Tema 3. A arte romana

TEMA IIITEMA III
A ARTE ROMANAA ARTE ROMANA

1. Contexto histórico
• Cara o ano 753 a.C.
• Arredor da actual Roma
• Expallouse por toda a costa mediterránea entre os séculos VI a.C. e III d.C.
• A nível político pasa por diferentes fases:
- a Monarquia (do 753 a.C. ao 510 a.C.)
- a República (do 510 a.C. ao 27 a.C.)
- o Imperio ( do 27 a.C. ao século III d.C.)
• Economicamente foi un pobo que viviu de:
- agricultura (cerais, vide e oliveira)
- comercio polo Mediterráneo
• Na sociedadade romana destacaron dous grupos:
- patricios (cidadáns con dereitos)
- plebeios (cidadáns sen dereitos)
• A nivel cultural destacaron por:
- forte proceso de romanización que difundiron por todos os seus territorios
- o Dereito romano
- o legado literario que influiu na literatura posterior. A arte foi moi funcional
e con gran influencia dos gregos.
- o latín
CARACTERÍSTICAS XERAISCARACTERÍSTICAS XERAIS
CARACTERÍSTICAS

2. ARQUITETURA ROMANA
• A arquitectura romana non é arquitrabada, é decir,non se limita ó uso do lintel
• Usan os arcos, as bóvedas de cañón e as bóvedas de aresta
• Sitúan en primeiro plano un elemento arquitectónico capital que é a columna
• As paredes decoradas con pinturas de rico colorido que aportan información sobre as costumes desta civilización.
• Usan as ordes clásicas gregas: dórica, xónica e corintia coas que consiguen harmonía e equilibrio nas súas construccións.
• Añaden dúas ordes novas:
• Toscana: versión da orde dórica grega ;a columna é de fuste liso e colariño separado do equino deixando un espacio que
forma o friso do capitel
• Composta: unión da orde dórica coa corintia,cun capitel que mestura as volutas xónicas con elementos da orde corintia.
• Destacan as construcción colosais e luxosas en canto á decoración
• O principal material para os edificios foi o morteiro, mestura de formigón con pedras pequenas, que unha vez fraguado converte
o edificio nun bloque de consistencia pétrea e durareira eterna
• Usaron tamén o ladrillo, sobre todo nas bóvedas, e o mámore e o granito para cubrir e decorar as súas construccións
• Preocupáronse moito polo urbanismo das súas cidades imitando o modelo hipodámico xa usado polos gregos
• É funcional e práctica e destacaron as construccións de inxeñería que cumpría nunha función para a sociedade.
• Destacaron tamén as obras civiles do tipo basílica, anfiteatro, circo, teatro, etc. Destinados ao lecer e a economía da sociedade
• A arquitectura relixiosa foi máis escasa e imitaron moito ós templos gregos.
• Na vivendas privadas destacan:
• as domus con tres partes :
• o vestíbulo ou acceso
• o pátio que daba aos cuartos chamado adro
• unha parte privada formada por patio com columnas que se denomina perístilo.
• as insulae (casas de aluguer) e as villae (casas nas aforas da cidade

2. Arquitectura romana
1. Materiais
Formigón
(opus
caementicium)
Cal, agua, e roca volcánica (puzzolana)
Permite construir con rapidez, barato e resistente
Pedra
(a veces mármore)
Sillares de pedra en unión viva ou con argamasa
Mampostería
Xeralmente como recubrimento
Material pobre que
hai que enmascarar
Ladrillo
(opus latericium)
Distinto tamaño e disposición
Dan gran lixeireza
2. Elementos
Muros
incertum
latericium
espicatum
mixtum
( ver siguintes diapositivas)
Columnas
e
pilares
Ordes máis
libres (decorativos)
Dórico grego
Dórico romano: (toscano) basa e fuste liso
Xónico : capitel de esquina (4 volutas)
Corintio : entaboamentos moi ricos
Composto: (xónico-corintio)
Superposición
de órdenes
Arcos de medio punto
bóveda de cañón
bóveda anular
bóveda de media laranxa
Entaboamento adintelado
Teitume abovedada
Fusión adintelado
e abovedado
Máis solidez
Equilibrio dinamismo-reposo
- Cubertas a dúas augas
Ábsidas - exedras : acentúan eixe de simetría lonxitudinal
CARACTERÍSTICAS

2. Arquitectura romana
Características xeraisCaracterísticas xerais
CARACTERÍSTICAS
3. Tipoloxías
4. Finalidade
Edificios funcionales
Carácter propagandístico
1. Edificios dedicados a albergar espectáculos públicos
1. Anfiteatros: planta ovalada, con dúas partes: cavea (bancada ) e area.
2. Teatros: copiado de Grecia. Forma semicircular con: cavea (bancada), orquestra (lugar rectangular
para o coro) e scena (circular)
3. Circos: adaptación do hipódromo grego para carreiras de cabalos
2. Obras de carácter funcional:
1. Basílicas:mercaados,tribunais de xustiza,e institucións de carácter monetario.
2. Termas: baños públicos e tamén para deportes
3. Acueductos, calzadas, pontes, etc
3. Edificios con sentido relixioso ou espiritual:
1. Templos: imitan aos gregos. Están sobre un podium.
2. Tumbas: lugar enterramento de diversas formas.
4. Construccións de carácter conmemorativo:
1. Arcos: monumentais arcos; conmemoran ao emperador
2. Columnas: comunentais columnas con inscripción laudatorias do emperador
5. Arquitecturas de habitación ou vivenda
1. Domus: casa típica ramana. Partes:
2. Insulae: casas de campo para os patricios.

3. O mundo romano
A ARQUITECTURA E O URBANISMOA ARQUITECTURA E O URBANISMO
ANFITEATRO FLAVIO – COLISEO DE ROMA
• Autor: descoñecido
• Fecha: 72 –80 d.C.
• Lugar: Val do Coliseo, Roma. Italia
• Material: bloques de travertino con xuntas de formigón; ladrillo e pedra de
toba; mármore e estuco
ANFITEATRO FLAVIO/ COLISEO. Descoñecido.72-80 d.C. Pedra,mármore, ladrillo, formigón, estuco. Roma, Italia.
• Características propias:
• iniciado por Vespasiano e rematado en época de Tito
• capacidade: 50000 espectadores
• evacuación factible en só 3 minutos
• Exterior:
• tres pisos + ático
• fachada con superposición de
ordes:dórico,xónico, corintio
• frisos decorativos
• un estilóbato é a base da fachada
• cada andar é unha sucesión de arcos de medio
punto sostidos por columnas
• remata toda estructura nun entaboamento
• no último piso hai un ático macizo decorado con
lesenas (estreitas faixas verticiais) corintias que
enmarcan fiestras cadradas.
• sobre o ático había un inmenso toldo (velarium)
que protexía á concurrencia do sol e da choiva
• Interior:
• estructura de corredores que ocupan kilómetros
• 80 arcos do andar inferior son as portas de
acceso ao interior
• as gradas non aproveitan o desniel do terreno
senón que se erguen sobre unha multitude de
bóvedas superpostas sustentadas por pilastras
• muros ortogonais

3. O mundo romano
Planta elíptica
(anfiteatro froito da unión
de dous teatros)
Totalmente exento
mediante a superposición
de pisos
Rede complexa de
pasillos radiais conectados
con outros transversais sostidos
sobre bóvedas de cañón e arista
80 arcos de medio punto
permiten unha rápida entrada
e salida ao recinto
Arena central con subsolo
excavado con galerías, pasillos,
conduccións de auga, etc.
Características xerais
romanas: funcionalidade, propaganda,
combinación dintel e arco, formigón, etc.
Construido en tempos de
Vespasiano
ANFITEATRO FLAVIO/ COLISEO. Descoñecido.72-80 d.C. Pedra,mármore, ladrillo, formigón, estuco.
Roma, Italia.

3. O mundo romano
Cuarto corpo añadido
en tempos de Domiciano
Sobre gradas o
estereobato
Superposición de ordes
(dórico, xónico, corintio)
Segundo e terceiro corpo
con estatuas en intercolumnios
Predominio do
muro sobre o vano
(sóo pequenas
aberturas rectangulares)
Articulación do
muro con lesenas
(estreitas pilastras)
Ménsulas que
sosteñen mástiles
dos toldos
Recubrimento exterior
con mármores e estucos
Reconstrucción parcial
no século XVIII
Roma, Italia.

3. O mundo romano
Roma, Italia.

3. O mundo romano
O PANTEÓN
• Autor: Descoñecido
• Fecha: 118- 125 d.C.
• Lugar: campo de Marte, Roma, Italia
• Materiais: formigón, ladrillo, madeira e mármore
PANTEÓN. Descoñecido.118-125 d.C. Mármore, ladrillo, formigón, madeira. Roma, Italia.
• orixinalmente rodeado dunha praza con pórtico (nunca se levou a
cabo)
• semella un templo grego clásico
• a fachada de entrada é ficticia: as columnas e pilares non soportan
nada só adornan
• a portada de entrada remata nun ático con fiestras cubertas de
celosías que proporcionan diferentes tipos de iluminación
• pórtico octástilo na entrada
• pórtico de entrada dividido por columnas en tres naves; das cales
a central remata en portas de bronce que lle dan acceso á cella; as
naves laterais rematan en dous nichos.
• corpo de transición entre entrada ( a modo de templo clásico) e o
intrior ( circular)
• o corpo de transición sive de unión entre unha construcción
circular e unha rectangular
• cella ou naos principal circular con gran cúpula
• a cella está presidida por oito pilares que soportan o peso da
cúpula; entre pilar e pilar ábrese un nicho.
• a cella está cuberta por unha cúpula con:
• 43,5 metros de altura
• con casetóns
• un óculo ou fiestra de 9 metros de diámetro no centro
proporciona luz ao interior
• dividida en cinco círculos de 28 casetóns cada un que
simbolizan os días do mes lunar
• simboliza unha bóveda celeste: cinco aneis que representan
os cinco planetas do mundo Antigo

3. O mundo romano
O PANTEÓN
Planta cun corpo rectangular
e un circular unido por un
espzo de transición
Dividido en tres corpos
separados por marcadas
líneas de imposta
Tambor cilíndrico construido mediante
un triple piso de arcos de ladrillos
incrustados no groso muro (máis
de 6 metros) de formigón que
permite trasladar as presións
hacia oito pilares
Cuberta con bóveda de media
laranxa (realizada con materiais
porosos para que pesase menos) e
con un óculo central de 9 metros
de diámetro cerrado con alabastro
traslúcido que permite penetrar a
luz
Exterior recuberto
de ricos mármores e
estucos hoxe desaparecidos
Templo concebido
para permitir recibir
a moita xente (xa non
é meramente a
casa dos deuses)
Altura da bóveda
é igual ao diámetro
do recinto (enormes proporcións
so posible polo empleo do
formigón)

3. O mundo romano
O PANTEÓN
Pórtico ostástilo
(fuste de granito e
basa e capitel de mármorel
blanco)
Concebido para ir ao
fondo duna praza
porticada, o seu frontal
ocultaba a planta
circular do interior
Dezaseis columnas
sosteñen o pórtico
dividíndoo en tres
rúas. Dous rematan
en exedras e a central
nas portas de
acceso á cella
Aínda que no friso unha
inscripción indica que o
construiu Agripa, a súa forma
definitiva adquírea en
tempos do emperador
Adriano

3. O mundo romano
O PANTEÓN
Enmascaramento con
ricos mármores
Numerosos elementos
constructivos gregos:
frontóns, columnas, etc.
No segundo corpo
abríanse vanos con celosía
que aportaban unha luz indirecta, sendo o
foco lumínico principal a luz cenital do
óculo central
Entre os oito pilares ábrense
oito vans (un para a entrada,
o resto para os astros
conocidos: sol, luna e cinco
planetas)

3. O mundo romano
O PANTEÓN
Divididida en cinco aneis
concéntricos (5 esferas do sistema
planetario concebido entonces)
con 28 casetóns (días lunares)
Casetóns converxentes
que acentúan o efecto
de perspectiva
Óculo central simboliza o
sol que ao longo do día
ilumina de distinto modo a
estancia
Pensábase que o
ceo era a perfección
e eles asociaban a
mesma ao círculo

3. O mundo romano
O PANTEÓN

3. O mundo romano
ARCO DE TITO
ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.
• AUTOR: Descoñecido
• FECHA:81 d.C.
• LUGAR: Foro de Roma. Roma.Italia.
• MATERIAL: Mármore
• CARACTERÍSTICAS PROPIAS:
• o máis antigo de todos os que se conservan en Roma
• exemplo de proporción
• nobreza arquitectónica
• ornamentación sobria
• un único van
• van flanqueado por dous pilares con bóveda de canón no interior
• imposta separa o zócalo do corpo principal
• corpo principal: catro semicolumnas con capiteis compostos
situados nos ángulos dos pilares
• columnas decorativas que simulan suxeitar o entaboamento
• sistema alintelado grego como decoración
• remata o arco cun ático con unha monumental inscripción co nome
do emperador e dos seus predecesores
• o valor reside na decoración escultórica: sobria no exterior e
desbordante baixo a bóveda

3. O mundo romano
ARCO DE TITO
ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.
basamento
Corpo principal
(pilar flanqueado por
columnas)
Ático
(con cartela
epigráfica)
Carácter
conmemorativo
Combinación de
estructura alintelada
e abovedada (arco de
medio punto, bóveda de
canón con casetóns,
enxutas, etc.) dan máis
firmeza e equilibran
dinamismo e estatismo
Material: formigón
recuberto de placas
de mármore

3. O mundo romano
ARCO DE TITO
ARCO DE TITO. Descoñecido. 307- 313 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
A ARQUITECTURA DA HISPANIA ROMANA E A SÚA PRESENCIA EN ESPAÑAA ARQUITECTURA DA HISPANIA ROMANA E A SÚA PRESENCIA EN ESPAÑA
TEATRO DE MÉRIDA
• AUTOR: anónimo
• FECHA: 18 a.C.
• LUGAR: Mérida, Extremadura, España
• MATERIAL: pedra e mármore
• CARCTERÍSTICAS PROPIAS:
• cávea (bancada):semicircular con tres seccións:
• primma: cerca de scenae
• media: nun lugar intermedio
• summa: alonxada da scenae
•a cávea estab excavada na rocha (tradición grega)
• capacidade: 5000 espectadores
•orchestra: lugar para os músicos
• scenae con un frons de dous pisos de columnas
corintias
• detrás de scenae: un gran conxunto posterior, estructurado
a partir nunha galería con pórtico que permite que o público
se abrigue en caso de choiva.Tiña un gran xardín, biblioteca
e outras dependencias. Hoxe desaparecido casi por
completo.
•gran sistema de de corredores abobedados internos
debaixo de cávea que cos vomitorios (portas de acceso)
permitían a evacuación en caso de todo o teatro en minutos
• estatuas de deuses decorando o intercolumnio que hai
entre as portas da scenae
TEATRO ROMANO DE MÉRIDA. Descoñecido.18 a.C. Pedra,mármore. Mérida, Extremadura. España.

Scenae
Frons Scenae ( dous pisos, con
entrantes e saíntes tres rúas)
Orquestra
(semicircular)
cávea
Vomitorium
prima
media
summa
Atrio traseiro
Pórtico, biblioteca,etc.
En Mérida primeiras gradas
excavadas en rocha e o resto
exentas
3. O mundo romano
TEATRO DE MÉRIDA
TEATRO ROMANO DE MÉRIDA. Descoñecido.18 a.C. Pedra,mármore. Mérida, Extremadura. España.

3. O mundo romano
ACUEDUCTO DE SEGOVIA
• Autor: Descoñecido
• Fecha: século I d.C.
• Lugar: Segovia, Castela e León, España
• Material: granito
• recolle auga da serra de Guadarrama a 18 km
de Segovia
• formado por dúas monumentais arquerías
superpostas
• as esixencias do terreno requeriron 44 arcos
na parte inferior e 119 arcos na superior
• repartidos en cinco tramos
• vans con luces de 4,5 metros
• grandes sillares de granito
• esveltez e formas equilibradas
• proporcións matemáticas
• arquería superior invariable
• no tramo central a arquería inferior é moito
máis elevada que a superior
ACUEDUCTO SEGOVIA. Descoñecido.Século I d.C. Granito. Segovia. España

3. O mundo romano
ACUEDUCTO DE SEGOVIA
Unión viva
de sillares
Verticalidade equilibrada
con líneas de imposta
Salvar desnivel para
conducir auga (corpo superior
sempre igual, inferior adáptase
a irregularidade do terreno)
Combinación arco
e lintel
ACUEDUCTO SEGOVIA. Descoñecido. Século I d.C. Granito. Segovia. España

3. O mundo romano
EXEMPLOS DE RELEVO ROMANOEXEMPLOS DE RELEVO ROMANO
RELEVOS DO ARCO DE TITO
RELEVOS DO ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.
• AUTOR: Descoñecido
• FECHA:81 d.C.
• LUGAR: Foro de Roma. Roma.Italia.
• MATERIAL: Mármore
• CARACTERÍSTICAS PROPIAS:
•columnas decorativas que simulan suxeitar o
entaboamento
• sistema alintelado grego como decoración
• remata o arco cun ático con unha monumental
inscripción co nome do emperador e dos seus
predecesores
• o valor reside na decoración escultórica: sobria no
exterior e desbordante baixo a bóveda
• decorado con relevos o friso e as enxugas do arco
de forma sobria
• decoración desbordante baixo a bóveda: altorrelevos
de gran formato presentan a entrada triunfal de
Vespasiano e Tito no ano 70 d.C. Na arrasada
Xerusalén e no desfile dos trofeos dos arrincados aos
xudeos

3. O mundo romano
ARCO DE TITO
RELEVOS DO ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.
Superposición
de planos para
crear profundidade
Cápta se o aire
interposto
Representa a derrota dos
xudeos a mans dos romanos
(expolio do templo de Salomón)

RELEVOS DA COLUMNA TRAXANA
RELEVOS DA COLUMNA TRAXANA. Apolodoro de Damasco. 107- 113 d.C. Foro Traxano.Roma. Italia.
3. O mundo romano
• AUTOR: Apolodoro de Damasco
• FECHA: 107 – 113 d.C.
• LUGAR: Centro do Foro de Traxano. Roma. Italia
• MATERIAIS: Mármore
• CARCTERÍSTICAS PROPIAS:
• narra as dúas victorias militares de Traxano e as súas tropas
contra os dacios
• o importante reside no fuste: cinta heleicoidal de 200 m. De
lonxitude chea de baixo relevos (155 escenas e máis de 2500
figuras)
• a lectura do fuste é ascendente: na parte baixa narra a
primeira guerra dacia e na parte superior narra a segunda .
Estas partes están separadas por unha Victoria que grava nun
escudo as vistorias de Traxano
• as escenas sucédense sen interrupción
• a altura das escenas vai aumentando a medida que se sube
hacia arriba
• gran detallismo e precisión en aspectos xeográficos,
loxísticos, e políticos
• Traxano aparece unhas 70 veces

4. Vocabulario
Alto relevo: escultura realizada sobre unha superficie da que sobresae máis da
metade do seu volume
Aparello isódomo: forma de dispoñer os materiais constructivos nun muro no que
todos os perpiaños son iguais
Aparello regular ou irregular: forma de dispoñer os materiais constructivos nun muro
( perpiaños e ladrillos) segundo se faga de forma regular ou irregular
Arcada cega: conxunto de arcos coa luz tapada
Arco: elemento arquitectónico sostido, xeralmente curvo, que cobre un van entre
dous puntos fixos
Arco cego ou arco lombardo: arco que ten tapada a luz
Arco de medio punto: arco formado por unha semicircunferencia. Típico da arte
romana e románica.
Arquitrabada: arquitectura cuberta por un elemento horizontal, chamado arquitrabe
ou lintel
Arquitrabe: parte baixa do entaboamentoque se apoia no ábaco
Baixorrelevo: escultura realizada sobre unha superficie da que sobresae menos da
metade do seu volume.
Basa: parte inferior dunha columna sobre a que se asenta o fuste

4. Vocabulario
Bóveda: estructura de forma curva que cubre un espazo entre muros, piares ou
columnas. A súa estilización e desenvolvemento corresponde, sobre todo, aos
romanos.
Bóvedade canón: bóveda cuxa cuberta é unha media circunferencia
Bóveda de aresta: bóveda xerada a partir do cruzamento de dúas bóvedas de canón
Busto: representación da parte superior do corpo humano (cabeza, ombreiros,
nacemento dos brazos e parte do peito
Cachotería: aparello irregular formado por unha serie de pedras sen labrar ou pouco
labradas, unidas con xeso ou cal, sen orde de tamaño nin de fiada
Canon : conxunto de regras que regulan as proporcións da escultura ou da
arquitectura de acordo cun modelo ideal establecido.
Capitel: parte superior dunha columna, piar ou pilastra sobre o cal se asenta a
arquitrabe.A súa forma e ornamento determinan as distintas ordes da arquitectura
clásica grega na que poden ser: dóricos, xónicos ou corintios.
Casetón:compartimento oco xeralmente de forma cadrada, a modo de artesa
invertida ou troncopiramidal, co fondo decorado. Adoita ensamblarse con outros
semellantes para formar unha cuberta ou artesonado
Cávea: bancada en forma de hemiciclo, propia dos teatros, anfiteatros ou circos
romanos, destinada aos espectadores.Dividida en :ima (para nobres), media (para
clase media) e summa ( para lases máis modestas)

Cella: sala central dun templo clásico onde se atopaba a imaxe do deus, pechada
polos lados e cunha sóa enrada, a pronaos. Tamén se lle chama naos ou sancta
sanctorum.
Celosía: enreixado de madeira ou ferro localizado principalmente nas ventás, que
permite ver desde dentro sen ser visto desde fóra.
Cera perdida: procedemento para obter esculturas de metal mediante un molde de
cera. O molde de cera cóbrese dun material brando que solidifica. Unha vez metido
no forno a cera derrétese e sae por uns orificios para este fin. No seu lugar inxéctase
metal fundido, que adopta a forma exacta do molde.
Ciclópea: construcción feita con grandes pedras sen argamasa como elemento de
unión
Claroscuro: técnica que consiste no uso de fortes contrates entre as zonas
iluminadas e escuras coa finalidade de resaltar volumes e crear profundidade.
Columna:elemento vertical exento, de sección cilíndrica, que sirve para sustentar.
Está composta por basa, fuste e chapitel.
Columna acanalada: aquela que ten estrías ou acanaladuras en toda a súa lonxitude
Composto: orde arquitectónica romana na que se mesturan elementos xónicos
(volutas) e corintios (follas de acanto)
Cornixa: parte superior do entaboamento que se encontra sobre o friso e sobresae
un pouco
4. Vocabulario

Cuberta: elemento exterior ou tellado que cobre un edificio. Pode ser: - a catro augas:
con catro vertentes; - a dúas augas: con dúas vertentes; - plana: sen abovedar e sen que
interveñan elementos curvos. Falta de inclinación
Cúpula: bóveda semiesférica que cobre nun edificio un espacio circular, cadrado,
poligonal ou elíptico
Cúpula de media laranxa: cúpula formada por unha semiesfera que descansa sobre unha
base circular.
Doela: cada unha pezas que aparecen radialmente para formar a volta dun arco
Domus: casa unifamiliar romana, onde vivían familias de certo nivel social e económico
Entaboamento: parte superior que remata un edificio clásico. Componse de arquitrabe,
friso e cornixa
Éntase: engrosamento que presentan alguhas columnas no centro do fuste
Escultura: arte de modelar, baleirar, tallar ou esculpir figuras de tres dimensións en
madeira, arxila, pedra, de vulto redondo ou en relevo
Estatua: escultura exenta de arxila, madeira, pedra, mármore ou metal, de forma humana
ou animal, tallada a imitación do natural
Estuco: material de revestimento ou recheo que se obtén mesturando xeso, cal po de
mármore e area.
Exenta (escultura): a que non está pegada e se pode contemplar desde todos os seus
ángulos
4. Vocabulario

4. Vocabulario
Foro: no urbanismo romano corresponde á praza principal –ágora na cidade grega-
onde se celebraba o mercado e se atopaban os edificios máis importantes. Situábase
no cruzamento entre as dúas vías principais da cidade : o cardo e o decumano
Filada: serie horizontal de ladrillos ou pedras nun muro ou bóveda
Formigón: mestura de pedras, area, auga e cal ou cemento empregado na
construcción. Era armado se estaba reforzado con ferros no interior.
Fresco: pintura realizada sobre xeso húmido en muros coa axuda de pigmentos de
orixe mineral, resistentes á cal, diluídos en auga; aplícase con brochas duras ou
suaves sobre un soporte formado de argamasa fresca, composta de area e cal
apagada.
Friso: parte media do entaboamento, situado entre a arquitrabe e a cornixa
Frontón: remate triangular dunha fachada ou pórtico sobre portadas ou ventás
Fuste: tronco da columna comprendido entre a basa e o capitel
Híptero: edificación descuberta, sen teitume
Historiados: friso, capitel, etc. Que foron decorados con representacións figuradas
Idealismo:tendencia dos artistas que desexan achegarse todo o posible á
representación perfecta dos temas das súas obras, buscando sempre o arquetipo e a
superación das taras ou defectos que todo modelo individual presenta.

4. Vocabulario
Impulso: Forza que parte dunh estructura edificada, transmite a outra que a sustenta ou,
á vez, descárgaa a unha terceira. Dise, especialmente, da orixinada por unha bóveda ou
arco.
Insulae: casa de veciñanza na antiga Roma, formada por varios pisos e que constituía
normalmente un bloque. Adoitaban ser de alquiler.
Intercolumnio: espacio baleiro entre dúas columnas, xeralmente suxeito a módulo
Intradorso: superficie cóncava e interior dunha bóveda, arco ou doela.
Lintel: pedra ou viga horizontal que se coloca sobre unha porta ou ventá e que
soportaunha carga
Mausoleo: construcción de planta circular destinada a enterramento, xeralmente de
grandes dimensións e moi suntuosa e solemne.
Medio relevo: escultura realizada sobre unha superficie, de xeito que a metade do eu
volume sobresaia dela.
Módulo: unidade de medida en calquera obra de arte que relaciona as partes co todo
Morteiro: Argamasa de cal, é dicir, mestura de cal, area e auga
Mosaico: técnica artística de decoración formada a partir da xustaposición, sobre un
fondo de cemento, de pequenas pezas ou teselas de pedra, vidrio ou cerámica de cores
para formar ornamentos e debuxos.
Naos:cella. Cámara central dun temploclásico

4. Vocabulario
Nervio: Elemento saínte e corrido do intradorso dunha bóveda para reforzala ou
decorala
Óculo: pequena ventá circular
Opistodomos: parte superior dun edificio. Nos templos clásicos adoitaban ser unha
sala ou adro sen comunicación coa naos
Opus cementicium: obra realizada cunha mestura de area, cal, croios e auga,
utilizada polos arquitectos da antiga Roma
Opus sectile: composto de lousas de mármore de cores con forma e colorido
variados utilizado nos mosaicos romanos
Opus vermiculatum: labor de realizar as teselas cun contorno moi preciso para poder
contruír con elas os perfís das escenas e figuras dun mosaico
Orquestra: área circular dos teatros gregos onde o coro e os actores nunca máis de
tres á vez cantaban e dialogaban. No teatro romano a área era semicircular
Palestra: espacio xunto ao ximnasio grego ou romano no que se practicaban os
exercicios de loita. En Roma era tamén un anexo dos baños termais
Panteón: templo dedicado a todos os deuses
Pendente:cada un dos catro triángulos curvilíneos sobre os cales descansa
directamente o anel dunha cúpula. Seve para pasar da planta cadrada á circular.

Peralte: Altura nun arco ou bóveda que supera a semiluz
Perpiaño: pedra cortada de cantos vivos en forma de prisma rectangular de seis
caras utilizada na construcción de pilares, muros.
Pilar:elemento sustentante exento como a columna pero de sección rectangular ou
cadrada, con capitel segundo as ordes clásicas
Pilastra: pilar pegado a un muro ou parede con capitel segundo as ordes clásicas
Planta: debuxo que representa a sección horizontal de cada un dos pisos dun edificio
Plemento: cada un dos panos no conxunto de pedras ou doelas dunha bóveda de
crucería
Podio: baseamento sobre o cal se construían algúns edificios na antiga arquitectura
romana por influencia etrusca
Portada:ornamento arquitectónico que se realiza nunha fachada dun edificio
Pórtico: lugar cuberto e columnado colocado perante un edificio xeralmente apoiado
nel. Tamén estructura alintelada que dá acceso a un edificio
Pronaos:sala ou pórtico que da acceso á naos ou cella. Tamén adro ou parte anterior
dun templo
Pseudoperíptero: templo grego ou romano cuxas columnas laterais están pegadas ás
fachadas laterais
4. Vocabulario

Rebaixar: diminuir a altura de arcos e bóvedas a menos dun semicírculo
Relevo: Escultura non exenta, é dicir, labrada só sobre unha das superficies dun
bloque
Retrato: representación artística da figura dunha persona, xa sexa en escultura ou
pintura
Revestimento: material que forma o acabado ou a protección externa dunha obra
Revoque: capa de cal e area ou de materiais análogos con que se recobre un
paramento
Ringleira: serie horizontal de ladrillos ou pedras nun muro ou bóveda
Rotonda: edificio de planta circular cunha cúpula
Sedente: que está sentado
Sillería:conxunto de perpiaños
Tallar: esculpir, labrar un material duro con cincel ou outro instrumento cortante
Tambor: peza cilíndrica ou anel sobre o que se sustenta unha cúpula
Teatro: lugar destinado ás representacións dramáticas, hemiciclo con bancadas, cun
centro no que hai un círculo (orquestra) e detrás del un estrado (escena). Os
romanos aumentaron a escena á custa da orquestra, ó non empregar o coro nas
representacións. A orquestra fíxose semicircular.
4. Vocabulario

Teitume: parte interior e superior dun edificio, que o cobre e o pecha
Teitume adintelada: tipo de cuberta plana que serve de elemento constructivo para
pechar de forma horizontal a parte superior dunha abertura ou espacio.
Tellado: cuberta plana dun edificio , polo exterior.
Termas: conxunto de edificios que en Roma servían para os baños e os exercicios
ximnásticos
Terracota: arxila cocida utilizada en escultura e cerámica
Tesela: pedra pequena de cor de 1 cm de aresta, utilizada nos mosaicos. Trátase dunha
pedra cadrada que ten distinta tonalidade con respecto a outras realizadas igual.
Tímpano: parte interior dun frontón onde, xeralmente, se coocan esculturas ou relevos
Torso: representación humana que carece de cabeza, brazos e pernas
Toscana: orde arquitectónica etrusca, que ten unha columna lisa con basa e capitel
xeométrico, ademais dun entaboamento formado por unha arquitrabe
Trasdorso (trasdós): plano superior, externo e convexo dun arco ou bóveda
Trépano: escultura feita cun trépano (instrumento que serve par furar ou perforar que
se usa en escultura par afacer incisións profundas) e que presenta incisións de pouca
anchura, localizadas e moi profundas, para dar efecto de gran relevo, de claroscuro, etc
formando calados.
4. Vocabulario

Tres cuartos: posición dunha figura, intermedia entre o perfil e a postura de fronte moi
difícil de representar correctamente tanto en pintura como en escultura
Trompa: pequena bóveda semicónica disposta nos ángulos dunha base cadrada para
poder obter catro puntos de apoio que sosteñan unha cúpula, tambor ou ciborio
Urbanismo: ciencia e técnica de construir e ordenar os núcleos urbaanos axeitándose
na disposición, estética, emprazamento, sevizos, trazado das rúas, etc, ás necesidades
da persona humana concebida, á vez como individuo e ser social
Van:oco
Viaducto:construcción a modo de ponte para o paso dunha vía sobre unha valgada,
depresión do terreno, un río, etc
Villae: explotación agraria romana, mansión señorial rural
Voluta: rolo en espiral
Vomitorio: portas que, nos anfiteatros, teatros e circos romanos, daban ás bancadas e
por elas os espectadores accedían e saían das súas localidades
Vulto redondo: escultura que se pode contemplar desde calquera punto de vista á seu
arredor. Escultura exenta.
Xunta: Liña ou superficie de unión, empalme ou ensambladura
4. Vocabulario

5. Actividades
1. ¿Cales foron as tres grandes etapas da evolución histórica de Roma? ¿Que cronoloxía corresponde a cada
unha delas?
2. ¿En qué provincias se encontraba dividida Hispania en época de Augusto?
3. Define os siguientes conceptos:
A) Opus. B) Basílica. C) Curia. D) Termas. E) Ara pacis. F) Bucráneo. G) Arco de triunfo.
2. Comente a imaxe seguinte seguindo o modelo habitual de comentario.

5. Actividades
5. ¿Que caracteriza ao Panteón de Agripa? ¿En que etapa se llevou a cabo a súa construcción?
6. Explica os distintos tipos de casa romana, sinalando os caracteres básicos de cada un deles
7. Empregando a imagen seguinte, diferencia as distintas partes do teatro romano, así como a finalidade de
cada unha delas. Sinala ademais as diferencias fundamentais entre un teatro grego e outro romana

5. Actividades
8. ¿Que elementos definen ao relevo romano?
9. A partires das siguintes imáxes de Octavio Augusto, describe os elementos característicos da escultura de
vulto redondo na época romana.

5. Actividades
10. Fai o comentario da seguinte obra

6. Comentario de texto
LEE OS TEXTOS E CONTESTA:
1. ¿Como se descubre a imitación romana do mundo grego? ¿Que significou este descubrimento?
2. Describe a importancia da luz cenital no Panteón e defínea. ¿Por qué foi importante este edificio?
3. Explica a evolución do retrato romano.¿Cales son as características antes do Baixo Imperio?
1. A superioridade da arte grega
“A arte romana é unha copia, unha copia feita con certa liberdade, cambiando algunhas cousas; pero unha copia
nada máis. Durante moitos séculos descoñecéronse os orixinais. Ninguén sospeitaba que a arquitectura romana
procedía doutra. Ensalzábase pola beleza que posuía unicamente de segunda man. Winckelmann sinalou ao
mundo moderno a pauta para descubrir o rixinal. Cando, ao fin, se fixo a luz sobre a arquitectura grega quedou ao
descuberto a inferioridade da réplica romana”
Porter, A. K.: Más allá de la arquitectura. Madrid, 1929, pág. 24 y 25
2. O Panteón de Roma
“O máis belo exemplo da orde corintia na construcción na construcción atopámola, sen dúbida ningunha, no
Panteón de Roma; un edificio que ademais é tan único no seu xénero, que nos vemos obrigados a ocuparnos del
en primeiro lugar. Levantado orixinariamente por Agripa como pórtico principal para as súas termas, disposto
máis tarde para servir de templo e provisto de atrio, logrou salvara en esencia o seu extraordinario efecto a través
de todas as restauracións e depedracións, aínda que con dolorsas pérdidas....
O interior queda dominado pola unidade e a beleza da luz cenital, que colma maravillosamente aquel edificio
circular cos seus raios e reflexos.”
Burckhardt, J.: O Cicerone: Arquitectura. Barcelona, 1953, págs. 27-28
3. O retrato antes do baixo Imperio
“Na segunda metade do século primeiro a. de C. a arte romana imitou os modelos arcaicos do século VI (Pasiteles,
Stephanus), e o afeminado rococó alexandrino (Arcesilao e a súa escola). No periodo augusteo foi un visualismo
seudo-idealista , é dicir, que imitaba a arte idealista de Grecia no século V, pero cun especial sabor de visualismo....
Este seudo-idealismo fo reemplazado por un avanzado visualismo, impresionista, fotográfico, singularista e
ilusionista. No arco de Tito cada retrato é, como unha moderna fotografía, a reproducción dunha impresión
pasaxeira.”
Sorokin, P.A.: Dinámica social e cultural. Madrid,1962, Pág. 154

1. Sinala os elementos estructurais e decorativos característicos do edificio que se mostra nas tres primeiras
imaxes.
2. Os foros en Roma. ¿É correcta artísticamente a interpretación que deles se fai na película? Explica a
importancia e organización dos foros en Roma
7. A arte e o cine
RIDLEY SCOTT : GLADIATOR, 2000

8. Modelo examen
NOME: Nº:
APELLIDOS: CURSO:
EXAMEN TEMA 4: O LEGADO CLÁSICO: A ARTE ROMANA
1. Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos)
2. Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos)
3. Elixe catro dos seguintes conceptos e defíneos: (2 ptos)
estuco, cera perdida, morteiro, mosaico, toscana, trépano, opus vermiculatum, insulae
a) Identificar obra
b) Contexto histórico e artístico
c) Contexto estilístico e formal
a) Identificar obra
b) Contexto histórico e artístico
c) Contexto estilístico e formal

9. Para ampliar e consultar
BIBLIOGRAFÍA:
AA.VV.: Roma. Arte e arquitectura. Colonia, Könemann,2000
BELTRAN LLORIS, F.: Arte romana. 1. Historia 16, Madrid,1997
BELTRAN LLORIS,F.: Arte romana. 2. Historia 16, Madrid, 1997
BENDALA GALÁN, M.: A arte romana. Madrid, 1960
BIANCHI BANDINELLI,R.: Roma, a fin da arte antiga. Aguilar, Madrid, 1971
BIANCHI BANDINELLI, R.: Roma. Centro de poder. Madrid, 1970
BLANCO FREIJEIRO, A.: Roma imperial.Historia 16. Madrid, 1989
DE OLAGUER- FELIÚ, F.: A pintura e o mosaico romanos. Vicens Vives, col. Historia
Visual da Arte 3, Barcelona, 1989
ELVIRA BARBA, M.A.; BLANCO FREIJEIRO, A.: Etruria e Roma republicana. Historia 16.
Madrid, 1989
GARCÍA Y BELLIDO,A. : Arte romana.CSIC. Madrid,1990
JIMÉNEZ MARTÍN, A.: As claves da arte etrusca e romana. Planeta, Barcelona,1991
WALKER,S.: Arte romana, Madrid, 1999
WEELER, M.: A arte e a arquitectura de Roma. Destino, Barcelona,1995
TARACENA, B. : Arte romana. “Ars Hispaniae”II. Madrid,1947

9. Para ampliar e consultar
FILMOGRAFÍA:
LEROY, MERVYN (dir.): QUO VADIS, 1951
KUBRICK, STANLEY (dir.): ESPARTACO, 1960
WISE, HERBERT (dir.): EU CLAUDIO (serie da BBC), 1976
SCOTT, RIDLEY(dir.): GLADIATOR,2000
ROMA (serie da BBC), 2005
INTERNET:
Museo Romano de Mérida: http://museoarteromano.mcu.es
Musei Capitolini de Roma: http://museicapitolini.org
Museo Archeologico de Nápoles: http://marketplace.it/museo.nazionale
Museu Nacional Arqueològic de Tarragona: http://mnat.es
PARA VISITAR:
ROMA, TARRAGONA, MÉRIDA, ITÁLICA, VOLUBILIS

Tema 3. A arte romana

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Similar to Tema 3. A arte romana

Similar to Tema 3. A arte romana (20)

More from maikarequejoalvarez

More from maikarequejoalvarez (20)

Tema 3. A arte romana