Pagsusuri sa mga Obra ng mga Bisaya tulad ng Tula, Maikling Kwento, at Dula

1. MGA NILALAMAN
Pahina
Paunang Salita ii
Paghahandog iii
Panimula iv
Unang Bahagi: Isang pag-analisa sa mga piling tula nina; John K.
Zabala at Gilbert Intervalo Jr
Rasyonale 2
Pagsusuri sa mga piling tula nina; John K. Zabala at Gilbert Intervalo Jr
Paghubas 4
Ang akong nasod na natawhan 6
Lalaki karon ug Sauna 9
Pamatasan 12
ANG PILIPINAS UG AKO 14
Sukod sa imong Pagbalik 17
Teknolohiya 20
In love kos akong Amigo 22
Angay ba o dili angay ibutang ang k+12 sa Pilipinas? 25
Bahandi sa Nasod 27
Konklusyon 30
Mga Sanggunian 32
Ikalawang Bahagi: Mga Piling Kwentong Sebuwano ni Marcel M.
Navarra: First Modernist, Realist in Cebuano Fiction
Rasyonale 34
Talambuhay ni Marcel M. Navarra 35
Apasumpay 38
Ug Gianod Ako 41
Si Manang Merin ug ang Kasing 45
Tema ng mga kwentong Sebuwano ni Marcel M. Navarra 49
Si Marcel at ang kanyang mga Piling Kwentong Sebuwano 52
Konklusyon 54
Mga Sanggunian 55
Ikatlong Bahagi: Ang Dula ni Karlo Antonio Galay-David na
pinamagatang ‘’Sa Pagitan Nila May Masisira’’
Rasyonale 57
Talambuhay ni Karlo Galay-David 58
Sa Pagitan nila may Masisira 59
Tema sa Dula 75
Si Karlo Antonio Galay-David at ang kanyang Dula 77
Konklusyon 79
Mga Sanggunian 80
Apendiks 81
Bibliography 82
Kurikulum Vitae 83

2. Paunang Salita
Ang aklat na ito ay nabuo dahil sa pagtitipon ng mga
proyektong pagsusuri bilang tugon sa mga kinakailangan sa kursong
PF-4005:. Pinalulutang sa aklat na ito ang aming kakayahan sa
pagsusuri para makabuo ng isang sariling teorya sa pagsusuri.
Ang unang bahagi ay nakapukos sa paghabi at paraan o
estilo ng pagbuo o paggawa ng tula at ang tema na lumulutang na
sumasalamin sa mga may-akda o may-katha.
Ang ikalawang bahagi ay nakatuon sa mga kwentong
Sebuwano sinuri ang kakaibang husay o paraan ng paggawa sa
kwento at tema na mapapansin sa lipunan.
Ang ikatlong bahagi ay isang dula na gumigising sa mga
kabataan sinuri ang ang dula batay sa may-akda kung anong tema ang
gustong ipapalabas sa dula.
Ginawa namin ito dahil gusto naming magpakalubhasa sa
Panitikang Filipino.
ii
Paghahandog
SA DAKILANG LUMIKHA NG AKING KAKAYAHAN SA
PAGGAWA NITO, INIHAHANDOG KO SA AKING MGA MAGULANG,
SA AKING MGA KAMAG-ANAK, SA AKING MGA KASAMA SA
KURSONG PF-4005: SA AKING MGA KAIBIGAN, AT HIGIT SA
LAHAT SA AMING MGA PROFESOR NA TUMULONG ANG
KABUUAN NG PROYEKTONG ITO AY HANDOG KO SA INYO.
iii

3. Panimula
Bago mo pag-aralan at suriin ang mga obra ng iba pag-aralan
muna at suriin ang ating sariling obra. Ang katagang ito ang
nagsisilbing gabay ko sa pagsusuri sa mga obra ng mga Bisaya. Dahil
kadalasan ang ipinapasuri ng guro sa klase ay ang obra na nakasulat
sa tagalog kaya paano natin ito mapahalagahan kung hindi natin ito
papansin. Siguro mas maganda kung magsisimula muna tayo sa ating
unang wikang kinagisnan.
Katulad sa ating binagong kurikulom na k+12 na unang itinuro
ang wikang unang kinagisnan ng isang bata. Ayon nga sa isang
pananalisik natuklasan na kaunti lamang ang sumuri kaya parang hindi
na naramdaman ang pagpapabagong nagaganap sa ating panitikan.
Kaya ito ang gumising sa akin na suriin ang mga obra ng
mga bisaya para muling manumbalik ang kalakasan ng ating panitikan.
At sa tulong na rin ng aking professor kaya ito naisagawa.
iv
Isang pag-analisa sa mga piling tula nina;
John K. Zabala at Gilbert Intervalo Jr.

4. 1
I. Rasyonale
Sa patuloy na pagbabago ng panahon, hindi maikakaila ang
kahalagahan ng pagtuklas ng tao sa mga bagay-bagay na napapansin
at nakikita sa kanyang kapaligiran. Sumasabay ang kanyang talino at
kakayahan sa pagbuo ng mga kumplekadong bagay. Isa na dito ang
pagpapahayag ng kanyang kaisipan at damdamin sa hindi
pangkaraniwang paraan. Ipinapahayag ang kanyang saloobin sa
makulay at mabisang paraan.
Isa sa mga paraan para ipaabot at ipaalam ang kanilang mga
hinanaing sa kapaligirang ginagalawan ay ang pagsulat o pagbuo ng
isang tula. Dito tahasang binibigyang daan ang mga mambabasa para
sa masining at simbolismong pag-unawa. Kaya isa sa mga piling tula
ni John K. Zabala at ni Gilbert Intervalo Jr. sa blog ng Kabisdak.
Mapapansin sa kanilang mga akda ang pagbabago at mga
pangyayaring nagaganap sa kapaligiran.
Ang papel na ito na ay saklaw ng pagsusuri para mabigyang
pansin at pagpapahalaga ang mga manunulat ng tulang bisaya na mas
2
lalong pagbutihin at ipalaganap ang ganitong kasanayan ng isang tao.
Dahil kung papansinin sa blog ng Kabisdak makikita na hindi
magpapahuli at mapapansin ang kakaibang husay ng mga manunulat
ng tulang bisaya.
Layunin ng pag-aaral na ito na maipabatid sa nakakarami ang
mga pagbabago, pag-unlad at ang mga nagaganap sa paligid. Na
mababasa mismo sa kanilang gawang akda. Ang kanilang mga akda
ay sumasalamin sa kanilang pagkatao. Dahil kung ano ang kanilang
nakikita sa paligid ay binibigyan nila ng kulay para sa mga mambabasa
para maakit at mahabag ang damdamin ng mga ito.

5. 3
II. Pagsusuri sa mga piling tula nina; John K. Zabala
at Gilbert Intervalo Jr.
Paghubas
Ang paghubas
Moabot sa kinauyokan
Sa ting-init.
Sayon ra’ng himatikdan--
Ang linaw, ang sapa, ug ang tubig
Sa tabay mogamay-- ang pag-abot
Sa tinghuwaw.
Unsa pa man unya ang ato’ng mahimo
Kon ang yuta maughan na ug magliki-liki
Ang atong mga ngabil sa kauhaw?
Nan, yamyamon ta
Ang usa ka pangilaba,
'Yawat na lang kita hikaloy-an,
Sa mga langit hatagan bisa’g
hamubo man lang nga ulan.
4
Apan, kon ugaling bungol ang kahitas-an
Ug sa panganod kita yam-iran,
Hala, gamiton ta’ng nahibilin ta’ng kusog
Naugon ta ang tabay ug kawton ta’g
Lawom-lawom, pamasin aduna pa’y nahibilin
Ilalom ‘ning gabagtok nga salog nga lapok.
Unsa-on nalang og mahutdan ta’g kusog
Pagkaw’t ni’ng dalo nga lungag sa yuta?
Usahay naa ra ba’y mga tabay
Nga ma-ughan ug dili na
Mauli-an.
Ang tula ay tumatalakay sa isang balon na nauubusan ng
laman. Dahil hindi sa lahat ng oras ay mayroong tubig ang isang balon
dahil nagkakaroon tayo ng tag-init. Kaya napagtanto ng may-akda na
kung gagamitin sipag at tiyaga para laliman ang balon baka mayroon
pang natitirang tubig. At mayroon din na wala na tagala natitirang

6. tubig. Ito ay hamon ng may-akda na hindi sa lahat ng pagkakataon na
aasa tayo sa isang paraan lang dapat madiskarte tayo sa buhay. At
minsan nagdadasal tayo para magkakaroon ng kaunting ulan para lang
maibsan ang uhaw at init na nararamdaman. Isa sa mga binigyan ng
pansin ng may-akda ang pagbabago ng klima ng ating panahon dahil
dapat handa tayo sa kahit anong uri ng kalamidad.
5
“Ang akong nasod na natawhan”
Sa karong panahuna lisud mangitag
Tarong na panginabuhi pang maanyag
Nganung gubaon ang lugar na kapatag
Angay ba buhaton sa lugar Maanyag
Mining ang usa ka issue sa lugar na
Akong natawhan ug ilado jud kana
Daghan ang naapektohan katawhanan
Ug usa ko ato sa naapektohan
Lahi-lahi ng sakuna ni agi sa
Lugar na akong natawhan ug dili na
Unta ni mausab ug masinati sa
Katawhan kung gi alaga ang kalikasan
Gobyerno naga pamalakad sa nasod
Pero dili tarung ilang pamalakad
kung kadugo ikaw dapat ang mosunod
Sa ilahang pwesto angay ba kana.
6
Dapat siguro mamili tag kinsa ang
Angay para sa atong gobyerno karun
Dili dapat mag padala sa timtasyun
Kay kita lang ang ilang ginaatik ron
Dapat mahimung responsabli na tao
Kay sa karun dili jud makita na
Nag asinso ang atung lugar para sa
Ako lang dapat na mo aksyon nata
Rebelde o Opisyales sa pulisya
Kang kinsa man jud responsibilidad nga
Sa katawhan nga naay lalis bahin sa
Lahing lahing gubot nasinati sa tao.

7. 7
Ang tulang “Ang akong nasod na natawhan” ay may
apatang taludtod at may sukat na lalabindalawahing pantig, at
pagtutugmang assonance dahil kadalasan ito ay nagtatapos sa patinig.
Ang tula ay tumatalakay sa bansang tinubuan ng isang manunulat.
Dito makikita ang pagtalakay kung ano ang mga pangyayari sa
mundong ito. Kaya niya naisulat ang tulang ito dahil gusto niyang
ilabas ang kanyang hinanaing at ano ang kanyang gustong ipalabas
ukol sa kanyang napapansin. Dahil gusto niyang ibahagi para
mapansin at malaman ng iba kung ano ang mga pangyayaring
nagaganap sa ating bansa. At para maisip ng iba ang pamamahala ng
Gobyerno sa ating bansa ang maling pamamalakad ng mga kawani ng
Gobyerno na kung sino lamang ang malapit sa hapag siyang lamang
ang makakakain. Kaya naisulat niya ito dahil gusto niyang imulat sa
katotohanan ang tao kung ito ba ang mundong gusto o nanaisin
tungkol sa mga nagaganap lupang tinubuan.
8
Lalaki Karon ug sauna
Sa unang panahon laki tan awonon
Pero naunsa naman ang laki karon
Gamay nalang tawon ang ma ihap karon
Ang uban mailad ka macho tan awon
Pero ang uyab puros laki intawon
Kung maka-agbay murag di paulion
Naay uban, pa laki laki lang japon
Pero pagbantay kay ikaw higugmaon
Dunay uban laki sa unang panahaon

8. Pero karon babae kayo tan awon
Naay uban dili pa mutug-an karon
Pero hulata lang mag make-up na puhon
Ang mga lalaki daw sa unang panahon
Kusgan, isug ug gwapo, baliktad karon
Way kusog, talawan ug gwapa na karon
Pero dl na sila basta basta karon
9
Kay Tungod nagadaghan na sila karon
Pag tan aw og TV sikat sila karon
Pero dawat na nato na sila karon
Mao dili nato na sila biyaon
Sila usab tao sa kalibutan
Way gibuhat na dautan sa katawhan
Dili na sila ang salot sa katawhan
Kay di sila pabigat sa kalibutan.
10
Ang tulang ‘’Lalaki Karon ug Sauna’’ ay may apatang
taludtod at may sukat na lalabindalawahing pantig at pagtutugmang
consonance dahil ito’y nagtatapos sa letreng ‘’n’’. Ang tula ay
tumatalakay sa mga kalalakihan noon at ngayon kasi noon ang mga
kalalakihan ay matipuno, malakas, matapang, at higit sa gwapo. Pero
ngayon kabaliktaran ang mga kalalahihan ngayon kaysa noon. Ito
yo’ng nakikita nang manunulat kaya naisulat niya ang kanyang tula
dahil sa kanyang napansin sa mga kalalahihan ngayon. Pero hindi
naman ito maiiwasan ngayon siguro sumabay lang sila sa daloy ng
agos ng pagbabago sa mundo. Ibig sabihin kung nagbabago ang
mundo pati narin ang tao kaya hindi natin ito ipagkakaila na dala rin ito

9. sa pagbabago sa ating lipunan dahil walang nanatili sa mundo lahat ay
nagbabago. Pero ang pagbabago ng mga kalalakihan ay walang
naman sigurong problema dahil pinili nila kung sino at ano sila basta
ang importante masaya ang lahat at hindi sila pabigat.
11
Pamatasan
Ang pamatasan sa akong pagkinabuhi
Pamatasan akoang pinaka-importante
Sa dugay sa akong pagkinabuhi dire
Dungag nakong nahunahunaan, makusganon
Mas labaw pa kaysa kamatuoran
Kaysa pag-iskwela, kaysa kagahapon
Kaysa kabtangan, kaysa nangapanghitabo
Kaysa kapakyasan, kadaugan.
Kaysa unsa ubang tawo mahunahunaan
Mas importante kaysa presensya, sa masulti
O mabuhat, kasinatian o kahibalo
Sa kompanya, sa simbahan o sa panimalay.
Mahitungod sa pamatasan adlaw-adlaw
Dili nato mausab ang kamatuoran
Tawo sa lain laing pamaagi mabuhat
Kadaugan
Pamaagi ato mabuhat modula lang
Kwirdas naa sa ato, mao na pamatasan
Ug naa sa imo ang angay nga buhaton kay
Kita ang kasaligan sa atong pamatasan
12
Pamatasan kinahanglan atong ampingan
Sa atong pagkinabuhi naa tay pagpugong
Kasingkasing mapaubsanon, malipayon
Atong Ginoo kahitas-an mapahimut-an
Ang tulang ‘’Pamatasan’’ ay may apatang taludtod at may
sukat na lalabing-apating pantig at pagtutugmang Consonance dahil
ito’y nagtatapos sa mga katinig na letra. At ang pangalawang talata ay
pagtutugmang Assonance. Ang tula ay tumatalakay kung ano ang
ugali ng isang tao. Lahat ng tao ay may kanya-kanyang ugali. At ito’y
nangingibabaw sa lahat kahit gaaano ka pa katalino pero pag-ugali
ang pinag-usapan ito ay lalabas sa kung ano ang tao. Kaya minsan

10. hindi natin mauunawaan ang isang tao dahil sa kanyang ugali. Dito
makikita kung sino tagala ang taong kasama mo dahil sa ugali. Katulad
sa isang kaibigan kaya maituturing tunay na kaibigan ang isang tao
dahil sa kanyang ugali na iyong nagustuhan at nakasanayan. Kay
mahalaga ang sa isang tao ang ugali dahil ito’y humuhubog sa tunay
na pagkatao ng isang tao. Kahit sabihin natin na mayroon tayong
kanya-kanyang ugali ang mahalaga alam mo at ano ka.
13
ANG PILIPINAS UG AKO
Pilipinas, lugar na ako nagdako.
Abunda kaayo sa maayong tao.
Kugihan, buotan, pinoy! kami jud to.
Maong ang mga dayo ganahan namo.
Mga bisita, among pag-atimanon.
Ilang gustohon among pagatumanon.
Di sila magmahay sa among pagkaon.
Mga isda presko, lami jud tulahon.
Among mga prutas asta jud lamia.
Tanan pwede mukaon tiguwang bata.
Kung ikaw mukaon pirti ka sariwa.
Cge na! palit na! basin mahutdan ka!
Dagat, bukid, suba, sapa ug uban pa.
Ginabalik-balikan gayud sa masa.
Tanan imoha na gayud na Makita.
Diri amoang pinakagwapong nasod.
14
Ang pinoy specialty namo ang adobo.
Ikaw makatilaw mura kag mulobo.
Mao kami mga gwapa ug gwapo.
Tungod sa kalami sa among adobo.
Pinas, mao na ang "Pearl of The Orient Seas"
Mga tao, ngisi japon bisag krisis.
Unya unsa paman inyong gihulat miss?
Dali namo! ayaw nalang gud ug tabis.

11. 15
Ang tulang ‘’ ANG PILIPINAS UG AKO ’’ ay may apatang
taludtod at may sukat na lalabing-apating pantig at pagtutugmang
Consonance dahil ito’y nagtatapos sa mga katinig na letra. At ang
pangalawang talata ay pagtutugmang Assonance dahil ito’y
nagtatapos sa letrang patinig. Ang tula ay tumatalakay kung ano ang
mga tao sa Pilipinas. Likas sa atin ang pagkapinoy na ugali kasi tayo
ay Pilipino at ito’y lalabas talaga kung sino talaga tayo. At an gating
mga masasarap napagkain mapa-ulam man o pang-himagas man.
Kaya hindi natin ipagkakaila na lapitin tayo ng mga dayuhan o turista
hindi lamang sa ating mga yamang tubig na napakaganda kundi sa
ating mga Pilipino na magaling magdala sa mga bisita. Kaya kung
mapapansin natin hindi tayo nauubusan ng turista sa ating bansa.
Kahit saan ka lilingon mayroon kang makikitang turista ating bansa.
Dahil ang mga pinoy ay maalaga at mabait kaya ito’y hanap-hanapin
ito ng mga turista at balikan. At silang mga turista ay may malaking
naiambag sa ating ekonomiya kaya nagpapasalamat din tayo sa
kanila.
16
Sukod sa imong pagbalik
Giunlod ko ang hubo kong paghanduraw
Sa tubig nga iya sa takna
Aron ngadto sa daplin sa baybayon
Diin nahinanok ang tanang gapnod
Sa atong kagahapon
Mahungitan ako sa tukmang pagtuo
Nga sa unahang bahin niinang tampi
Mahikaplagan ko pagbalik
Ang naanod tang kagahapon.

12. Pasagdi nga suginlan ta sa kilat
Nga moangkon sa dag-om
Ug mogiya sa kagabhion kay nasayod kita
Nga ang gisab-it natong pangandoy
Ug damgo atoa gihapon nagbitay
Sa punoan sa imong anino.
Apan dili sab tika mabasol
Kon mahisalaag ka sa imong paglakaw
Kay ako nasayod nga sa imong pagpanamilit
17
Wala mo mahaloki ang rosas
Nga gibilin ko sa imong kiliran
Samtang natulog ka pa
Ug wala mo masab-it sa imong kamot
Ang mapa sa imong pagpauli.
Hinuktokan ko ikaw niining tamboanan
Diin ulahi kong nakita ang imong bayhon
Nga nag-iniktin paglakaw
Uban sa ulag sa kaadlawon.
18
Ang tula ay tumatalakay sa isang tao na muling nagkita at
nagsama. At sa kanilang pagsasama ay mayroong nabuong pangarap
sa kanilang pagsasama. Pero kinalaunan ay nagbago ito sa walang
dahilan hindi na ito bumalik at lumihis ito ng landas. Ginawa niya ang
lahat para ito ay manatili pero ito ay hindi nagpapigil. Lubos na
nagdadalamhati ang may-akda. Pero kinalaunan ay natanggap niya na
hindi tagala para sa kanya ang babae iyon. Mayroon tao na kahit

13. anong pagmamahal at pag-aalaga ay iiwan ka pa rin. Kaya ito naisulat
ng may-akda para mamulat tayo sa katotohanan na hindi palagi ang
puso ang sinusunod minsan pairalin din ang utak.
19
TEKNOLOHIYA
Usa ka dakong tabang sa atong dakbayan
Gibag o ang atong pang kinabuhian
Gipadali ang butang sa kauswagan
Kaus-wagan og kalambuan
Dakong tabang sa atong kabatan-unan
Sa ilang buluhaton sa iskwelahan
Tabang aron sa ilang kalambuan
Alang kini sa ilang mga kinahanglan
Teknolohiyang gipangusab ang tanan
Sa usa lang katuplok human ang tanan
Bug at nga buluhaton gipagaan
Tungod kini sa teknolohiya tanan
Og sa atong pagdawat sa kausaban
Magpabilin unta ang kinaiyahan
Kinaiyahan na atong gipasagdan
Na katungod man unta nato ampingan
20
Ang tulang ‘’TEKNOLOHIYA’’ ay may apatang taludtod at may
sukat na lalabindalawahing pantig at pagtutugmang consonance dahil
ito’y nagtatapos sa letreng ‘’n’’. Ang tula ay tumatalakay kung ano ang
naiambag ng teknolohiya sa ating lipunan. Alam natin lahat kung ano
ang tulong ng teknolohiya sa ating lahat. Hindi lamang pinagaan at
pinabilis kundi ito ay pinagbabatayan din sa pagbabagong nagaganap
sa ating bansa. Sa madaling salita isa sa mga pagbabatayan sa pag-
angat ng ating bansa ay ang teknolohiya. Alam natin kung ano ang

14. tulong nagagawa ng teknolohiya sa atin kaya nga minsan ang mga tao
ay umasa nalang sa kung ano ang kayang gawin ng teknolohiya.
Katulad ng mga mag-aaral isang pendot lang ayan lalabas na ang
lahat at copy lang paste nalang ayon tapos na. Kaya minsan naging
tama dang isang tao dahil na rin sa teknolohiya. Huwag nating
abusihin kung ano ang meron sa teknolohiya mas maganda pa rin na
nasa tao ang gawa.
21
“ IN LOVE KOS AKONG AMIGO “
Malipayon ko kung makit an tika
Mura kog gikuryentehan kung mukatawa naka
Perti nakong lipaya tong na amigo ta ka
Mura kog mabuang kung mahunahunaan ka
Sukad tong nagkaamigo ta
Di na nako mapugngan nga mukatawa
Tungod sa imong mga jokes nga bisag corny
Wakoy paki basta para sa ko ang imong jokes ang pinaka funny
Sa adlaw-adlaw na kitang duha mag-uban
Feeling nako ako ang pinakaswerteng babaye sa kalibutan
Sa kadaghang babae nga sa imo gahulat
Sa ilang tanan ako ang pinaka jackpot
Pero wa nako kasabot sa kong gibati
Kung kini normal pa ba o dili
Kay kita ra ba mag – amigo
Basin saka dugayan di na diay ni mao
22
Hangtud usa ka adlaw kalit lang ka nilakaw
Wa man lang ka sako nagpahibaw
Didto ko nakamatngon sa kamatuoran
Nga di nako makaya nga mawalaka sa kong kiliran
Nagbasol gyud ko nga wa nako
Ni gisulti sa imo
Nganong wa man sab ko nimo gihulat?
Karun nuon nawa na koy mabuhat

15. Nganung karon paman sab nako ni nahibaw – an
Na sa imo inlove diay ko ug mao nay kamatuoran
Ok ra kaha sa imo kung ako ning itug – an ?
Ta na imong dawaton kung unsa may naa sa akong dughan
Permi ko gaampo taga gabie
Nga ikaw mubalik na nganhi
Kay aron ako na masulti
Ang dugay na nakong gibati
Nasayod ko lisod toohan
Pero unsaon taman sa imo man ko natablan
23
Kani di na malimod nako
Nga ako inlove na sa kong amigo
Ang tula ay tumatalakay tungkol sa dalawang magkaibigan na
nagkagusto ang isang babae sa kanyang kaibigang lalaki. Hindi tagala
maiiwasan ang ganitong pangyayari sa buhay ng isang magkaibigan
dahil ang pag-ibig ay kusang papasaok kahit kanino magkaibigan man
o magkapitbahay man. At kapag pag-ibig na ang pagusapan hindi
talaga masasabi na palaging masaya mayroon ding pasakit kasi
kasama na ito sa sangkap sa isang pag-ibig. Kaya nang umalis ang
kanyang kaibigang lalaki na nagustuhan niya parang nagsisisi siya
dahil hindi niya ito naipadama ang kanyang nararamdaman. Kaya kung
babalik ito sasabihin niya ang kanyang nararamdaman sa kanya. Kaya
naghihintay siya na bumalik ito para sabihin kung ano talaga siya sa
kanya. Minsan mayroon ganitong pangyayari sa buhay na andyan na
pero pinakawalan mo pa. Kaya mayroon kasabihan na ‘’Pagkain na
sana naging bato pa’’. Kaya leksyon na ito para sa atin. Dahil ang
minsan lang ito papasok sa buhay natin kaya, kung papasok man ito
pahalagahan natin ito.
24
Angay ba O Dili Angay Ibutang ang K+12 Policy sa
Pilipinas?
Klaripikasyon una pa mag away ang tanan
Manghinaut ko nga kamo naay matunan
Pag bag-o alang sa atong nasud nagkinahanglan
niini nga makabenepisyo sa sunod nga kaliwatan

16. Ang akong inahan, amahan, mag-uuma
Igong kita tama na sila
Dugangan ang ilang mga pag-antos pa
labaw nga mahal nga bahin sa pamilya
Oras ikaw kawatan
Ang edukasyon usa ka puhunan.
mga ginikanan usab makikinabangan
Kadaghanon sa nahibalan
25
Mga higala, K +12 jud ba ang solusyon
sa problema sa edukasyon?
Mga higala, ato ng sirad-an ang isyu makahuluganon,
Ang debateng gikinahanglan.
Ang tulang ‘’ Angay ba O Dili Angay Ibutang ang K+12 Policy sa
Pilipinas?’’ ay may apatang taludtod at may sukat na lalabindalawahing
pantig at pagtutugmang Consonance dahil ito’y nagtatapos sa letreng
‘’n’’. At ang pangalawang talata ay pagtutugmang Assonance. Ang
tula ay tumatalakay kung ano ba tagala ang K+12 dapat pa o hindi. At
kaya niya ito naisulat dahil gusto niyang ilabas kung ano tagala o ang
pagkakaroon ng K+12 sa ating bansa. Dahil sa ating bagong kurikulom
nagkakaroon ng kalituhan ang mga mag-aaral at mga magulang dahil
kung ano ang dapat at hindi dapat. Hindi pa nang lahat kung ano pa
tagala ang K+12 kaya inilahad ng may-akda kanyang hinanaing kung
ano tagala ang naidudulot o dapat o hindi dapat ilagay ang K+12.
26
BAHANDI SA NASOD
Garbo ko kay ako naay dugong Pilipino
Kay kita mga isog ug utokan nga tawo
Sama lang ni Jose Rizal na usa ka henyo
Miski patay na siya, nagpabiling ilado.

17. Pag abot sa mga bahandi sa atong nasod
Ang Pilipinas dili magpa-ulahi gayod
Ang mga tao diri wala lang gyud nasayod
Na kini maoy hatag sa atoang balaod.
Klase-klaseng isda diri naa kay makita
Nindot nga bulak sa lasang naa usab kita
Mga bukid na pirting dagkua ug tag-asa
Labi na ang atong dagat na pagka tin-awa.
Dili mabayran ang kabut-an sa Pilipino
Mahigugmaon ug manggihatagon nga tawo
Mao nang usahay kitang tanan maabuso
Kay kini ginabalewala man nato kuno.
27
Daghan ang gustong mangawat sa atong bahandi
Kining taga laing nasod kung maibog pirti
Mao naghimo sila’g dautang plano diri
Aron sila mudato ug kita ang mapobri.
Ngano pag kita mubisita sa laing nasod
Pinulongan nila, kita ang dapat mutakod
Pero pag sila bitaw naa sa atong nasod
Kita diri man gihapon ang maoy mag sunod.
Asa na karon gibutang ang maong hustisya?
Ngano gipasagdan lang kining mga butanga?
Kanus-a pa man ta manglihok mga higala?
Kung kitang tanan mga Pilipino sakop na?
Kining mga opisyales na murag bungol man
Asa na karon inyong mga panaad tanan?
Imbis na atong nasod maoy inyong tabangan
Gisamutan ra man hinuon ninyo ug dut-an.
Kung ang Pilipinas kay usa ka datung nasod
Ngano akong makita puro lang man kalisod?
Kinsa nagbuhat ug problema na murag balod?
28
Kita ba kaha o ang mga dayuhan gayod?
Atong angay ampingan kining mga bahandi
Kay ako nasayod nga dakong tabang gyud kini
Kung kitang tanan magkinahi-usa lang diri
Sigurado ko na walay magpabiling pobri.

18. Ang tula ay tumatalakay kung ano gaano ka yaman ang ating
bansa. Pagdating sa mga likas yaman katulad ng mga isda, mga
malalaking bundok at bulubudukin at mga magagandang karagatan.
Parang abunda tayo pagdating sa ganito pero bakit naghihirap pa rin
ang ating bansa? At kahit mahirap na ito sinasamsam pa rin ito ng
taga-ibang bansa. Dahil sa mga likas na yaman? Siguro. Dahil katulad
ng China hindi parin nila binibitawan ang ang karagatan na para sa
atin. Dahil ba hindi pa nila nakukuha at nauubos ang ganilang dapat
kukunin atin. Kaya dito mamulat na tayo sa katotohanan at magising
para gawan ng aksyon. Nasaan na an gating pangulo para ipaglaban
ito sabi nila matapang daw ang ating pangulo pero bakit hindi parin
nakuha ang para sa atin? Kailan ito kukuhain kapag buto’t balat na ito
o walang na itong mapakinabangan?
29
III. Konklusyon
Isa sa mga manunulat na may pambihirang kakayahan sa
paghahabi ng mga salita para makabuo ng isang masining at
masimbolismong pahayag ay si John K. Zabala natuklasan ko sa
kanyang mga akda na kadalasan ito ay nagpapatungkol sa mga
pangyayaring nagaganap sa ating paligid. Isa na dito ang kanyang
mga tulang ‘’Paghubas’’ isa sa mga tula niya na tumatak sa aking
pagkatao dahil ito’y nagpapatungkol sa pangyayaring nagaganap sa
ating lipunan at ito ay sumasalamin sa kaugalian ng mga Pilipino. Ang
pananalig ng poong Maykapal at gagawin ang lahat para lang
mabuhay, hindi iniinda ang kapahamakan kahit ang patutunguhan ay
walang kasiguraduhan. Isa lamang sa nakikita sa mga akda ni John K.
Zabala katulad lamang ng ating mga magsasaka na kapag
magkakaroon ng tag-init isa sila sa mga apektado kaya kahit anong
hirap gagawin nila para lang mabuhay sa araw-araw. Isa sa mga
suliranin sa ating bansa na dapat pagtunan ng pansin dahil isa sila sa
mga may malaking naiambag sa ating lipunan.
30
At ang isa ay si Gilbert Intervalo Jr. mayroong
pagkapareho sa kanilang akda pero lumilitaw talaga ang kaibahan ng
akda ni Gilbert Intervalo Jr. dahil sa kanyang mga estilo sa
pagpapahayag. Ang natuklasan ko sa akda ni Gilbert ay
nagpapatungkol sa nararamdaman ng isang tao. May pagkamaginoo

19. ang kanyang akda. At kadalasan ay pagpapahayag ng saloobin at
damdamin tungkol sa taong minamahal at pinag-aalayan niya ng
kanyang tula. May mga tao na handing gawin ang lahat para lang sa
taong mahal niya. Kaya ang iba nga nabaliw at nagpakamatay. Ilan
lamang yan sa kayang gawin ng isang tao kapag mahal niya ang
isang-tao. Kaya sabi ni Balagatas sa kanyang awit na Florante at
Laura na ‘’hahamakin ang lahat masunod ka lang’’. Dito binigyang-
diin no Balagtas na kahit ano kaya niyang nyang gawin alang-alang sa
taong mahal niya. Dito natin mapapansin ang kapangyarihan ng pag-
ibig.
Pareho sila may nanatanging kakayahan sa paghabi at
pagbuo ng tula kahit iba-iba man ang kanilang estilo at paraan, pero
ang pagpapahayag ng kanilang nakikita at napapansin sa paligid ay
parehong nilang binigyan ng masining at masimbolismo.
31
IV. Mga Sangggunian
Aklat
 PAGBASA AT PAGSULAT tungo sa PANANALIKSIK
Godfrey G. Montera, Avita A. Perez, Rogelio L. Gawahan, Jomar I.
Cañega
Websayt
 http://tulanabisaya.blogspot.com/
 http://balaybalakasoy.blogspot.com/
32

20. Mga Piling Kwentong Sebuwano ni Marcel
M. Navarra: First Modernist, Realist in
Cebuano Fiction
33
I. Rasyonale
Isang malaking biyaya sa tao ang pagiging marunong niyang
sumulat dahil may mga bagay na hindi madaling sabihin ngunit sa
pamamagitan ng pagsulat ay maipapahayag ang damdamin sa
tumatanggap. Kaya isa sa mga paraan na ginagmit ni Marcel M.
Navarra para ipahayag ang kanyang saloobin at ipadama ang
kanyang nakikita sa kakaibang paraan. Kaya isa si Marcel M. Navarra
na binansagang First Modernist, Realist in Cebuano Fiction, dahil
sa kakaibang husay niya sa pagsulat. At ito’y makikta at mababasa sa
kanyang mga obra. Kakaiba ang paglalahad ng kanyang kwento dahil
ito’y masimbolismo na kapag nabasa mayroong mabubuong imahe sa
isipan.
Mapapansin ang kakaibang husay niya sa pagsulat likas na
talaga sa mga Cebuano ang pagiging manunulat. Na kapag ito’y
nabasa parang naiwan sa bibig ang tamis ng mga salitang ginamit sa
kwento. At nangingibabaw sa kanyang Obra ang romansa katulad sa
kanyang kwentong ‘’Ug Gianod Ako….’’. Pero batay sa mga
simbolismong salita na kanyang ginamit hindi nagiging malaswang
basahin dahil hindi literal ang paglalahad niya sa kwento piling-pili ang
mga salitang ginamit.
34
Talambuhay ni Marcel M. Navarra: First Modernist,
Realist in Cebuano Fiction

21. Ipinanganak si Marcel M. Navarra sa Tuyom, isang baryo
sa Carcar, Timog Cebu noong 2 Hunyo 1914. Dito siya lumaki at dito
rin siya yumao noong 28 Marso 1984. Halos buong buhay niya ang
inilaan sa pagsusulat ng higit na 80 maikling kuwento at pagsisilbi sa
patnugutan ng iba’t ibang magasin: bilang patnugot pampanitikan
ngBisaya (1938-1941), Lamdag (Ilaw, 1947); bilang katulong na
patnugot ng Bulak,isang magasing pampanitikan ng pahayagang
Republic Daily (1948-1952); bilang patnugot ng Bag-ong Suga
(Bagong Ilaw, 1963-1967), at ng Bisaya (1967-1972).
Si Marcel Navarra ay produkto ng Amerikanong edukasyon
35
bagama’t second year high school lang ang kanyang tinapos.Noong
1947, sinulat ni Eustaquio Ocampo, isang manunulat mula sa Misamis
Oriental, ang sumusunod sa Bisaya:Si Marcel Navarra ang Guy de
Maupassant ng ating panitikan. Siya ang nangunguna sa talaan ng
mga matatagumpay at progresibong mga manunulat sa loob ng
mahabang panahon – mula sa panahon bago magdigmaan hanggang
sa kasalukuyan – inilahad niya ang kanyang kaisipan at damdamin sa
pamamagitan ng kanyang mga panulat. ….
Binansagan din si Marcel Navarra na “Hemingway sa
Binisaya” ng iba pang manunulat sa Sebuwano. Kinilala siyang
tagapagtaguyod ng modernismo at realismo sa panitikang Sebuwano
na nagbigay ng tiyak na anyo sa maikling kuwento. Lubhang naging
kapuri-puri ang makatotohanang paglalarawan niya ng iba’t ibang
aspekto ng buhay sa baryo kung kaya’t “kon tuslukon, modugo gayud!”
(kapag tinusok, tiyak na magdudugo).
Ito ang ilan sa mga kuwentong kanyang isinulat:
“Apasumpay” (Pahabol), “Ug Gianod Ako…” (At Ako’y Inanod…), “Ang
Pahigmata “(Ang Pagkamulat), “Si Manang Merin ug ang Kasing” ( Si
Manang Merin at ang Turumpo), “Tingali ang Adlaw Mosilang Ugma”
36

22. (Sisikat ang Araw Bukas), “Sa Lunhawng Tugwayanan” (Sa Luntiang
Bukid), “Ang Hunsoy Sungsongan Usab” (Ang Hunsoy) at “Paingon sa
Bag-ong Kalibutan” (Patungo sa Bagong Daigdig).
Sa panahon ng digmaan, mula sa pagta-trabaho sa
Maynila ay bumalik sa Tuyom si Navarra at doo’y nag-asawa’t
nagkaanak ng siyam. Pagkatapos niyang isulat ang “Si Zosimo” noong
1955, huminto na sa pagsusulat si Navarra. Ngunit naging aktibo siya
sa iba pang gawaing pampanitikan. Tumulong siya sa pagtatayo ng
LUDABI (Lubas sa Dagang Bisaya, na ang ibig sabihin ay pinakapuso
ng kahoy ng panulat sa Bisaya) noong 1956. Siya ang nagbinyag sa
organisasyon at nanungkulan bilang isa sa mga pinuno nito. Nagretiro
siya noong Disyembre 1973.
Mula sa “Introduksiyon” ni Dr. Teresita Maceda sa Marcel M. Navarra:
Mga Piling Kuwentong Sebuwano isinalin sa Pilipino at Ingles at
pinamatnugutan ni Dr. T. Maceda (UP Press, 1986)
37
Buod
APASUMPAY
Marcel M. Navarra: First Modernist, Realist in Cebuano Fiction
Nagsimula ang kwento sa pag-iibigan nina Fe at Raul na tutol
ang mga magulang ni Fe lalo na ang kanyang Ama. At dahil doon
napagtanto ni Raul na pumunta sa malayong pook upang doon ay
maturuan ang kanyang puso para makalimot kay Fe. Dahil
kinasusuklaman siya ng kanyang Ama hindi niya alam kung bakit kung
ano ba ang kanyang kasalanan kung bakit ganoon ang turing ng
kanyang Ama ni Fe sa kanya. At nang napadpad siya sa malayong
lugar natagpuan niya sina Inday, Ester, Mira Glenda at iba pa. Mga
dalaga na di basta-basta mga anak ng mga piling pamilya. Ngunit si Fe
pa rin ang sinisigaw ng kanyang puso. Isang hapon, nakatanggap siya
ng sulat mula kay Fe ‘’Bumalik ka sa akin , Raul. Magmadali ka! Ayaw
pa sana bumalik ni Raul dahil kinasusuklaman niya ang kanyang Ama
pero nagmakaawa si Fe. Kaya dali-dali niyang binalot ang kanyang
mga

23. 38
gamit at umalis na walang paalam walang siyang takot na lumisan sa
gitna ng dilim makita lang ang kanyang minamahal. Kaya lihim siyang
lumakad patungo sa barangay ng Santa Teresita kung saan sa loob ng
labindalawang taon inarugga at binuhusan ng pagmamahal at
paggalang si Fe. Dahil lahat ng katangian ng isang dalaga ay
tinataglay ni Fe, para siyang Maria Clara sa kanilang lugar hindi
lamang sa kagandahan kundi sa katangian din.
Nang siya’y patungo palang sa bahay ni Fe napansin niya ang
mga taong sa paligid na parang hindi na siya kilala ng mga ito. Nang
siya nasa tindahan na ni Fe tumingin siya sa loob ng bahay pero hindi
niya nakita si Fe, kaya bumili siya ng sigarilyo kahit ang ang ina ni Fe
ay hindi nakapansin sa kanya. Pero kinalaunan napansin siya ni Fe at
pabulong niyag sinabi na magkikita sila bukas dahil wala ang kanyang
Ama dahil pupunta ng Sabungan at magsasabong at hihilingin sa
kanyang Mama na siya ang magbantay sa tindahan. Kaya laking tuwa
ni Raul sa sinabi ni Fe sa kanya, kaya walang paglagyan sa kanyang
kasiyahan na nadarama. Sa kanilang pagkikita ginunita nila ang mga
masasayang pangyayari sa kanilang buhay, at nagbabahagian sila ng
mga pangyayaring nagaganap sa dalawang taon nilang hindi nagkita.
39
At sinabi ni Fe sa kanya na mayroong manliligaw sa kanya na isang
mayaman pero hindi niya ito sinagot dahil tanging si Raul lamang ang
nagpapasaya ng lubos sa kanya. Kaya laking pasasalamat niya kay Fe
at halos mabiyak ang kanyang puso sa labis na ligaya. Magsasalita pa
sana siya pero nakita niya ang isang aninong gumuhit sa makintab na
sahig sa kanyang harapan. Pagtingala niya nakita niya ang Ama ni Fe
na galit na galit nang nakita si Raul kaya dumapo sa pisngi ang sampal
at sinundan pa ito ng tadyak na kasing lakas ng sipa ng kabayo. Kaya
sa lakas nahilo at nakalimot sa sarili si Raul. Binunot niya ang lanseta
mula sa bulsa ng kanyang pantalon. Bumaon ang patalim sa dibdib ni
Iyo Mino na ama ni Fe. Nangilabot si Fe at sumigaw, ngunit hindi nya
ito narinig iniwan niya ito at nagmamadali sa pagpanaog. Hindi niya
namalayan sa bilis ng kanyang takbo ay nagdala sa kanya sa pintuan
ng munisipyo.

24. 40
UG GIANOD AKO…
Marcel M. Navarra: First Modernist, Realist in Cebuano Fiction
Nagsimula ang kwento sa dalawang matalik na magkaibigan
na ang kanilang tawagan sa isa’t isa ay Kid. Makaibigan silang matalik
mula 1972 kung kailan naging magkaklase sa unang taon sa High
School. Palagi silang magkasamang pumasok sa klase at umuwi. Sa
mga sumunod na taon ay nagkahiwalay sila dahil huminto siya sa pag-
aaral. Batid ng kanyang kaibigan kung bakit, hindi sa hindi na kayang
tustusan ang pag-aaral niya kundi ang kahinaan niya sa mga babae.
Kaya sinabi ng kanyang kaibigan na ‘’Upang di ka tuluyang mabaliw sa
mga babae, ang tanging lunas, Kid ay umiwas ka sa kanila. Kaya hindi
na sila magkasamang pumasok sa klase at magkasabay umuwi pero
kahit tumigil nang siyang pumasok ay pumupunta pa rin siya sa bahay
ng kanyang kaibigan pagkatapos niyang kumain ng tanghalian ay
pumunta siya sa bahay ng kanyang kaibigan tanggap naman siya sa
pamilya ng kanyang kaibigan. Para na itong bahay ng kanyang Tiyo at
Tiya hindi ito itinuring na iba. At madalas siyang nakaupo sa kanilang
balkon. Kung
41
hindi sila makapag-usap ay buhos ang kanyang isip sa pagbabasa ng
Graphic at iba pang pahayagang ingles na kinagigiliwang niyang
basahin . Minsan gustong makinig sa pagbasa ng mga kwento ang
mama ng kanyang kaibigang si Kid. Hinahangaan siya ng kanyang
kaibigan sa pagsulat kaya hinihimok niya itong magsulat nang mas
madalas. Dahil ang kanyang kaibigan lamang ang nagpahalaga sa
kanyang mga isinulat. Dahil yong iba hinusgahan na walang kwenta
ang kanyang mga maikling kwento dahil di raw maintindihan tumawa
nalang siya.
Tanong ng kanyang kaibigan na bakit hindi na siya nagsusulat
isinawalat ng kanyang kaibigan ang dahilan kung babae na naman ang
dahilan kung nawalan na siya ng hilig o nagnakaw ng hilig sa pagsulat.
Pareho silang magkaibigan na may kahinaan sa babae. Takot silang
lumapit sa babae, nanginginig at di mapalay. Siya ay hindi mapakali
kung hindi niya makita ang kanyang kaibigan kaya sumasagit siya, sa
kanyang pagpunta wala ang kanyang kaibigan ang kanyang kapatid na
si Pepita lamang ang nandoon kaya inaliw niya ang kanyang sarili sa

25. pagbabasa sa mga artikulo ni Jose Garcia Villa. Dahil buhos na buhos
siya sa pagbabasa hindi niya napansin ang pag-upo ng nakakabatang
42
kapatid ng kanyang kaibigan na si Pepita. Kinumusta niya kay Loloy
ang kaibigan ng kanyang kapatid na ang tawag nila sa isa’t isa ay kid
si Sonia na iniibig ni Loloy at nagtatanong ulit si Pepita kay Loloy na
nakaramdam na ba siya ng tunay na pag-ibig? Natigilan si Loloy sa
pagbasa at tumawa nalang siya dahil batid niyang may lihim na
pagtingin ang nakakabatang kapatid ng kanyang kaibigan.
Isang umaga maagang-maaga siya pumunta sa bahay ng
kanyang kaibigan para yayaing sumama sa Banawa dahil
naanyayahan sila ng kanilang kaibigan na pumasyal at kumain ng
buko. Pero ang kanyang naabutan ay si Pepita na nagwawalis sa
kanilang bakuran. Tinanong niya ito kung nasaan ang kanyang kuya
pero hindi ito sumagot at pumunta sa loob ng bahay at
nakapangalumbaba sa isang gilid ng silyang tumba-tumba. Kaya
hinawakan niya si Pepita sa balikat at pilit na iniharap sa kanya. Pero
ito ay nagmatigas, kaya sinabi niya na tumingin ka sa akin sabihin mo
kung ano ang ikinagagalit mo? Sumagot si Pepita na galit ako sa iyo,
Loloy, galit! Kung marunong ka lang sanang umunawa, di ako
magagalit. Minahal kita, ngunit di mo ako iniibig. Bakit, di ba ako
nararapat sa iyo? Di ba ako kapantay nina Sonia, Ester, Fe, Prospera
at Risa sa ganda at talino? Sino ka ba na ayaw umibig sa akin?
43
May araw din, Loloy , na ikaw ang magagalit at maiinggit sa akin.
Magsisisi ka rin, magsisisi!’’ Sila lang ni Pepita ang nasa loob ng bahay
isang dumadagundong na baha ang papalit sa kanya nahagip siya ng
rumaragasang tubig, natabunan siya at suminghap-singhap. Di na siya
nakatakas sa nakakapangilabot na agos na tumatangay sa kanya at
siya ay inanod waring ipinagpalo sa kanyang katawan ng
naglalakihang agos. At ang kanyang kahinaan ang tumulong sa
paghila sa kanya sa ilalim kung saan wala siyang makita kundi
kadiliman. At ngumiti si Pepita
Kaya niya ito isinulat para malaman ng kanyang kaibigang ang
nangyayari Kaya sa unang pangungusap ng kanyang kwento ‘’DILI NA
AKO BUOT MAGKITA PA KANIMO. KARON NAGLAGOT AKO SA
AKONG NAHIMO’’. At hindi na sila nagkita ng halos limang buwan
pero nagkatagpo sila sa lugar na palagi nilang pinapasyalan ang
Letoile Parlor kaya niya ito naisulat para sabihin ang katutuhanang
nangyari.

26. 44
Si Manang Merin ug ang Kasing
Marcel M. Navarra: First Modernist, Realist in Cebuano Fiction
Nagsimula ang kwento na may mamang naghahanap kay
Merin tinanong niya sa mga batang naglalaro ng turumpo na ‘’Ito ba
ang bahay ni Merin’’? Kaya napatigil ang kanilang paglalaro. Nag-
tanong si Arsenio kung ano ang sadya niya kay Merin pero lumingon
si Arsenio sa batang kapatid ni Merin na si Tik ang sagot niya ay nasa
loob ng bahay at namamalantsa. Tumakbo sa bahay si Tik para
sabihin na may naghahanap sa kanya, sinabi ng kanyang Manang na
patuluyin sa komedor kung saan naroon si Manang Merin niya. Kaya
bumalik sila sa paglalaro ng turumpo ibaba mo ang iyong turumpo ,
Bay Tik, sabi ni Arsenio naghandang mabuti si Arsenio at buong lakas
niyang hinagis ang kanyang turumpo. Sa halip na tamaan ang turumpo
ni Tik o bumagsak man lang malapit sa kanya, uminog ito patungong
likuran sa naipong tuyong dahon ng niyog bago huminto. Kinuha
kaagad ni Tik ang sa kanya para kidkidran ng pisi. ‘’Ibaba mo ang
turumpo mo, Bay Nyong, at bibiyakin ko! Masaya sila sa kanilang
paglalaro at
45
ipinagmamayabang ni Tik sa kanyang kaibigan na kong si Manoy
Boloy ay masisira ang kanilang turumpo dahil malakas ito at makikita
ito sa katawan na maskulado niyang bisig.
Kaya nagkayayaan ang magkaibigan na maglabaw muna sila
sa puno ng niyog ni Tik sila kukuha ng niyog at ang aakyat ay si
Nyong. Napagpasyahan nila na kay Tik sila kukuha ng asukal dahil
palagi naman sila nagtsotsokolate sa umaga. Pero natatakot si Tik
baka pagalitan siya ng kanyang Manang Merin, kaya lihim niya itong
kinuha sa aparador kung saan tinago ng kanyang Manang Merin ang
asukal. Naghahanap siya ng paglalagyan ng asukal kaya lumabas siya
sa komedor ngunit wala si Manang Merin. Nagkata siya dahil naiwang
nakahiga ang plantsa sa kanyang lalagyan, wala nang lamang baga.
Kaya hinanap niya ito at saka narinig niya na may nag-uusap sa

27. kuwartong hinihigaan niya. At nakita niya na naroon ang dalawa
nakikipag-usap sa lalaking may sadya sa kanya. At patuloy siya sa
paghahanap ng papel para paglagyan ng asukal pero bigla siyang
napaurong nang narinig niya ang salitang ‘’Abi, para mo nang awa,
huwag.’’ Kaya dumikit siya sa dingding at naghanap ng butas para
masisilipan niya ito. At nasilip niya ito at nakita niya na nakaupo sa gilid
46
ng kama katabi ang lalake nakaupo silang dikit na dikit sobrang lapit
ang mukha ng mama sa kanyang Manang Merin na halos singhutin na
ang mukha ng kanyang Manang.
Mayroong hinihingi ang lalake sa kanyang Manang na hindi
kayang ibigay nang kanyang Manang. Marami ang mga mabulaklak na
salita ang sinabi ng lalake sa kanyang Manang na mahal na mahal
niya ito at hindi siya pumasok sa trabaho magkita lang siya.
Kinalaunan ay pumayag ang kanyang Manang Merin sa hinihingi nang
lalake sa kanya pero sinabi ng kanyang Manang na isang beses lng at
di na mauulit. Pero hindi niya natapos ang kanyang nakita at narinig
ang pag-uusap ng kanyang Manang at ang lalake dahil tinawag na siya
ni Arsenio dahil naiinip na raw sila kaya bumalik siya sinabi niya na
wala siyang paglalagyan ng asukal kaya kumuha nang dahon ng
saging para paglagyan ng asukal. At nagmamadali nilang kinain ang
lamaw baka abutan sila ni Manang Merin. Kaya napatanong si Nyong
kay Tik kong nasaan ang kanyang Manang at sinabi niya sa kuwarto
nakikipag-usap sa mama na mayhinihingi ngunit ayaw naman ibigay ni
Manang sabi ni Tik kay Nyong. Kaya napagpasyahan nila na tingnan
ulit ngunit nakiusap si Arsenio na siya muna ang sisilip. At nakita niya
na umiiyak ang
47
Manang Merin kaya napagpasyahan nila na pasukin ang kuwarto para
alamin kung bakit umiiyak ang kanyang Manang Merin. Kaya nang
tinanong niya ito hindi sumagot ang lalake kundi ang kanyang Manang
ang sumagot at sinagot niya na namatay ang matalik na kaibigan nila
sa lungsod. Akala nila niano siya nang lalake ay napagpasyahan nila
bumalik sa paglalaro ng turumpo. At nagpapaalam ang mamang sa
kanyang pag-alis at sinabi sa mga bata na maglaro kayo diyan.

28. 48
II. Ang mga Tema ng mga Piling Kwentong
Sebuwano niMarcelM. Navarra: FirstModernist, Realist
in Cebuano Fiction
Ang tema naman ng kuwentong ‘’APASUMPAY’’ ay tungkol sa
mga tao sa lipunan na masasabi nating mata-pobre. Dahil mapapansin
sa kwento na kaya hindi gusto ng ama na ang lalaki iyon ang
makakasama ng kanyang anak dahil mahirap lang ito. Kaya mayroon
kasabihan na ang hindi hadlang ang kahirapan sa taong lubos na
nagmamahalan. Kasi kadalasan ang magulang ang pumipili sa ano
ang mapapangasawa sa kanilang anak lalo kong babae ang kanilang
anak. Katulad ngayon kung sa tingin ng isang magulang na maykaya
ang manliligaw sa kanilang anak iba talaga ang turing at pag-aaruga
na ibinibigay. Pero kung ang manliligaw na sakto lang iba ang turing
parang minamaliit lang ito. Kaya naisulat ng may-akda dahil ito ay
makikita at mapapansin sa ating lipunan na mayroon talagang mga tao
na ganito hindi na talaga natin ito ipagkakaila na may-iilan sa mga
ugali ng mga tao na ganito. Pero kung tunay na pag-ibig ang
nararamdaman ng isang
49
tao kahit siya ay isang kahig isang tuka ay gagawin talaga niya ang
kanyang makakaya para ilaban ang kanyang pag-ibig. Ika-nga ni
Balagtas sa kanyang awit na ‘’Floranate at Laura’’ na hahamakin ang
lahat masunod ka lang kaya ito ang ginawa ni Raul sa kanyang iniibig.
Ang tema naman ng kuwentong "UG GIANOD AKO…." ay
tungkol sa kahinaan ng mga kalalakihan sa mga babae. Ang mga lalaki
ay hindi nabubuhay ng walang babae at kahit anong gawin nilang iwas
ay hindi nila mapigilan ang kanilang mga sarili. Binanggit din sa
kuwento na ang mga kababaihan ay maituturing na sagabal sa lahat
ng bagay. Nagiging sanhi ng tukso at walang naidudulot na maganda

29. sa buhay ng lalaki sapagkat sila ang nagiging dahilan ng pagkasira ng
buhay at pagkakaibigan. Mayroong pagpapahalaga sa pagkakaroon ng
kaibigan at pagbibigay ng pang-unawa. Ang kaibigan ay walang nais
na lalong mapasama ang kanilang mga kaibigang naliliko ng landas at
bukal sa kalooban ang pagtulong nito. Isa sa mga dahilan o sanhi sa
pag-aawayan ng magkaibigan ay ang babae. Kaya mapapansin sa
mga obra ni Marcel Navarra sa kanyang mga kuwento at ito ay
nagaganap sa tunay na buhay ng isang tao.
50
Ang tema ng huling kuwento na “ SI MANANG MERIN UG
ANG KASING” ay ang paggamit sa kahinaan ng babae upang makuha
ng isang lalaki ang puri nito. Ginamit ng lalaki ang pag-ibig upang
makuha lamang niya ang kanyang kagustuhan. At dahil sa pag-ibig ay
ibinigay ng babae ang ninanais ng lalaki. Umiyak si Merin dulot ng
pagkawala ng kanyang puri dahil sa pagmamahal niya kay Abi.
Ipinapakita sa kwento kung paano naapi ang babae sa pamamagitan
ng panggigipit ng mga kalalakihan sa mga ito. Isa rin ay ang
pagpapahalaga sa mga bagay na importante sa pamumuhay ng mga
tao dahil sa kahirapana sapagkat ang dalawang bata ay kumuha ng
niyog kahit na ito ay pinagbabawal sapagkat gagawin itong kopra.
Hindi dapat nag-aaksaya ng mga bagay-bagay para sa pansariling
interest. Mahalaga rin ang gabay o pagbabantay ng mga
magulang sa kanilang mga anak upang hindi ito napapahamak at
nababantayan ang mga kilos nito kung may mali bang ginagawa at
maaari nilang itama.
51
III. Si MarcelM.Navarra at ang kanyang Obra sa Piling
Kwentong Sebuwano na tagapagtaguyod ng Realismo
sa panitikang Cebuwano.
Ang mga obra ni Marcel M. Navarra ay sumasalamin sa mga
pangyayari sa lipunan dahil kadalasan sa kanyang mga kuwento ay
nagpapatungkol sa mga pangyayaring nagaganap sa kanilang nayon.
At ang kanyang mga kuwento ay nagpapatungkol sa mga nag-iibigan.
Kaya binansagang siyang First Modernist, Realist in Cebuano Fiction,
dahil sa kakaibang husay niya sa pagsisiwalat sa mga pangyayaring
nagaganap sa lipunan gamit ang kanyang kakaibang paraan sa

30. pagsulat. Kung mapapansain sa kanyang mga akda ang
pagkamakatotohanan sa kanyang mga gawa patunay nito ay ang
kanyang kuwentong ‘’APASUMPAY, UG GIANOD AKO…., “ SI
MANANG MERIN UG ANG KASING’’ na hanggang ngayon ay
mayroon parin mga tao ganito ang pag-uugali na maliit ang tingin sa
mga mahihirap na tao.
52
Kaya ito naisulat ni Marcel para mamulat ang lahat sa ganitong pag –
uugali ng mga tao. Kaya ang ganitong pag-uugali ng isang tao ay
kailanman hindi nawawala mapahanggang ngayon. At ang kahinaan
ng mga tao pagdating sa pag-ibig.
Ang mga kuwento ni Marcel M. Navarra at puno sa mga
simbolismong pahayag na nagbibigay kulay o paglalarawan sa
imahinasyonng mga mambabasa kaya hindi natin ipagkakaila ang mga
kuwento ni Marcel M. Navarra ay kasali sa mga di kalidad na mga
panitikang Cebuano. Sumasalamin sa mga makatotohanang
pangyayaring nagaganap sa isang lipunan.
53
IV. Konklusyon
Sa kabuuan, ang mga maikling kuwento ni Marcel Navarra ay
umiinog sa mga karanasan ng kanyang mga kababayan sa nayon ng
Tuyom sa Carcar, Cebu at mga kalapit-nayon nito. Inilantad niya ang
kapaitang nakabalot sa kanila: ang kanilang paghihikahos na mabuhay
sa gitna ng kahirapang dulot ng kanilang mga lupaing tigang; ang
pagsasamantala sa kanila ng kapwa Hapon at gerilya sa panahon ng
digmaan; ang kanilang mga pangarap na makaahon sa kanilang
mapang-aping kalagayan.

31. Ang tapat na paglalarawan sa buhay sa nayon at ang
pagsisikap ni Navarra na harapin, unawain at bigyang kahulugan ang
isang-kahig-isang-tuka na pamumuhay ng karamihan sa naninirahan
dito ang siyang dahilan kung bakit itinuring si Navarra ng kapwa niya
manunulat na tunay na tagapagtaguyod ng realismo sa panitikang
Cebuwano.
54
V. Mga Sanggunian
Aklat
• Marcel M. Navarra: Mga Piling Kuwentong Sebuano
Isinalin sa Pilipino at Ingles ni Teresita G. Maceda UNIVERSITY OF
THE PHILIPPINES PRESS
• PAGBASA AT PAGSULAT tungo sa PANANALIKSIK
Godfrey G. Montera, Avita A. Perez, Rogelio L. Gawahan, Jomar I.
Cañega
Websayt
• http://panitikan.com.ph/2014/06/07/marcel-m-navarra/
•
http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Marcel_M._Navarra:_M
ga_Piling_Kuwentong_Sebuwano
55

32. Ang Dula ni Karlo Antonio Galay-David na
pinamagatang ‘’Sa Pagitan Nila May
Masisira’’
56
I. Rasyonale
Ang saloobin ay susi ng kaalaman ng isang tao, ng
pananagumpay sa gawaing motor, at sa paglikha at pagbuo ng
natatangi at pambihirang kaisipan ng bawat nilikha. Ang wika ay
bukod-tanging paraan upang matuklasan ang sariling pag-iisip at
damdamin. Parang salamin at saloobin sa lahat ng mga pangyayari, at
mapaiiral ang sarili sa mga pagpapahayag at pilosopiya sa buhay
(Montera, Godfrey G. et al.).
Kaya isa sa mga paraan ni Karlo Antonio Galay-David para
ipahayag ang kanyang nakikita at napapansin sa paligid ay ang
paggamit sa wika. Dito ginagamit niya ang wika para ipaabot lahat
kung ano mensahe na dapat niyang ibahagi sa lahat dahil ito’y
kapupulatan ng aral o magsisilbing gabay nang nakakarami.
Kaya mapapansin sa kanyang dulang ‘’Sa Pagitan Nila May
Masisira’’ ang mga aral na lumulutang na sana maunawaan at
malaman ng mga kasalukuyang mga kabataan ngayon. Dahil ang
dulang ito ay salamin ng mga kabataang bulag sa katotohanan sa
mundo na walang alam gawin kundi ang kasiyahan lamang kahit hindi
alam ang patutunguhan at kinahihinatnan. Ika-nga nang nakakarami
na ‘’Huwag ipagpalit ang pangarap sa panandaliang sarap’’ sana
maliwanagan ang mga kabataan sa katagang iyan.
57
Talambuhay ni Karlo Antonio Galay-David

33. Lumaki sa mumunting dakbayan ng Kidapawan sa North
Cotabato si Karlo Antonio Galay-David, ngunit siya’y isinilang at
kasalukyang naninirahan sa lungsod ng Davao, kung saan kumukuha
siya ng AB English sa Ateneo de Davao University. Ilang beses nang
nailathala sa Dagmay, ang pahayagan ng Davao Writers Guild, ang
kanyang mga kwento, tula at sanaysay sa wikang Ingles at Filipino.
Kalahok rin siya para sa dula sa Panlabin-Isang Iyas
Creative Writing Workshop na idinaos sa St. La Salle University,
banwa ng Bacolod. Kinagisnan niyang inang wika, at kasalukuyan nga
niyang pinagyayaman sa pagsusulat, ang katangi-tanging barayti ng
wikang Filipinong ginagamit ng mga taga-Mindanao, ngunit dahil
mabuti siyang estudyante nagawa rin niyang malinang ang barayting
pamantayan.
58
‘’Sa Pagitan Nila May Masisira’’
Dulang may isang-yugto Karlo Antonio David
Mga Tauhan
DYLAN: Binata, gwapo. Naka-polo‟ng manipis na may mga butones
MICHELLE: Dalaga, maganda. Naka t-shirt na fitting sa loob ng maong
na jacket, (parehong may maigising manggas) at maong ding paldang
hanggang taas ng tuhod.
Kabuuang Tagpo: sa lungsod ng Davao, kasalukuyang Panahon at
Kamalayan, Magha-hatinggabi.
Tagpo: Sa Sala ng bachelor’s pad ni DYLAN. May sofang nakaharap
sa manonood, uphosltered na upuang nakaharap sa KANAN, at
malaking coffee table na may ilang mga kahong pangregalo. May
estante sa KALIWA, kung saan may mga kandila: isang nakatirik na
stick at maraming de-basong scented at may kulay. Sa dakong
KANAN ang pinto papasok at palabas ng bachelor’s pad, at sa TAAS
naman ng naturang dako may pinto rin tungo sa palikuran ng bahay
59
(Nakasindi na ang de-stick na kandila, at pinagmamasdan ito ni
DYLAN. Habang sinisindihan niya ang mga de-basong kandila,
nakatitig pa rin siya dito, at ibubulong niya sa hangin ang salitang
“Mich...” bigla siyang maiirita, at pagpapatayin ang mga kasisindi pa
lang na kandilang de-baso. Ngingitihan na naman niya ang nakasindi

34. pang stick, uupo siya sa upuan at magsisimulang gagamit ng laptop.
Mananatiling nakasindi ang nakatirik na kandila hanggang sa maubos
ito pagbaba ng telon.)
(Sasagutin ni DYLAN ang tutunog na telepono, at maglalaho ang
kinang sa kanyang mga mata.)
DYLAN: Hello, „be... yeah, thanks ha, bago ko lang gani gi-open.
Kabango gud! ...hindi pa, sabi mo man, antayin kita... (tahimik niyang
kukunin ang isang regalo sa coffee table) ginahawakan ko
na...(bubuksan at ilalabas ang lamang relo) Wow, thanks „be ha!
Bagay gud masyado! .... thanks, I love you too. Kelan ka magbalik ng
Davao? Hehe... Okay,... okay, sige, bye. Thanks ulit! (bubuntong
hininga, at ibabalik sa kahon ang relo. Magpapatuloy sa ginagagawa
sa laptop.)
(May kakatok. Tatayo si DYLAN at bubuksan ang pangunahing pinto.
60
Bahagyang papasok si MICHELLE, may hawak na ilang supot.)
DYLAN: Mich!
MICHELLE: Happy Birthday, Dylan! Nagdala ako ng wine! (papasok at
ilalagay ang mga dala sa coffee table)
DYLAN: bigla-bigla ka man lagi? May kailangan ka?
MICHELLE: ka-suplado uy! Na-konsensya ako kay candle lang
nabigay ko sa iyo kanina-
DYLAN: ewan lagi bakit nagapamigay kayo ng candle!
MICHELLE: naghingi ka man gud ng candle sa FB!
DYLAN: kay brownout man! Hindi ko man yun gihingi as birthday gift,
metonymy lang man yun! Pati gani si Jane, nagpadala pa...
MICHELLE: kay bakit man kasi na yun pa ang gisabi mo na puro na
gani birthday greetings ang mga post namin sa wall mo! (tatawa) ay,
pwede pagamit ng CR sandali? (lalabas sa pinto sa TAAS)
(Mapapansin ni DYLAN habang naglalagay ng baso ang panyo ni
61
MICHELLE sa ibabaw ng coffee table. Dadamputin niya ito ng parang
dinadampot ang kanyang kaluluwa, aamuyin at tatadtarin ito ng mga
halik ng pananabik. )

35. (Matatanto niya ang ginagawa, ang mukha’y may magkahalong
pagsisisi at takot ngunit may kaunting bahid pa rin ng pananabik.
Mapapalingon siya sa kandilang nakasindi at, pagkabalik ng panyo sa
mesa, ay dali-daling papatayin niyaring kandila. Mapapaupo siya, at
pilit na ipagpapatuloy ang ginagawa sa laptop.)
(Papasok muli si MICHELLE, at uupo ito sa sofa.)
MICHELLE: (mapapansin ang usok mula sa kapapatay na kandila)
gipatay mo? Ay, sindihan mo ulit! Birthday mo bitaw!
DYLAN: giblow ko gani, birthday wish.
MICHELLE: Oh? Anong giwish mo?
DYLAN: (matatahimik sandali) basta...
MICHELLE: (magtataka) ay, basta sindihan mo na lang ulit, mas
maganda tingnan!
62
DYLAN: (matapos titigan sandali si Mich) ikaw...
(Dadamputin ni DYLAN ang lighter sa mesa ngunit sadya niya itong
hahagingan at mahuhulog ito sa sahig. Dudukwang siya upang pulutin
ito, at sa paggawa nito’y masisilayan niya ang mga kumukinang sa
kinis na nakalekwatrong binti ni MICHELLE. Sisindihan niyang muli
ang nakatirik na kandilang stick, at matapos ay babalik sa upuan.)
MICHELLE: o, bakit yung candle ko lang ang gi-sindihan mo? Yung
iba pala? Parang scented man yan sila, di ba?
DYLAN: (hindi titingin, nagla-loptop) kaya gani, masakit sa ilong...
(Aaninagin ni MICHELLE ang mga kahong pinanggalingan ng mga de-
basong kandila (na itinabi na ni DYLAN sa ilalim ng coffee table) at tila
mauunawaan niya.)
MICHELLE: kumusta naman si Jane?
DYLAN: (masama ang tingin, pauyam na nakangiti) huwag ka na lang
magtanong kung hindi ka talaga concerned, „be.
MICHELLE: ka-suplado!
63
DYLAN: (maglalagay ng wine sa baso at iaalok kay MICHELLE) o,
mag-inom na lang tayo
(Nakangiting tatanggapin ni MICHELLE ang baso.)

36. MICHELLE: (matapos uminom) ...makainis talaga si Jake, ba! Kasarap
na sakalin!
DYLAN: yan ba gipunta mo dito, libakin ang uyab mo? (ngingiti)
MICHELLE: (tatawa) siguro... ay basta. Makainis. Alam mo, nagplano
gud sana si Letty na mag-outing tayo ngayon.
DYLAN: outing?
MICHELLE: lagi, tapos Lagdameo baya yung gi-asawa niya, di ba may
mga resort man yang mga Lagdameo sa Samal?
DYLAN: resort? Baka private-use lang?
MICHELLE: yeah, ganun. Basta, nung gisabi daw niya kay Tony na
mag-birthday ka, offer kaagad siya na mag-outing lagi tayo sa bagong
resort na gibili ng daddy niya sa Talikud. Kay fans ka baya nun ni
Tony!
DYLAN: fans?
64
MICHELLE: di ba nagasulat ka man sa Dyaryo?
DYLAN: yung editorial column, o yung mga sulat ko minsan sa
Dagmay?
MICHELLE: „Yun, Dagmay! Pareho daw, sarcastic ka daw masyado
palagi, kasarap daw basahin. Basta yun, dun daw tayo sa Talikud.
Game na gani sana si, teka (magbibilang sa daliri)... si Leslie, si Ben,
si Rom-Rom– mag uwi pa daw gani si Yancy galing Bacolod!
DYLAN: hindi ko lagi „to alam?
MICHELLE: „Lan, alam mo yung “surprise?” (tatawa ang dalawa) so
ayun, maganda na sana ang plano, kay bigla man nagsabi na hindi
magsama si Jake, may laag daw sila ng barkada niya dun sa Network-
network nila. Ka-lain man din „no na magsama ako na wala ang uyab
ko..! Makainis talaga ang gago, hindi na lang gi-cancel yung laag nila!
Mabuti gani kay nagpayag pa yun na samahan ako daanan ka kanina!
DYLAN: thanks ulit sa kandila
MICHELLE: oy! Hindi lang gud yan sana ang i-gift ko sa iyo!
Pagkatapos sana namin magdaan dito kanina, magpunta sana kami sa
Abreeza,
65

37. magbili ng tarong na gift
DYLAN: pero gi-iwan ka na naman?
MICHELLE: ay, ano pa!? Nakasalubong lang namin yung isa niyang
barkada, gipabayaan na ako. Ayoko namang gumawa ng eksena, „no,
so nag-babye lang din ako. Kasarap na sakalin ba!
DYLAN: okay lang, a! May kandila na man din ako (ngingiti)
MICHELLE: ay, nabilhan kita ng regalo uy! (may kukunin mula sa bag.
Liliwanag ang mukha ni DYLAN) eto (iaabot ang isang pulang supot)
DYLAN: (tatanggapin. Bubuksan at kukunin ang lamang libro, ng higit
na mas masaya sa pagkakatanggap ng relo) Murakami! Collection pa
talaga ng stories!
MICHELLE: kay weirdo ka man kasi, „no? Bilhan sana kita ng
Breaking Dawn-
DYLAN: yak!
MICHELLE: kaya gani, na-isip ko na ngilngigan man pala ang mga
nagasulat dito sa Davao sa Twilight, lalo ka na na teacher pa talaga!
66
So ayan, gibilhan na lang kita ng Murakami
DYLAN: tama lang masyado ! kay si Murakami, basahin ko lang gyud
kung may magbigay sa akin! Mahal man gud! Thanks ha! Kilala mo
gyud ako!
MICHELLE: ay sus! Bata pa lang tayo, kahilig mo na magbasa, hindi
mo na gud mamalayan ang oras, ay. Ewan ko gani pa‟no ka
nagkabarkada na ka-antisocial mo na, sige basa.
DYLAN: interesting man gud ako na tao
MICHELLE: ka-hilas!
DYLAN: (tatawa) hindi bitaw. Mas maganda man gud magbasa kung i-
exeprience mo ginabasa mo. At mas drama ang life kung sikapin mong
maging kagaya siya nga mga nababasa mo!
MICHELLE: (mula sa likod ng baso)... so nag-uyab ka para lang ma-try
ang iyong nabasa..?
DYLAN: -and to my disappointment... (katahimikan)
MICHELLE: ...may problema kayo?
67

38. DYLAN: wala gani...
MICHELLE: (tatawa) kay pa‟no man kayo magkaproblema na kabait
man nun ni Jane! Alam mo ba na nag-offer na gani yun na i-cancel ang
pa-Manila niya para makasama sana dun sa outing ngayon? Siya pa
gani sana daw mag-prepare ng program! Na hindi man gani kami
nagplano maggawa ng ganun!
DYLAN: nag-offer din siya? Oo, diyan man kasi siya magaling, mag-
offer...
MICHELLE: hindi ko talaga maintindihan! Na-ano ka man!? Kabait na
gani ng uyab mo, katalino pa talaga! Coordinator man gani di ba yun
ng English sa SPC?
DYLAN: (kukunin ang kahon ng relo) maganda nga ang package...
MICHELLE: (manlalaki ang mga mata) so ibig sabihin..!?
DYLAN: (ihaharap kay MICHELLE ang laptop) gina-finalize ko na ang
English syllabus ng SPC, o.
MICHELLE: bakit ikaw nagagawa niyan!?
68
Ngingiti si DYLAN
MICHELLE: wow... (lilingon-lingon) napansin ko bitaw na parang ikaw
man din ang nagalinis...
DYLAN: -ka-weird natin na barkada „no? Mga OC!
MICHELLE: Oo nga daw! Sa call center namin o, ako lagi galinis. May
nakuha din tayo sa mommy ni Letty!
DYLAN: nagpunta noon ang mga mommy namin ni Rom-Rom sa
kanila ba, pasalamat masyado ang dalawa kay tita! Naging malinis
daw na mga lalaki ang mga anak nila! (bubuntong hininga)
sana,nakasama na lang noon si Jane, uy...
MICHELLE: na-shock gud ako..!
DYLAN: sino man din hindi..?
MICHELLE: I mean, masalita gud siya masyado „di ba? Mabait pa
talaga kay sige volunteer.
DYLAN: ...hindi yun siya nagasalita, nagagawa lang ng ingay sa
bunganga niya. Pero o bitaw, hilig masyado yan siya mag-volunteer.
69

39. Pero maggawa? Ibang usapan na yun. Mabuti na lang din kay kung
siya maggawa, mediocre din ang labas. (mapapansin ang tingin ni
MICHELLE) o, na-ano ka?
MICHELLE: grabe ka maka-sira! Hindi ka man ganyan! Si Ben baya,
parang ganun din, pero hindi ka man manglibak!
DYLAN: ewan, lagi. Siguro... siguro kasi si Ben, bad habit niya lang
yun, „no. Tsaka nag-improve din baya siya, „dami pa rin ginagawa pero
natuto na mag-balance. Ginasadya kasi ni Jane, uy. Matapang
masyado mag-offer, wala naman ikabuga.
MICHELLE: kataas man din kasi ng standards mo uy! (tatawa)
DYLAN: (malambing na tititigan si MICHELLE) bitaw...
MICHELLE: ... pero kahit na mataas, „Lan, mahirap pa rin baya. Ako
intawon! (iinom ng malalim) ako, hindi man sana ako maarte ba-
DYLAN: anong hindi?
MICHELLE: well, yeah, malinis ako, pero hindi man ako demanding!
Pero bakit wala pa rin ako makuha sa kanya, „Lan?
70
DYLAN: walang makuha?
MICHELLE: minsan, hindi ko na alam kung kami talaga ba... (titingnan
ang Cell phone) ayan, tingnan mo, dapat magtawag gud yun siya
ngayon... lain masyado siya, „Lan! Para lang kami magbarkada! Mas
swerte pa gani siguro yung mga barkada niya! Bitaw, gets ko man na
kailangan sa network nila ng trust, so kailangan ang bonding. Pero
yung ibang barkada niya? Ano man yun sila..? public sex organ
masyado ang gago...
DYLAN: (tatawa) Public sex organ!? Magsulat ka gud! Kaganda gud
ng metaphor! Tapos ipa-workshop kita sa Ateneo!
MICHELLE: ay, huwag na uy. Kapoy. Basta, totoo lagi, para siyang
public sex organ, tapos gusto lang din siya hikap-hikapin ng mga tao.
(iinom ng malalim. Ng halos pabulong) kayo, „Lan... ga‟no kayo
kadalas ni Jane..?
DYLAN: (bubuntong hininga) halos araw-araw...
MICHELLE: (mabibigla) kami, parang tatlong beses pa lang ata, na
mag 4 years na kami mag-uyab! Gina-aya ko na gani siya mag live-in
kagaya

40. 71
niyo, hindi daw kay mahirapan daw kami: malayo man gud daw ang
mga opisina namin! Pwede man sana mag-jeep...(magsisimulang
humikbi)
DYLAN: (lilipat sa sofa. Hahagurin ang likod ni Mich) ...so, ayaw mo na
sa kanya?
MICHELLE: pa‟no ko malaman na kaunti lang masyado makuha ko sa
kanya!? Kadamot niya gud (ipaaabot ang baso kay DYLAN, na iaabot
sa kanya) kalain niya talaga, ba. (iinom) ...naintindihan mo ako, „Lan?
DYLAN: hindi gud talaga, Mich! Nagpunta ka sa bahay ng tao para
lang libakin ang uyab mo! (tatawa ang dalawa)
(Katahimikan. Magiging nakahihilo, tatamis at bibigat ang hangin.
Iinom ang dalawa, at sandaling magtititigan sa katahimikan.)
MICHELLE: (matapos ang sandaling titigan) „Lan?
DYLAN: Mich?
MICHELLE: (may makahulugang ngiti) bitaw, kumusta kayo ni Jane?
DYLAN: (may parehong ngiti) kung concerned ka talaga, magpunta ka
ba sa bahay ko sa gitna ng gabi..?
72
(Maghahalikan ang dalawa ng masidhi. Ihuhubad ni DYLAN ang jacket
ni MICHELLE. Parang hindi mapigilan ni DYLAN ang sarili at hahalikan
niya si MICHELLE sa kung saan-saan, at ngingiti at tatawa si
MICHELLE sa sarap at kiliti. Ihihiga siya ni DYLAN at hihimasin ang
mga binti niya, paakyat ang kamay papasok sa palda.)
(Muling mapapaupo ang dalawa, naghahalikan at nasa palda pa rin ni
MICHELLE ang kamay ni DYLAN. Nakangiting sisimulang buksan ng
nauna ang mga butones ng polo ng nahuli.)
DYLAN: (ngingisngis. halos pabulong) para akong ginabuksan na
regalo! (hahalikan si MICHELLE) ... akala ko ba ako ang nag-
birthday..?
MICHELLE: oo nga, „no..? (ngingisngis din hahalikan ulit si DYLAN, at
hihipuin ang zipper nito, pabulong) basta, atin lang „to, ha..!
(Itutulak ni DYLAN palayo si MICHELLE)
DYLAN: ha?

41. MICHELLE: (hahalikan ulit si DYLAN) atin lang „to, ba. (sisimulan ulit
ang pagbukas ng polo)
73
DYLAN: (tutulak ulit palayo) hi-hindi ko kaya‟ng ganun... (hahawakan
ang mga kamay ni Mich at hahalikan ang mga ito ng masidhi)
(Tititigan ni DYLAN si MICHELLE ng ibinubuhos ang lahat ng tinatago
niyang pananabik, itinataya ang kanilang pagkakaibigan sa kanyang
pagsusumamo.)
(Sa mukha ni MICHELLE na nakatitig, may pagkalito, sandaling
pagkabigla, at ilalayo niya ang titig. Mabibitawan ni DYLAN ang mga
kamay nito.)
(Mapait na katahimikan.)
(Habang pareho silang nakatingin sa kawalan, kakapain ni DYLAN ang
baso ngunit mahahagingan niya ito at mahuhulog ito sa sahig, basag.)
(Sabay titingnan ng dalawa ang nahulog na baso, at sabay rin silang
titingin sa isa’t isa. Sa pagitan nila, may masisira.)
(Unang kakaltas sa titig si MICHELLE, na dadamputin ang bag at
jacket at walang imik na lalabas. Mananatiling nakatitig si DYLAN kahit
na wala na siya.) Lilingon si DYLAN sa kandila: halos maubos na ito,
ngunit nakasindi pa rin. Tatayo siya at, nang aktong papatayin na niya
ito, bababa ang Telon.
74
II. Ang Tema sa Dula ni Karlo Antonio Galay-David
Ang tema sa dula ni Karlo Antonio Galay-David na
pinamagatang ‘’Sa Pagitan Nila May Masisira’’ ito’y nagpapatungkol
sa magkakaibigan na mayroong ginawa na ikinasisira ng kanilang
pagkakaibigan. Kaya ito naisulat nang may-akda siguro sa kanyang
napapansin ngayon sa mga kabataan na hindi na binigyang
pagmamahal at pagpapahalaga ang pagiging magkaibigan. Kaya
lutang na lutang ang aral namakukuha sa dula na nagbibigay aral sa
mga magkaibigan sa kasukuyang mga kabataan, dahil ngayon ang
mga kabataan ay malaya silang gawin kung ano ang kanilang gusto
dahil nga sinasabi nila na mayroong silang kalayaang gawin kung ano
ang kanilang gusto. Kaya ang gusto ni Karlo Antonio Galay-David na
mamulat ang mga kabataan kung paano mahalin at pahalagahan ang

42. salitang kaibigan dahil sa napapansin ni Karlo Antonio Galay-David
kung paano binigyang pagpapahalaga ang salitang kaibigan.
75
Ang kaibigan ang sanligan sa gitna nang kahirapan pero
paano kung ang pagkakaibigan ay hindi pinahahalagahan paano ito
masasagot ang salitang sanligan sa gitna nang kahirapan, kung puro
mga maling gawain ang pinapakita at ipinadama mismo sa kaibigan.
Kaya dito mayroong masasaktan na humantong sa pagkakasira at
pagkakahiwalay nang magkaibigan dahil sa mga maling gawain na
nagdudulot ng ikasasama ng loob. Kaya ang aral na gustong ipaabot
ng may-akda lalo na sa mga kabataan ngayon na mayroon kaibigan na
pahalagahan at ingatan dahil mahirap ang maghanap nang kaibigan at
gisingin ang mga taong may itinuturing kaibigan na sana bigyang
halaga ang kaibigan.
76
III. Si Karlo Antonio Galay-David at ang kanyang dula
‘’Sa Pagitan Nila May Masisira’’
Si Karlo Antonio Galay-David at ang kanyang dula ‘’Sa Pagitan
Nila May Masisira’’ kung babalikan ang kanyang talambuhay
masasalamin sa pagkatao nang may-akda na isa siya sa mga
kabataan na may pakialam sa lipunang ginagalawan. Kaya
mapapansin sa kanyang mga obra lalo na sa kanyang dula ‘’Sa
Pagitan Nila May Masisira’’ na maypakialam siya sa salitang kaibigan.
Siguro ang may-akda ay mayroon napapansin na hindi magandang
gawain na ikasisira ng pagkakaibigan. Ang dula ‘’Sa Pagitan Nila May
Masisira’’ ay sumasalamin talaga sa kanyang pagkatao kung sino siya

43. dahil kaya niya ito naisulat para bigyang linaw at gisingin ang lahat
para pahalagahan at mahalin ang kaibigan.
77
At mapapansin din sa kanyang dula ang pagpapahalaga niya
sa salitang kaibigan kaya ibinuhos niya ng buong husay ang
pagtalakay sa mga maling gawain na pwede’ng ikasisira ng
magkaibigan. Dahil sa kanyang napapansin parang hindi na ito
mahalaga lalo sa mga kabataan ngayon na kung ano lang ang
nagpapasaya sa kanila ay ‘’Go’’ kahit ang kapalit nito ang pagkakasira
ng kanilang pagkaibigan kaya lumabas na may pakialam siya sa mga
pangyayaring nagaganap sa paligid at ito ay mapapansin at mababasa
sa kanyang dula.
78
IV. Konklusyon
Ang dula ni Karlo Antonio Galay-David na pinamagatang ‘’Sa
Pagitan Nila May Masisira’’ ay nagsisilbing instrumento para gisingin
ang mga kabataan ngayon na ang tanging hangad ay kung ano
lamang ang nagpapasaya at kung ano ang tama para sa kanila na
hindi iniisip kung ito ba ay tama sa lahat. Kaya si Karlo Antonio Galay-
David ay gumawa ng paraan para maipakita at marinig ang tunay at
angkop na pagbibigay halaga ng kaibigan kaya taos pusong
ipinahayag sa madla ang kanyang dula para gisingin ang mga
kabataan sa pagkakahimbing na pagtulog. Dahil isa siya sa mga

44. naniniwala sa mga sinabi ng ating pambansang bayani na si Dr. Jose
Rizal ‘’Na ang kabataan ay pag-asa ng bayan’’.
79
V. Mga Sangggunian
Aklat
• PAGBASA AT PAGSULAT tungo sa PANANALIKSIK
Godfrey G. Montera, Avita A. Perez, Rogelio L. Gawahan, Jomar I.
Cañega
Websayt
• https://balaysugidanun.com/2011/06/21/sa-pagitan-nila-may-
masisira-dulang-may-isangyugto-ni-karlo-antonio-david/
• https://independent.academia.edu/KarloAntonioGalayDavid
80

45. 81
BIBLIOGRAPHY
Aklat
 Godfrey G. Montera, Avita A. Perez, Rogelio L. Gawahan, Jomar I.
Cañega. (2012). PAGBASA AT PAGSULAT tungo sa PANANALIKSIK.
Cebu City: Likha Publications
 Marcel M. Navarra: Mga Piling Kuwentong Sebuano
Isinalin sa Pilipino at Ingles ni Teresita G. Maceda UNIVERSITY OF
THE PHILIPPINES PRESS
Websayt
 https://balaysugidanun.com/2011/06/21/sa-pagitan-nila-may-masisira-
dulang-may-isangyugto-ni-karlo-antonio-david/
 https://independent.academia.edu/KarloAntonioGalayDavid
 http://panitikan.com.ph/2014/06/07/marcel-m-navarra/
 http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Marcel_M._Navarra:_Mga_Pili
ng_Kuwentong_Sebuwano
 http://tulanabisaya.blogspot.com/
 http://balaybalakasoy.blogspot.com/
82
KURIKULUM VITAE
PERSONAL NA DATOS
Pangalan : Bryan Ouano Monteza
Araw ng Kapanganakan : Nov. 27, 1994
Gulang : 22
Tirahan :Tabayjo, Dakit, Bogo City
Katayuang Sibil : Single
Mga Magulang : Eleazar P. Monteza
Leizl O. Monteza
Edukasyong Natamo
Paaralang Gwadrado : MA- Panitikang Filipino
Cebu Normal University, Cebu City
2016-Kasalukuyan
Tersyarya : Batsilyer sa Sekondarya ng Edukasyon.
Medyor sa Filipino
Northern Cebu Colleges, Bogo City

46. Sekondarya : Libertad National High School
Libertad, Bogo City, Cebu
Karanasan sa Pagtuturo
Teacher 1 :Felipe R. Verallo Memorial Foundation Inc
Part-time College Instructor :Felipe R. Verallo Memorial Foundation Inc.
83