระอัยการพิพากษกฎ และโกนผม

5. ไล่มิให้สถิตณคามนิคม
นครมหาสิมานิยม บุรีไร
มันสมัครสวามิภักดิใน
อมิตรลิจฉวีก็ไป บห้ามกัน
เสร็จพระราชประกาศพระราชธูรสรรพ์
เสด็จนิวัติสุขาภิมัณฑ์ มหาคารฯ
ถอดความ อีทิสัง ฉันท์ฯ
พระเจ้าแผ่นดินทรงฟังกลอุบายตามคากราบทูลของวัสสการพราหมณ์ที่หมิ่นพระบรมเดชานุ
ภาพและขัดคาสั่งของพระองค์ จึงทรงกระทาเสมือนหนึ่งว่าทรงขัดเคืองพระราชหฤทัย ขยับ
พระองค์ กระทืบพระบาท และทรงตวาดด้วยพระสุรเสียงดังน่าเกรงขาม เฮ้ย ! เจ้าช่างเป็นทาสที่
ชั่วช้าเลวทราม เหตุใดจึงต่าช้าถึงเพียงนี้ ศึกสงครามก็ยังไม่ทันมีมา มึงก็ยังไม่เห็นว่าข้าศึกจะ
มากจะน้อยเพียงใด และการทาสงครามจะยากจะง่ายประการใด กลับมาทาอวดฉลาดคาดคะเน
เอาก็เพราะใจมีความหวาดกลัวอยู่ ไม่ทันอะไรเลยก็มาดูหมิ่นกูเสียแล้ว เสมือนหนึ่งกาที่หวาด
เกรงพรานผู้ชานาญ นี่ยังไม่ทันเห็นธงของศัตรูเลยก็สั่งถอยเสียแล้ว พ่ายแพ้เพราะเกรงภัยจะ
มาถึงตัว กลัวว่าจะพลอยเสียชีวิต จึงคิดหาประเด็นมาขัดแย้ง เราเป็นถึงกษัตริย์ผู้สูงส่ง มี
วิจารณญาณถี่ถ้วนไม่สมควรจะมาทัดทาน นี่เราเห็นว่าเป็นอมาตย์ที่รับราชการมานาน
ปี ไม่เช่นนั้นเราจะสั่งให้ประหารชีวิต ตัดหัวเสียบประจานเสียทันที นคราภิบาลและราชบุรุษ
จะรีรออยู่ทาไม จงรีบลากตัวคนชั่วร้ายออกไปโดยไม่ต้องเห็นอกเห็นใจกับคนใจคด เอาตัวไป
ลงพระราชอาญาตามกฎหมาย เสร็จแล้วก็จงโกนผม แล้วไล่มันไปให้พ้นเมืองของเรา มันจะ
ไปสวามิภักดิ์กษัตริย์ลิจฉวีก็ตามใจ ไม่ต้องไปห้ามมัน เสร็จประกาศพระราชโองการก็เสด็จ
กลับยังที่ประทับซึ่งตกแต่งอย่างงดงาม

6. คุณค่าด้านวรรณศิลป์ของ อุปชาติ ฉันท์ฯ
การเลือกสรรคา
วรรณคดีประเภทฉันท์แม้จะนิยมใช้คาบาลีสันสกฤตก็ตาม เพราะต้องการบังคับครุ ลหุ แต่ผู้แต่งสามัคคีเภทคาฉันท์ก็
เลือกสรรคาได้อย่างไพเราะเหมาะสมทั้งเสียงและความ เช่น
๑. ใช้คาง่าย ๆ ในบางตอน ทาให้ผู้อ่านเข้าใจได้ไม่ยากนัก เช่น
เราคิดจะใคร่ยก พยุห์พลสกลไกร
ประชุมประชิดชัย รณรัฐวัชชี
ฉะนี้แหละเสนา บดิฐานมนตรี
คือใครจะใคร่มี พจค้านประการไร
๒ ใช้คาที่ก่อให้เกิดความรู้สึก เช่น
ภูบดีสดับอุปายตาม
ณวาทวัสสการพราหม ณบังอาจ
เกินประมาณเพราะการณ์ละเมิดประมาท
บควรจะขัดบรมราช วโรงการ
๔. ใช้คาที่มีความหมายกระชับ คาบางคาผู้อ่านอ่านแล้วเข้าใจได้ทันทีโดยไม่ต้องใช้ถ้อยคาอื่นมาขยายความอีก
เลย เช่น
อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ
ขยาดขยั้นมิทันอะไร ก็หมิ่นกู
กลกะกากะหวาดขมังธนู
บห่อนจะเห็นธวัชริปู สิล่าถอย
ซึ่งอ่านแล้วผู้อ่านก็เข้าใจได้ทันทีว่าวัสสการพราหมณ์เดินทางอย่างเดียวดาย

7. ๓ การใช้โวหารภาพพจน์ คือถ้อยคาที่กวีเรียบเรียงอย่างใช้โวหารไม่กล่าวอย่างตรงไปตรงมา เพราะต้องการให้ผู้อ่านมี
ส่วนร่วมในการคิด เข้าใจและรู้สึกอย่างลึกซึ้งตามผู้แต่งไปด้วย โวหารภาพพจน์ในสามัคคีเภทคาฉันท์มีหลายตอน เช่น
๓.๑ การเปรียบเทียบแบบอุปมาอุปไมย ได้แก่ การนาของสองสิ่งที่มีลักษณะคล้ายกันมาเปรียบเทียบกันโดยมี
คาว่า ดุจ เหมือน คล้าย ปานประหนึ่ง เป็นคาเชื่อม สิ่งที่นามาเปรียบเทียบเรียกว่าอุปมา สิ่งที่รับเปรียบเทียบเรียกว่า
อุปไมย เช่น พระเจ้าแผ่นดินทรงฟังกลอุบายตาม
ภูบดีสดับอุปายตาม
ณวาทวัสสการพราหม ณบังอาจ
เกินประมาณเพราะการณ์ละเมิดประมาท
บควรจะขัดบรมราช วโรงการ
ท้าวก็ทรงแสดงพระองค์ธปาน
ประหนึ่งพระราชหทัยลุดาล พิโรธจึง
ผันพระกายกระทืบพระบาทและอึง
พระศัพทสีหนาทพึง สยองภัย
เอออุเหม่นะมึงชิช่างกระไร
ทุทาสสถุลฉะนี้ไฉน ก็มาเป็น