Traballo realizado no ano que se lle dedicou o Día das Letras Galegas a Uxío Novoneira. POEMAS de Uxío Novoneyra (OS EIDOS) e FOTOS do Courel de de Adela Leiro e Mon Daporta

1. Poemas da natureza
Paisaxes do Courel
Uxío Novoneyra
(OS EIDOS 1 e 2)

2. As verbas diste libro son verdade nas terras
outas e solas do Courel. Nelas pra non mancar
as cousas sólo as nombro ou déixoas ir dun
movimento seu acostumbrado e natural.
OS EIDOS 1

3. TERRAS outas e solas!
Serras longas e mouras!
Eu son esta coor de soidá.
Ancares soñados co lonxe!
Penas do Marco de Medio Mundo en ringleira do Candedo ás Moás!
Alto da Lucenza Formigueiros Montouto Pía - Páxaro
tesos cumes do Courel! Pobos probes
ardidos de tristura mouros de queimados!
Lor ruxindo polo val pecho!
Ucedo e ucedo!
Fontiñas outas
penedos
carrozos escuros
fragas agros soutos e devesas! Labregos e pastoras
que sólo vistes
istes tesos i estes vales!
Aturula a curuxa e canta o cuco
medindo o tempo quedo que se para no cor e tornándose
contra ún ven cravarse no sitio onde máis se sinte.

4. O COUREL

5. COUREL dos tesos cumes
que ollan de lonxe!
Eiquí síntese ben
o pouco que é un home...

7. GRAN boi deitado
serra do sol
onde eu son
ca uz i o carpanzo!
Ucedo pecho!
Sombra dos tesos
ó sol do Inverno!

8. SERRA DO COUREL: VISTA
OESTE

9. NEVA no bico do cume
neva xa pola ladeira
neva no teito e na eira.
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eu a ollar pro lume
i o lume a ollarme.
O lume sin queimarme
fai de min fume.

10. BICO DO CUME: punta da parte alta da montaña.

11. OUTOS vales soutos e bouzas!
Hora en que todo é unha sola cousa!

12. VAL DE VISUÑA

13. VAL DA SEARA

14. PANOS brancos
esfiañados
da nebra
ouveando polos vales
polos soutos
i as devesas marelas
en busca dun cavorco
ou dunha valiña outa
que os acolla
i os faga acougar!
Fiañas de nebra
rubindo
e baixando
á gaiola do aire
polas serras érmedas
e polos soutos despidos
do Nadal!

15. CABORCO: sitio fondo e pecho.
Val estreito con moito desnivel.

16. VALIÑA: pequeno val dun regueiro.

17. FOLLA presa das rebolas!
Inverno das bouzas!
/
SOUTO dos corvos!
Pestanas d’argana!
Garolos do mofo!
Tearaña das canas!
/
UCEDO pecho!
Sombra dos tesos
ó sol do Inverno!

18. TESO: monte alto.

19. TARAS altas campas
onde o sol non pasa
esvece na hora alta!
/
MONTES do Leste
ó sol que esvece!
Mofo que eu ollo
no souto solo
cando ún quere
a cousa máis lene!

20. TARAS: rochedos, penedías.

21. VAI polo monte o camiño
outeando como un louco
polos caborcos do val
ia as poxas do taramouco.
Cruza solo a serra toda
sin levar outra compaña
que a gran presencia do ceo
sobre o silencio da braña.
Eu non sei pra onde vai
méntral’o quedo mirando.
Sólo sein que eilí se compre
o soño que estoun soñando....

22. CARQUEIXAS uces e penas!
Camiños da serra aberta
pra lonxes terras de serras!

23. TARAMOUCO: monte rochoso.

24. POXAS: sitios para poñer os pés para subir aos altos.

25. O ceo
o ucedo
os penedos
co cello do Inverno.

26. PENEDOS: rochas grandes que emerxen á superficie.

27. PENAS da Garamela
que eu ollo da cama
nas mañáns caladas
cando a raia do sol chega
ó Penedo Furado
e derrétese o pano
dos cristales xeados!

28. PENAS: rochas grandes
unidas ao terreo de xeito
natural.

29. QUE é a coor do ucedo?
(Van os tesos pro Inverno).
É a serra que ó ceo se enleva?
É o ceo que baixa?
É a nebra
ou a brétema da ollada?
...

30. UCEDO: monte cuberto de uces.

31. XEA
Fai un frío que queima.
Pouco a pouco
érguese a terra en trempos.
O tourón os trousos os carambelos!
Cruza un lobo....
Roxe a folla nos carreiros
aló no fondo dos cousos.

32. COUSO: foxa, depresión súpeta de
terra, xanzas pra cazar lobos.

33. ANDA o vento ceibe polos eidos
con tódalas áas soltas
empreña os castiñeiros
ripa as lousas dos teitos
i escachafoula nas portas...

34. EIDOS: terreos de labor

35. ESTÁ o aire enfexo
n’algo que eu non vexo.
Os paxaros os prados
os eidos calados...

36. PRADOS de Fontenla
qué erbiña vos cobre
máis marela
qué primavera máis pobre!
Zumega que zumega
zumega a fonte do monte
na bouza cega...

37. PRADOS NA SEARA

38. DÍAS breves
en que ún está sempre nunha cousa!
As bouzas verdes
fóronse pondo marelas e roxas
as bouzas roxas pardecen
cas choivas.
O vento solo
no souto do outo outono.

39. BOUZA: terreo inculto
cuberto de mato

40. CHOVE nas veigas sin que se oia.
Unha tras outra
cain as follas dando voltas.
Ollando a serra calada
ún agarda
unha cousa queda e lonxana.

41. VEIGAS: terreos á beira dun
río, fincas de labor.

42. NACEN as tollemerendas
polos campazos i os chaos
na Cemba da Remesqueda
no Souto de San Romao.
Cai a choiva que dá sono
no quedo serán dos prados
i eu cravo enviso os meus ollos
sin ver o que estoun ollando...

43. CAMPAZO: lugar do monte onde medra a herba espontaneamente.

44. VEO o tempo morno do Outono
Os días son tardes longas
O aire é unha cousa...
Todo ten ise xeito:
os tesos
os camiños que se van
no serán do val
os soutos
alumados d’ouro
eu quedo
ollando ó mofo...

45. SOUTO: plantación de castiñeiros.

46. PRIMACHORROS brancos
panqueixo e amarguexos!
Argana polos barrancos!
Folla podre nos reprexos!
Alguén está
niste aire da mañá.
Cotolovíos
ouriolos tordos merleaos!
Paxaros e paxariños polos ríos
polo souto e polos chaos
e bandadas e bandadas
de estorniños polas labradas.

47. REPREXOS: presas nos soutos
encostos para reter as castañas.

48. CHOVE maina e calada.
Veinse os fíus da auga
contra as bandas das penas...
En soutos e devesas
as pingoadas esbaran e baixan
petando de folla en folla.
Por veces
co vento a ruxidoira
medra i esvece
en ondas que ún alonga...

49. DEVESA: bosques nas ladeiras sombrizas.

50. FRAGAS iradas da Paleira!
Taras de cabras e ovellas
de entre o Serro i a Devesa!
Terra costa fraca i érmeda!

51. FRAGA: bosque mixto atlántico

52. PACEN as vacas
na nabarega.
Treme a pequena
que vai co’elas.
Febreiro chove
febreiro xea
febreiro neva
neve lixeira...

53. NABAREGA: nabal. Tempo de pacer os nabos.

54. MORA o lobo no Fedo
na Lamelalonga nos prados
do Noval su a comba
da pena na Poxa
da Lomba
nos eidos máis pechos e calados
onde ninguén o oxa.
Neva no Chao do Toxedo
e nos Carboeiros.
Andan os lobos xagueiros
polas virtas do xestedo...

55. COMBA: val que se vai
elevando entre montañas.

56. VIRTAS: parcelas de monte, searas.

57. XESTEDO: monte ou terreo con
xestas.

58. TERRAS abesedas do Val d’Asnela i Os Pradairos
por Fonte Preta arriba! Pasa o sol por elas
escazurrado
ouveando polas penas...
Terras do laz dend’o outo Nadal ó Entroido!
Os trousos polas ladeiras i os carambelos nos teitos.
Terras xabreiras de Parada e Sant’Eufemia!
Xeadas brancas e negras!
Castiñeiros do Estreito!
Prados da Veiga do Couso!
Hortigois charouveas meldrascos cardios i acedas!

59. ABESEDA: banda do monte que mira ao norte.

60. TROUSOS: restos de neve que quedan nos
tesos.

61. DOBRAN as campás da neve.
A alma de seu gardada
tornouse inda máis calada
e nin pode nin se astreve.
Falopiña a falopiña
vai branquexando a cortiña.
Cada miniña seu sono
cada copo sua flairiña.

62. CORTIÑA: terreo cultivado e
pechado.

63. AGROS restrellas bouzas taros das penas
ucedos da serra pecha
cando pasan as nebras i o inverno negrea!
/
EU i o meu silencio volto pros tesos mouros no día nubro
ouvindo sólo os corvos i o vento do Inverno no souto núo.

64. AGROS: terreos cultivados.
RESTRELLAS: monte onde se colleu o centeo.

65. TRONOU ventou e choveo.
Bicouse a terra co ceo.
A noite que onte caiu
sólo foi pra quen a oíu.
Ameteu o río ameteron as fontes
i os fontegallos dos montes.
Naz a auga a goforón.
Regan os prados a cachón.
...

66. RÍO LOR.

67. Prados do río!
Pincheiras a cachón i a fío!
Niste pao sentado
cando viña de nino co gado
facía cintos de xunco trenzado.

68. PINCHEIRAS: fervenzas

69. BOUZAS do monte!
Carrozas fondas!
Taras iradas!
Pincheiras outas!

70. PINCHEIRA DO CAROCEIRO

71. O ruxir do carrozo
o ceo do fondo do pozo.
Todo sabe e deixa ver
que vai chover.
Eu sein o que oio
no souto soio
e non sein
o que sein.

72. CARROZO: regueiro de moito
desnivel, encaixado.

73. REBOLEGAN as cereixas Su a Rubial.
Corre o vento na erba de gadañar.
Canta a cousa que non canta
canta a chicharra na erba
canta a erba na gadaña.
/
ABANICA a labrandeira no beirón da presa.
A auga non pasa. Corre brilla espella.
/
CHAMA a sombra.
Xa non se óin os chíos
dos paxariños
tan d’acotío sonan.

74. LAVANDEIRA NO BEIRÓN DA PRESA

75. CEMBAS d’arandeiras!
Argana da Pena Branca
baixo das matas d’abraira
entr’as pestanas da pena!
Ven dos castiñeiros
un ventiño pequeno
abalala...

76. CEMBA: mallón, beira
elevada do camiño con
vexetación.

77. PESTANAS DA PENA:
saíntes das penas, zonas de
abrigo.

78. ZOA o vento e relumbra polas uces.
Sai o sol e súmese nas nebras.
Polos montes baixan e ruben
sombras longas esgadas e negras...
/
PASAN as nebras porriba da braña
e polo monte o sol a manchas-
Eu debruzado na presa
enviso nela.
Pasan as nebras por baixo da auga...

79. BRAÑA: terreo enchoupado
no que pace o gando no verán.

80. PRADO do Val d’Asnela!
Abrairas da orela!
Bidueiras novas!
Restras d’edra
polos freixos! Covas
dos carambelos de pedra!

81. COVA DE SANTALLA.

82. OLLO o ceo mouro cun medo antergo.
Torna a abella ó trobo
a anduriña cingue o voo.
Van a nebras do trono nun son agoreiro.

84. TERRAS érmedas do Freixeiro!
Montes irados!
Pobos pobres
que se foron quedando nos ósos!

85. OUTEIRO

86. BARBAÑA barbaña...
Qué noite de lobos!
Oulan os cais nas airas.
Anda a nebra baixa
polos caborcos do souto
e polas bouzas da braña.

87. AIRA: eira. Espazo acondicionado para facer labores agrícolas (malla…)

88. A CASA DE PARADA
A casa de pedra e cal vella.
-solaina e ventanas pra serra-
feita fai cen anos á miña maneira.

89. HEIN d’ir o Pía Páxaro i a Boca do Faro
deitarme na Campa da Lucenza nun claro.
Hein d’ir á Devesa da Rogueira ia a Donís
ó Rebolo á Pinza i ó Chao dos Carrís.
Hein d’ir a Lousada i a Pacios do Señor
a Santalla a Veiga de Forcas i a Fonlor.
Hein d’ir ó Cebreiro pasar por Liñares
rubir ó Iribio a Cervantes i a Ancares
Hein d’ir a Cido i a Castro de Brío
baixar i andar pola aurela do río.
Hein d’ir a Céramo cruzal’o Faro i entón
debrocar pra baixo cara Oéncia e León.
Hein d’ir a Vales i a Pena da Airexa
i a un eido solo onde ninguén me vexa.

90. VISTA DESDE PÍA PAXARO

91. FARO

92. LAGOA DE LUCENZA

93. DEVESA DE ROGUEIRA E PARADA

94. SANTALLA

95. MONTE CIDO

96. CÉRAMO

97. Fotos de
Adela Leiro
Poemas de
Uxío Novoneyra
marzo 2010