هنر معماري ایران در طول تاریخ از تداوم کم نظیري برخوردار بوده است.این هنر بیان کنندة نحوة اندیشه،جهان بینی ،باورها و اعتقادات مذهبی و سنتهاي مردمان این سرزمین است.مسجد به عنوان طلایه دار معماري اسلامی ایران هم در بعد معماري و هم در بعد شناختی ومعرفتی تاثیري شگرف در تدوین و تکامل انسان انجام وظیفه می نماید. با توجه به اینکه مسجد در تطورات تاریخی شاهد تغییراتی در ساختار خود بوده والحاقاتی بدان اضافه شده است،ولی از لحاظ معنایی و کالبدي داراي بعدي یکپارچه و هارمونی مناسب در جهت افزایش حس قدسی به بنا براي عبادت و افزایش ابعاد فرهنگی ونقش اجتماعی خویش در جامعه اسلامی بوده است. مسجد(مطلب خان) نه تنها براي تعالی بعد روحی مناسب است بلکه جایگاهی براي نیایش و احساسی مبتنی بر زیبایی شناسی است،زیبایی شناسی مبتنی بر دعا،اندیشه و اندیشیدن زیبا را فراروي ما قرار می دهد.انسان نماز را نه به عنوان موجودي هبوط یافته از عرش الهی و نه به عنوان انسانی که غافل از رحمانیت ورحیمیت حضرت حق است،بلکه به عنوان در زمین،که بر جوهر واصل خداگونۀ خویش واقف است وبه عنوان تنها موجودي که بر محور عمودي حیات « خلیفۀ الله » جانشین کیهانی ایستاده است به درگاه باري تعالی نماز می گزارد وبا او ارتباط برقرار می سازد. مسجد مطلب خان نیز همانند مساجد دیگر نقش فرهنگی و اجتماعی را براي خود قائل بوده ولی از لحاظ ساختاري با مساجد دیگر تفاوتی اساسی دارد وآن هم بدون سقف بودن آن است و همانند خانه کعبه و مسجدالنبی بدون تزئینات وآمودکاري است. مسئله اي که مطرح است نقش خود مسجد در افزایش وتعالی انسان به عنوان ساجد و عابد خداوند تاثیري شگرف و معنایی دارد.

1. ‫واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫درﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬)‫ﺧﻮي‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﻣﻮرد‬(
‫اﺳﺪي‬ ‫ﺷﻬﺎم‬1
‫زاده‬ ‫ﺑﯿﮓ‬ ‫اﷲ‬ ‫ﻋﻄﺎ‬2
‫ﭼﮑﯿﺪه‬:
‫اﯾﺮان‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻫﻨﺮ‬‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﻧﻈﯿﺮي‬ ‫ﮐﻢ‬ ‫ﺗﺪاوم‬ ‫از‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻃﻮل‬ ‫در‬.‫ﮐﻨﻨﺪة‬ ‫ﺑﯿﺎن‬ ‫ﻫﻨﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬‫و‬ ‫،ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫ﺑﯿﻨﯽ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻪ،ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻧﺤﻮة‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن‬ ‫ﺳﻨﺘﻬﺎي‬ ‫و‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﯽ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدات‬.‫ﻫﻢ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺑﻌﺪ‬ ‫در‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫اﯾﺮان‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫دار‬ ‫ﻃﻼﯾﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫وﻇﯿﻔﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺗﮑﺎﻣﻞ‬ ‫و‬ ‫ﺗﺪوﯾﻦ‬ ‫در‬ ‫ﺷﮕﺮف‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮي‬ ‫وﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬ ‫ﺑﻌﺪ‬ ‫در‬.‫ﺗﻄﻮرات‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬
‫ﺗ‬‫ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪي‬ ‫داراي‬ ‫ﮐﺎﻟﺒﺪي‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬ ‫اﺳﺖ،وﻟﯽ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﺑﺪان‬ ‫واﻟﺤﺎﻗﺎﺗﯽ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫در‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ‬ ‫ﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫در‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫وﻧﻘﺶ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﺑﻌﺎد‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫و‬ ‫ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺪﺳﯽ‬ ‫ﺣﺲ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫ﺟﻬﺖ‬ ‫در‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﻫﺎرﻣﻮﻧﯽ‬ ‫و‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬.‫ﻣﺴﺠﺪ‬)‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬(‫ﺗ‬ ‫ﻧﻪ‬‫ﻣﺒﺘﻨﯽ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫روﺣﯽ‬ ‫ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻨﻬﺎ‬
‫دﻫﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺮاروي‬ ‫را‬ ‫زﯾﺒﺎ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن‬ ‫و‬ ‫دﻋﺎ،اﻧﺪﯾﺸﻪ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺒﺘﻨﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫اﺳﺖ،زﯾﺒﺎﯾﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺮ‬.‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻪ‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫اﻧﺴﺎن‬
‫ر‬ ‫از‬ ‫ﻏﺎﻓﻞ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻪ‬ ‫و‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫ﻋﺮش‬ ‫از‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﻫﺒﻮط‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدي‬‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺖ،ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺣﻖ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺖ‬‫ﯿ‬‫ورﺣﯿﻤ‬ ‫ﺖ‬‫ﯿ‬‫ﺣﻤﺎﻧ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ‬»‫اﷲ‬ ‫ﺧﻠﯿﻔﮥ‬«‫ﺣﯿﺎت‬ ‫ﻋﻤﻮدي‬ ‫ﻣﺤﻮر‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدي‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫وﺑﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫واﻗﻒ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺧﺪاﮔﻮﻧﮥ‬ ‫واﺻﻞ‬ ‫ﺟﻮﻫﺮ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫زﻣﯿﻦ،ﮐﻪ‬ ‫در‬
‫وﺑ‬ ‫ﮔﺰارد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﺑﺎري‬ ‫درﮔﺎه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﯾﺴﺘﺎده‬ ‫ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ‬‫ﺎ‬‫ﺳﺎزد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ارﺗﺒﺎط‬ ‫او‬.
‫ﻫﻤﺎ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎري‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬ ‫وﻟﯽ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﻗﺎﺋﻞ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫را‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﻧﻨﺪ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫آن‬ ‫ﺑﻮدن‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫ﺑﺪون‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫وآن‬ ‫دارد‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ‬ ‫ﺗﻔﺎوﺗﯽ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬‫اﺳﺖ‬ ‫وآﻣﻮدﮐﺎري‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت‬ ‫ﺑﺪون‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﯽ‬ ‫و‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫و‬.
‫ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫وﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻄﺮح‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اي‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ‬‫دارد‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺷﮕﺮف‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮي‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻋﺎﺑﺪ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎﺟﺪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬.
‫واژﮔﺎن‬ ‫ﮐﻠﯿﺪ‬:‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري،ﻣﺴﺠﺪ‬ ،‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ،‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ،‫اﻧﺴﺎن‬ ،‫ﻧﻤﺎز‬ ،‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬:
‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺷﻮد،آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰار‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺟﺎ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر،ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺪﯾﺜﯽ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس‬.‫ارﺗﺒﻂ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮان‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﻄﻬﺮ‬ ‫ﺟﺎي‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫در‬
‫ﮐﺮد‬ ‫ﭘﺎ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫وﻧﻤﺎز‬ ‫داﺷﺖ‬.‫ﻋﺒﺎدت،دﻋﺎ‬‫ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫اﺳﻼم‬ ‫دﯾﻦ‬ ‫اﻣﺎ‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫ﻣﮑﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﺎه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫و‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﻧﺎﻣﯿﺪه‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﻣﮑﺎﻧﯽ‬ ‫را‬ ‫ﻗﺮآن،ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد‬ ‫آﯾﺎت‬.
2.‫ارﺷﺪ‬ ‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮي‬‫زﻧﺠﺎن‬ ‫روزﺑﻪ‬ ‫اﻧﺘﻔﺎﺋﯽ‬ ‫ﻏﯿﺮ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه‬‫ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‬ ،:09144268265.Shahamasadi@gmail.com
3.‫زﻧﺠﺎن‬ ‫روزﺑﻪ‬ ‫اﻧﺘﻔﺎﺋﯽ‬ ‫ﻏﯿﺮ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه‬ ‫ارﺷﺪ‬ ‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮي‬.ataollahbeigzadeh@gmail.com

2. ‫اﺳﻼم‬ ‫دﻧﯿﺎﯾﯽ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ،‫آن‬ ‫اداي‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫واﺟﺐ‬ ‫ﺗﮑﻠﯿﻒ‬ ‫و‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬
‫اﻋﻤﺎل‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫واﺟﺐ‬ ‫از‬ ‫ﯾﮑﯽ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﻮ‬ ‫ﺑﺪان‬ ‫را‬
‫ﺷﻮد‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺷﺮﻋﯽ،ﻣﮑﺎﻧﯽ‬.‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫دﻧﯿﺎي‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫واﻗﻌﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬
‫ﯾﮏ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫و‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﺠﻤﻊ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ‬
‫واﺣﺪ‬ ‫ﻋﻤﻞ‬‫آﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﯿﺎن‬ ‫ﺑﻪ‬)،‫ﮐﯿﺎﻧﯽ‬1378:470.(‫آﯾﮥ‬ ‫در‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬17‫ﺳﻮرة‬
‫ﻓﺮﻣﯿﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ‬:»‫َﻰ‬‫ﺗ‬‫ا‬‫و‬ َ‫ة‬‫ﻠﻮ‬‫ﺼ‬‫اﻟ‬ ‫م‬‫َﻗﺎ‬‫ا‬‫و‬ ِ‫ﺮ‬‫ﺧ‬‫ْﺎ‬‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫م‬‫ﻮ‬‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬‫و‬ ‫ﻪ‬‫ﱠ‬‫ﻠ‬‫ِﺎﻟ‬‫ﺑ‬ َ‫ﻦ‬‫ﻣ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬‫ﻣ‬ ‫ﱠﻪ‬‫ﻠ‬‫اﻟ‬ ‫ﺪ‬ِ‫ﺟ‬‫ﺴﺎ‬‫ﻣ‬ ُ‫ﺮ‬‫ﻤ‬‫ﻌ‬‫ﯾ‬ ‫ﱠﻤﺎ‬‫ﻧ‬‫ا‬
َ‫ﺘ‬‫ﻬ‬‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﻦ‬‫ﻣ‬ ‫ُﻮا‬‫ﻧ‬‫ُﻮ‬‫ﮑ‬‫ﯾ‬ ْ‫ن‬َ‫ا‬ ‫ﮏ‬‫ﺌ‬‫ُوﻟ‬‫ا‬ ‫ﺴﻰ‬‫ﻌ‬َ‫ﻓ‬ ‫ﻪ‬‫ﱠ‬‫ﻠ‬‫اﻟ‬ ‫ﱠ‬‫ﻻ‬‫ا‬ ‫ﺶ‬ْ‫ﺨ‬‫ﯾ‬ ‫ﻢ‬َ‫ﻟ‬‫و‬ َ‫ة‬‫ﱠﮐﻮ‬‫ﺰ‬‫اﻟ‬َ‫ﻦ‬‫ﺪﯾ‬.«‫؛‬»‫را‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﻣﺴﺠﺪﻫﺎى‬
‫و‬ ‫ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻪ‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫و‬ ‫آورده‬ ‫اﯾﻤﺎن‬ ‫ﭘﺴﯿﻦ‬ ‫ﺑﺎز‬ ‫روز‬ ‫و‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺳﺎزد‬ ‫ﻣﻰ‬ ‫آﺑﺎد‬ ‫ﮐﺴﻰ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬
‫زﮐﺎت‬]‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﻣﺎﻟﻰ‬ ‫ﺣﻘﻮق‬ ‫و‬[‫اﯾﻨﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﻣﯿﺪ‬ ،‫اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺮﺳﯿﺪه‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫از‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫و‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫را‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﮕﺎن‬ ‫راه‬ ‫از‬.«‫ﺑﺮﭘ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫و‬ ‫دﯾﻨﯽ‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ‬ ‫از‬ ‫وﻓﻮر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آﯾﻪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ودر‬‫ﺎ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫واﺷﺎره‬ ‫آﻣﺪه‬ ‫ﻗﺮآن‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫درآﯾﻪ‬ ‫دﯾﻨﯽ‬ ‫اﻋﻤﺎل‬ ‫داﺷﺘﻦ‬.
‫داﺷﺖ‬ ‫وﺟﻮد‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﺼﺎﯾﻞ‬ ‫اﯾﺮان‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫در‬.‫ﻋﺼﺮ‬ ‫در‬ ‫وﯾﮋه‬ ‫اﺳﺖ،ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺎن‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫در‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‬ ‫اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫و‬ ‫دﺳﺘﺮس‬ ‫در‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬‫ﺑﻮد‬ ‫ﻋﻤﻮم‬.‫و‬ ‫،ﺗﻔﮑﺮ‬ ‫ﻓﯿﺾ‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽ،ﮐﺴﺐ‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ‬‫اﻧﺪﯾﺸﻪ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫دﯾﻨﯽ‬.‫ﻫﻤﭽﻨﺎن‬‫آﻣﺪه‬ ‫اي‬ ‫ﮐﺘﯿﺒﻪ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬»‫ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎﻏﻬﺎي‬ ‫ﻣﺴﺠﺪﻫﺎ‬«-‫دﻫﻨﺪﮔﺎن‬ ‫آراﯾﺶ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫وآن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫اﺳﻼم‬ ‫ﻣﻌﺘﺒﺮ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺟﻠﻮه‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ،زﯾﻨﺘﻬﺎ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫را‬ ‫آﻧﻬﺎ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯽ‬)، ‫ﭘﻮپ‬1387:269.(‫ﺳﻨﺘﯽ،ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ً‫ﺎ‬‫ﺿﻤﻨ‬
‫ﻣﻌﻤ‬ ‫ﺧﺼﻮص‬‫اش‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫اﺑﻌﺎد‬ ‫در‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫از‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ،ﺗﺼﻮﯾﺮي‬ ‫وﯾﮋه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﺎﺑﺪ‬ ‫ﺎري‬.‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﺪن‬
‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اش‬ ‫زﻧﺪه‬ ‫روح‬ ‫ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮد،درﺳﺖ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺮ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫درآن‬ ‫روح‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻌﺒﺪي‬.‫ﻣﺴﺠﺪ‬)‫ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﺧﺎن‬(‫واز‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫اﺣﺴﺎس‬ ‫را‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫آن‬ ‫درون‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺴﺖ،ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‬‫ﻓﯿﻀﯽ‬ ‫ﻓﻮران‬
‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﻨﺪ‬ ‫ﺑﻬﺮه‬ ‫ﮔﯿﺮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬ ‫روح‬ ‫از‬ ‫ﮐﻪ‬.‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﭘﻼن‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫روﺑﺎز‬ ‫ﺑﺰرگ‬ ‫ﺷﺒﺴﺘﺎن‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫از‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫آن‬ ‫ﭘﻮﺷﺸﯽ‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﺣﺎل‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻈﯿﻢ‬ ‫واﯾﻮاﻧﯽ‬ ‫رﻓﯿﻊ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻧﺸﯿﻦ‬ ‫ﺷﺎه‬ ‫و‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫دو‬ ‫ﺣﺠﺮات‬ ‫آن‬ ‫ﺗﺎدور‬ ‫دور‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ‬ ً‫ﺎ‬‫ﻧﺴﺒﺘ‬ ‫ﺻﺤﻦ‬ ‫داراي‬ ‫وﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫ﻓﺮورﯾﺨﺘﻪ‬.‫ﻓﻌﻠﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬‫ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻃﻮري‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ‬ ،‫رﺳﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻌﯿﺪ‬ ‫ﻓﻌﻠﯽ‬ ‫دﯾﻮارﻫﺎي‬ ‫و‬ ‫دﻫﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫آن‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﮔﻨﺒﺪي‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫وﺟﻮد‬ ً‫ﻻ‬‫اﺣﺘﻤﺎ‬
‫ﭘﻮﺷﺸﯽ‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫ودر‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ‬ ‫دارد‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫ﺣﺴﯿﻨﻪ‬ ‫و‬ ‫ﺗﮑﺎﯾﺎﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺒﺎﻫﺖ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫اﻧﺪ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي‬ ‫دروﻗﺖ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ‬‫دﻫﻨﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫را‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫اﯾﻦ‬)،‫ودﯾﮕﺮان‬ ‫دل‬ ‫زﻧﺪه‬1377:111.(
‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻨﮥ‬:
‫ﺧﻮي‬ ‫ﺷﻬﺮ‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫و‬ ‫ﻃﺎﻟﻘﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﯿﺎﺑﺎن‬ ‫ﮐﻨﺎر‬ ،‫اﻧﻘﻼب‬ ‫ﻣﯿﺪان‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ‬ ‫ﺟﻨﻮب‬ ‫ﺿﻠﻊ‬ ‫در‬ ‫اﯾﻨﮏ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮي‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻗﺪﯾﻤﯽ‬ ‫ﺑﺎزار‬ ‫ﺟﻮار‬ ‫در‬ ،‫اﺳﺖ‬ ‫واﻗﻊ‬‫ﺣﺪود‬ ‫در‬30‫آن‬ ‫ﻣﺘﺮي‬‫و‬‫درﮐﻨﺎر‬‫از‬ ‫ﯾﺎ‬ ،‫ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺗﺠﺪﯾﺪ‬ ‫اﯾﻨﮏ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اي‬ ‫اﺑﻨﯿﻪ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﺷﮑﻞ‬1:‫ﻣﻄﻠـﺐ‬ ‫ﻣﺴـﺠﺪ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫دو‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺣﺠﺮه‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﺧﺎن‬:‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬

3. ‫ﺷﮑﻞ‬2:‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﺑﺎزار‬ ‫و‬ ‫ﻗﺪﯾﻤﯽ‬ ‫اﺑﻨﯿﻪ‬ ‫درﺑﯿﻦ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻗﺮارﮔﯿﺮي‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬:‫ﺧﻮي‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮي‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻣﯿﺮاث‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺷﮑﻞ‬3:‫ﺳﻨﻪ‬ ‫در‬ ‫ﺧﻮي‬ ‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‬ ‫ﺣﺼﺎر‬346‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﻗﻤﺮي‬ ‫ﻫﺠﺮي‬:
‫ﺧﻮي‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮي‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻣﯿﺮاث‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫دﻗﯿﻖ‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ،‫اﺳﺖ‬ ‫آن‬ ‫ﻫﻤﮕﻮن‬ ‫اﺟﺰاي‬ ‫و‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎﻓﺖ‬ ‫ﯾﺎدآور‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﯿﻦ‬
‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ‬ ‫ي‬ ‫دوره‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط‬ ،‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫رود‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮔﻤﺎن‬ ‫اﻣﺎ‬ ،‫ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫روﺷﻦ‬ ‫ﭼﻨﺪان‬
‫وﯾ‬ ‫دﻻﯾﻠﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ‬‫اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺮان‬.ً‫ا‬‫ﻣﺠﺪد‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﯾﺮاﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮروي‬ ،‫ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‬ ‫ي‬ ‫دوره‬ ‫اواﯾﻞ‬ ‫در‬ ً‫ﻻ‬‫اﺣﺘﻤﺎ‬
‫اﻧﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫دﯾﮕﺮي‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬)،‫ودﯾﮕﺮان‬ ‫دل‬ ‫زﻧﺪه‬1377:111.(
‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﯾﻦ‬‫ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﯿﺰدﻫﻢ‬ ‫ﻗﺮن‬ ‫در‬‫ﺗﺠﺪﯾﺪ‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫واﺣﯿﺎء‬.‫ﺳﺎل‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫وي‬1255‫ه‬.‫ق‬)‫در‬
‫ﻗﺎﺟﺎرﯾﻪ‬ ‫زﻣﺎن‬(‫ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﯾﻨﮏ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫دو‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺣﺠﺮه‬ ‫ﺑﺎ‬
‫اوﺳﺖ‬.‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻌﺮوف‬ ‫ﺧﻮي‬ ‫ودر‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫ﮔﻨﺒﺪ‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬
‫آن‬ ‫روي‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﮔﻨﺒﺪي‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎران‬ ، ‫وﺳﻌﺖ‬ ‫ﻋﻠﺖ‬
‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ‬‫ﺗﻤﺎم‬‫ﻧﻮع‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫ﻓﺎﻗﺪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت‬.‫اﯾﻦ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‬
‫اﯾ‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎران‬ ‫وﺟﻮد‬ ‫ﺑﺪﻟﯿﻞ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل‬‫اﻣﺮي‬ ‫ﻠﺨﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ‬ ‫ﻏﯿﺮ‬)‫آ‬ ‫اﺳﺘﺎن‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻣﯿﺮاث‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬.‫غ‬.(
‫در‬ ‫ﮐﯿﺎﻧﯽ‬ ‫ﯾﻮﺳﻒ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬‫ﻗﺮارﮔ‬ ‫وﻧﺤﻮة‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺑﺎب‬‫ﺑﻪ‬ ‫آن‬ ‫ﯿﺮي‬
‫ﭘﺮدازد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬:»‫ﻧﺰدﯾﮏ‬ ،‫ﺷﻬﺮﻫﺎ‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫اﻏﻠﺐ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫داراﻟﺤﮑﻮﻣﻪ‬ ‫ﻣﺤﺪودة‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎ‬...‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ‬
‫آدﯾﻨﻪ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ‬ ‫ﺷﻬﺮي‬ ‫اﮔﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫ﺣﺪي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ‬ ‫در‬

4. ‫ﺟﺪول‬1:‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﻧﻈﺮﯾﺎت‬‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫ﮐﺘﺐ‬ ‫در‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫ﺑﺎب‬ ‫در‬:‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﮑﻞ‬4:‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﺮﻣﺖ‬ ‫از‬ ‫ﻗﺒﻞ‬ ‫ﻗﺪﯾﻤﯽ‬ ‫ﻋﮑﺲ‬:
‫آ‬ ‫وﮔﺮدﺷﮕﺮي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻣﯿﺮاث‬.‫غ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫ﺷﻬﺮي‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ‬ ،‫ﻧﺪاﺷﺖ‬«)،‫ﮐﯿﺎﻧﯽ‬1386:8.(‫ﺑﻮده‬ ‫آﺑﺎد‬ ‫ﺷﻬﺮي‬ ‫ﺧﻮي‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬)‫ﺳﺎل‬ ‫در‬
346‫ه‬(.‫دﺳﺖ‬ ‫در‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﯽ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫آن‬ ‫اﺑﻨﯿﻪ‬ ‫از‬ ‫وﻟﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻒ‬ ‫آﺟﺮي‬ ‫ﺣﺼﺎر‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻬﺮي‬ ‫و‬ ‫ﻣﻤﻬﻮر‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮي‬ ‫ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻧﻤﯽ‬.
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫ﺑﺪان‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ‬ ‫اﺷﺎرات‬ ‫ﺑﺪان‬ ‫ﮐﺘﺐ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫در‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫درﺑﺎره‬:
‫ﮐﺘﺎب‬ ‫از‬ ‫دﯾﮕﺮي‬ ‫ﺟﺎي‬ ‫در‬ ‫ﻧﺼﯿﺮي‬ ‫ﺑﻬﺮوز‬»‫زﻣﺎن‬ ‫ﮔﺬر‬ ‫در‬ ‫ﺧﻮي‬«‫ﻧﻮﯾﺴﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬:»...‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﮐﻪ‬ ،‫دارد‬ ‫وﺟﻮد‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫اﻓﻮاه‬ ‫در‬
‫را‬ ‫ﻣﻌﻤﺎر‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫در‬ ،‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‬ ‫اﺗﻤﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ،‫داﺷﺖ‬ ‫ﻫﺮاس‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫زود‬ ‫ﻣﺮگ‬ ‫از‬ ‫ﺧﺎن‬
‫ﺗﺤ‬‫اﻧﺠﺎم‬ ‫اﯾﻨﮑﺎر‬ ‫دوﺑﺎر‬ ،‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‬ ‫ﺧﺎﺗﻤﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫و‬ ‫ﺑﺰﻧﺪ‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫ﻃﺎق‬ ‫زودﺗﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻓﺸﺎر‬ ‫ﺖ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫دﯾﻮار‬ ‫ﺗﺎ‬ ،‫ﮔﺮدﯾﺪ‬ ‫ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫ﭼﺸﻢ‬ ‫از‬ ‫ﻣﺎه‬ ‫ﺳﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎرﻣﺪت‬ ‫ﺳﭙﺲ‬ ‫و‬ ‫رﯾﺨﺖ‬ ‫ﻓﺮو‬ ‫ﻃﺎق‬ ‫دوﺑﺎر‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫و‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‬
‫دﻫﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫را‬ ‫اﯾﻨﮑﺎر‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﺎر‬ ‫ﺗﺎ‬ ،‫ﺑﯿﻔﺘﺪ‬ ‫ﺟﺎي‬ ‫و‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺧﺸﮏ‬.‫ﻣ‬ ‫اﺟﻞ‬ ‫را‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﺣﺎج‬ ‫وﻟﯽ‬‫ﻬﻠ‬‫ﻧﯿﻤﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫و‬ ‫ﻧﺪاد‬ ‫ﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﺗﻤﺎم‬«)،‫ﻧﺼﯿﺮي‬1380:106.(‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﺑﺎب‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻓﻬﻤﯿﺪه‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﮔﺮدآوري‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫از‬
‫راﻧﺪ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻧﻤﯽ‬ ‫دﻗﯿﻘﯽ‬ ‫ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﮐﺘﻔﺎ‬ ‫اﻧﺪك‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫،و‬.
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫واژه‬‫ﻣﺴﺠﺪ‬:
‫ﮐﺮده‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﺻﻮرت‬ ‫دو‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﯿﻦ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫اﺳﺖ‬:»1-
، ‫ﺳﺠﺪه‬ ‫ﺟﺎي‬2-‫درآن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺤﻠﯽ‬‫ﻧﻤﺎز‬
‫ﮔﺰارﻧﺪ،ﻣﺰﮐﺖ‬«.)‫ﻣﻌﯿﻦ‬1360‫،ج‬3:4106.(‫ﺷﻌﺮي‬ ‫در‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫درﺑﺎره‬:»‫اﮔﺮ‬ ‫ﺧﯿﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﯿﺨﺎﻧﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬
‫آﯾﺪ‬/‫ﺳﺎزم‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫اﺑﺮوي‬ ‫دو‬ ‫ز‬ ‫ﮐﻤﺎﻧﭽﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺤﺮاب‬«)،‫ﺣﺎﻓﻆ‬229.(

5. ‫ﺷﮑﻞ‬5:‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻧﺸﯿﻦ‬ ‫ﺷﺎه‬ ‫ﻓﻀﺎي‬:‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﻌﺮي‬ ‫در‬ ‫ﺳﻌﺪي‬‫دﯾﮕﺮ‬‫ﮔﻮﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬:
»‫ﺻﺒﺢ‬ ‫ﺑﺎﻧﮓ‬ ‫آدﯾﻨﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ز‬ ‫ﻧﺸﻨﻮي‬ ‫ﺗﺎ‬/‫ﯾﺎ‬‫ﮐﻮس‬ ‫ﻏﺮﯾﻮ‬ ‫اﺗﺎﺑﮏ‬ ‫ﺳﺮاي‬ ‫در‬ ‫از‬...«)،‫ﺳﻌﺪي‬606.(‫ﮐﻠﻤﮥ‬»Mosque«‫در‬
‫واژة‬ ‫از‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬ ‫زﺑﺎن‬»‫ﻣﺴﺠﺪ‬«‫ﻣﺤﻞ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫زﺑﺎن‬ ‫در‬»‫ﺳﺠﻮد‬«‫ﯾﺎ‬ ‫ﺻﻠﻮة‬ ‫ﺳﻮم‬ ‫رﮐﻦ‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻧﻤﺎز‬‫ﺳﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر،ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫در‬ ‫ﺗﺴﻠﯿﻢ‬ ‫ﺗﺠﻠﯽ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻋﺎﻟﯽ‬ ‫در‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ ‫آن،ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ‬ ‫ﻃﯽ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬.‫ﺷﺮوع‬ ‫در‬
‫اي‬ ‫واﺳﻄﻪ‬ ‫ﻫﯿﭻ‬ ‫اﺳﺖ،وﺑﺪون‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﮐﺸﯿﺶ‬ ‫او‬ ‫اﯾﺴﺘﺪ،ﺧﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫راﺳﺖ‬ ‫ازﻟﯽ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻫﻤﺘﺎي‬ ‫درﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎز،ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬
‫ﮔﯿﺮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫در‬)،‫ﻧﺼﺮ‬1375:42.(‫ﺻﻠﻮة‬‫ﺗﺎ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺖ‬‫ﯿ‬‫رﺑﻮﺑ‬ ‫درﮔﺎه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫وﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫دﻋﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮﯾ‬ ‫ﺣﺎﺟﺖ‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫وﻧﯿﺎز‬ ‫راز‬ ‫و‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬‫از‬ ‫ﻫﺴﺘﯽ‬ ‫ﻓﺮاخ‬ ‫ﭘﻬﻨﮥ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺧﺪاي‬‫ﺑﻨﺪد‬ ‫دل‬ ‫او‬ ‫وﺑﻪ‬.‫در‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫داﻣﺎن‬ ‫از‬ ‫اي‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫و‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ،ﺑﻪ‬ ‫،ﻓﻀﺎي‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ‬ ‫وﻣﻨﺎﺳﮑﯽ‬ ‫ﻓﺮﯾﻀﻪ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫اﻧﻄﺒﺎق‬ ‫و‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ‬‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎز،ﺷﮑﻞ‬ ‫آﯾﺪ،ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫در‬ ‫اﺟﺮا‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬
‫ﮔﯿﺮد‬.
‫اﺳﻼم‬ ‫ﻣﺒﯿﻦ‬ ‫دﯾﻦ‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫ﻋﺒﺎدي‬ ‫وﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬:
‫وﯾﮋه‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ،‫اﺳﻼم‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﻣﻄﺮح‬ ‫اﻣﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﺘﻮن‬ ‫در‬
‫ﻫﻤﻪ‬ ‫آﺳﻤﺎن‬ ‫زﯾﺮ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫روي‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫اي‬
‫آورد‬ ‫ﺟﺎ‬ ‫راﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫ﺗﻮان‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺟﺎ‬.،‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه‬»‫ﻣﺴ‬‫ﺠﺪ‬«
‫ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬»‫ﮔﺎه‬ ‫ﺳﺠﺪه‬«‫اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻧﺎم‬.‫ﺗﺴﻠﯿﻢ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫ﮐﻪ‬
‫وﺑﻪ‬ ،‫دارد‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫در‬ ‫ﻓﺮوﺗﻨﯽ‬ ‫و‬
‫ﮐﺎﻟﺒﺪ‬ ‫و‬ ‫ﺷﮑﻞ‬‫ﻣﯽ‬ ‫رو‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﮐﻨﺪ،از‬ ‫ﻧﻤﯽ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫اي‬ ‫وﯾﮋه‬ ‫وﻣﮑﺎن‬
‫زﻣ‬ ‫از‬ ‫ﻫﺮﻫﻨﮕﺎم‬ ‫و‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫روي‬ ‫ﺟﺎﯾﯽ‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫ﮔﻔﺖ‬ ‫ﺗﻮان‬‫ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ،آﻧﺠﺎ‬ ‫ﻓﺮوﺗﻨﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺗﺴﻠﯿﻢ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺎن‬
‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬‫اوﺳﺖ‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺸﮕﺎه‬ ‫و‬.
‫و‬ ‫ﺧﻮدﺳﺎزي‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﻀﺎ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺗﻤﺪن‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻣﯿﺎن‬ ‫در‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫رﻫﺒﺮي‬ ‫و‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ‬ ‫در‬ ‫ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻘﻮل‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺎدي‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫از‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫وﺳﯿﺮ‬ ‫ﺳﺎزي‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﻓﻀﻞ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﯾﺎ‬ ،‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬)،‫ﮐﺎر‬ ‫ﻧﻘﺮه‬1387:519.(
‫ﭘﺎﭘﺎد‬ ‫اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر‬‫ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﮐﺘﺎب‬ ‫در‬ ‫وﭘﻮﻟﻮ‬»‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬«‫را‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي‬ ‫و‬ ‫اﺟﺰاء‬ ‫و‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬.‫ﻋﻨﻮان‬ ‫زﯾﺮ‬ ‫در‬ ‫ﭘﺎﭘﺎدوﭘﻮﻟﻮ‬»‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﻨﺸﺎ‬«‫ﭘ‬‫ﺲ‬‫و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻣﯿﺎن‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ﯾﺎدآوري‬ ‫از‬
‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﮔﺰارده‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﮐﺠﺎ‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫و‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫اﻗﺎﻣﮥ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﮏ‬ ‫ﺳﺎدﮔﯽ‬‫ﮐﻪ‬ ‫رﺳﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬:»
‫ﮐ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﻼﺣﻀﻪ‬ ‫رو‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫از‬‫ﻪ‬‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫آﻏﺎز‬ ‫در‬)‫ص‬(‫ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎدي‬ ‫ﺷﮑﻠﻬﺎي‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﯿﺎزي‬ ‫ﻫﯿﭻ‬«

6. ‫ﺷﮑﻞ‬6:‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﺤﺮاب‬:‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬
)،‫ﭘﺎﭘﺎدوﭘﻮﻟﻮ‬1368:8.(‫آن‬ ‫ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﯽ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﺎﺗﯽ‬ ‫اﮐﺜﺮ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻋﺒﺎدي‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﺷ‬ ‫روﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺟﺒﺮوت‬ ‫و‬ ‫ﺟﻼل‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺎﯾﺪ‬‫ﺷﺎ‬ ‫ﮐﻤﮏ‬‫ﺗﺎﺛﯿﺮي‬ ‫آن‬ ‫ﺗﻘﺪس‬ ‫ﺣﺲ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫در‬ ‫وﻟﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﻧﮕﺎري‬ ‫ﺳﺎده‬ ‫روﯾﮑﺮد‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻧﺪارد،در‬‫ﺳﺎدﮔﯽ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫اﻋﻤﺎل‬ ‫در‬ ‫ﺳﻌﯽ‬
‫دﻫﻨﺪ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ ‫راﺑﻪ‬ ‫ﺗﻔﮑﺮات‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫در‬.‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻣﯿﺎن‬ ‫در‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ‬‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫از‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺳﯿﺮ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎزي‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎزي‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﻀﺎ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺗﻤﺪم‬ ‫در‬ ‫و‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﻓﻀﻞ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫،ﯾﺎ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫رﻫﺒﺮي‬ ‫و‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ‬ ‫در‬ ‫ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻘﻮل‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺎدي‬.‫واﯾﻦ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫اﺧﯿﺮ‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎي‬ ‫در‬ ‫وﻟﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﻋﺘﻼي‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﻀﺎ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﮑﺎن‬‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ‬ ‫ورود‬ ‫ﻋﻠﺖ‬
‫ﺳﻮق‬ ‫واوﻣﺎﻧﯿﺴﻢ‬ ‫ﮔﺮاﯾﯽ‬ ‫ﻣﺎدي‬ ‫ﺳﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‬ ‫ﻧﻔﺲ‬ ‫ﺗﺰﮐﯿﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آﻧﮑﻪ‬ ‫از‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﺎﺷﯿﻨﯿﺴﻢ‬
‫ﻣﮑﺎﻧﯽ‬ ‫وﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫اﯾﻔﺎ‬ ‫ﻣﻬﻤﯽ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫اﺑﻌﺎد‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫درﺟﻬﺖ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮاي‬ ،‫ﭘﯿﺪاﮐﺮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺮاي‬ ‫و‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﺻﺮف‬‫را‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫ﮐﻤﮏ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫از‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫روﻧﺪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي‬ ‫ﺟﻮاﺑﮕﻮي‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﻨﻄﺒﻖ‬ ‫ﻗﺪﯾﻤﯽ‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻧﻪ‬ ‫ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫اﻣﺮوز‬.‫ﺧﻮد‬ ‫و‬ ‫ﻣﺪرﺳﻪ‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺴﺒﯿﺪه‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫و‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫اي‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‬ ‫داراي‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﻗﺪﯾﻤﯽ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫در‬
‫ﺷﺪه‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫در‬ ‫ﻗﻮي‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻧﻪ‬ ‫اﻣﺮ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺑﯿﻦ‬ ‫ﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه‬ ‫و‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫اﯾﺠﺎد‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ‬‫ﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻃﻼب‬.
‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ‬‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬:
‫ﺑﺎﻓﺖ‬ ‫اﻣﮑﺎﻧﺎت‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﯿﻦ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫واﺑﻌﺎد‬ ‫ﺷﮑﻞ‬
‫ﺣﺠﻢ‬ ‫و‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎﺑﺪ‬ ‫از‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري‬ ‫رﻏﻢ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ،ﻋﻠﯽ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﮥ‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺤﻠﻪ‬
‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺟﺎﯾﯽ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ﻧﺪارد‬ ‫ﺗﮑﺮاري‬ ‫و‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪي‬ ‫اﻟﮕﻮي‬ ‫آن‬ ‫ﺧﺎرﺟﯽ‬
‫ﻗﺮﯾﻨﻪ‬ ‫ﺗﺎﺣﺪي‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫ﻧﻈﻢ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﯿﻞ‬ ،‫ﺑﺎز‬ ‫آن‬ ‫اﻃﺮاف‬ ‫اﻓﻘﻬﺎي‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﮐﺎﻓﯽ‬
‫ﻓﻀ‬ ‫و‬ ‫ﺣﺠﻢ‬ ‫اﯾﺠﺎد‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺎزي‬‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﻣﮑﻤﻞ‬ ‫و‬ ‫ﺑﺪﯾﻊ‬ ‫ﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ‬.‫و‬ ‫ﻣﺎدي‬ ‫ﺟﻮد‬ ‫و‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫از‬ ‫ﻧﻤﺎدﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫در‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع‬ ‫در‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ً‫ﺎ‬‫ﻫﺴﺘﻨﺪ،ﻋﯿﻨ‬ ‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬ ‫و‬ ‫ﮔﯿﺎﻫﯽ‬.‫اﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫دﻋﻮت‬ ‫اورا‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ،‫روﺣﺎﻧﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻋﻘﻼﻧﯽ‬ ‫اﺑﻌﺎد‬ ‫ودرك‬ ‫ﺧﻮدآﮔﺎﻫﯽ‬ ‫ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫آﯾﺎت‬ ‫در‬ ‫ﺗﺪﺑﺮ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻌﻘﻞ‬.‫ﺟﻬﺖ‬ ‫در‬ ‫و‬‫ﻓﻀﺎي‬ ‫و‬ ‫ﮐﻠﯽ‬ ‫ﻃﻮر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺼﻨﻮع‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫اﻣﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ‬
‫ﻣﯽ‬ ‫ﻃﺮاﺣﯽ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻗﻠﺐ‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫و‬ ‫روﺣﯽ‬ ‫ﺗﻤﺮﮐﺰ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻌﻘﻞ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫و‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﻣﮑﻤﻞ‬ ‫ﺧﺎص‬ ‫ﻃﻮر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺷﻮد‬)، ‫ﮐﺎر‬ ‫ﻧﻘﺮه‬1387:520.(

7. ‫ﺷﮑﻞ‬8:‫ﻫﻨﺪﺳﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬ ،‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻫﻤﮑﻒ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﭘﻼن‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ؛‬ ‫ﻣﺮﺑﻌﯽ‬:‫ﺧﻮي‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮي‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻣﯿﺮاث‬
‫ﺷﮑﻞ‬7:‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ورودي‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ‬‫ﻃﺮﯾﻖ‬ ‫از‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫اﺳﺖ؛‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻦ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﻣﻘﺮﻧﺲ‬:‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﺮاي‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﮐﺎري‬ ‫ﻣﻘﺮﻧﺲ‬ ‫آن‬ ‫آراﯾﻪ‬ ‫وﺗﻨﻬﺎ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫آﺟﺮ‬ ‫از‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ‬
‫و‬‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺤﺮاب‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ،ﻓﻀﺎي‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫دوﻣﺴﯿﺮ‬ ‫دادن‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻬﻢ‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻋﻤﻞ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫آن‬ ‫ورودي‬
‫ﺟﻬﺖ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‬ ‫رون‬ ‫در‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮي‬ ‫ﺷﻬﺮ‬ ‫ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ‬ ‫اﺳﺘﺎد‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫وﺑﺎﺗﻮﺟﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫وﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﺟﻨﻮب‬ ‫ﺳﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﺷﺮﻗﯽ‬ ‫آن‬–‫اﺳﺖ‬ ‫ﻏﺮﺑﯽ‬)،‫ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ‬1384:2(‫ﻣﺴﯿﺮ‬ ‫ﺑﺪان‬ ‫را‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫؛‬‫ﻧﺸﺎن‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫اﻫﻤﯿﺖ‬ ‫درﺟﻪ‬ ‫و‬
‫ورودي‬ ‫ﺑﻮدن‬ ‫ﻣﻬﻢ‬ ‫ﻋﻠﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ورودي‬ ‫ﮐﺎري‬ ‫ﻣﻘﺮﻧﺲ‬ ‫دوﻣﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻦ‬ ‫ﮔﭻ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﮐﺎري‬ ‫ﻣﻘﺮﻧﺲ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫دﻫﺪ‬
‫و‬ ‫آن‬ ‫ﺧﻮاﻧﺎي‬ ‫و‬‫ﺷﻮد‬ ‫داده‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫اي‬ ‫آراﯾﻪ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮي‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺶ‬ ‫اﯾﻨﺪﮐﺲ‬.
‫ﻫﻨﺪﺳﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻓﻀﺎﯾﯽ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ‬‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬:
‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن‬ ،‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﻫﻤﮑﻒ‬ ‫در‬ ‫ﻓﻀﺎﯾﯽ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ‬ ‫اﺻﻠﯽ‬ ‫ﻫﻨﺪﺳﻪ‬
‫ﻗﺒﻠﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آن‬ ‫ﺿﻠﻊ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫آﻏﺎز‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫از‬ ‫اﻟﻨﺒﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫و‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬.‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﻫﻨﺪﺳﯽ‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ‬ ‫ﻧﺎ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ‬ ‫اﺷﮑﺎل‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﺖ‬ ‫ﺑﯽ‬ ‫ﺑﯿﻦ‬ ‫در‬
‫ﻣﺎد‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺷﮑﻠﯽ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﮕﻪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎدل‬ ‫و‬ ‫آرام‬ ‫ي‬
‫و‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﻨﻄﺒﻖ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫وﺟﻪ‬ ‫ﭼﻬﺎر‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫آن‬ ‫ﺿﻠﻊ‬ ‫ﭼﻬﺎر‬ ً‫ﻻ‬‫او‬ ‫زﯾﺮا‬ ،‫دارد‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺸﻮﯾﻖ‬ ‫را‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ‬ ‫ﻧﺎ‬ ‫اﺷﮑﺎل‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫داﯾﺮه‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﺿﻠﻌﯽ‬ ‫ﭘﻨﺞ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن‬
‫و‬ ‫ﻃﻮل‬ ‫ﺑﺮآﯾﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫آﻧﺠﺎ‬ ‫از‬ ،‫دوم‬ ‫و‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺧﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽ‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫اﻗﻄﺎر‬ ‫و‬ ‫ﻋﺮض‬
‫ﺟ‬ ‫ﻧﻮع‬ ‫ﻫﯿﭻ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫در‬ ‫ﮔﯿﺮﻧﺪ‬‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫و‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫و‬ ‫ﺎذﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫در‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫و‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻧﻤﯽ‬ ‫اﯾﺠﺎد‬ ‫اﻃﺮاف‬
‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫داﺧﻠﯽ‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﮐﺎﻧﻮن‬ ‫و‬ ‫ﻗﻄﺐ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ،‫ﻓﻀﺎ‬)
،‫ﮐﺎر‬ ‫ﻧﻘﺮه‬1387:524.(
‫ﻫﺮ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﺣﺠﻢ‬‫در‬ ،‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫اﻣﮑﺎﻧﺎت‬ ‫و‬ ‫ﺷﻬﺮ‬ ‫ﺑﺎﻓﺖ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫و‬ ‫اﺑﻌﺎد‬
‫ﺑﻮد‬ ‫اﻣﮑﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻃﺮف‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫ﻻزم‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺟﺎ‬ ‫ﻫﺮ‬ ،‫اﺳﺖ‬
‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﻓﺰوده‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺳﻄﺢ‬ ‫ﺑﺮ‬.‫دﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﻘﻬﻮر‬ ‫ﻫﻨﺪﺳﻪ‬
‫ﻓﺮم‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺬﯾﺮي‬ ‫اﻧﻌﻄﺎف‬ ‫اﺻﻮل‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻤﺎر‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎي‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫رام‬ ‫را‬ ‫ﺳﺮﮐﺶ‬.‫ﻻز‬ ‫ﻫﻨﺪﺳﮥ‬ ، ‫زﻣﯿﻨﯽ‬ ‫ﺑﺎﻫﺮ‬ ‫او‬‫را‬ ‫م‬
،‫را‬ ‫ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪﻧﻪ‬ ،‫دﻫﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن‬‫از‬ ‫و‬ ‫ﺷﻬﺮي‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪﻧﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺘﯿﻦ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺘﻮار‬
‫ﺳﺎزد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺤﯽ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫دﯾﻮارﻫﺎ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫زﻣﯿﻦ،ﺣﺎﺷﯿﻪ‬ ‫ﯾﺮ‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪه‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫اﻧﺪام‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن‬ ،‫ﺳﺎزد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﻗﯿﺎم‬ ‫زﻣﯿﻦ‬‫ﮐﻪ‬

8. ‫ﺷﮑﻞ‬9:،‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻫﻤﮑﻒ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﭘﻼن‬
‫ﻣﺴ‬ ‫ﻣﺮﺑﻌﯽ‬ ‫ﻫﻨﺪﺳﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ﺠﺪ؛‬:‫ﻣﯿﺮاث‬
‫ﺧﻮي‬ ‫ﮔﺮدﺷﮕﺮي‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬
‫از‬ ‫را‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺪﻧﻪ‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫ﮐﻨﺪو‬ ‫ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫ﻋﻮارض‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﻫﻢ‬‫ﺳﺎزد‬ ‫ﺟﺪا‬ ‫زﻣﯿﻦ‬.‫ﺑﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎده‬ ‫ﺧﺎرﺟﯽ‬ ‫ﺑﺪﻧﮥ‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﭼﻮن‬ ‫ورودي‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﺑﺨﺸﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ورودي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺟﺎذﺑﻪ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺟﻠﺐ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻣﺎ‬ ،‫ﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫آﻻﯾﺶ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﻮده‬ ‫آﻏﻮش‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺗﻌﻈﯿﻢ‬ ‫و‬ ‫دﻋﻮت‬ ‫ﺑﺮاي‬ ،‫آورده‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ‬ ‫ﺷﺎﺧﺴﺎري‬ ‫ﭼﻮن‬ ‫و‬ ‫دﻟﭙﺬﯾﺮ‬ ‫ﭼﺘﺮي‬.
‫ﺳﺘﺎ‬ ‫در‬ ‫اي‬ ‫ﻗﺼﯿﺪه‬ ‫ﺿﻤﻦ‬ ‫در‬ ‫ﺷﯿﺮازي‬ ‫ﻗﺎآﻧﯽ‬‫ﮔﻮﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎﻧﯽ،آن‬ ‫ﯾﺶ‬:»‫ي‬ ‫ﻣﮑﻪ‬ ‫در‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫اي‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﻧﻮ‬ ‫از‬ ‫ﺷﺪ‬
‫دﯾﮕﺮ‬«)،‫ﺧﻮﯾﯽ‬ ‫ﺻﺪراﺋﯽ‬1372:124.(‫ﺑﻨﺎ‬ ‫دادن‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺳﺎده‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎرآن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫آن‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي‬ ‫و‬ ‫ﺷﻌﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫از‬
‫ﮔﺬارد‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫اي‬ ‫وآراﯾﻪ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫﯿﭻ‬ ‫ﺑﺪون‬ ‫ﺳﺎده‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫وﯾﮏ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫از‬ ‫داﺷﺘﻪ‬ ‫ﻗﺼﺪ‬
‫ﻧ‬ ‫ﺗﺎ‬‫ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻓﺮد‬ ‫ﻋﯿﻨﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺷﻬﻮدي‬ ‫ﺣﺲ‬ ‫و‬ ‫ﺗﻔﮑﺮ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫دﻫﺪ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ ‫ﺧﻀﻮع‬ ‫ﺣﺲ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬.‫ﺑﺮاي‬ ‫آن‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي‬ ‫وﻟﯽ‬ ،‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﯾﺠﺎد‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﺮﻋﯽ‬ ‫ﺣﻘﻮق‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﺳﺮ‬ ‫ﺣﻠﻘﻪ،ﭘﺸﺖ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫در‬ ‫ﺟﺎﮐﻪ‬ ‫وﻫﺮ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﻣﺎم‬ ‫و‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫اﺗﺼﺎل‬ ‫در‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬‫و‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫اﺗﺼﺎل‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫اﻣﺎم‬
‫در‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺗﺮ‬ ‫ﺧﺎﺷﻊ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫اﻣﺎم‬ ‫ﺣﻘﯽ،ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻀﺮ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫اي‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎر‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺒﻠﻪ،درآﻣﺪي‬ ‫ﺟﻬﺖ‬ ‫در‬
‫ﮔﺬارد‬ ‫ﺳﺠﺪه‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﻓﺮوردﯾﻦ‬.
‫ﻣﻄﻠ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اي‬ ‫ﺳﺎزه‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ‬‫ﺧﺎن‬ ‫ﺐ‬:
‫واﻗﻌﯿﺖ‬‫و‬ ‫اﺟﺰاء‬ ‫ﺑﻮدن‬ ‫ﻣﻔﯿﺪ‬ ‫و‬ ‫ﺟﻮﯾﯽ‬ ‫ﺻﺮﻓﻪ‬ ، ‫اﺳﺘﺤﮑﺎم‬ ، ‫ﭘﺬﯾﺮي‬
‫ﭘﯿﮑﺮ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎزه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﺻﻮﻟﯽ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬ ‫از‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫داده‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن‬ ‫را‬ ‫ﺑﻨﺎ‬.‫وﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‬ ‫ﻓﻨﯽ‬ ‫اﻋﺠﺎزاﻧﮕﯿﺰ‬ ‫و‬ ‫ﺧﻼق‬ ‫ﻗﺪرت‬
‫اﻣﮑﺎن‬ ‫ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮده‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫را‬ ‫،ﻣﻌﻤﺎر‬‫ﺗﻮده‬ ‫از‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‬
‫آﺟﺮ‬ ‫و‬ ‫ﺧﺸﺖ‬ ،‫ﺧﺎك‬‫و‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﺳﻨﮓ‬ ‫و‬ ‫ﻧﻤﻮده‬ ‫ﻣﻘﺎوم‬ ‫را‬ ‫ﺧﺎك‬ ‫و‬ ‫،ﺑﺴﺎزد‬
‫دﻫﺪ‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﯾﮑﺼﺪ‬ ‫از‬ ‫ﺑﯿﺶ‬ ‫آورد‬ ‫ودﺳﺖ‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ‬ ‫اﺑﻌﺎد‬ ‫ﺑﺎ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﺗﻮان‬ ‫و‬ ‫ﻫﻮﺷﯽ،ﺧﻼﻗﯿﺖ‬ ‫ﺗﯿﺰ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻮع‬ ‫در‬ ‫ﺷﮕﺮد‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫واﻣﺮوز‬
‫ﻃﻠﺒﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫را‬ ‫وﻓﻨﯽ‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ‬ ‫ﺑﺎﻻي‬.
‫ﻧ‬ ‫ﺣﻮل‬ ‫ﮐﻒ‬ ‫ﻧﻘﺸﮥ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب‬‫ﻣﺮﮐﺰي‬ ‫ﻘﻄﮥ‬‫ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ‬ ‫ودر‬ ‫ﯾﺎﺑﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ‬ ‫و‬ ‫ﻗﺮﯾﻨﻪ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫وﻣﻌﻤﺎر‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫آﻓﺮﯾﻦ‬ ‫ﺗﻤﺮﮐﺰ‬ ‫و‬ ‫ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ،وﺣﺪت‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع‬ ‫در‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﻓﻀﺎﯾﯽ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ‬ ‫ﻗﺮﯾﻨﻪ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آن‬ ‫ﻣﺮﮐﺰي‬ ‫ﻣﺤﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺣﻮل‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫داﺧﻠﯽ‬.‫اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫را‬ ‫زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬ ‫اﻣﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬
‫ﻣﺘﻌ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺘﻮازن‬ ‫و‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‬‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي‬ ‫ﮐﻠﯿﻪ‬ ‫ﺎدل‬)، ‫ﮐﺎر‬ ‫ﻧﻘﺮه‬1387:526.(
‫دار‬ ‫ﺗﯿﺰه‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﻃﺎق‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫ﻗﻮس‬ ‫وﺳﯿﻠﮥ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫آﺟﺮ‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻄﻦ‬ ‫در‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺢ‬‫ﭼﻔﺪﻫﺎي‬ ‫ًاز‬‫ﺎ‬‫ﻋﻤﻮﻣ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﻫﻔﺖ‬ ‫او‬ ‫ﭘﻨﺞ‬‫اﻧﺪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫داده‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ‬.‫ًدر‬‫ﺎ‬‫ﻋﻤﻮﻣ‬ ‫وﻟﯽ‬ ‫رود‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫وﮐﻨﺪ‬ ‫ﺗﻨﺪ‬ ‫ﻧﻮع‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫ﭼﻔﺪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫ﮐﺎرﺑﻨ‬‫ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﺗﻨﺪ‬ ‫ﻫﻔﺖ‬ ‫او‬ ‫ﭘﻨﺞ‬ ‫از‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬ ‫ﺪﯾﻬﺎي‬)،‫ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮي‬ ‫و‬ ‫ﭘﯿﺮﻧﯿﺎ‬1385:17.(

9. ‫ﺷﮑﻞ‬10:‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﮐﺎري‬ ‫آﺟﺮ‬ ‫و‬ ‫ﻧﺸﯿﻦ‬ ‫ﺷﺎه‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﺳﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫دﯾﺪ‬‫؛‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‬:‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﮑﻞ‬11‫و‬12:‫ﺗﺮﺗﯿﺐ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺮاب‬ ‫و‬ ‫ورودي‬ ‫ﻓﻀﺎي‬ ‫ﮐﺎري‬ ‫ﻣﻘﺮﻧﺲ‬
‫راﺳﺖ‬ ‫از‬‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ،‫ﭼﭗ‬ ‫ﺑﻪ‬:‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ودﻗﺘﯽ‬ ‫آﺟﺮ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ‬ ‫ﭼﻮن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن‬ ‫دوره‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎزه‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫اي‬ ‫ﺳﺎزه‬ ‫داراي‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬
‫ﭘﻨﺪارﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ‬ ‫را‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫زﯾﺎدي‬ ‫اﺳﻨﺎد‬ ‫اﻣﺎ‬ ‫ﺧﻮرد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫رازي‬ ‫دوره‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮده‬.‫ﻗﺒﻞ‬ ‫در‬ ‫آﺟﺮ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬
‫رﻓﺖ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎﻫﺎ‬ ‫در‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺢ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫اﺻﻠﯽ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﯾﺮان‬ ‫از‬ ‫وﺑﻌﺪ‬.‫ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آﺟﺮﻫﺎي‬
‫ﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺧﻮي‬ ‫در‬ ‫آﺟﺮﭘﺰي‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎﻫﻬﺎي‬ ‫ودر‬‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫آور‬ ‫ﺑﻮم‬ ‫و‬ ‫ﺑﻮدن‬ ‫وار‬ ‫ﻣﺮدم‬ ‫از‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫،ﮐﻪ‬
‫اﺳﺖ‬.‫دارا‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬‫و‬ ‫ﺟﺪاﺳﺖ‬ ‫ﺧﺎرج‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫از‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻧﯿﺖ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ،‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﻧﺪروﻧﯽ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ي‬
‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﺎﮐﯿﺪ‬ ‫آن‬ ‫دروﻧﯽ‬ ‫ﺗﻤﺮﮐﺰ‬ ‫ﺑﺮ‬.‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﺗﻤﺮﮐﺰ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫و‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫وﺣﺪت‬ ‫ﻧﻮع‬ ‫ﻋﻤﯿﻘﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺗﺎﻣﯿﻦ‬
‫اﺳﺖ‬)،‫ﭘﻮپ‬1387:77.(‫ﭘﻠﯿﺪي‬ ‫و‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ودﻏﺪﻏﻪ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺎﻧﻌﯽ‬ ‫را‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫وﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﻓﻀﺎ‬ ‫ﭘﻮپ‬ ‫ﺑﯿﺎن‬ ‫وﺑﺎﯾﻦ‬
‫ﺟﺪ‬ ‫ﺑﯿﺮون‬ ‫ﻫﺎي‬‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻋﺎﺑﺪ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫وﺑﺎ‬ ‫داﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫وﻣﻨﻔﮏ‬ ‫ا‬)‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬(‫ﻣﯽ‬ ‫اﺣﺴﺎس‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫در‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﮐﻨﺪ‬.
‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫آراﯾﻪ‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ‬:
‫ﺗﺰ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮده‬ ‫ﺗﻌﻬﺪ‬ ‫ﺷﯿﻄﺎن‬ ‫اﮔﺮ‬‫زﻣﯿﻨﯽ‬ ‫آﻧﭽﻪ‬ ‫ﮐﺮدن‬ ‫ﯾﯿﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫دﻧﯿﺎ‬ ‫زﺧﺎرف‬ ،‫اﺳﺖ‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫در‬ ‫آﻧﭽﻪ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬
‫و‬ ‫اﺳﯿﺮ‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫و‬ ‫ﺑﻔﺮﯾﺒﺪ‬ ‫دﻧﯿﺎ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫دﻟﺒﺎﺧﺘﮕﯽ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫را‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫و‬ ‫ﺑﯿﺎراﯾﺪ‬
‫ﺑﻨﺎي‬ ‫در‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎر‬ ‫اﻣﺎ‬ ،‫ﮔﺮداﻧﺪ‬ ‫زدﮔﯽ‬ ‫دﻧﯿﺎ‬ ‫ﺗﻨﮓ‬ ‫ﺣﺼﺎر‬ ‫زﻧﺪاﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ‬ ‫ﻃﻮري‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫ﺑﻬﺮه‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت‬ ‫ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ‬ ‫از‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫ﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺢ‬‫ﺷﺪه‬ ‫آﺟﺮاﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ﭘﯽ‬ ‫روي‬ ‫از‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫در‬ ‫رﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﻮع‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫ﻓﺎﻗﺪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫دروﻧﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺑﯿﺮوﻧﯽ‬ ‫ﺟﺒﻬﻪ‬ ‫اﺳﺖ،ﺗﻤﺎم‬
‫ﺑﺎﻻي‬ ‫ﻧﺸﯿﻦ‬ ‫ﺷﺎه‬ ‫ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪو‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت‬
‫ﮔﭽﯽ‬ ‫درﺷﺖ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻣﻘﺮﻧﺲ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺷﺒﺴﺘﺎن‬ ‫ورودي‬ ‫و‬ ‫ﻣﺤﺮاب‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫داده‬ ‫آراﯾﺶ‬.
‫ﺑﺎ‬ ‫ﭼﯿﻨﯽ‬ ‫آﺟﺮ‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫ورودي‬ ‫ﻃﺮﻓﯿﻦ‬ ‫و‬ ‫اﯾﻮان‬ ‫داﺧﻠﯽ‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي‬
‫ﭘﯿﺶ‬ ‫و‬ ‫ﭘﺲ‬‫اﻧﺪ‬ ‫داده‬ ‫ﺑﺪان‬ ‫ﺧﺎﺻﯽ‬ ‫ﻓﺮم‬ ‫آﺟﺮﻫﺎ‬ ‫آوردن‬‫آﻧﭽﻪ‬
‫داراي‬ ‫اﯾﻮان‬ ‫ﺷﺪه،زﯾﺮا‬ ‫وﺗﺤﻮﻻﺗﯽ‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫دﺳﺘﺨﻮش‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫ﻣﺮور‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺑﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫داراي‬ ‫اﺻﻞ‬ ‫در‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺷﺒﺴﺘﺎن‬ ‫اﺻﻠﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﺮﺟﺎي‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫آن‬ ‫ﺑﻘﺎﯾﺎي‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﺑ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻌﺪي‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮات‬ ‫اﺛﺮ‬‫ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫درﺳﺖ‬ ‫آن‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﻘﻒ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺎزﺳﺎزي‬)‫ﮔﺰارش‬
‫آ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻣﯿﺮاث‬.‫غ‬(.

10. ‫ﻣﻘﺎﻟﮥ‬ ‫در‬ ‫ﺷﻮان‬»‫ﻫﻨﺮ‬ ‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي‬ ‫و‬ ‫اﺻﻮل‬«‫ﻧﻮﯾﺴﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫وﺗﺰﺋﯿﻨﺎت‬ ‫اﺳﻼم‬ ‫در‬ ‫ﺳﺎدﮔﯽ‬ ‫ﺑﺎب‬ ‫در‬:»‫زﯾﺒﺎﺋﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺸﻖ‬ ‫دراﺳﻼم‬
‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻌﺪﯾﻞ‬ ‫را‬ ‫زاﻫﺪاﻧﻪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫،ﮔﺮاﯾﺶ‬.‫ﺳﺎدﮔ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آراﺳﺘﻪ‬ ‫ﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﺻﻮرت‬ ‫اﺳﻼم‬ً‫ﺎ‬‫ﻣﺨﺼﻮﺻ‬ ‫و‬ ‫دﻫﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻋﺎرﯾﻪ‬ ‫ﯽ‬
‫آراﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮔﺮاﻧﺴﻨﮓ‬ ‫و‬ ‫اﻧﺘﺰاﻋﯽ‬ ‫ﻣﺸﺒﮏ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻃﺮح‬ ‫اﻧﺒﻮه‬ ‫ﺟﺎﻣﮥ‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫آن‬)،‫ﺷﻮان‬1390:119.(‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺒﻮغ‬ ‫از‬ ‫واﯾﻦ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫آراﺳﺘﮕﯽ‬ ‫زﻣﯿﻨﮥ‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎزي‬ ‫ﺳﺎده‬ ‫زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﺋﺮ‬ ‫رﻓﺘﻪ‬
‫اﻧﺴ‬ ‫ﺳﻤﺖ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬‫آورد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﭘﺪﯾﺪ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫ﺎن‬.‫ﺷﮑﻞ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫وﺳﺎدﮔﯽ‬ ‫ﺧﻠﻮص‬ ‫آوردﮔﺎه‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﯿﺮون‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫در‬ ‫او‬ ‫روح‬ ‫ﺑﺨﺶ‬ ‫وﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﺑﻌﺪ‬ ‫دﻫﻨﺪة‬.‫ﺗﻬﯿﺪﺳﺘﯽ‬ ‫اﺣﺴﺎس‬
‫ﺗﻠﻘﯽ‬ ‫آن‬ ‫ﺑﺎب‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫ﻗﻄﻌﯽ‬ ‫اﻣﺮي‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ‬ ‫را‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎﻃﻊ‬ ‫اول‬ ‫وﺣﻠﮥ‬ ‫در‬ ‫ﺑﯿﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ﮐﺮد‬‫دور‬ ‫وﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫راﺳﺖ‬ ‫ﻗﺎﻣﺘﯽ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫و‬ ‫ﻧﺒﺴﺘﻪ‬ ‫دﻧﯿﺎ‬ ‫زﺧﺮف‬ ‫و‬ ‫وزﯾﻨﺖ‬ ‫زﯾﻮر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫دل‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﯽ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫او‬
‫دارد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﯽ‬ ‫از‬.
‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻬﯿﺪﺳﺘﯽ‬ ‫اﻣﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎب‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺼﺮ‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ‬ ‫ﺳﯿﺪ‬ ‫دﮐﺘﺮ‬:»‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪي‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ،ﺣﺘﯽ‬ ‫ﺑﻮدن‬ ‫ﺗﻬﯽ‬ ‫اﺣﺴﺎس‬
‫ﺗﺰﺋﯿﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﮑﻮﻫﯽ‬ ‫ﻧﺤﻮ‬‫اﻧﺪ‬ ‫ﺷﺪه‬‫دارد‬ ‫رﺑﻂ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫دو‬ ‫،ﺑﻪ‬:‫اﮐﺮم‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﻓﻘﺮ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﯾﮑﯽ‬)‫ص‬(‫آن‬ ‫درﺑﺎره‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‬:»‫َﺨﺮي‬‫ﻓ‬ ُ‫ﺮ‬‫َﻘ‬‫ﻔ‬‫اﻟ‬«‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ذﻫﻦ‬ ‫در‬ ‫ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ‬ ‫ﺑﺎ‬ ،‫ﻏﯿﺮﻣﺘﺠﻠﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد‬ ‫ﻧﺎ‬ ‫اﺗﺤﺎد‬ ‫دﯾﮕﺮي‬ ‫و‬.‫ﺗﻌﺒﯿﺮ‬ ‫ﺑﺎ‬ ً‫ﺎ‬‫ﻏﺎﻟﺒ‬ ‫ﻗﺮآن‬
»َ‫ﻐ‬‫اﻟ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‬ِ‫ﺐ‬‫ﯿ‬‫ﱠﻬﺎدة‬ّ‫ﺸ‬‫اﻟ‬ ‫و‬«‫دارد‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫ﻧﺎﻣﺸﻬﻮد‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬«).،‫ﻧﺼﺮ‬1375:48(.‫ﻧﻤﯽ‬ ‫را‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ‬
‫ﺗﺪاوم‬ ‫را‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﮐﻮﺷﺪﺗﺎ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻫﻨﺮي‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﺶ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دوﺳﺖ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺟﻤﺎل‬ ‫از‬ ‫ي‬ ‫ﺟﻠﻮه‬ ‫ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺑﯿﻨﺪ‬
‫ﺳﺎزد‬ ‫ﯾﺎر‬ ‫ﮔﺎه‬ ‫ﺟﻠﻮه‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎﺟﺪ‬ ‫ﻋﺒﺪ‬ ‫را‬ ‫ﻫﺴﺘﯽ‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺟﺎي‬ ‫ﺟﺎي‬ ‫و‬ ‫ﺑﺨﺸﺪ‬.‫وﻣﺎدي‬ ‫ﻋﯿﻨﯽ‬ ‫وزﯾﻨﺖ‬ ‫زﯾﻮر‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺪارد‬ ‫اﻫﻤﯿﺘﯽ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬.‫ﺷﺒﺴ‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫ﺷﯿﺦ‬‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫راز‬ ‫ﮔﻠﺸﻦ‬ ‫در‬ ‫ﺘﺮي‬:»‫در‬ ‫ﺟﺎﻧﻢ‬ ‫آﻧﮑﻪ‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬
‫ﺗﺠﻼﺳﺖ‬/‫اﺳﺖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﺣﻖ‬ ‫ﮐﺘﺎب‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬«.‫را‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫وﻫﻤﮥ‬ ‫داﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺘﺠﻠﯽ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫واﺳﻄﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺟﺎن‬ ‫ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫ﺷﯿﺦ‬
‫ﺳﺠﻮد‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ‬ ‫ﮔﺮداﮔﺮد‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺘﯽ‬ ‫ﻣﺜﻞ‬ ‫داﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﺣﺪﯾﺖ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫از‬ ‫اي‬ ‫وﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﺳﻤﺒﻞ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬
‫زﯾﺒﺎﯾ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺑﺮآن‬‫ﻧﻤﺎﯾﻢ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻀﻮع‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﯽ‬.
‫ﮔﻮﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻃﺎﻫﺮ‬ ‫ﺑﺎﺑﺎ‬:
‫ﺗﻮﺑﯿﻨﻢ‬ ‫درﯾﺎ‬ ‫ﺑﻨﮕﺮم‬ ‫درﯾﺎ‬ ‫ﺑﻪ‬‫ﺑﯿﻨﻢ‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫ﺻﺤﺮا‬ ‫ﺻﺤﺮاﺑﻨﮕﺮم‬ ‫ﺑﻪ‬
‫دﺷﺖ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻮه‬ ‫ﺑﻨﮕﺮم‬ ‫ﻫﺮﺟﺎ‬ ‫ﺑﻪ‬‫ﺑﯿﻨﻢ‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫رﻋﻨﺎ‬ ‫ﻗﺎﻣﺖ‬ ‫از‬ ‫ﻧﺸﺎن‬
‫ﻗﺮآن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫آن‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫و‬ ‫داده‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫ﮐﻨﺎر‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫و‬ ‫ﻗﺮآن‬ ‫ﺗﻼوت‬ ‫دﺳﺘﻮر‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫آﯾﻪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫در‬
‫ﻣﻰ‬ ‫ﻧﯿﺮوﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫دو‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫و‬‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‬.‫ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬‫ﻣﻰ‬ ‫ﺧﺒﺮ‬ ‫ﺳﻨﮕﯿﻦ‬ ‫ﺖ‬‫ﯿ‬‫ﻣﺴﺌﻮﻟ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫از‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‬ ‫ﺑﻪ‬‫دﻫﺪ‬،»‫ﺳﻨﻠﻘﻰ‬ ‫ّﺎ‬‫ﻧ‬‫ا‬
ً‫ﻼ‬‫ﺛﻘﯿ‬ ً‫ﻻ‬‫ﻗﻮ‬ ‫ﻋﻠﯿﮏ‬«)‫ﻞ،آﯾﻪ‬‫ﻣ‬‫ﻣﺰ‬ ‫ﺳﻮره‬5(.‫ﻣﻰ‬ ‫او‬ ‫ﺑﻪ‬‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‬:‫ﮐﻤﮏ‬ ‫ﻧﯿﺮوﺑﺨﺶ‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫دو‬ ‫از‬ ،‫ﺳﻨﮕﯿﻦ‬ ‫ﺖ‬‫ﯿ‬‫ﻣﺴﺌﻮﻟ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺮاى‬
‫ﺑﮕﯿﺮ‬:
‫ﻗﺮآن‬ ‫ﺗﻼوت‬ ‫ﯾﮑﻰ‬.»‫ﺗﺮﺗﯿﻼ‬ ‫اﻟﻘﺮآن‬ ‫ّﻞ‬‫ﺗ‬‫ر‬ ‫و‬«)‫ﻞ،آﯾﻪ‬‫ﻣ‬‫ﻣﺰ‬ ‫ﺳﻮره‬4(

11. ‫ﺟﺪول‬2:‫ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ؛‬ ‫وﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﺑﻨﺎي‬ ‫در‬ ‫ﻣﻮﺟﻮ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﺷﺒﺎﻫﺖ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ‬:‫ﻧﮕﺎر‬‫ﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﺐ‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫دﯾﮕﺮى‬ ‫و‬.»ّ‫ن‬‫ا‬ً‫ﻼ‬‫ﻗﯿ‬ ‫أﻗﻮم‬ ‫و‬ ً‫ﺎ‬‫ﻃ‬‫و‬ ‫ﺪ‬‫َﺷ‬‫ا‬ ‫ﻫﻰ‬ ‫اﻟﯿﻞ‬ ‫ﻧﺎﺷﺌﮥ‬«)‫ﻞ،آﯾﻪ‬‫ﻣ‬‫ﻣﺰ‬ ‫ﺳﻮره‬6(
»‫ﻰ‬‫ﻬ‬ْ‫ﻨ‬َ‫ﺗ‬ َ‫ة‬‫ﻼ‬‫ﺼ‬‫اﻟ‬ ‫ﱠ‬‫ن‬ِ‫إ‬ َ‫ة‬‫ﻼ‬‫ﺼ‬‫اﻟ‬ ِ‫ﻢ‬‫ﻗ‬َ‫أ‬‫و‬ ِ‫ب‬‫َﺎ‬‫ﺘ‬‫ﮑ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﻦ‬‫ﻣ‬ ‫ﮏ‬‫ﯿ‬َ‫ﻟ‬ِ‫إ‬ ‫ﻰ‬‫ﺣ‬‫و‬ُ‫أ‬ ‫ﺂ‬‫ﻣ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﺗ‬ُ‫ا‬َ‫ن‬‫ﻮ‬‫ﻌ‬َ‫ﻨ‬‫ﺼ‬َ‫ﺗ‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬ ‫ﻢ‬َ‫ﻠ‬‫ﻌ‬‫ﯾ‬ ‫ﻪ‬‫ﱠ‬‫ﻠ‬‫اﻟ‬‫و‬ ُ‫ﺮ‬‫ﺒ‬ْ‫ﮐ‬َ‫أ‬ ‫ﻪ‬‫ﱠ‬‫ﻠ‬‫اﻟ‬ ُ‫ﺮ‬ْ‫ﮐ‬‫ﺬ‬َ‫ﻟ‬‫و‬ ِ‫ﺮ‬َ‫ﮑ‬‫ﻨ‬‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬‫و‬ ‫ء‬‫َﺂ‬‫ﺸ‬‫ﺤ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻦ‬‫ﻋ‬«‫؛‬»‫آﻧﭽﻪ‬
‫از‬ ‫را‬‫ﮐﺘﺎب‬)‫ﻗﺮآن‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻰ‬(‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫و‬ ‫ﮐﻦ‬ ‫ﺗﻼوت‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫وﺣﻰ‬ ‫ﺗﻮ‬ ‫ﺑﻪ‬‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﮐﻪ‬ ،‫ﭘﺎدار‬)‫را‬ ‫اﻧﺴﺎن‬(‫ﻣﻰ‬ ‫ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻨﮑﺮ‬ ‫و‬ ‫ﻓﺤﺸﺎ‬ ‫از‬‫ّﻪ‬‫ﺘ‬‫اﻟﺒ‬ ‫و‬ ‫دارد‬
‫ﺑﺰرگ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﯾﺎد‬‫ﻣﻰ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫را‬ ‫آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺮ‬‫ﻣﻰ‬ ‫دﻫﯿﺪ‬‫داﻧﺪ‬.«)‫ﻋﻨﮑﺒﻮت،آﯾﻪ‬ ‫ﺳﻮره‬45.(‫اي‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫داﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬‫دارد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎز‬ ‫وﻓﺤﺸﺎ‬ ‫ﮔﻨﺎه‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ارﺗﮑﺎب‬ ‫از‬ ‫را‬.‫ﺑﻪ‬‫ﮐﻪ‬ ‫ﻃﻮري‬‫ﺻﺎدق‬ ‫اﻣﺎم‬‫ﻓﺮﻣﻮد‬ ‫اﻟﺴﻼم‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ‬:‫ﮐﺴﻰ‬ ‫ﻫﺮ‬
‫ﻧﻪ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻨﮑﺮ‬ ‫و‬ ‫ﻓﺤﺸﺎ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫ﻧﻤﺎزش‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﺪ‬ ،‫ﺑﺪاﻧﺪ‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎزش‬ ‫د‬‫ر‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻗﺒﻮﻟﻰ‬ ‫دارد‬ ‫دوﺳﺖ‬.‫ﺳﭙﺲ‬
‫اﻣﺎم‬‫ﻓﺮﻣﻮد‬ ‫اﻟﺴﻼم‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ‬:»‫ﻣﻨﻪ‬ ‫ﻗﺒﻠﺖ‬ ‫ﻣﻨﻌﺘﻪ‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺒﻘﺪر‬«‫ﺑﻪ‬‫اﻧﺪازه‬‫ﻣﻰ‬ ‫ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻨﮑﺮات‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ،‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اى‬‫ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪ‬ ،‫دارد‬
‫ﻣﻰ‬ ‫ﻗﺒﻮل‬ ‫اﻧﺪازه‬‫ﺷﻮد‬.
‫ﭼﻨﺪاﻧﯽ‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮ‬ ‫وﻟﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﻮﺛﺮ‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫دادن‬ ‫ﺟﻠﻮه‬ ‫زﯾﺒﺎ‬ ‫در‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫آراﯾﻪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬
‫ﻧﺪا‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰار‬ ‫وﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ‬ ‫ﺑﻌﺪ‬ ‫اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫در‬‫ر‬ ‫ﻓﺮد‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫وﺑﺎﻃﻨﯽ‬ ‫ﻗﻠﺒﯽ‬ ‫ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫رد‬‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫و‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫وادي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ا‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺜﻞ‬.
‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫و‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﮐﺎﻟﺒﺪي‬ ‫ﺷﺒﺎﻫﺖ‬:
‫آدم‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫آور‬ ‫ﭘﯿﺎم‬ ‫اوﻟﯿﻦ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫اﻟﻘﺎء‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺖ،ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﻃﺮاﺣﯽ‬ ‫ﺑﺨﺶ‬ ‫اﻟﻬﺎم‬ ‫ﻣﺼﺪاق‬)‫ع‬(
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻻﻧﺒﯿﺎء‬ ‫ﺷﯿﺦ‬ ‫و‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬)‫ع‬(‫ﺧﺎ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫و‬ ‫ﻧﻤﻮد‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي‬ ‫آﻧﺮا‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ‬ ‫ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺑﺮ‬‫ﺗﻢ‬)‫ص‬(‫از‬ ‫آﻧﺮا‬
‫ﻣﺘﻘﯿﺎن‬ ‫ﻣﻮﻻي‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫و‬ ‫ﻧﻤﻮد‬ ‫ﭘﺎﮐﺴﺎزي‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺪﻋﺖ‬ ‫و‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺖ‬ ‫وﺟﻮد‬)‫ع‬(‫ﺷﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮﻟﺪ‬ ‫آن‬ ‫در‬.‫اﺻﯿﻞ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ‬
‫و‬ ‫اﻟﻨﺒﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫و‬ ‫ﻗﺒﺎء‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ،ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫دوران‬...‫اﻧﺪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫اﻟﻬﺎم‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪ‬ ‫ﻣﺼﺪاق‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫اﺻﻮل‬ ‫و‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ‬ ‫از‬.)‫ﻧﻘﺮه‬
،‫ﮐﺎر‬1387:529.(‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ‬ ‫از‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ‬‫اوﻟﯿﻪ‬ ‫دوران‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﻮده‬ ‫اﻟﻨﺒﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫و‬ ‫ﻗﺒﺎء‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫و‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬ ‫اﻟﮕﻮي‬ ‫دوران‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫دارد‬ ‫ﺷﺒﺎﻫﺖ‬ ‫اﺳﻼم‬‫زﯾﺮ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﻧﺪ‬
‫ﺷﺒﺎﻫﺘ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫ﻬﺎ‬:
‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﺳﻮي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪﮐﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن،دراﯾﺠﺎد‬ ‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر‬ ‫و‬ ‫ﯾﮕﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺒﺪا‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬ ،‫ﺑﻨﺎﻫﺎ‬ ‫اﻧﻮاع‬ ‫ﺑﯿﻦ‬ ‫در‬
‫اﻧﺪ‬ ‫داده‬ ‫ﺧﺮج‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮاواﻧﯽ‬ ‫وﮐﻮﺷﺶ‬ ‫دارد،ﺳﻌﯽ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﻌﻄﻮف‬ ‫وﺣﺪاﻧﯿﺖ‬ ‫و‬)،‫ﮐﯿﺎﻧﯽ‬1386:197.(‫ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﺣﮑﻤﺖ‬ ‫وﺑﯽ‬

12. ‫ﺑﯿﺎورﯾﻢ‬ ‫را‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫درﺑﺎره‬ ‫را‬ ‫ﺷﯿﺮازي‬ ‫ﻗﺎآﻧﯽ‬ ‫ﺷﻌﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬‫ﮔﻮﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺑﺎﻧﯽ‬ ‫ﺳﺘﺎﯾﺶ‬ ‫درﺑﺎب‬ ‫ﮐﻪ‬:»‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ازﻧﻮ‬ ‫ﺷﺪ‬
‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ي‬ ‫ﻣﮑﻪ‬ ‫در‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫اي‬«.‫را‬ ‫آن‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻗﯿﺎس‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺸﺒﯿﻪ‬ ‫را‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﻗﺎآﻧﯽ‬ ‫ﺷﻌﺮ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﮐﻪ‬
‫داﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎي‬ ‫از‬ ‫وﺻﯿﺮورﺗﯽ‬ ‫وﻣﻌﻨﺎ‬ ‫داﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫در‬ ‫ﺟﺎري‬ ‫روح‬ ‫از‬ ‫آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ‬.
‫اي‬ ‫آﯾﻪ‬ ‫از‬ ‫،اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‬56‫اﻟﺬارﯾﺎت‬ ‫ﺳﻮره‬:»ِ‫ن‬‫و‬‫ﺪ‬‫ﺒ‬‫ﻌ‬‫ﯿ‬‫ﻟ‬ ‫ﱠﺎ‬‫ﻟ‬ِ‫إ‬ ‫ﺲ‬‫ِﻧ‬‫ﺈ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬‫و‬ ‫ﱠ‬‫ﻦ‬ِ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ﺖ‬ْ‫ﻘ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﺧ‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬‫و‬«‫؛‬»‫ﺑﺮاى‬ ‫ﻣﮕﺮ‬ ‫ﻧﯿﺎﻓﺮﯾﺪم‬ ‫را‬ ‫اﻧﺲ‬ ‫و‬ ّ‫ﻦ‬‫ﺟ‬ ‫و‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻣﺮا‬ ‫آﻧﮑﻪ‬«‫و‬ ‫ﮐﺎﻟﺒﺪي‬ ‫ﻦ‬‫ﯿ‬‫ﺗﻌ‬ ‫از‬ ‫ﻗﺒﻞ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اي‬ ‫ﭘﺪﯾﺪه‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫روﺷﻦ‬‫رو‬‫ﮐﻠ‬ ‫ش‬‫و‬ ‫ﯽ‬‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫در‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫وﻣﻌﻠﻮل‬ ‫ﻣﺪﻟﻮل‬ ‫و‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫ﺧﺎرج،زاﯾﯿﺪه‬‫ﻣﺎدي‬ ‫وﻣﮑﺎن‬ ‫زﻣﺎن‬ ‫از‬ ‫ﺧﺎرج‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﺳﻼم‬ ‫در‬ ‫وﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫وﺧﺎص‬.
‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬:
‫ﮐﺘﺎب‬ ‫در‬ ‫ﭘﻮپ‬ ‫آرﺗﻮر‬»‫اﯾﺮان‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬«‫ﻧﻮﯾﺴﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫درﺑﺎره‬:»...‫روز‬ ‫دﻋﻮت‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫اذان‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﻧﺒﻮد‬ ‫ﻻزم‬ ‫ﮐﺴﯽ‬
‫ﯾﮏ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻫﻤﮥ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎز‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن‬ ‫روي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﯿﺸﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫ﭼﻮن‬ ،‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺟﻤﻌﻪ‬‫و‬ ‫دارد‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫اﻧﺪازه‬
‫ﯾﮏ‬ ‫ﺟﺎه‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫اﻣﯿﺮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫دارد‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‬ ‫و‬ ‫روﺣﺎﻧﯽ‬ ‫ﭘﺬﯾﺮاﺋﯽ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫را‬ ‫ﺣﻖ‬ ‫ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺑﺪوش‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻏﺮﯾﺐ‬
‫ﺷﻬﺮ‬...‫اﻟﻬﯿﺎت‬ ‫و‬ ‫ﻓﻘﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬ ‫از‬ ‫درآن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﯿﺎدي‬ ‫آﻣﻮزﺷﯽ‬ ‫ﻣﻮﺳﺴﻪ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫داده‬ ‫آﻣﻮزش‬...‫داراي‬ ‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‬ ‫ﻧﻬﺎد‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬‫ﺑﻮد‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد‬ ‫وﻇﺎﯾﻒ‬ ‫و‬ ‫ﺑﻨﯿﺎدي‬ ‫اﺛﺮ‬.‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﺷﺎه‬,‫ﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﻋﻼم‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫ﻟﻐﻮ‬ ‫و‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺎت‬ ‫ﺑﺴﯿﺞ،وﺿﻊ‬ ‫و‬ ‫ﺟﻨﮓ‬ ‫اﻋﻼن‬.‫زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫آﻧﺠﺎ‬ ‫از‬
‫آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺮدم‬‫ﻣﯽ‬ ‫ﺷﮏ‬ ‫ﺑﯽ‬ ‫و‬ ‫درآﻣﯿﺨﺘﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮ‬ ‫وﺟﻮد‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫اﻏﻠﺐ‬ ،‫ﺑﻮده‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫آﻏﺎز‬ ‫واز‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻫﻤﺮاه‬ ‫روﺣﺎﻧﯽ‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬
‫ﺷﻮد‬ ‫ﺷﻤﺮده‬ ‫آن‬ ‫ﮐﺎﻧﻮن‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ‬.‫ﺑ‬ ‫ﺧﺎﮐﯽ‬ ‫ﺷﻬﺮ‬ ‫دل‬ ‫در‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺷﻬﺮ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﺷﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﺶ‬ ‫ﺑﺎﺿﻤﺎﺋﻢ‬ ‫را‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫ﻪ‬‫ﺷﻤﺎر‬
‫آورد‬«)،‫ﭘﻮپ‬1387:76.(‫دﻫﻨﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫وﺳﯿﺎﺳﺖ‬ ‫آﻣﻮزش‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﮑﺎﻧﯽ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫دادن‬ ‫ﻗﺮار‬‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﺑﻌﺪ‬ ‫ة‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻃﻮل‬ ‫در‬ ‫ﺟﻬﺎدﻫﺎ‬ ‫و‬ ‫ﺣﺮﮐﺘﻬﺎ‬ ‫اﺗﻤﺎم‬ ‫و‬ ‫آﻏﺎز‬ ‫ﻣﮑﺎن‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫وﻧﻘﺶ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻮده‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬ ‫ﭼﻪ‬.
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﺳﻤﺖ‬ ‫راﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫ﮔﯿﺮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﮔﻔﺖ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺴﺎ‬ ‫ﻣﺴﯽ‬ ‫در‬ ‫واﻓﺘﺎدن‬‫ﺳﺎﯾﻪ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻣﻮﻫﺒﺖ‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫رﻫﻨﻤﻮن‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫ن‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﭘﯿﺪا‬ ‫دﺳﺖ‬ ‫ﺑﺪان‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﺣﻖ‬ ‫ﺳﺎر‬.‫ﮔﻮﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺎره‬ ‫در‬ ‫ﺑﻬﺠﺖ‬ ‫اﷲ‬ ‫آﯾﺖ‬ ‫ﺣﻀﺮت‬:»‫ﻣﻨﺰﻟﮥ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎز‬
‫و‬ ،‫اﺳﺖ‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫ﺣﺮم‬ ‫در‬ ‫ﺷﺪن‬ ‫وداﺧﻞ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﻏﯿﺮ‬ ‫ﭼﯿﺰ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬ ‫ﺳﺮ‬ ‫اﻻﺣﺮام،ﭘﺸﺖ‬ ‫ﺗﮑﺒﯿﺮة‬ ‫و‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ‬‫ﻣﻨﺰﻟﮥ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻗﯿﺎم‬
‫ﺷﺪن‬ ‫ﻋﺪم‬ ‫و‬ ‫ﺷﺪن‬ ‫ﺧﺎك‬ ‫و‬ ‫ﺧﻀﻮع‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﺖ‬ ‫وﺳﺠﺪه‬ ،‫آﻗﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫در‬ ‫ﻋﺒﺪ‬ ‫ﺷﺪن‬ ‫ﺧﻢ‬ ‫رﮐﻮع‬ ‫دوﺳﺖ،و‬ ‫دو‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ‬
‫اوﺳﺖ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫در‬.‫ﻣﯽ‬ ‫ﻏﺎت‬ ‫ﺳﻮ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫را‬ ‫ﭼﯿﺰي‬ ‫ﮔﺮدد،اوﻟﯿﻦ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎز‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫ﻣﻘﺪس‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﺎه‬ ‫از‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫آﺧﺮ‬ ‫در‬ ‫ﻋﺒﺪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫وﻗﺘﯽ‬
‫اوﺳﺖ‬ ‫ﻧﺎﺣﯿﮥ‬ ‫از‬ ‫آورد،ﺳﻼم‬«)،‫اﮐﺒﺮي‬1391:32‫و‬33.(

13. ‫ﺗﻌﺎ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻟﯽ‬:
‫وﺻﻔﺎت‬ ‫اﺳﻤﺎء‬ ‫ﺗﺠﻠﯽ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﻪ‬ ،‫اﻧﺴﺎن‬‫در‬ ‫ﻓﻌﺎل‬ ‫ﺻﻔﺎت‬ ‫و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ارﺗﺒﺎط‬ ‫در‬ ‫ﻣﻄﯿﻊ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﻞ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪي،ﺻﻔﺎت‬
‫دﻫﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ارﺗﺒﺎط‬.‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺧﻠﯿﻔﮥ‬ ‫ﺣﺎل‬ ‫ﻫﻤﺎن‬ ‫ودر‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ي‬ ‫ﺑﻨﺪه‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻋﺒﺪ‬ ‫او‬
‫دارد‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ‬ ‫و‬ ‫ﻗﺪرت‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫در‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﻧﻘﺶ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬)‫و‬ ‫اردﻻن‬‫ﺑ‬،‫ﺨﺘﯿﺎر‬1390:39.(‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬‫ﮐﻪ‬
‫دارﯾﻢ‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ‬ ‫اي‬ ‫آﯾﻪ‬ ‫در‬»‫و‬ ‫ْﻬﺎ‬‫ﻨ‬‫ﻣ‬ َ‫ﻦ‬ْ‫ﻘ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺷ‬َ‫أ‬ ‫و‬ ‫َﻬﺎ‬‫ﻨ‬ْ‫ﻠ‬‫ﻤ‬‫ﺤ‬‫ﯾ‬ ْ‫ن‬َ‫أ‬ َ‫ﻦ‬‫ﯿ‬‫ﺑ‬َ‫ﺄ‬َ‫ﻓ‬ ِ‫ل‬‫ِﺒﺎ‬‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫و‬ ِ‫ض‬‫ر‬َ‫ﺄ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫و‬ ‫ت‬‫ﻤﺎوا‬‫ﺴ‬‫اﻟ‬ ‫َﻰ‬‫ﻠ‬‫ﻋ‬ َ‫ﮥ‬َ‫ﻧ‬‫َﻣﺎ‬‫ﺄ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫َﺎ‬‫ﻨ‬ْ‫ﺿ‬َ‫ﺮ‬‫ﻋ‬ ‫ﱠﺎ‬‫ﻧ‬ِ‫إ‬ً‫ﺎ‬‫ُﻮﻣ‬‫ﻠ‬َ‫ﻈ‬َ‫ﻧ‬‫ﮐﺎ‬ ‫ﻪ‬‫ﱠ‬‫ﻧ‬ِ‫إ‬ ُ‫ن‬‫ْﺴﺎ‬‫ﻧ‬ِ‫ﺈ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ﺎ‬‫ﻬ‬َ‫ﻠ‬‫ﻤ‬‫ﺣ‬
‫ًﺎ‬‫ﻟ‬‫ﻮ‬‫ﻬ‬‫ﺟ‬«‫؛‬»‫اﻣﺎﻧﺖ‬)‫ﻪ‬‫ﯿ‬‫اﻟﻬ‬ ‫وﻻﯾﺖ‬ ‫و‬ ‫ﺖ‬‫ﯿ‬‫ﻣﺴﺆﻟ‬ ، ‫ﺗﮑﻠﯿﻒ‬ ، ‫ﺪ‬‫ﻬ‬‫ﺗﻌ‬(‫را‬‫و‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‬ ‫اﺑﺎ‬ ‫آن‬ ‫ﺣﻤﻞ‬ ‫از‬ ‫آﻧﻪ‬ ‫داﺷﺘﯿﻢ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫ﮐﻮﻫﻬﺎ‬ ‫و‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫و‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮ‬
‫ﺑﻮد‬ ‫ﺟﺎﻫﻞ‬ ‫و‬ ‫ﻇﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫او‬ ‫ﮐﺸﯿﺪ‬ ‫دوش‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺎ‬‫ﻣ‬‫،ا‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﻫﺮاس‬ ‫آن‬ ‫از‬)‫ﮐﺮد‬ ‫ﺳﺘﻢ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫وﺑﻪ‬ ‫ﻧﺪاﻧﺴﺖ‬ ‫را‬ ‫ﻋﻈﯿﻢ‬ ‫ﻣﻘﺎم‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﻗﺪر‬(«
)‫اﺣﺰاب،آﯾﻪ‬ ‫ﺳﻮره‬72.(‫وارﺗﺒ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ‬ ‫ﻋﺒﺪ‬ ‫ﻣﻄﯿﻊ‬ ‫ﺻﻔﺖ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻠﯿﻔﻪ‬ ‫ﻓﻌﺎل‬ ‫وﻇﯿﻔﮥ‬‫وﺟﻮدآورد‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫آﻫﻨﮕﯿﻦ‬ ‫ﺎﻃﯽ‬
‫ﻧﮕﺬارد‬ ‫ﮐﻢ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﯽ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺮط‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺳﺎزد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻗﺎدر‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ‬ ‫راﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬.
‫ﻣﻘﺎﻟﮥ‬ ‫در‬ ‫ﺑﻮرﮐﻬﺎرت‬ ‫ﺗﯿﺘﻮس‬»‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻫﻨﺮ‬ ‫در‬ ‫ﺟﺎوﯾﺪان‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ارزش‬«‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‬:»‫ﻧﺎﻇﺮ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻣﻮﻣﻦ‬ ‫ﻓﺮد‬ ،‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫در‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﺻﺮف‬.‫ﭼﻨﺪدرا‬ ‫ﻫﺮ‬ ،‫اﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺧﺎﻧﮥ‬ ‫در‬ ‫او‬ ‫ﮔﻮﯾﯽ‬‫ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻮرد‬ ‫ﮐﻠﻤﻪ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﻋﺎدي‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﯾﻨﺠﺎ‬.‫ﻗﺘﯽ‬ ‫و‬
‫وﺣﯿﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻠﻤﺎت‬ ‫ﺗﻼوت‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺳﭙﺲ‬ ‫و‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‬ ‫رﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﻋﺎرﺿﯽ‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮات‬ ‫از‬ ‫وﺳﯿﻠﻪ‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ‬ ‫و‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫ﺗﻄﻬﯿﺮ‬ ‫وﺿﻮ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ‬ ‫رﻣﺰي‬ ‫ﺻﻮرت‬ ‫ﺑﻪ‬ ،‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺒﺎدرت‬ ‫ﻗﺮآن‬»‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬«‫اﺑﻮاﻟﺒﺸﺮ‬ ‫آدم‬)‫ع‬(‫ﻣﯽ‬ ‫دارد،ﺑﺎز‬ ‫ﻗﺮار‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﻣﺮﮐﺰ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬
‫ﮔﺮدد‬...‫اﻧﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺣﻖ‬ ‫ﺑﻪ‬‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻔﯽ‬ ‫را‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫و‬ ‫آﺳﻤﺎن‬ ‫ﻣﯿﺎن‬ ‫ﺗﻨﺸﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ،ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫ﮐﻪ‬)،‫رﺣﻤﺘﯽ‬1390:
214.(‫ﻣﯽ‬ ‫اﻋﺮاف‬ ‫ﺳﻮره‬ ‫آﯾﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اﺷﺎره‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫و‬ ‫ﭘﺮدازد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﭘﻮﺷﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﻟﺒﺎس‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫اداﻣﻪ‬ ‫در‬ ‫ﮐﻬﺎرت‬ ‫ﺑﻮر‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‬:»‫اﯾﻦ‬ ‫اﺳﺘﻮ‬ ‫ﮐﺮده‬ ‫اﯾﺠﺎد‬ ‫اﺳﻼم‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻨﺮاﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ‬ ‫از‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ‬ ‫ﻣﺤﻠﯽ‬ ‫ﻟﺒﺎس‬‫دﺳﺖ‬ ،‫ﭘﻮﺷﺶ‬ ‫ﻫﻨﺮ‬
‫ﻧﺪارد‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي‬ ‫از‬ ‫ﮐﻤﯽ‬.‫ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫اﻣﺮ‬ ‫ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫ﻗﺮآن‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬:»‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﮐﻞ‬ ‫ﻋﻨﺪ‬ ‫زﯾﻨﺘﮑﻢ‬ ‫ﺧﺬوا‬ ‫آدم‬ ‫ﺑﻨﯽ‬ ‫ﯾﺎ‬«‫؛‬
»‫ﺑﺮﮔﯿﺮﯾﺪ‬ ‫ﻫﺮﻧﻤﺎزي‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺟﺎﻣﮥ‬ ‫آدم‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫اي‬«)،‫اﻋﺮاف‬ ‫ﺳﻮره‬31.(‫و‬ ‫ﻣﺘﯿﻦ‬ ‫ﺣﺎل‬ ‫ﻋﯿﻦ‬ ‫در‬ ‫ﻟﺒﺎﺳﯽ‬ ‫ﭼﻨﯿﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫وزﯾﻦ‬...‫ﭘﻮﺷ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫را‬ ‫ﻣﺮد‬ ‫ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﻟﺒﺎس‬ ‫اﯾﻦ‬‫اورا‬ ‫ﺣﺮﮐﺎت‬ ‫و‬ ‫دﻫﺪ‬ ‫ارﺗﻘﺎءﻣﯽ‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫وﺟﺎﻧﺖ‬ ‫و‬ ‫ﺎﻧﺪ،ﺣﺎﻻت‬
‫ﺳﺎزد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫آﺳﺎن‬ ‫را‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫در‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺣﺎﻻت‬ ‫و‬ ‫ﺑﺨﺸﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫وزاﻧﺖ‬.«)،‫رﺣﻤﺘﯽ‬1390:218.(‫ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ‬ ‫ﻧﺴﺨﮥ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺧﺪا‬ ‫ﮐﻼم‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻣﻘﺪس‬ ‫وﮐﻼم‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫روﯾﺎروﯾﯽ‬ ‫ﻣﮑﺎن‬ ‫و‬ ‫ﺟﻬﺎن‬ ‫از‬ ‫اﺳﺖ‬.‫ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫و‬ ‫ﻫﺴﺖ‬ ‫ﺟﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ا‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر‬ ‫ﮐﻼم‬‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﯾﮏ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺶ‬ ‫آﻻﯾﺶ‬ ‫ﺑﯽ‬ ‫و‬ ‫ﺑﮑﺮ‬ ‫ﻣﻨﻈﺮ‬ ‫از‬ ‫زﻣﯿﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎم‬ ،‫ﺳﻼم‬.‫و‬ ‫ﻧﻘﺎﯾﺺ‬ ‫ﻣﯿﺎن‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ‬ ‫و‬ ‫وآراﻣﺶ‬ ‫اﺳﺖ،ﺗﺎزﮔﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫او‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺤﯿﻄﯽ‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ي‬ ‫آﻓﺮﯾﺪه‬ ‫آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻫﺎي‬ ‫ﻋﯿﺐ‬
‫آ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫آﯾﺎت‬ ‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻋﻤﯿﻖ‬ ‫و‬ ‫ﮐﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﻣﻬﯿﺎ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ﺑﮑﺮ‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖ‬‫ورد‬.‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺑﯿﺎﻧﺪازد‬ ‫آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر‬ ‫ﯾﺎد‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫را‬ ‫اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ،ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﭼﻮﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬)،‫وﺑﺨﺘﯿﺎر‬ ‫اردﻻن‬1390:16.(

14. ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‬‫ﮔﯿ‬‫ﺮي‬:
‫ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎي‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ‬ ‫و‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬ ،‫ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﯽ‬ ‫اداﻣﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫اﺑﻨﯿﻪ‬ ‫ﺑﯿﻦ‬ ‫در‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺣﯿﺎت‬‫اﺳﺖ‬ ‫وﻣﻠﺰم‬ ‫ﺿﺮوري‬ ‫ﺷﻨﺎس‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎر‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫آن‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﮐﻪ‬ ،‫دﻫﺪ‬.
‫ﮐﺎﻟﺒﺪ‬ ‫در‬ ‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ‬ ‫وﯾﺎ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﮐﺎت‬ ‫ﺑﺮوز‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ‬ ‫ﺗﺎﺛﯿﺮات‬ ‫و‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﮔﯿﺮي‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫در‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬.‫ﻣﺤﻤﺪي‬ ‫دﯾﻦ‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪي‬ ‫ﺗﻔﮑﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫دﻧﯿﺎ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﻫﻤﮥ‬ ‫اﻣﺎ‬)‫ص‬(‫رو‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫واز‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻨﺎ‬
‫ﯾ‬ ‫وﻫﻮﯾﺘﯽ‬ ‫اﺻﻮل‬‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫دارا‬ ‫را‬ ‫ﮕﺎﻧﻪ‬.‫و‬ ‫ﻣﻠﯽ‬ ‫وﺳﻨﻦ‬ ‫اﻗﻠﯿﻤﯽ،ﻓﻘﻬﯽ،آداب‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫در‬ ‫ﺗﻮان‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫را‬ ‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ‬...‫ﺟﺴﺘﺠﻮ‬
‫اﻧﺪ‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫ﺗﺤﻤﯿﻞ‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫ﺑﺪﻧﮥ‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮاه‬ ‫ﻧﺎ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﺧﻮاه‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫اﺧﺘﯿﺎري‬ ‫وﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﺟﺒﺮي‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﮐﺮد‬.
‫ا‬ ‫اﺳﻼم‬ ‫ﺻﺪر‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫از‬ ‫ﺑﺎرزي‬ ‫اي‬ ‫ﻧﻪ‬ ‫وﻧﻤﻮ‬ ‫ﻧﮕﺎﺷﺖ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫وﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‬ ‫ﮐﺎرﮐﺮدي‬ ‫ﻟﺤﺎظ‬ ‫از‬ ‫ﺧﺎن‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫ﮐﻪ‬ ‫ﺳﺖ‬
‫ﭘﺮ‬ ‫ﺧﻠﻮص‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎدﮔﯽ‬ ‫از‬ ‫ﻧﺸﺎن‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت‬ ‫ﻋﺪم‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫اﻟﻬﺎم‬ ‫ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫از‬ ‫ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ‬ ‫و‬ ‫ﮐﻠﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫در‬
‫دارد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺟﺪا‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻨﺎ‬ ‫در‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ‬.‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫اﯾﻦ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﻃﻮل‬ ‫در‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫و‬ ‫ﻋﺒﺎدت‬ ‫اﻋﻤﺎل‬‫ﻣﺒﺮﻫﻨﯽ‬ ‫دﻟﯿﻞ‬ ‫و‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫رﯾﺨﺘﻪ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫ﻧﺸﺪه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫آن‬ ‫ﺳﻘﻒ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫روﺷﻦ‬ ‫آﻧﭽﻪ‬ ‫اﻣﺎ‬ ،‫ﻧﺪارد‬ ‫وﺟﻮد‬ ‫آن‬ ‫ﺑﺮا‬‫ﻣ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫واز‬‫اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺎن‬ ‫آن‬ ‫ﻣﮑﻌﺒﯽ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬ ‫و‬ ‫ﺮﺑﻌﯽ‬‫اﯾﻦ‬‫ﻣﺴﺠﺪ‬‫در‬
‫وﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫داﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫اي‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬ ‫اﻟﮕﻮي‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫از‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﯽ‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺪه‬.‫ﭘﯿﺎ‬‫اﮐﺮم‬ ‫ﻣﺒﺮ‬)‫ص‬(‫ﮐﻨﺪ‬ ‫اﯾﺠﺎد‬ ‫اﻟﻬﯽ‬ ‫اﻣﺖ،ﭘﺎﯾﮕﺎﻫﯽ‬ ‫از‬ ‫اي‬ ‫ﺑﻨﺪه‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫دردل‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫آﻣﺪ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫دﯾﻦ‬ ‫آوردن‬ ‫ﺑﺎ‬.‫ﺑﻨﺎي‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﮔﺎه‬ ‫ﺳﺠﺪه‬ ‫وﻓﺮوع‬ ‫ﺧﻀﻮع‬ ‫ﺣﯿﻦ‬ ‫در‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫دل‬ ‫او‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻮد‬ ‫دﻟﻬﺎ‬ ‫ﺷﮑﺎر‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫اي‬ ‫ﺑﻬﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬.
‫ﻣﺤﯿﻄﯽ‬ ‫ﻣﺤﺘﺎج‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻧﯿﺎﯾﺶ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫دروﻧﯽ‬ ‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي‬ ‫از‬ ‫ﯾﮑﯽ‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮاي‬‫ﮐﻨﺞ‬ ‫در‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫دارد‬ ‫آرام‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﻫﻢ‬ ‫وآن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﯿﺮون‬ ‫ﻫﯿﺎﻫﻮي‬ ‫ﭘﺮ‬ ‫دﻧﯿﺎي‬ ‫از‬ ‫دور‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫آﯾﺪ‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫ﺧﻠﻮﺗﯽ‬.‫ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺤﻠﯽ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺑﻌﺪ‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎز‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮدي‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي‬ ‫اﻧﺠﺎم‬ ،‫دﯾﻨﯽ‬ ‫ﻓﺮاﺋﺾ‬ ‫،اﻧﺠﺎم‬ ‫ﮔﺮدﻫﻤﺎﺋﯽ‬
‫ﺳﺎزد‬ ‫ﻣﯽ‬ ‫آﺷﮑﺎر‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫را‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬.