ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ,ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ,ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ-ΕΙΔΗ ΤΟΥ,ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ,ΕΝΟΤΗΤΑ 4

1. ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ - ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ – ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (με παραδείγματα)
Η διάθεση είναι η έννοια του ρήματος,δηλαδή η ενέργεια ,το πάθημα ,η
κατάσταση του υποκειμένου του ρήματος.΄Ετσι,παρατηρούμε ότι τα
ρήματα,εκτός του ότι ανήκουν μορφολογικά σε δύο κατηγορίες (ενεργητική
- παθητική φωνή),διαφέρουν μεταξύ τους και σημασιολογικά,ως προς το τι
δηλώνει το υποκείμενό τους(δηλώνει αυτό που ενεργεί,αυτό που δέχεται
την ενέργεια….)
Τέσσερις είναι οι βασικές κατηγορίες των διαθέσεων:
1)Ενεργητική διάθεση:σε αυτήν το υποκείμενο είναι «ο δράστης».
2)Παθητική διάθεση:σ’ αυτήν τονίζεται η δράση.
3)Μέση διάθεση:το υποκείμενο είναι και δράστης και δέκτης της
ενέργειας.
4)Ουδέτερη διάθεση:δεν είναι ούτε δράστης ,ούτε δέκτης καμμιάς
ενέργειας το υποκείμενο.
παραδείγματα στις διαθέσεις:1)Ο καθένας είχε τις απαιτήσεις του.
2)Ο Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Αθηναίους.
3)Η αδελφή μου ντύνεται.
4)Παραμένει αποκλεισμένος από την εκπαίδευση.
Όταν διατυπώνουμε ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης(παράδειγμα
2) ,έχουμε παθητική σύνταξη.Στην παθητική σύνταξη ,το προθετικό
σύνολο (συνήθως από+αιτιατική πτώση)που δείχνει το πρόσωπο ή
πράγμα από το οποίο παθαίνει κάτι ή δέχεται μια ενέργεια το
υποκείμενο ,λέγεται ποιητικό αίτιο.π.χ.Η κοινωνία ωφελείται από την
εκπαίδευση των γυναικών.
Το ποιητικό αίτιο το συναντάμε και :α) με ρηματικά επίθετα σε –τός
π.χ.αγαπητός σε όλους. β)στις παθητικές μετοχές που λήγουν σε -μένος
π.χ. χώμα βρεγμένο με νερό. γ)σε μετοχές παρακειμένου συχνά είναι
ενωμένο ως πρώτο συνθετικό π.χ.ηλιοκαμένος(καμένος από τον ήλιο).
Αντικείμενο: ρήματα μεταβατικά και αμετάβατα:
Τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου δε
μεταβαίνει(πηγαίνει)σε κάτι άλλο λέγονται ενεργητικά αμετάβατα.π.χ.Ο
δάσκαλος είχε έρθει από την Αθήνα.
Τα ρήματα που δείχνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε
κάποιο πρόσωπο ή πράγμα λέγονται ενεργητικά μεταβατικά.π.χ.Είχε
φέρει τη Νέα Παιδαγωγική.
Πολλά ρήματα στη νέα ελληνική γλώσσα είναι σε άλλο γλωσσικό
περιβάλλον μεταβατικά και σε άλλο αμετάβατα.π.χ.Αρχίζουμε τις
πρόβες-Η γιορτή άρχισε στις δύο.

2. Το πρόσωπο ή το πράγμα που δέχεται την ενέργεια του υποκειμένου του
ρήματος και είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της έννοιάς του λέγεται
αντικείμενο.
Το αντικείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό,αντωνυμία,αλλά και
επίθετο,μετοχή ή και μια ολόκληρη πρόταση με άρθρο ή χωρίς άρθρο
μπροστά τους,όταν παίρνουν τη θέση ουσιαστικού. π.χ.΄Ηθελε να μιλήσει.
Μονόπτωτα λέγονται τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως
συμπλήρωμα μόνο μία πτώση.π.χ.Κάναμε μάθημα.Πώς να το εξηγήσω;
Δίπτωτα λέγονται τα ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμα δύο
πτώσεις, δηλαδή δύο αντικείμενα.Το αντικείμενο που συνδέεται στενότερα
με το ρήμα λέγεται άμεσο,ενώ το άλλο λέγεται έμμεσο.π.χ.Η Ελένη
μαγείρεψε του Κώστα μακαρόνια(άμεσο σε αιτιατική και έμμεσο σε
γενική).Στα δίπτωτα ρήματα το έμμεσο αντικείμενο μπορεί να
αντικατασταθεί από εμπρόθετο (από,με,σε,για+αιτιατική). π.χ.Η Ελένη
μαγείρεψε στον Κώστα μακαρόνια.
Στα δίπτωτα ρήματα που συντάσσονται με δύο αιτιατικές ,η αιτιατική
προσώπου ή του προσωποποιημένου πράγματος ή του έμψυχου είναι
το άμεσο αντικείμενο.Αν και οι δύο αιτιατικές δηλώνουν πράγμα ,έμμεσο
αντικείμενο είναι αυτό που μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο.π.χ.
Φόρτωσαν το αυτοκίνητο πράγματα(=με πράγματα,έμμεσο
αντικείμενο).
΄Ενας εμπρόθετος προσδιορισμός που σχηματίζεται με τις προθέσεις
από,με ,σε +αιτιατική μπορεί να λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος και
λέγεται εμπρόθετο αντικείμενο.π.χ. Γέμισε το σπίτι με στολίδια.
Το σύστοιχο αντικείμενο:είναι το αντικείμενο που έχει παρόμοια ή την
ίδια σημασία με το ρήμα ή συχνά ετυμολογική συγγένεια. π.χ.Λέει πολλά
λόγια και με κουράζει. Σχεδιάζει πολλά (σχέδια).Ονειρεύεται διάφορα
(όνειρα). Κάνει πράγματα περίεργα. Συχνά το σύστοιχο αντικείμενο
παραλείπεται και στη θέση του μένει ο επιθετικός του προσδιορισμός ή μια
αόριστη αντωνυμία ή ένα επίρρημα.
ΑΣΚΗΣΗ
Μετατρέψτε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική στις ακόλουθες
προτάσεις:
1)Οι ΄Ελληνες φυλάκισαν τον αγωνιστή.
2)Η σκόνη λέρωσε το παντελόνι του.
Ποια είναι τα αντικείμενα στις παραπάνω προτάσεις; Ποια η συντακτική τους
θέση μετά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική;
ΕΥΗ ΚΑΡΟΥΝΙΑ http://filologikaek.blogspot.gr – ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2018