Το Περί Αυτισμού είναι ένα μηνιαίο έντυπο που περιλαμβάνει πληροφορίες για τον αυτισμό, το θεραπευτικό παιχνίδι Κ.Α.Λ.Ε.Σ.Μ.Α. και γενικότερα την αντιμετώπιση των δύσκολων καταστάσεων. Το φυλλάδιο είναι μια εθελοντική προσφορά κυρίως στους γονείς, αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο. Έχει ως στόχο να προσφέρει μια πιο θετική εικόνα του αυτισμού στους γονείς και τους ενθαρρύνει να παίζουν θεραπευτικά με το παιδί τους. Τότε θα αρχίζουν να βιώνουν το παιδί τους με περισσότερη χαρά! Μέσα από το "Περί Αυτισμού" φέρνουμε κοντά όλους τους ενδιαφερόμενους στο θεραπευτικό παιχνίδι - Κ.Α.Λ.Ε.Σ.Μ.Α, το οποίο παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του παιδιού! Το Περί Αυτισμού είναι ένα μηνιαίο έντυπο που περιλαμβάνει πληροφορίες για τον αυτισμό, το θεραπευτικό παιχνίδι Κ.Α.Λ.Ε.Σ.Μ.Α. και γενικότερα την αντιμετώπιση των δύσκολων καταστάσεων. Το φυλλάδιο είναι μια εθελοντική προσφορά κυρίως στους γονείς, αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο. Έχει ως στόχο να προσφέρει μια πιο θετική εικόνα του αυτισμού στους γονείς και τους ενθαρρύνει να παίζουν θεραπευτικά με το παιδί τους. Τότε θα αρχίζουν να βιώνουν το παιδί τους με περισσότερη χαρά! Μέσα από το "Περί Αυτισμού" φέρνουμε κοντά όλους τους ενδιαφερόμενους στο θεραπευτικό παιχνίδι - Κ.Α.Λ.Ε.Σ.Μ.Α, το οποίο παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του παιδιού! www.kyg.gr

1. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
ΠΕΡΙ ΑΥΤΙΣΜΟΥΠΕΡΙ ΑΥΤΙΣΜΟΥ
Τεύχος55
Απρίλιος 2014
1
Το Θεραπευτικό Παιχνίδι στον Αυτισμό
Μια άλλη διάσταση
Διαλέξεις Ημερίδας

2. Συντακτικήεπιτροπή:
•ΓεωργιάδουΘωμαή-Ψυχολόγος
•ΚαραγιάννηΜαρία-Εκπαιδευτικός
•Στέεμαν-ΚοκκαλίδουΜαρέικε–
Παιδοψυχολόγος
•ΤζιλέρογλουΚαλλιόπη-Λογοθεραπεύτρια
Σύνταξη-Επιμέλεια:
ΒαρσάκηΣταυρούλα
Ψυχολόγος MSc/ΝηπιαγωγόςΕΑ
Ιδιοκτήτης:
Στέεμαν-ΚοκκαλίδουΜαρέικε
Εκδότης:
Στέεμαν-ΚοκκαλίδουΜαρέικε
Επωνυμία: «ΠερίΑυτισμού»
Έδρα:
Ελλησπόντου22,Καλαμαριά
Διεύθυνσηαλληλογραφίας:
Ελλησπόντου22,Καλαμαριά,Τ.Κ.55132
Τηλέφωναεπικοινωνίας:
2310-450941&6940402054
Ηλεκτρονικόταχυδρομείο:
ypostirixigoneon@gmail.com
Ιστοσελίδα: www.kyg.gr
Μήνας-Τεύχος:
Απρίλιος 2014,55ο
τεύχος
Ετήσιασυνδρομή:
25ευρώ- στο λογαριασμό 483-002121-
042164 Alpha Bank (STEEMAN MARIA
EUGENI KORN)

3. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
ΜΕΑΠΟΛΥΤΗΕΠΙΤΥΧΙΑΔΙΟΡΓΑΝΩΘΗΚΕΣΤΗΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΗΗΜΕΡΙΔΑΓΙΑ
ΤΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΠΑΙΧΝΙΔΙΣΤΟΝΑΥΤΙΣΜΟ
Ο αριθμός των παιδιών και των ατόμων που ανήκουν στο ευρύτερο
φάσμα του αυτισμού, συνεχίζει να αυξάνεται καθημερινά. Η ενημέρωση του
κοινού παραμένει σε χαμηλό επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, ο ετήσιος εορτασμός
της Παγκόσμιας Ημέρας Ενημέρωσης για τον Αυτισμό (2 Απρίλη) αποκτά όλο
και μεγαλύτερη σημασία, καθώς αποτελεί την ευκαιρία για δράση και παροχή
βοήθειας.
Έτσι, το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης "ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ", το Κέντρο
Υποστήριξης Γονέων και η παιδοψυχολόγος Μαρέικε Στέεμαν - Κοκκαλίδου,
συνδιοργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη το Σάββατο 05 Απριλίου
2014 επιστημονική ημερίδα με θέμα:
"ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ - ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ"
Στην ημερίδα συμμετείχαν 120 άτομα, ειδικοί
ψυχικής υγείας (ψυχολόγοι, ειδικοί
παιδαγωγοί, κοινωνικοί λειτουργοί,
εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές)
νηπιαγωγοί, εκπαιδευτικοί και γονείς που
αναζητούν πρακτικούς τρόπους διαχείρισης
συμπεριφοράς και συναισθημάτων –
Ανάπτυξης Κοινωνικών Δεξιοτήτων.
Η ημερίδα έλαβε χώρα στο Κέντρο Δια Βίου Μάθησης «ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ» που
βρίσκεται στην οδό Βάκχου 19-23 στον 3 Όροφο, πλησίον του Νέου
Σιδηροδρομικού Σταθμού.
Για περισσότερες πληροφορίες
Επισκεφθείτε την ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ: stepping72.blogspot.gr
3

4. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
«Ο αυτισμός, μια άλλη διάσταση»
Μαρέικε Στέεμαν-Κοκκαλίδου
Για να καταλάβουμε με ποιον τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε το
αυτιστικό παιδί καλύτερα , πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε βαθιά τι είναι ο
αυτισμός. Πολλά παιδιά στο φάσμα βιώνουν αισθητηριακά προβλήματα.
Ορισμένα παιδιά περισσότερο, άλλα λιγότερο. Αυτό σημαίνει ότι το σώμα
τους προκαλεί ερεθίσματα εσωτερικά, για τα οποία εμείς δεν ξέρουμε τίποτα,
επειδή τα παιδιά, μη γνωρίζοντας ότι δεν νιώθουμε το ίδιο, δεν θα μας τα
πουν. Επίσης επεξεργάζονται τα ερεθίσματα που φτάνουν στον εγκέφαλο
από τις αισθήσεις (και η αίσθηση του σώματος είναι μια αίσθηση)
διαφορετικά από τους νευροτυπικούς. Αυτή η αισθητηριακή διαταραχή
προκαλεί μια συμπεριφορά που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε εύκολα, αλλά
που ασφαλώς το αυτιστικό παιδί έχει ανάγκη!
Το άλλο σκέλος του αυτισμού είναι ο εγωκεντρισμός. Όλα τα παιδιά στο
φάσμα του αυτισμού πάσχουν από εγωκεντρισμό. Είναι ο τρόπος που
λειτουργούν και είναι το πρίσμα με το οποίο καταλαβαίνουν τον κόσμο.
Επειδή μια εγωκεντρική συμπεριφορά δεν αγαπιέται εύκολα, αλλά πολλές
φορές καταδικάζεται, γιατί δεν είναι κοινωνική, ο γύρω κόσμος νιώθει την
ανάγκη να την διορθώνει. Μια εγωκεντρική συμπεριφορά επίσης κάνει τους
ανθρώπους να νιώθουν ότι εκμηδενίζονται, δεν λογαριάζονται και τους δίνει
αρνητικά συναισθήματα.
Η προσπάθεια να αλλάξει το αυτιστικό παιδί, να γίνει πιο κοινωνικό και
συνεργάσιμο, να μην έχει τέτοιες εκρήξεις θυμού (για ψύλλου πήδημα
μάλιστα) και να σταματήσει η στερεοτυπική συμπεριφορά, δημιουργεί πολλές
εντάσεις και στρες, τόσο στο παιδί, όσο και στους γονείς. Ο λόγος είναι ότι με
αυτόν τον τρόπο δεν αλλάζει η συμπεριφορά του παιδιού και επιπλέον
εκνευρίζεται πολύ. Το παιδί νιώθει ότι είναι ανίκανο και ανεπιθύμητο, οι
γονείς παρατηρούν ότι δεν μπορούν να επηρεάσουν το ίδιο τους το παιδί. Το
θέμα είναι ότι το νόημα του δεν είναι το ίδιο με το δικό μας νόημα. Δεν
μπορούμε να επιβάλλουμε το δικό μας νόημα στο παιδί! Αυτό που θέλουμε
είναι να καταλάβει από μέσα του πώς να συμπεριφερθεί.
4

5. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Το αυτιστικό παιδί καθρεφτίζει τέλεια το περιβάλλον του. Αφού σπάνια
ένας ενήλικας το πλησιάζει για χαρά, αλλά περισσότερο για να του αρπάξει
κάτι ή να του κάνει κάτι, δεν έχει λόγο να ασχολείται με ανθρώπους. Σ’ ένα
εχθρικό περιβάλλον, θα έχουμε ένα απομονωμένο ή ακόμα επιθετικό παιδί.
Η ουσία του θέματος είναι πως όταν ένα παιδί δεν έχει κοινωνικότητα,
όπως συμβαίνει στον αυτισμό, δεν μπορεί να κοινωνικοποιηθεί. Χρειάζεται το
παιδί πρώτα να βιώσει κοινωνικότητα από εμάς για να φυτρώσει στην
καρδιά του και έπειτα βλέπουμε ότι το παιδί λαχταράει να συναναστρέφεται
μαζί μας, ότι προτιμά πολύ περισσότερο να παίζει με άλλον άνθρωπο παρά
μόνο του, ότι γίνεται πιο συνεργάσιμο. Με άλλα λόγια: το παιδί γίνεται όλο
και περισσότερο πιο κοινωνικό!
Στην αρχική φάση δεν μας ενδιαφέρει να μάθει δεξιότητες. Αυτό που
προέχει είναι η κοινωνικότητα: η οπτική επαφή, το να γελάμε μαζί, η αίσθηση
του ‘μαζί’. Όλα τα άλλα θα γίνουν στην ώρα τους.
Την κοινωνικότητα την αποκτάει σταδιακά όταν απλοποιούμε την επαφή
και την επικοινωνία. Πρέπει να είναι εύκολο, αβίαστο και χαρούμενο! Γι’
αυτόν τον λόγο το παιχνίδι συνιστάται να γίνει σ’ ένα συγκεκριμένο δωμάτιο
με έναν μόνο άνθρωπο, ο οποίος αφοσιώνεται πλήρως στο παιδί και
ανταποκρίνεται άμεσα και χαλαρά σε κάθε ευκαιρία για επαφή δημιουργείται.
Στο δωμάτιο παρατηρούμε ότι η επαφή με το παιδί είναι εύκολη από την
πρώτη στιγμή. Μέσα εκεί το παιδί μπορεί να μας νιώθει καλύτερα και εμείς
μπορούμε να το κατανοήσουμε πιο βαθιά. Το δωμάτιο είναι φτιαγμένο με
τέτοιο τρόπο, ώστε δεν χρειάζεται να αγχωνόμαστε για τίποτα (όλα τα
απαγορευμένα έχουν αφαιρεθεί). Τα αγαπημένα παιχνίδια του παιδιού είναι
στο ράφι ψηλά – έτσι σκηνοθετούμε άφθονες ευκαιρίες για επικοινωνία και
κοινωνικότητα. Αφού του συμφέρει, θα τα ζητήσει με τον τρόπο που μπορεί
και ταυτόχρονα μπορούμε να του δείξουμε με το κάθε τι που ζητάει, πόσο
πρόθυμοι είμαστε να του το προσφέρουμε! Μέσα στο δωμάτιο μπορούμε να
του δείξουμε ότι έχουμε να του προσφέρουμε πολλά!
Το θεραπευτικό παιχνίδι το ονομάζω ΚΑΛΕΣΜΑ, αφού κυριολεκτικά
καλώ το παιδί να κάνει σχέση μαζί μου. Δεν υπάρχει παιδί που δεν δέχεται
την πρόσκλησή μου! Η κοινωνικότητα δημιουργείται όταν δύο άνθρωποι
χαίρονται μαζί. Είναι τόσο απλό, και όμως παραβλέπεται, επειδή οι γονείς
5

6. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
και οι ειδικοί είναι προσκολλημένοι στο να μάθει το παιδί δεξιότητες και να
μειωθούν οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές!
Πολλοί γονείς ανησυχούν ότι επιτρέποντας κάθε (στερεοτυπική,
ανεπιθύμητη) συμπεριφορά του παιδιού και πολλές φορές συμμετέχοντας με
ενθουσιασμό σ’ αυτή, αυτή η συμπεριφορά ενισχύεται, αντί να κοπεί
επιτέλους. Αυτή είναι μια λανθασμένη άποψη. Κάθε δραστηριότητα που
αρέσει στο παιδί, μας προσφέρει το κλειδί για την πόρτα της κοινωνικότητας.
Παράλληλα παρατηρούμε ότι τέτοιες συμπεριφορές μειώνονται σταδιακά,
επειδή το παιδί ανακαλύπτει ότι μπορούμε να παίξουμε τόσα άλλα
παιχνίδια! Το ρεπερτόριο παιχνιδιών μεγαλώνει, αφού του προσφέρουμε
πολύ καλύτερο παιχνίδι από ο, τι έπαιζε μόνο του.
Τα στάδια κοινωνικότητας είναι τα εξής: Στην αρχή, όταν το παιδί
λειτουργεί σχεδόν μόνο εγωκεντρικά ακόμα, παίζουμε μαζί του αποκλειστικά
με τους δικούς του όρους. Είναι ο μόνος τρόπος που μπορεί να κάνει επαφή
μαζί μας! Αποδεχόμαστε το παιδί άνευ όρων. Αυτό σημαίνει ότι επιτρέπουμε
όλες τις (στερεοτυπικές) του συμπεριφορές με χαρά, καθώς τις
εκμεταλλευόμαστε προς όφελος της κοινωνικότητας.
Αργότερα, όταν το παιδί έχει αποκτήσει περισσότερη κοινωνικότητα, θα
μπορεί να δεχτεί τους δικούς μας όρους. Ο σκοπός του θεραπευτικού
παιχνιδιού είναι ακριβώς αυτός: να υπάρχει αμοιβαιότητα ανάμεσά μας! Τότε
και η εκπαίδευση θα γίνει διασκέδαση επειδή το παιδί θα καταλάβει τι ζητάμε
από αυτό και δεν θα νιώθει απειλημένο πλέον.
Ο δρόμος προς την κοινωνικότητα είναι πάρα πολύ ευχάριστος. Είναι
απίστευτη επιβράβευση για μας, να γελάμε μαζί με το αυτιστικό παιδί. Όταν
βλέπουμε ότι το παιδί περνάει υπέροχα μαζί μας, ότι δεν θέλει να τελειώσει
το παιχνίδι, ότι χαμογελάει και μας προκαλεί και ζητάει δραστηριότητες από
μας, τότε μας δίνει ένα μεγάλο κίνητρο να συνεχίσουμε προς αυτήν την
κατεύθυνση.
Χωρίς χαρά, δεν γίνεται σωστή μάθηση. Το αυτιστικό παιδί όχι μόνο
μας νιώθει κοντά του, μας το δείχνει ξεκάθαρα. Είναι κρίμα να χάσουμε χρόνο
με επίμονες προσπάθειες να αλλάξουμε τη συμπεριφορά του, ενώ υπάρχει
αυτός ο όμορφος, αβίαστος τρόπος. Με αγάπη και αποδοχή όλα
ξεπερνιούνται πραγματικά. ◄
6

7. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
ΕΝΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ
Ένα κείμενο αφιερωμένο στα παιδιά με Αυτισμό και ιδιαίτερα στους γονείς τους
“Καλώς ήλθατε στην “Ολλανδία”....”
Όταν περιμένεις παιδί, είναι σαν να σχεδιάζεις το ονειρεμένο σου ταξίδι
στην “Ιταλία”. Αγοράζεις μια σειρά από ταξιδιωτικούς οδηγούς και καταστρώνεις
όμορφα σχέδια. Όλα σού φαίνονται συναρπαστικά....
Ύστερα από την αγωνιώδη προσμονή φτάνει επιτέλους η πολυπόθητη μέρα.
Ετοιμάζεις τις βαλίτσες και ξεκινάς...
Μετά από ώρες πτήσης το αεροπλάνο ετοιμάζεται να προσγειωθεί και η φωνή της
αεροσυνοδού να σας αναγγέλλει:
-Καλώς ήλθατε στην “Ολλανδία”!
-“Ολλανδία”;;;!!! Τι εννοείτε; Κάποιο λάθος θα κάνετε!!! Εγώ έκλεισα για “Ιταλία”!!!
Μια ζωή ολόκληρη περίμενα αυτό το ταξίδι.
Υπάρχει όμως μια αλλαγή στο πρόγραμμα πτήσης. Προσγειώθηκες στην
“Ολλανδία” κι εδώ θα πρέπει να μείνεις τώρα...
Θα πρέπει, λοιπόν, να βγεις πάλι έξω και να προμηθευτείς διαφορετικούς
ταξιδιωτικούς οδηγούς. Θα πρέπει να μάθεις μια εντελώς διαφορετική ξένη
γλώσσα. Θα γνωρίσεις μια διαφορετική ομάδα ανθρώπων, που κάτω από άλλες
συνθήκες δε θα γνώριζες. Πρόκειται μόνο για ένα διαφορετικό μέρος, όπου όλα
γίνονται πιο αργά από την “Ιταλία” και είναι λιγότερο λαμπερά.
Αφού ήδη είσαι κάποιο χρονικό διάστημα εδώ και κατάφερες να πάρεις
μια ανάσα, στρέφεις το βλέμμα σου γύρω και βλέπεις.....ότι η “Ολλανδία” έχει
ανεμόμυλους, έχει τουλίπες, έχει τον Ρέμπραντ..... Μερικοί άνθρωποι που
γνωρίζεις έχουν έρθει κατ’ ευθείαν από “Ιταλία”, άλλοι προετοιμάζονται να
πραγματοποιήσουν ένα ταξίδι για εκεί. Και όλοι μιλούν για αυτήν την όμορφη
χώρα. Για το υπόλοιπο της ζωής σου θα λές: “Σ’ αυτήν την χώρα είχα σκοπό να
ταξιδέψω κι εγώ. Έτσι σχεδίαζα.” Ο πόνος και η απογοήτευση για το χαμένο σου
όνειρο δεν θα σταματήσει να σε ακολουθεί, γιατί η χαμένη αυτή επιθυμία ήταν
πολύ σημαντική για σένα.
7

8. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Αν όμως το υπόλοιπο της ζωής σου συνεχίζεις να πενθείς για το ότι δεν
κατάφερες να πας στην “Ιταλία”, δε θ’ αποκτήσεις ποτέ την ικανότητα να γευτείς και
ν’ απολαύσεις τις όμορφες και πολύτιμες εμπειρίες, που έχει να σου προσφέρει η
“Ολλανδία”.◄
Emily Perl Kingsley
Αν μια φορά περάσεις τα σύνορα,
δεν υπάρχουν πια όρια.
Alphonse Allais
8

9. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
"Η Κοινωνική Διάσταση του Αυτισμού"
Καραγιάννη Μαρία
Εκπαιδευτικός - μητέρα Αυτιστικού παιδιού
Καλημέρα σας.
Λέγομαι Μαρία Καραγιάννη, είμαι δασκάλα σε δημοτικό σχολείο και είμαι μητέρα
του 7χρονου Θωμά, που ανήκει στο σύνδρομο Άσπεργκερ.
Η πιο πετυχημένη περιγραφή που έχω ακούσει για τα παιδιά στο φάσμα του
αυτισμού είναι: παιδιά από άλλο αστέρι, από άλλο πλανήτη, εξηγήινα. Σκεφτείτε στη
σημερινή εποχή που βασιλεύει και θεριεύει ο εγωισμός, και όλες οι διαφημίσεις μιλάνε
για τις προσωπικές μας επιθυμίες, που η φλυαρία είναι κανόνας, ενώ αληθινή επαφή
δεν υπάρχει, καθότι νευριάζουμε και απαξιούμε να ασχοληθούμε με τους άλλους, που
το κουτσομπολιό και η κατάκριση είναι επάγγελμα, που έχει χαθεί κάθε έννοια αγωγής
και ευγένειας και το bulling έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις, πόσο δύσκολο είναι να
επιβιώσει ένα παιδί αυτιστικό.
Τα παιδιά που ανήκουν στο φάσμα δεν έχουν κάποιο σωματικό χαρακτηριστικό,
όπως άλλα αμεα, που να δείχνει ότι έχουν κάποιο πρόβλημα. Και μάλιστα είναι
όμορφα, κατά κανόνα, καθώς καθρεφτίζεται στο πρόσωπό τους, η ανωριμότητα, η
αθωότητα τους. Κάποιος που βλέπει ένα απομονωμένο παιδί, ένα παιδί που δεν μιλάει,
που δεν καταλαβαίνει, που λέει ασυνάρτητα πράγματα, που τσιρίζει σε κάποιον έντονο
ήχο, που κάνει στερεότυπες κινήσεις, που νευριάζει και επιμένει σε κάτι τόσο πολύ,
που δεν αντέχει να χάνει κ.τ.λ. δεν μπορεί να καταλάβει πόσο δικαιολογημένο μπορεί
να είναι για αυτά που κάνει.
Ο αυτισμός είναι νευρολογικό πρόβλημα, επηρεάζονται οι αισθήσεις, η κίνηση
και κυρίως η ομιλία, η σκέψη, η αντίληψη και η κατανόηση του κόσμου άρα λοιπόν η
επικοινωνία με το περιβάλλον. Μπορεί να ενοχλείται υπερβολικά από εξωτερικά
ερεθίσματα με αποτέλεσμα να προσπαθεί να απομονώνεται αναζητώντας ηρεμία ή
ανάποδα να μην τα νιώθει αρκετά, ώστε να προσπαθεί να τα δημιουργεί μόνο του
καταφεύγοντας σε στερεοτυπικές κινήσεις από τις οποίες αντλεί ευχαρίστηση.
Χρειάζεται περιβάλλον κατά κανόνα ήρεμο, χωρίς πολλούς θορύβους και πολλά
πράγματα με απαλά χρώματα που να μην το κουράζουν. Οι αντοχές του είναι
μικρότερες και όταν κουράζεται μπορεί να έχει υπερένταση, να εκδηλώνει έντονες
στερεοτυπίες κ.α. Το παιδί είναι απόλυτα δικαιολογημένο για ό, τι κάνει και καλύπτει
τις ανάγκες του. Η εντύπωση που σχηματίζει κάποιος, που δεν ξέρει, είναι ότι το παιδί
κάνει «χαζομάρες», έχει κολλήσει κακά χούγια, που πρέπει να κόψει είναι ακοινώνητο,
οι γονείς που το μεγαλώνουν άχρηστοι.
9

10. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Συχνά δεν μπορεί να ελέγξει το σώμα του και τις κινήσεις του, δεν μπορεί να
αυτοεξυπηρετηθεί, να κάνει αυτά που κάνουν τα παιδιά της ηλικίας του: αργεί να κάνει
ποδήλατο, να μάθει να κολυμπάει, να τρώει, να ντύνεται. Πώς λοιπόν να παίξει με τα
παιδιά της ηλικίας του; Ο Θωμάς ήθελε να παίξει ποδόσφαιρο στο διάλειμμα με
συμμαθητές του, προσπαθούσε αλλά δεν τα κατάφερνε, θύμωνε, γιατί ήθελε να νικήσει.
Δεν θα ξεχάσω στο γραφείο ενός αναπτυξιολόγου πόσο λαχταρούσε ο Θωμάς να κάνει
πετάλι σε ένα παιδικό όχημα κι όμως δεν μπορούσε, θύμωνε, το πετούσε, ξεσήκωσε
όλο το Ιπποκράτειο. Αποκτά μια εμμονή με το νικάει και να είναι πάντα πρώτο, γιατί
έτσι καλύπτει το κενό και την απογοήτευσή του. Το παιδί νιώθει ανίκανο, πέφτει η
αυτοπεποίθησή του και στο καπάκι εισπράττει τις κοροϊδίες των άλλων και γιατί δεν τα
καταφέρνει και γιατί θυμώνει και φέρεται σαν μωρό. Δράμα.
Επειδή η σκέψη του είναι ανώριμη δεν μπορεί να καταλάβει τι του λένε και
ηχολαλεί, επαναλαμβάνει αυτό που ακούει. Δεν παρατηρεί το περιβάλλον του και δεν
μαθαίνει πράγματα γι΄αυτό δεν ξέρει να απαντήσει συχνά και σε απλές ερωτήσεις. Ζει
στο δικό του κόσμο απομονωμένο και δεν επικοινωνεί, και κάποιοι λένε εντάξει αφού
είναι ήσυχο και δεν ενοχλεί ο.κ. Πολλές φόρες δεν δίνει σημασία στους γονείς ή στους
θεραπευτές, γιατί το πλησιάζουν με ακατάλληλο τρόπο. Άλλες φορές προσεγγίζει τους
άλλους με τρόπο περίεργο, τους σφίγγει, τους τραβάει τα μαλλιά, τους χτυπάει κι αυτό
δημιουργεί ποικίλα συναισθήματα αμηχανία, πανικό, νεύρα. Το παιδί θέλει να έχει
σχέση με τους άλλους άλλα το κάνει με το δικό του τρόπο. Η ομιλία του συχνά είναι
περίεργη και αυτό ξενίζει τους άλλους και τους διώχνει. Το παιδί ξέρει τι λέει και τι
εννοεί και συχνά χρειάζεται μεταφραστή για να γίνει κατανοητό. Θέλει να
ανακοινώνει παντού κάτι που αρέσει, κάτι που πέτυχε, κάτι που του έκανε έντονη
εντύπωση, χωρίς να νοιάζεται αν αυτό ενδιαφέρει τους άλλους. Εισπράττει χαμόγελα
κοροϊδίας, « το καημένο…». Καταλαβαίνει την κυριολεξία και όχι την μεταφορά.
Λειτουργεί με απόλυτη λογική και νιώθει τον παραλογισμό του κόσμου. Οι απορίες
ενός τέτοιου παιδιού είναι λογικότατες και δικαιολογημένες. Όταν όμως βρίσκει
ενδιαφέρον σε κάτι ή το καταλαβαίνει καλά, δείχνει την ποιότητα της ευφυίας του. Το
χειρότερο δεν μπορεί να καταλάβει τις προθέσεις των άλλων και μπορεί να πέσει θύμα
εκφοβισμού και εκμετάλλευσης.
Το σοβαρότερο από όλα είναι ότι το εγώ του είναι ανώριμο. Η σκέψη του βαθιά
εγωκεντρική. Θέλει να είναι πάντα πρώτος και να νικάει, κατηγορεί τους άλλους πάντα
σαν φταίχτες για κάτι που δεν πέτυχε, ενώ δεν αναγνωρίζει την δική του υπαιτιότητα
και τα δίκια των άλλων. Κανείς δεν θα ήθελε έναν τέτοιο συμπαίχτη, συνομιλητή.
Το παιδί αυτό ζει σε ένα τσόφλι, σε ένα κουκούλι. Αυτό το τσόφλι για να σπάσει
ή έστω να ανοίξει θέλει κατάλληλο τρόπο. Ανθρώπους επιδέξιους και περιβάλλον
ανάλογο με τις ανάγκες του. Οι περισσότεροι γονείς και πολλοί ειδικοί, δυστυχώς,
έχουν εμμονή στην πειθαρχία και την κανονικότητα, κοντράρουν το παιδί, βγάζουν
10

11. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
πολλά νεύρα, γιατί το παιδί «κάνει τα δικά του» και ερμηνεύουν τη συμπεριφορά του
ως ανυπακοή και κακό χαρακτήρα. Η απουσία ενστίκτου, έμπνευσης και φαντασίας
είναι κακοί σύμβουλοι στη δημιουργία σχέσης με το παιδί αυτό. Καθώς οι άλλοι δεν το
καταλαβαίνουν, δεν το αποδέχονται και το μαλώνουν, βιώνει ένα πολύ εχθρικό
περιβάλλον και αποτραβιέται στον εαυτό του ακόμη περισσότερο.
Νεαρή κοπέλα, κάποτε, συζητώντας με κάποια υπάλληλο σε μια τράπεζα – εκείνη
ήδη μητέρα αρκετά χρόνια – συζητούσαμε για το πώς πρέπει να είναι ένα παιδί. Εγώ
υποστήριζα ότι πρέπει να είναι εκπαιδευμένο, να έχει τρόπους, αρχές και διάφορα
τέτοια (και είναι αλήθεια ότι τα περισσότερα λάθη στη δουλειά μου στην αρχή τα έκανα
από υπερβάλλοντα ζήλο, όντας πολύ αυστηρή με τους μαθητές). Εκείνη όμως μου
τόνισε ότι το παιδί πρέπει να είναι ευτυχισμένο. Αυτή η μικρή συνομιλία ήρθε στο
μυαλό μου αρκετές φορές. Φυσικά σε όλα τα πράγματα πρέπει να τηρείται το μέτρο και
να υπάρχει ισορροπία. Όποιος ασχολείται με παιδιά και νοιάζεται αναπτύσσει ένα
ιδιαίτερο αισθητήριο κατανόησης και επικοινωνίας μαζί τους. Και βέβαια είναι γεγονός
ότι ένα παιδί πλήρες συναισθηματικά λειτουργεί καλύτερα σε όλα τα επίπεδα. Ένα
ευτυχισμένο παιδί μαθαίνει εύκολα, υπακούει, καταλαβαίνει τα όρια, ανοίγει τα
παράθυρα του μυαλού του και εξελίσσεται.
Παρόλο που η δουλειά μου έχει να κάνει με τόσα παιδιά και υποτίθεται ότι έχω
αναπτύξει ένστικτο στο πώς να τα χειρίζομαι και να αναδεικνύω τον καλύτερο εαυτό
τους, μου πήρε πολύ καιρό να καταλάβω πώς πρέπει να λειτουργώ με το παιδί μου και
πώς να αντιμετωπίζω το περιβάλλον. Έκανα και κάνω ακόμα λάθη, όμως είμαι
αισιόδοξη και νιώθω πολλαπλά κερδισμένη από τη σχέση μου με το παιδί.
Ο Θωμάς όταν γεννήθηκε φαινόταν ότι είναι έξυπνο μωρό και όταν τον είδα
πρώτη φορά, ένιωσα ότι θα επικοινωνούμε πολύ καλά οι δυο μας. Μας κοιτούσε στα
μάτια, ήταν ήρεμος, πολύ γελαστός και ίσως είναι από τα λίγα παιδιά που έμαθε να
περπατάει μόνος του, χωρίς ιδιαίτερη βοήθεια. Τίποτα δεν φαινόταν να πηγαίνει
στραβά, εκτός από το ότι δεν μιλούσε καθόλου ακόμα, αλλά αυτό θεωρήθηκε στα
πλαίσια του φυσιολογικού για ένα αγόρι.
Όταν έγινε 18 μηνών και έπρεπε να επιστρέψω στη δουλειά μου, με ενημέρωσαν
ότι στην τάξη μου θα είχα έναν μαθητή αυτιστικό υψηλής λειτουργικότητας. Εκεί, θεωρώ
από θεία πρόνοια, ήρθα σε πρώτη επαφή με τον αυτισμό, καθώς άρχισα να ψάχνω γι’
αυτό, ώστε να ξέρω πώς να λειτουργώ σωστά στις ανάγκες του μαθητή αυτού.
Ο Θωμάς μεγάλωνε. 22 μηνών πήγε σε παιδικό σταθμό. Φαινόταν ότι είναι λίγο
ζωηρούλης, πεισματάρης, ανώριμος σε σχέση με τα παιδιά της ηλικίας του, χαϊδεμένος
και δεν μιλούσε ακόμα, δεν πολυκαταλάβαινε εντολές και δεν γύριζε στο όνομά του.
Στην αρχή δεν δώσαμε ιδιαίτερη σημασία και οι δασκάλες μας καθησύχαζαν. Είχε
επίσης τη συνήθεια να παίζει με το σταυρό που φορούσε, γιατί του άρεσε ο θόρυβος
που έκανε πάνω σε διάφορα αντικείμενα. Επίσης επέμενε πολύ να τον κουβαλάμε
11

12. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
αγκαλιά κι αυτό σχολιαζόταν πολύ αρνητικά από το περιβάλλον ότι τον κακομαθαίνω,
ότι δεν μπορώ να τον πειθαρχήσω. Και βέβαια, όταν δεν του γινόταν το χατίρι έπεφτε
κάτω και χτυπιόταν. Καθώς περνούσε ο καιρός, εμένα η συμπεριφορά του μου θύμιζε
τον αυτιστικό μαθητή που είχα.
Τελικά, αρκετά αργά θεωρώ, στα 3,5 του χρόνια αποφασίσαμε να πάμε στο
Ιπποκράτειο νοσοκομείο για να τον δουν. Παρόλο που δεν ήταν έκπληξη για μένα η
διάγνωση, έβαλα τα κλάματα για το κακό που μας βρήκε και ένιωσα ότι είμαστε στη
μέση του πελάγους και τι θα κάνουμε και διάφορα τέτοια. Η οικογένειά μας δέχτηκε
μεγάλο πλήγμα, καθώς αναρωτόμασταν γιατί το παιδί μας είναι έτσι, τι ή ποιος φταίει,
από πού το κληρονόμησε το παιδί κ.α.
Άρχισα λοιπόν να ψάχνω σε βάθος τη διαταραχή του παιδιού μου,
προσπαθώντας με αγωνία να δω τι καλύτερο μπορούσα να κάνω.
Εκεί στο Ιπποκράτειο μας πρότειναν φυσικά εργοθεραπεία, λογοθεραπεία, τα
κλασικά. Με την πρώτη του θεραπεύτρια, μια νεαρή κοπέλα που τον προσέγγισε με
καλό τρόπο τα πήγαινε καλά. Αργότερα που τον ανέλαβαν οι πιο έμπειρες –υποτίθεται-
θεραπεύτριες και προσπαθούσαν να του κάνουν κλασσική λογοθεραπεία,
εκτυλίχθηκαν φοβερές σκηνές με τον Θωμά να ανοίγει κάθε φορά την πόρτα να βγει έξω
από τη συνεδρία του κλαίγοντας και ουρλιάζοντας, τις θεραπεύτριες να τον μαλώνουν
κ.τ.λ. Εμείς θεωρούσαμε ότι ήταν για το καλό του και ότι η αγάπη μπορεί να είναι
σκληρή κάποιες φορές. Στο τέλος, αφού κάναμε υπομονή μερικούς μήνες, αλλάξαμε
θεραπευτές, που τον προσέγγισαν με καλύτερο τρόπο και μάλιστα έλεγαν ότι είναι
πολύ συνεργάσιμος.
Κάπου εκεί μια φίλη, με παιδί στο φάσμα του αυτισμού επίσης, ψάχνοντας πολύ,
ανακάλυψε τη μέθοδο Sonrise και μας είπε για την κ. Κοκκαλίδου και το θεραπευτικό
παιχνίδι. Κάθε γονιός, που έχει ένα παιδί με πρόβλημα, φυσικά τρέχει όπου πιστεύει
ότι θα βοηθηθεί. Αποφασίσαμε λοιπόν, παράλληλα με τις άλλες συμβατικές θεραπείες,
να παίζει θεραπευτικά το παιδί μια φορά την εβδομάδα με την κ. Κοκκαλίδου και μία
φορά την εβδομάδα ερχόταν μια εθελόντρια στο σπίτι. Θα έλεγε κανείς ότι, ο.κ., για μια
ώρα κάποιος παίζει με το παιδί και λοιπόν; Τι το φοβερό έχει αυτό; Η φίλη μου, αυτή
που μας είπε για τη μέθοδο Sonrise, και που μας βλέπει κάθε καλοκαίρι, την επόμενη
χρονιά παρατήρησε μεγάλη διαφορά στη συμπεριφορά του Θωμά. Ήταν πιο ήρεμος
και κοινωνικότερος.
( φάση που ο Θωμάς συστήθηκε στον Μανόλη)
Είδα τον Θωμά πρώτη φορά στο δωμάτιο του παιχνιδιού να δημιουργεί
φανταστικές ιστορίες και συμβολικό παιχνίδι. Και βέβαια πουθενά αλλού δεν νιώθει
τόσο αποδεκτός και ευτυχισμένος. Όταν είναι ευδιάθετος μιλάει και επικοινωνεί,
παίρνει πρωτοβουλίες να κάνει καινούργια πράγματα ανεβαίνοντας τα σκαλιά προς
την ωρίμανση, αυτοεξυπηρετείται, βοηθάει σε δουλειές του σπιτιού, χωρίς να τον
12

13. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
εκπαιδεύουμε εμείς και να του τα ζητάμε. Άρχισε να καταλαβαίνει το νόημα κάποιων
μεταφορικών φράσεων και να τις χρησιμοποιεί. Κάποια φορά ανέπτυξε λογικό
επιχείρημα, για να αντικρούσει κάποιον που τον απειλούσε. Εκφράζει πλέον τα θετικά
του συναισθήματά προς τους κοντινούς του: συμπόνοια, παρηγοριά, φροντίδα,
συμπαράσταση.
Παράλληλα με το παιδί εξελισσόμασταν κι εμείς - και εξακολουθούμε εννοείται.
Καταλάβαμε ότι δεν είναι καλή τακτική να θυμώνουμε και να φωνάζουμε, όταν κάτι δεν
το θέλει. Είδαμε ότι δεν χρειάζεται κόντρα και πανικός αλλά χαμηλόφωνα, με
ψυχραιμία, σταθερότητα, λογική, απλή στο επίπεδο του παιδιού εξήγηση κατάφερνα
περισσότερα. Όταν βέβαια ένας γονιός με ένα παιδί Α.Μ.Ε.Α. τρέχει να προλάβει το
πρόγραμμα του παιδιού, να ψάχνει ό,τι υπόσχεται ότι θα γιατρέψει το παιδί του και να
είναι συνεπής σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας, κουράζεται πολύ. Έχω χρόνια
κόπωση, χαμηλό αιματοκρίτη, χαμηλά επίπεδα σιδήρου στο αίμα και αυτό μου έβγαζε
πολύ νευρική συμπεριφορά, λίγη υπομονή και διάθεση να καλύψω καλύτερα την
ανάγκη του παιδιού για ήρεμη επικοινωνία και υπομονή. Πήρα διάφορα σκευάσματα
και συμπληρώματα διατροφής, για να μπορώ να στέκομαι καλύτερα στο ρόλο μου ως
μάνας. Μάθαμε να τον χειριζόμαστε, είτε στρέφοντάς του αλλού την προσοχή, είτε
θυμίζοντας του τις συνέπειες της μη συνεργασίας του. Εκτίμησα πολύ το χιούμορ, την
πλακίτσα, το τραγούδι και την παιγνιώδη διάθεση, σε στιγμές πολύ δύσκολες, όπου το
παιδί αντιδρούσε πολύ άσχημα, μεταστρέφοντας με θαυμαστό τρόπο τη διάθεσή του.
Απέκτησα κάποια αυτοπεποίθηση και άρχισα να αναγνωρίζω τις στιγμές που το παιδί
έχει τα παράθυρα του μυαλού του ανοιχτά, ώστε να το τροφοδοτώ με θετικά
συναισθήματα, γνώσεις για τον κόσμο, την καλή συμπεριφορά κ.α. Κυρίως όμως
έμαθα να εκτιμώ τα – αρκετά - καλά στοιχεία του παιδιού μου και να μην θεωρώ ότι το
παιδί μου είναι προβληματικό και ότι πρέπει οπωσδήποτε να το αλλάξω και να το
κανονικοποιήσω. Στη δουλειά μου στο σχολείο βλέπω κάθε μέρα διάφορα «κανονικά»
παιδιά να φέρονται με πολλή πονηριά, υπερβολική αυτοπεποίθηση, να βρίζουν
άσχημα, να εκβιάζουν και να εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους και πολλές φορές
βρίσκω ότι καλύτερα που το δικό μου παιδί είναι έτσι όπως είναι. Προσπαθούμε να
παίζουμε μαζί του να τον τροφοδοτούμε θετικά και να τον ενθαρρύνουμε, όταν η
αυτοπεποίθησή του πέφτει. Δυστυχώς από τη μια το σώμα του δεν τον βοηθάει να
κινείται όπως θέλει, από την άλλη είναι έξυπνος και καταλαβαίνει ότι υστερεί, λέει
καμιά φορά: «Είμαι βλάκας…» Είδαμε μέσα στο θεραπευτικό παιχνίδι μια άλλη
προσέγγιση, δημιουργήσαμε θετικότερο κλίμα και σχέση αγάπης με το παιδί μας.
Εννοείται ότι πάψαμε να δίνουμε σημασία στις αντιδράσεις των ανθρώπων που δεν
μας γνωρίζουν. Αυτοί που μας γνώριζαν από πριν μας είπαν τα καλύτερα για την
εξέλιξη του παιδιού μας.
13

14. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Είναι σαν να έχεις ένα γλαστράκι με ένα καχεκτικό φυτό. Για να το βοηθήσεις το
παρατηρείς, ψάχνεις να μάθεις τι ανάγκες έχει: πόσο πότισμα χρειάζεται, πόσο ήλιο, τι
χώμα. Ψάχνεις τη ρίζα να δεις, μήπως έχει σκουλήκια; Εάν αρχίζεις να το ποτίζεις, να
το ποτίζεις, να ρίχνεις λίπασμα και να δοκιμάζεις πράγματα και να ανυπομονείς να
μεγαλώσει και να ανθίσει, χωρίς να προσπαθείς να μάθεις τι χρειάζεται πραγματικά
τότε μπορεί και να μαραθεί. Γιατί όλα τα λουλούδια δεν είναι ίδια. ◄
14

15. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Ανάπτυξη λόγου στα παιδιά με αυτισμό
Τζιλέρογλου Καλλιόπη
Λογοθεραπεύτρια MSc
Η διαταραχή της επικοινωνίας αφορά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων
κοινωνικότητας και αλληλεπίδρασης πριν από την εμφάνιση του λόγου, ενώ
οι διαταραχές λόγου αφορούν στις δυσκολίες ανάπτυξης της γλώσσας όταν
το άτομο με δυσκολία, ενώ έχει επιθυμία να αλληλεπιδράσει και να
επικοινωνήσει υπολείπεται στον τρόπο με τον οποίο θα το κάνει. Τα παιδιά
αναπτύσσουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, βασισμένα στις έμφυτες
ικανότητές τους για κοινωνική αλληλεπίδραση.
Τι είναι όμως η κοινωνικότητα;
Κοινωνικότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται στις
κοινωνικές συνθήκες και η επιθυμία του να συνάπτει φιλικές σχέσεις και να
συμμετέχει σε κοινές δραστηριότητες.
Η επικοινωνία αρχίζει με την εκφορά των πρώτων φωνών που παράγει το
βρέφος, την οπτική επαφή και με τις κινήσεις που το ίδιο χρησιμοποιεί .
Η απόκλιση στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων, πριν
από την κατάκτηση και χρήση της γλώσσας ως εργαλείου για
επικοινωνία , είναι χαρακτηριστικό σύμπτωμα των ατόμων που
εμπίπτουν στο φάσμα του αυτισμού.
Η Bates και οι συνεργάτες της βασισμένοι στις θέσεις του Autism (1962)
που αφορούν στις πράξεις ομιλίας, διακρίνουν 3 στάδια της
επικοινωνίας του παιδιού.
1ο
Στάδιο: Διαλεκτικό. Στην περίοδο αυτή το παιδί δεν ενδιαφέρεται για τον
επικοινωνιακό χαρακτήρα της συμπεριφοράς, πχ. το κλάμα λειτουργεί ως
αντανακλαστική αντίδραση και όχι ως επικοινωνιακή συμπεριφορά. Παρόλα
αυτά το κλάμα λειτουργεί επικοινωνιακά προς το περιβάλλον αφού το κάνει
να αντιδρά σε αυτή την έμφυτη αντανακλαστική πράξη του βρέφους. Με άλλα
λόγια το παιδί γνωστοποιεί τις ανάγκες του και την κατάστασή του αλλά η
επικοινωνία του δεν έχει πρόθεση ούτε τηρεί κάποιους ορισμένους όρους.
15

16. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Παρόλα αυτά, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η αντανακλαστική
συμπεριφορά του βρέφους ( π.χ. ψελλίσματα - μουρμούρισμα, κλάμα,
χαμόγελο) αναγνωρίζεται ως επικοινωνιακή συμπεριφορά από τους ενήλικες
οι οποίοι προσδίδουν σε αυτήν επικοινωνιακό περιεχόμενο. Έτσι, το βρέφος
μαθαίνει ότι η συμπεριφορά του επιφέρει κάποιο αποτέλεσμα.
Τα πρώτα επικοινωνιακά «σημάδια» του βρέφους σ’αυτό το στάδιο είναι το
κλάμα, τα ψελλίσματα. οι κινήσεις, τα χαμόγελα και η οπτική επαφή. Οι
συμπεριφορές αυτές είναι οι πρόδρομοι της επικοινωνίας και στηρίζονται
στις αντιδράσεις του βρέφους αναφορικά με την κατάσταση στην οποία αυτό
βρίσκεται.
Αυτισμός: Έρευνες (Ricks 1975, Wing 1976) υποδεικνύουν ότι τα σημάδια
της αυτιστικής διαταραχής είναι εμφανή από την πρώτη βρεφική ηλικία και
συσχετίζονται με την ποιότητα του κλάματος, που παράγεται με
ιδιοσυγκρασιακό τρόπο δηλ. τείνει να είναι μονότονο και δυσερμήνευτο.
Παρόλα αυτά έχει βρεθεί ότι τα βρέφη με αυτισμό εκφράζουν μέσω του
κλάματος τα ίδια συναισθήματα με αυτά των φυσιολογικά αναπτυσσόμενων
βρεφών (αίτηση, έλλειψη, χαιρετισμό, έκπληξη (Ricks 1975). Ως αποτέλεσμα,
γύρω στην ηλικία των 6 μηνών η ερμηνεία του νοήματος του κλάματος είναι
δύσκολη ενώ στους 8 μήνες παρατηρείται περιορισμένο ή ασυνήθιστο
ψέλλισμα /γλωσσικό (π.χ. στριγκλιές ή κραυγές).
2ο
στάδιο: προσλεκτικό
Στα πλαίσια αυτού του σταδίου, το βρέφος παρουσιάζει πρόθεση για
επικοινωνία και γι’ αυτό το λόγο το στάδιο αυτό θεωρείται επικοινωνιακό. Οι
λειτουργίες που αναπτύσσει το παιδί σε αυτό το στάδιο οδηγούν το παιδί
στην πρόσκτηση του προφορικού λόγου.
Επίσης, τα φυσιολογικά βρέφη χρησιμοποιούν χειρονομίες (δείξιμο με τα
μάτια, άπλωμα του χεριού) και αργότερα το δείξιμο με το δάχτυλο παράλληλα
με εκφωνήσεις για να τραβήξουν την προσοχή του ενήλικα ή να τον
παρακινήσουν να τους δώσει το επιθυμητό αντικείμενο καθώς και για να
ονομάσει ο ενήλικας ένα επιθυμητό αντικείμενο ή απλά να το δείξουν στον
ενήλικα.
16

17. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Αυτισμός: μερικά βρέφη με αυτισμό δεν εγκαθιδρύουν την απαιτούμενη
οπτική επαφή και δε συμμετέχουν στο ηχητικό παιχνίδι «αλλαγής σειράς»
(Newson 1979α). Επίσης, δε χρησιμοποιούν το δείξιμο ως επικοινωνιακή
συμπεριφορά, για να προσελκύσουν ή να κατευθύνουν την προσοχή του
ενήλικα ή ακόμη για να εκφράσουν την επιθυμία τους.
Γύρω στους 12 μήνες είναι πιθανή η εμφάνιση πρώτων λέξεων, αλλά συχνά
δεν χρησιμοποιούνται με νόημα. Το κλάμα παραμένει συχνό και δυνατό και
ως εκ τούτου η ερμηνεία του καθίσταται δύσκολη.
3ο
στάδιο: εκφωνητικό
Ήδη από την ηλικία των 18 μηνών το βρέφος έχει αναπτύξει ένα λεξιλόγιο 3-
50 λέξεων τις οποίες χρησιμοποιεί για να αναφερθεί σε αντικείμενα και σε
ενέργειες του περιβάλλοντος.
Μέχρι και την ηλικία των 2 ετών βάζει μαζί 2 λέξεις, χρησιμοποιώντας τη
γλώσσα για να σχολιάσει, να ζητήσει αντικείμενα και να τραβήξει την
προσοχή. Σ’ αυτήν την περίοδο γλωσσικής ανάπτυξης παρατηρείται το
φαινόμενο της υπερ-διεύρυνσης του νοήματος των λέξεων ( π.χ. το
«μπαμπάς» αναφέρεται σε όλους τους άνδρες). Επίσης, το παιδί μπορεί να
επαναλαμβάνει ή να μιμείται λέξεις ή φράσεις που ακούει (ηχολαλία).
Από τον 2ο έως και τον 3ο χρόνο σε επίπεδο δομής και χρήσης της γλώσσας
είναι οι εξής:
Το παιδί συνδυάζει 3-5 λέξεις μαζί («τηλεγραφική ομιλία»), κάνει απλές
ερωτήσεις ( π.χ. πού μπαμπάς; πάει γειά σου;) χρησιμοποιεί τη δεικτική
αντωνυμία «αυτό» παράλληλα με χειρονομία δειξίματος με το δάχτυλο,
αναφέρεται στον εαυτό του με το όνομά του και όχι το «εγώ», μπορεί να
αντιστρέφει για λίγο τις αντωνυμίες. Έτσι στην πρώιμη προσχολική ηλικία
(π.χ. 2-3 ετών) το παιδί χρησιμοποιεί το λόγο για να κατευθύνει τον εαυτό
του, να δώσει εντολές στους άλλους και να εκφράσει τις εμπειρίες του ενώ σε
μεγαλύτερη ηλικία χρησιμοποιεί το λόγο για να δηλώσει την αιτία κάποιου
γεγονότος, να εκφράσει σκέψεις και να επιλύσει προβλήματα.
Αυτισμός: Ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών με αυτισμό που κυμαίνεται μεταξύ
50%-80% (Jordan 1996) περνά στο τρίτο στάδιο του μοντέλου της Bates και
17

18. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
των συνεργατών της το επονομαζόμενο «εκφωνητικό» και αναπτύσσει
προφορικό λόγο. Όμως μην έχοντας περάσει όλα τα αναπτυξιακά στάδια της
επικοινωνίας, ο λόγος τους είναι περιορισμένος και χρησιμοποιείται κυρίως
για να ζητήσουν κάτι ή να επαναλάβουν στερεοτυπικά κάποιο θέμα που τους
ενδιαφέρει.
Έτσι στην ηλικία των 24 μηνών παρατηρείται ένα λεξιλόγιο μικρότερο από 15
λέξεις. Συχνά οι λέξεις εμφανίζονται και μετά εγκαταλείπονται ενώ δεν
αναπτύσσονται χειρονομίες. Ελάχιστα παιδιά δείχνουν αντικείμενα.
Στην ηλικία των 3 ετών σπάνια συνδυάζονται λέξεις, παρατηρείται πιθανή
ηχολαλία φράσεων ενώ η δημιουργική χρήση της γλώσσας είναι απούσα έως
πολύ περιορισμένη.
Αργότερα σε ηλικία 4 ετών, ελάχιστα παιδιά συνδυάζουν δημιουργικά 2-3
λέξεις. Η ηχολαλία παραμένει και είναι δυνατό να χρησιμοποιείται
επικοινωνιακά. Τα παιδιά με αυτισμό μιμούνται τις διαφημίσεις στην
τηλεόραση και προβάλουν αιτήματα. Επικοινωνιακές πράξεις
Χρήση αντωνυμιών και χρόνων: τα αυτιστικά παιδιά δυσκολεύονται να
χρησιμοποιήσουν σωστά το «εγώ» και το «εσύ». Για τον εαυτό τους μπορεί να
χρησιμοποιήσουντο«εσύ»,«αυτός»,«αυτή»ήτοόνομάτουςσαναντανάκλασητουπώς
ακούν ότι απευθύνονται οι άλλοι σε αυτά. Επίσης πολύ συχνά εάν ρωτήσουμε ένα παιδί
με αυτισμό«θέλεις ένα μπισκότο» όταν βρίσκεται στο στάδιοτης γλωσσικής κατάκτησης,
θαεπαναλάβει«θέλειςέναμπισκότο»εννοώντας«εγώ».
Η ερμηνεία της ανάλυσης των αντωνυμικών λαθών σχετίζεται με τη λεγόμενη δεικτική
λειτουργία των προσωπικών αντωνυμιών. Τα αυτιστικά παιδία υπόκεινται μόνο στην
ανάγκη για τοπική αλλά όχι σφαιρική συνοχή, γεγονός που σημαίνει ότι συνταιριάζουν
μια πολύ περιορισμένη ποσότητα πληροφοριών. Οι αντωνυμίες χρησιμοποιούνται
διαφορετικά ανάλογα με την πρόθεση του ομιλητή. Έτσι ενώ τα φυσιολογικά παιδιά
παίρνουν υπόψη τους μεγαλύτερες ποσότητες πληροφοριών, κατανοούν τον τρόπο που
οι αντωνυμίες σχετίζονται με τα προηγηθέντα ή συνεπαγόμενα και διαλέγουν το
ουσιαστικόήτηναντωνυμίαπουεξυπηρετείκαλύτερατησυνοχήτουδιαλόγου.
Τα αυτιστικά παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολίες και με τους χρόνους για παρόμοιους
λόγους. Η δυσκολία δεν αποτελεί γραμματικό πρόβλημα αλλά πρόβλημα γνώσης του
κατάλληλουτρόπουχρήσηςτωνχρόνων. ◄
18

19. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
ΠΟΙΟΣ ΕΧΕΙ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΣΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ;
Θωμαή Γεωργιάδου
• Φιλοσοφία θεραπευτικού παιχνιδιού-«ο έλεγχος παραμένει πάντα στο παιδί»:
Το θεραπευτικό παιχνίδι-κάλεσμα είναι μία θεραπευτική μέθοδος που έχει σαν
στόχο να αναπτύξει την κοινωνικότητα στο παιδί. Για τον λόγο αυτό απευθύνεται
κυρίως σε παιδιά με αυτισμό, επειδή το βασικό τους πρόβλημα είναι η έλλειψη
κοινωνικότητας.
Το αυτιστικό παιδί είναι συνήθως πολύ απασχολημένο με τον εαυτό του, δείχνει να
μην χρειάζεται τους άλλους γύρω του, να είναι δηλαδή πλήρως εγωκεντρικό. Επίσης
συνήθως τα πράγματα για τα οποία ενδιαφέρεται ένα αυτιστικό παιδί φαίνονται στους
γύρω του ανούσια και βαρετά. Αυτό μπλοκάρει την επικοινωνία μεταξύ τους και κάνει
το παιδί να θέλει να κλείνεται ακόμα περισσότερο στον εαυτό του.
Πώς λοιπόν το θεραπευτικό παιχνίδι-κάλεσμα βοηθάει να μπει η γέφυρα της
επικοινωνίας ανάμεσα στο αυτιστικό παιδί και τους γύρω του; Στόχος του
θεραπευτικού παιχνιδιού είναι να δείξει στο παιδί την χαρά της επικοινωνίας με τους
άλλους ανθρώπους, ότι το να μοιράζεσαι δεν είναι κάτι ενοχλητικό και επίπονο, όπως
συχνά το νιώθουν τα αυτιστικά παιδιά, αλλά κάτι ευχάριστο και ενδιαφέρον.
Για να πετύχουμε να δώσουμε αυτό το μήνυμα στο παιδί πρέπει να του δείξουμε ότι
το δεχόμαστε πλήρως όπως είναι, ότι δεν το βαριόμαστε ή το λυπόμαστε, αλλά
χαιρόμαστε με ότι κάνει και συμμετέχουμε σε αυτό. Δηλαδή στο θεραπευτικό παιχνίδι
το παιδί πρέπει να νιώθει την ασφάλεια ότι έχει αυτό τον έλεγχο του κάθε παιχνιδιού ή
αλληλεπίδρασης που θα γεννηθεί.
Ένα πολύ βασικό θέμα στο θεραπευτικό παιχνίδι λοιπόν είναι με κάθε μας κίνηση,
λέξη, βλέμμα να δίνουμε στο παιδί το μήνυμα ότι αυτό είναι ο «σκηνοθέτης» της κάθε
κατάστασης και όχι εμείς. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό θα ακολουθήσουν κάποια
παραδείγματα-σκετσάκια για το πώς αφήνουμε τον έλεγχο στο παιδί σε συγκεκριμένες
καταστάσεις και ποια θα ήταν μία «λάθος» ανταπόκρισή μας σε κάθε περίπτωση.
Παραδείγματα:
Κάποιες φορές τα παιδιά μπορούν να γίνουν επιθετικά, χωρίς όμως να θέλουν στην
πραγματικότητα να μας πονέσουν. Ας υποθέσουμε ότι ο Σ. έχει ένα πλαστικό φίδι στο
χέρι του και μας χτυπάει με αυτό δυνατά. Ποια θα ήταν η λαθος αντίδραση σε αυτήν
την περίπτωση;
19

20. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
Λάθος αντίδραση:
Εθελόντρια: Άουουου όχι μην το κάνεις αυτό!!! Πονάω, άου!
Παιδί: (Συνεχίζει να μας χτυπάει και γελάει)
Παρουσιάστρια: Σε αυτήν την περίπτωση το παιδί δεν θέλει να μας κάνει κακο
αλλά του αρέσει η έντονη αντίδρασή μας. Τι άλλο θα μπορούσαμε να είχαμε
κάνει ώστε να μην στερήσουμε από το παιδί αυτό που του αρέσει (δηλ. η έντονη
θεατρική αντίδρασή μας) αλλά ταυτόχρονα να αποτρέψουμε το να μας πονάει;
Σωστή αντίδραση:
Εθελόντρια:(Κουκουλώνεται με μια κουβέρτα ή κρύβεται πίσω από κάτι
κάνοντας ότι φοβάται το φίδι!) Ωχ, όχι! Φοβάμαι το φίδι!
Παιδί: (Έρχεται σιγά σιγά να με το φίδι).
Εθελόντρια: Ωχ όχι έρχεται!
Παιδί: (χαμογελάει και την γαργαλάει με το φίδι)!
Εθελόντρια: (Πολύ παραστατικά κάνει πως αηδιάζει και φοβάται και προσπαθεί
να το διώξει)
Παιδί: (Ξεκαρδίζεται στα γέλια).
• O Σ. τρελαίνεται να φτιάχνει ένα τρένο και να βάζει πάνω του πολλά αρκουδάκια.
Αφού λοιπόν έχει φτιάξει το τρένο προσπαθεί να τοποθετήσει ένα ένα τα
κουκλάκια πάνω του. Θέλει να τα βάλει όλα, που αυτό φαίνεται αδύνατο αφού τα
κουκλάκια είναι πολλά! Για να δούμε ποια θα ήταν μία δικαιολογημένη μεν,
λάθος δε δική μας αντίδραση σε αυτήν την προσπάθεια:
Λάθος αντίδραση:
Εθελόντρια: Σ. αυτά τα αρκουδάκια είναι πάρα πολλά για να σταθούν όλα πάνω
στο τρενάκι. Έλα να τα βάλουμε εδώ (και φέρνει πχ ένα μεγάλο κουτί/καλάθι).
Παιδί: Όχι(εκνευρισμένο, και συνεχίζει γυρνώντας της την πλάτη ανενόχλητο την
δουλειά του).
Μια τέτοια αντίδραση της εθελόντριας παίρνει τον έλεγχο από το παιδί,
απορρίπτει ουσιαστικά την προσπάθειά του, το ενδιαφέρον που έχει για την
20

21. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ38, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ
2011
συγκεκριμένη δραστηριότητα. Αντίθετα να μια άλλη αντίδραση που θα
διατηρούσε τον έλεγχο στο παιδί:
Σωστή αντίδραση:
Εθελόντρια: (παίρνει στα χέρια της μερικά κουκλάκια και τα προσφέρει ένα ένα
στον Σ. όταν αυτός γυρνάει και για να πάρει/ ή βάζει και η ίδια από ένα κουκλάκι
πάνω στο τρενάκι και προσπαθεί να το ισορροπήσει και ρωτάει τον Σ. «θέλεις να
το βάλω εδώ/εκεί»κτλ …)
Παιδί: Δέχεται ευχάριστα αυτές τις κινήσεις, απαντάει όποτε τον ρωτάμε που
θέλει να τοποθετήσουμε το κουκλάκι δείχνοντας, ή στο αν θέλει να του δώσουμε
κουκλάκι με «ναι», με χαμόγελο και βλέμμα. ◄
Μπορείτε να μας βρείτε και στο facebook:
ΑΥΤΙΣΜΟΣ-ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ-ΓΟΝΕΩΝ
&
ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ-ΔΙΑΣΠΑΣΗ-ΠΡΟΣΟΧΗΣ-
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
21

22. Πρόγραμμα εκπαίδευσης στο θεραπευτικό παιχνίδι Κάλεσμα
Σεπτέμβριος 2014-Ιούνιος 2015
Ο σκοπός της εκπαίδευσης είναι ο εκπαιδευόμενος να μάθει να παίζει συνειδητά, να ξέρει να
εφαρμόζει τις τεχνικές, να αποκτήσει κάποια εμπειρία με διάφορα παιδιά και να μπορεί να δώσει
έμπνευση στους γονείς του αυτιστικού παιδιού. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει: 11 θεωρητικά
μαθήματα (Σεπτ.-Νοέμ. 2014), Εργασία στο σπίτι: δύο εκθέσεις το μήνα και καθημερινή πρακτική
εξάσκηση με διάφορα παιδιά
Κόστος: 500 Ευρώ (περιλαμβάνει εγχειρίδιο, πτυχίο και αναφορά στην ιστοσελίδα του ΚΥΓ
ως ειδικός)
Eγγραφές και προκαταβολή ως 30 Ιουλίου 2014
Κέντρο Υποστήριξης Γονέων
Ελλησπόντου 22, Καλαμαριά
Μ. Στέεμαν- Κοκκαλίδου, εξελικτική ψυχολόγος
ypostirixigoneon@gmail.com
www.kyg.gr
2310 450 941
Το θεωρητικό πρόγραμμα είναι το εξής:
Η στάση
Μάθημα 1: Η στάση μας.
Άγχος, εδώ και τώρα, το μυστικό
Μάθημα 2: Η μέθοδος Option
Αποδοχή όλων των καταστάσεων, επιλέγουμε
ευτυχία, εξάσκηση
Μάθημα 3: Rational Emotive Therapy
Υγιεινές και μη υγιεινές σκέψεις, εξάσκηση
Γνώση
Μάθημα 4: Αυτισμός
Αισθητηριακά, εγωκεντρισμός
Μάθημα 5:Επικοινωνία
Τρόποι, σημασία, το μήνυμα στο παιδί
Μάθημα 6: Ο αυτιστικός τρόπος σκέψης
Αντίληψη, κατανόηση
Μάθημα 7: Τεχνικές θεραπευτικού παιχνιδιού
Οπτική επαφή, έλεγχος, συμμετοχή,
προβλεψιμότητα, τα 3 Ε
Μάθημα 8: Οι στόχοι
Βήματα, σκηνοθεσία, επιβράβευση, εξάσκηση
Μάθημα 9: Θετική καθοδήγηση - παιχνίδι
Επιρροή, έμπνευση
Μάθημα 10: Γονείς - οικογένειες
Πληροφορία, διαπαιδαγώγηση, υποστήριξη
Μάθημα 11: Εθελοντές
Προσέλευση, εποπτεία, πρόγραμμα
Βιωματικά
Cocounseling
άλλοι τρόποι αυτογνωσίας

23. ΠΕΡΙΑΥΤΙΣΜΟΥ ΤΕΥΧΟΣ47,Οκτώβριος-Νοέμβριος2012
Ασκήσεις παιχνιδιού, η δημιουργία
παιχνιδιών και εποπτεία εναλλάσσονται 2
φορές το μήνα
Μάθημα 14: Αξιολόγηση
Κέντρο Υποστήριξης Γονέων
Το Κέντρο Υποστήριξης Γονέων έχει ως σκοπό να προσφέρει κατανόηση και
στήριξη σε γονείς (παιδιών με αυτισμό, άλλες διαταραχές ή προβλήματα
συμπεριφοράς), και να τους δείξει καινούριους τρόπους αντιμετώπισης των
προβλημάτων των παιδιών, ώστε να τους ενισχύσει στο γονεϊκό ρόλο και να
χαίρονται (πάλι) τα παιδιά τους.
Δίνει ουσιαστική, συστηματική ενημέρωση και εκπαίδευση σε γονείς, ώστε να
αποκτήσουν τις απαραίτητες ικανότητες για να παροτρύνουν οι ίδιοι την
επιθυμητή συμπεριφορά στα παιδιά τους και να βελτιώσουν τις σχέσεις ανάμεσα
τους.
Η εκπαίδευση και υποστήριξη γονέων γίνεται με μεθοδικό και πρακτικό τρόπο, και
δίνει την δυνατότητα στο γονιό να εφαρμόζει, αυτό που μαθαίνει, καθημερινά με
το παιδί του, με σκοπό να διαφοροποιείται σταδιακά η αντιμετώπιση του.

24. ΚέντροΥποστήριξηςΓονέων
Ελλησπόντου22,Καλαμαριά
Τηλ.2310-450941
Internet site: www.kyg.gr
E-mail: ypostirixigoneon@gmail.com