2. Από τους μαθητές της Α τάξης Γενικού Λυκείου Αξιούπολης :
Γιάννης Αθανασιάδης
Μαρία Παϊζανη
Νικολέτα Σαββίδου
Ερμιόνη Σκάλλα
Αλεξάνδρα Σιωνίδου
Υπό την επίβλεψη της Ευθυμίας Γαϊτανίδου
2
3. Περιεχόμενα:
-Βιολογικές αλλαγές των εφήβων
-Συμπεριφορά των εφήβων
-Η ταυτότητα των εφήβων
-Προβλήματα των εφήβων
-Φοβίες στην εφηβεία
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Στόχος μας είναι να προβάλλουμε τις αλλαγές που βιώνουν οι νέοι
στην διάρκεια της εφηβικής τους ηλικίας και οι επιρροές που δέχονται από το
κοντινό τους περιβάλλον. Συλλέξαμε στοιχεία που φανερώνουν τις αιτίες που
ωθούν τους νέους στις εξαρτήσεις καθώς και ποιες αλλαγές συμβαίνουν στην
καθημερινή τους ζωή καθώς και πως αισθάνονται οι ίδιοι με τον εαυτό τους
και τους γύρω τους. Τέλος, με την βοήθεια της έρευνας που κάναμε
καταλήξαμε σε διάφορα στοιχεία από τα οποία βγάλαμε κάποια τελικά
συμπεράσματα για τους εφήβους.
3
4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Παρατηρώντας τους ίδιους μας τους εαυτούς, στις μέρες μας οι έφηβοι
προβάλλουν περίεργη συμπεριφορά στη καθημερινότητα τους σε διάφορους
τομείς και παρασύρονται σε διάφορες καταχρήσεις. Στόχος της ερευνητικής
μας εργασίας είναι να μπορέσουμε να ανακαλύψουμε τους παράγοντες που
οδηγούν τους έφηβους στην περίεργη συμπεριφορά και στις διάφορες
καταχρήσεις. Αυτό το πετύχαμε μέσα από συναντήσεις με άτομα που είναι
εξειδικευμένα σε αυτούς τους τομείς και μας βοήθησαν στο να φτάσουμε σε
κάποια συμπεράσματα. Επιπλέον τα ερωτηματολόγια που δημιουργήσαμε
αποτέλεσαν καθοριστικό ρόλο στο να οδηγηθούμε σε κάποια αποτελέσματα.
ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΣΩΜΑ
Η εφηβεία είναι μία δύσκολη ηλικία, μια ηλικία γεμάτη αλλαγές και
δυσκολίες, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς τους. Η εφηβεία είναι
μια περίοδος σταθμός στη ζωή μας, η ηλικία της επανάστασης όπως την
αποκαλούν πολλοί. Στην εφηβεία το άτομο θα προσπαθήσει να ανακαλύψει
τον εαυτό του, να ανεξαρτητοποιηθεί από τους γονείς και να χαράξει τη δική
του προσωπική πορεία ζωής.
Ο έφηβος δεν είναι ούτε παιδί αλλά ούτε ενήλικας. Η εφηβεία είναι ένα
πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα. Σημαντικές σωματικές
αλλαγές, ξαφνικές
μεταπτώσεις στη διάθεση, έντονα
συναισθήματα,
ονειροπολήσεις, καυγάδες, ιδιαίτερο ντύσιμο και ανάγκη για φίλους και
παρέες. Οι αλλαγές είναι σημαντικές και για τα δύο φύλα αν και στα κορίτσια
θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ορόσημο αφού ξεκινάει η έμμηνος ρύση
(περίοδος) και ουσιαστικά η δυνατότητα να τεκνοποιήσουν.
Όλα είναι
φυσιολογικά και αναμενόμενα. Όλα είναι κομμάτι αυτής της όμορφης,
παράξενης και δύσκολης μαζί περιόδου.
Η εφηβεία αρχίζει με την ήβη, την περίοδο μεταξύ 11 και 13 ετών για
τα κορίτσια και 12 με 14 περίπου για τα αγόρια και φτάνει μέχρι τα 18 τους
χρόνια. Κατά την περίοδο της ήβης γίνονται οι περισσότερες σωματικές
αλλαγές και το άτομο αρχίζει να ωριμάζει σεξουαλικά. Η εφηβεία συνεχίζεται
μέχρι και την ηλικία των 18 χρονών
4
5. Η εφηβεία ξεκινά αρχικά με ειδικές βιολογικές αλλαγές (ορμονικές)
στο σώμα του παιδιού, κοινές σε όλους τους ανθρώπους. Είναι η εποχή στην
οποία το σώμα γίνεται ικανό να δημιουργήσει μια καινούργια ζωή. Όλες αυτές
οι σωματικές αλλαγές συνοδεύονται συχνά και από αλλαγές στη ψυχολογία
και το συναισθηματικό κόσμο του έφηβου. Οι μεταβολές αυτές μπορεί να
προκαλέσουν περηφάνια και χαρά, μπορεί όμως να δημιουργήσουν φόβο,
ντροπή ή και όλα αυτά τα συναισθήματα μαζί. Όση αναστάτωση και αν
προκαλούν αυτές οι αλλαγές, είναι απαραίτητες για να ωριμάσει το άτομο, να
αφήσει πίσω του τη παιδική ηλικία και να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη
προσωπικότητα που θα του επιτρέψει να αυτονομηθεί και σταδιακά να
ενταχθεί στην κοινωνία.
Αλλαγές που αφορούν τα αγόρια και τα κορίτσια κατά την εφηβεία
• Οι μύες αναπτύσσονται, αυξάνεται το βάρος και το ύψος
• Αναπτύσσονται τα γεννητικά όργανα
• Το άτομο είναι βιολογικά σε θέση να κάνει παιδιά
• Η φωνή γίνεται πιο βαθιά
• Οι αδένες του δέρματος λειτουργούν με πιο έντονο ρυθμό και μπορεί να
εμφανιστούν σπυράκια.
• Αναπτύσσονται οι ιδρωτοποιοί αδένες
• Αρχίζει η τριχοφυΐα κάτω από τις μασχάλες και στην περιοχή των
γεννητικών οργάνων
• Το άτομο βιώνει ξαφνικές και απότομες αλλαγές στη διάθεση του.
• Αρχίζει η έλξη προς τα άτομα του αντίθετου φύλου.
5
6. Αλλαγές που αφορούν τα κορίτσια
• Το στήθος μεγαλώνει και μπορεί καθώς γίνεται αυτό, να προκαλέσει κάποιο
ελαφρύ πόνο
• Οι θηλές αρχίζουν να ξεχωρίζουν
• Το σώμα αλλάζει
• Τα γεννητικά όργανα αναπτύσσονται, οι ωοθήκες αρχίζουν να παράγουν
ωάρια
• Αρχίζει η εμμηνορρυσία (περίοδος)
Αλλαγές που αφορούν τα αγόρια
Διόγκωση των όρχεων, εμφάνιση της τριχοφυΐας, οι πρώτες αλλαγές στη
φωνή, πρώτη εκσπερμάτιση, αυξητικό τίναγμα, τρίχωση των μασχαλών,
πτώση του τόνου της φωνής, τρίχωση προσώπου.
Αλλάζει η όψη και το μέγεθος των γεννητικών οργάνων.
Υπάρχουν πιο συχνές στύσεις και, όταν οι αδένες ωριμάσουν, προκαλείται
εκσπερμάτιση κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας (ονείρωξη, ρεύση).
Η πρώτη εκσπερμάτιση μπορεί να συμβεί εντελώς τυχαία. Μπορεί να την
προκαλέσει ακόμη και ένα άγγιγμα. Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Αντίθετα,
το ορμονικό σας ρολόι ξεκινά τη λειτουργία του.
Σημασία έχει να μην αλλάξετε τις συνήθειές σας. Αυτή η καινούργια
κατάσταση δεν πρέπει να σας επηρεάσει. Είναι μία φυσιολογικότατη
λειτουργία του σώματός σας και σε καμία περίπτωση δεν σας σημαδεύει.
Συζητείστε με την μητέρα σας για τις αλλαγές στο σώμα αν και σίγουρα οι
σύγχρονες μητέρες δεν αφήνουν αυτά τα πράγματα στην τύχη. Μην χάνετε την
επαφή με τους γονείς.
Αν το σκεφτείτε καλά θα δείτε ότι οι γονείς είναι οι μοναδικοί σύμμαχοί σας
σε οποιαδήποτε κατάσταση. Το να σας φωνάξουν για κάτι δεν σημαίνει ότι
6
7. σας αντιπαθούν ή σας μισούν. Αντίθετα η φωνή τους είναι καλοπροαίρετη και
πάντα να την έχετε στο νου σας πριν πάρετε μία απόφαση. Οι φίλοι είναι φίλοι
μέχρι που δεν θα εξυπηρετείται ο σκοπός τους, οι φιλίες χαλάνε πολύ εύκολα.
Οι γονείς είναι πάντα εκεί για σας.
Στις ηλικίες αυτές δύσκολα η ελληνική οικογένεια καταφεύγει στον γιατρό και
δύσκολα δέχεται ότι ένα κορίτσι 14 ή 15 ετών είναι γυναίκα πλέον.
Καταφεύγει λοιπόν στον παιδίατρο για τα περισσότερα προβλήματα. Καλό
είναι εδώ να απευθυνθούμε στους γονείς και να πούμε ότι πάντα να έχετε στον
νου σας την πιθανότητα ένα πρόβλημα να είναι γυναικολογικό ή
ενδοκρινολογικό και να μην αφήνετε στην τύχη του.
Τα
βασικότερα
προβλήματα
των
εφήβων
Η εφηβεία είναι μια ηλικιακή φάση στην οποία συμβαίνουν πάρα πολλά.
Σίγουρα πρόκειται για μια δύσκολη ηλικία. Η αύξηση συγκεκριμένων
ορμονών σημαίνει αφύπνιση της σεξουαλικότητας ενώ η ανάπτυξη του
σώματος γίνεται με ραγδαίο ρυθμό και συχνά προκαλεί στους εφήβους
αμηχανία αλλά και απογοήτευση. Μπορεί κανείς βέβαια να ισχυριστεί ότι τα
νέα παιδιά δεν έχουν λόγο να αγχώνονται καθώς δεν έχουν τις έγνοιες της
ενήλικης ζωής. Δεν είναι όμως έτσι. Ποιοι είναι οι παράγοντες που προκαλούν
άγχος στην εφηβική ηλικία;
Η συμπεριφορά των εφήβων καθορίζεται από τις ορμόνες που προκαλούν
κυκλοθυμία συχνά ανεξήγητο. Ο έφηβος προβληματίζεται αλλά και
αναστατώνεται
από
τις
εξάρσεις
της
διάθεσής
του
και
από
τα
σκαμπανεβάσματα μεταξύ υπερδιέγερσης και θλίψης. Αυτή η παράξενη
διάθεση έχει αντίκτυπο και στους γύρω του προκαλώντας άγχος και ανησυχία
στους γονείς.
Στην εφηβική ηλικία αρχίζει να σχηματίζεται και μια πρώιμη μορφή της
ενήλικης ταυτότητας του ανθρώπου. Ο έφηβος πειραματίζεται, δοκιμάζει,
προβάρει διάφορα στυλ στη μουσική, στο ντύσιμο, στο χτένισμα, στη
συμπεριφορά. Συχνά, διακατέχεται από έντονη ανησυχία προβληματισμούς και
άγχος για το μέλλον που πολλές φορές είναι δικαιολογημένο και άλλοτε
ενισχύεται από την αγωνία των γύρω του, γονιών καθηγητών, συμμαθητών
κτλ.
7
8. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου συνήθως οι έφηβοι ασχολούνται με
πολλά πράγματα και βρίσκονται διαρκώς κάτω από την πίεση της
αξιολόγησης καθώς συμμετέχουν διαρκώς σε τεστ, διαγωνίσματα, εξετάσεις
ξένων γλωσσών, αθλητικούς αγώνες και άλλες παρόμοιες ενέργειες και
δραστηριότητες που απαιτούν υψηλές επιδόσεις. Αυτό το κυνήγι των
επιδόσεων και των υψηλών βαθμών έρχεται στο αποκορύφωμά του στις
τελικές εξετάσεις στο τέλος του λυκείου.
Βασική πηγή άγχους στην εφηβική ηλικία αποτελούν και οι ανθρώπινες
σχέσεις. Ο έφηβος έρχεται σε σύγκρουση με τους γονείς του, προσπαθώντας
να κερδίσει προνόμια και ανεξαρτησία ενώ συνειδητοποιεί ότι θα εξαρτάται
για πολύ καιρό ακόμη με αυτούς. Οι σχέσεις πάλι, με το άλλο φύλο γίνονται
πιο απαιτητικές ενώ εμφανίζεται και ο παράγοντας της σεξουαλικότητας που
περιπλέκει τα πράγματα και επιβαρύνει τον έφηβο με αγωνία αλλά και με
ευθύνη. Γενικότερα και οι κοινωνικές σχέσεις ανησυχούν τους εφήβους καθώς
η κοινωνική ζωή αποκτά μεγάλη σημασία γι΄αυτούς.
Κάτι ακόμα που προκαλεί ανησυχία στους εφήβους είναι και το ίδιο τους
το σώμα. Καθώς αναπτύσσεται αποκτά μεγάλη σημασία γι΄αυτούς. Τριχοφυία,
καμπύλες, καινούργιες διαστάσεις. Για πολλούς εφήβους η μορφή που παίρνει
το σώμα τους είναι απογοητευτική καθώς συγκρίνουν την εικόνα τους με
διάφορα πρότυπα και νιώθουν ανεπαρκείς. Οι έφηβοι περνάνε πολλή ώρα
μπροστά στον καθρέφτη και τα συναισθήματα άγχους για την εξωτερική τους
εμφάνιση είναι πολύ συνηθισμένα και πολλές φορές οδηγούν σε μειωμένη
αυτοεκτίμηση αλλά και σε επικίνδυνες διατροφικές ακρότητες.
Η συμπεριφορά του εφήβου
Ο έφηβος συμπεριφέρεται άλλοτε ως παιδί και άλλοτε ως ενήλικος.«Η εφηβεία είναι η εποχή των παρεξηγήσεων, της σιωπής, των συγκρούσεων και των
παράδοξων. Είναι η ώρα των κρίσεων, των επιθυμιών, των αποχωρισμών, των
επιβεβαιώσεων, είναι η ώρα της ανεξαρτησίας, αλλά
επίσης της γονικής
κρίσης,» . Οι οικογένειες που περνούν την εφηβεία των παιδιών «χωρίς να το
καταλάβουν» είναι λίγες. Μάλιστα, για το 20% είναι μια επώδυνη χρονική πε
8
9. Τι βιώνει ο έφηβος
Όλα αλλάζουν σε αυτόν και γύρω του-το σώμα του, οι συναισθηματικοί του
δεσμοί, τα ενδιαφέροντά του-, αλλά χωρίς να έχει την παραμικρή βεβαιότητα
για το αποτέλεσμα
αυτών των αλλαγών. Οι αλλαγές δε στο σώμα
συνοδεύονται με αντίστοιχη αλλαγή στον τρόπο που του συμπεριφέρονται οι
άλλοι, πρωτίστως οι γονείς, αλλά και το περιβάλλον –οι καθηγητές στο
σχολείο του, π.χ. γίνονται πιο αυστηροί ή έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από
αυτόν. Εκείνος όμως δυσκολεύεται να ερμηνεύσει αυτή την αλλαγή στάσης
από τους γύρω του.
Ο έφηβος είναι μπερδεμένος-αφενός επιθυμεί να
μεγαλώσει , αφετέρου νοσταλγεί την παιδική του ηλικία – έχει ανάγκη να
επιβεβαιωθεί , αλλά ταυτόχρονα φοβάται να συγκρουστεί με τον εξωτερικό
κόσμο. Και αυτές οι αντιφάσεις μεταφράζονται σε εσωτερική ένταση . Έτσι,
ως αντίδραση καταφεύγει
συχνά στην απομόνωση, τη θλίψη, ή σε
συμπεριφορές «παράξενες» για τους ενηλίκους.
Συμπεριφορά με μεταπτώσεις.
Η διάθεση του εφήβου είναι «μία επάνω , μία κάτω», χαρακτηρίζεται από
απότομες και μη ανεξήγητες εναλλαγές . Η ευχαρίστηση , η εγρήγορση , η
χαρά μεταβάλλονται εύκολα σε ανία, άγχος ανασφάλεια, αγωνία, μελαγχολία
και ντροπή. Αυτές οι μεταπτώσεις της συναισθηματικής κατάστασης είναι
φυσιολογικές. Μάλιστα συχνά επεκτείνονται και στη συμπεριφορά του.
Μπορεί π.χ. να κάθεται λίγα λεπτά μπροστά στην τηλεόραση, μετά να πάει στο
ψυγείο ψάχνοντας κάτι να δοκιμάσει και αμέσως μετά να ξαπλώσει
στο
κρεβάτι του κοιτώντας το ταβάνι!
«Ποιος είμαι και τι αξίζω»
Αυτό
είναι ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί τον έφηβο. Η εδραίωση
ταυτότητας είναι η βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία
στην εφηβεία. Η «ταυτότητα» περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο
αντιλαμβάνεται ο έφηβος τον εαυτό του, αλλά και την εκτίμηση που τρέφει για
εκείνον. Η αυτοεκτίμηση μπορεί να επηρεάζεται σημαντικά από επιμέρους
στοιχεία της ζωής του, όπως την εξωτερική του εμφάνιση, την καλή του
επίδοση σε ένα άθλημα, τη σχέση του με το άλλο φύλο κ.λπ. Η μεγάλη
9
10. σημασία της εμφάνισης κάνει τον έφηβο να δίνει μεγάλη σημασία στα ρούχα,
στα παπούτσια, στα αξεσουάρ, στο να «δείξει»
ότι καπνίζει, στο να «δείξει»
τι μουσική ακούει, στο να «δείξει» δυνατός και τολμηρός. Όλα αυτά έχουν ως
φυσική συνέπεια πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστάθεια και να αλλάζουν συχνά
κάτι στην εμφάνισή, ή γενικά στις προτιμήσεις τους. Καθώς δηλαδή ψάχνουν
την ταυτότητά τους , είναι φυσικό να πειραματίζονται σε πολλούς τομείς.
Αυτό δεν αφορά μόνο ότι «δείχνουν»αλλά και ότι αισθάνονται. Η κυκλοθυμία
και η αστάθεια τους είναι φυσικές συνέπειες αυτής της αναζήτησης.
Οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του
Μέχρι την απαρχή της εφηβείας το παιδί ταυτιζόταν με τους γονείς του, οι
οποίοι συχνά λειτουργούσαν ως πρότυπα. Ως έφηβος
έχει την ανάγκη
ψυχολογικά να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του και να αναζητήσει τη δική
του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και σε πολλές περιπτώσεις
επιτυγχάνεται σιωπηρά , χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από συμβολικές πράξεις ,
όπως , π.χ. το ιδιόμορφο ντύσιμο , το εκκεντρικό κούρεμα, οι ακραίες
μουσικές προτιμήσεις. Επιπλέον, οι σχέσεις με τους γονείς και την οικογένεια
έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Τώρα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των
συναισθημάτων τους είναι οι φίλοι. Επίσης, δεν θέλουν να βγαίνουν πια με
τους γονείς τους, επειδή αισθάνονται στην ανάγκη να αποδείξουν ότι είναι
μεγάλοι και ανεξάρτητοι.
Οι φοβίες των εφήβων
Οι φοβίες είναι πολύ συχνές. Λίγοι άνθρωποι δεν έχουν υποφέρει από αυτές
κάποια στιγμή της ζωής τους.
Φοβία ονομάζουμε τον παράλογο, ισχυρό φόβο που νιώθει ο έφηβος για
καταστάσεις, αντικείμενα, πρόσωπα ή ζώα και που έχει σαν αποτέλεσμα να
αποφεύγει με υπερβολές ό,τι τον φοβίζει. Ο έφηβος αναγνωρίζει ότι ο φόβος
του είναι υπέρμετρος και αδικαιολόγητος, όμως δεν μπορεί να τον ελέγξει.
Αποτελούν μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού και εξαφανίζονται
συχνά στη συνέχεια, αλλά μπορεί να επανεμφανιστούν και να πάρουν νέες
10
11. μορφές, πολύ πιο σημαντικές, στην εφηβεία.
Προκειμένου να έχετε ένα
μέτρο σύγκρισης, καλό είναι να γνωρίζετε ότι περίπου ο ένας στους 5 εφήβους
παρουσιάζει ένα είδος φοβίας. Όμως μόνον ο ένας στους εκατό εκδηλώνει
ιδιαίτερα έντονο πρόβλημα που απαιτεί άμεση βοήθεια από ειδικό.
Οι φοβίες μπορεί να είναι πολλών ειδών. Οι πιο γνωστές είναι αυτές που
επικεντρώνονται σε κάτι, όπως λχ. στα μικρά ζώα, τις αράχνες, το αίμα, τις
ασθένειες, ή πολύ μεγαλύτερες,
όπως ο φόβος της τρέλας, ο φόβος των
επαφών με νέα πρόσωπα, η αγοραφοβία κλπ.
Οι έφηβοι ανάλογα με την ηλικία και την προσωπικότητά τους όταν έρχονται
σε επαφή με το φοβογόνο αντικείμενο ή με τη συνθήκη που πυροδοτεί τη
φοβία, αντιδρούν με διάφορους τρόπους: με ταχυπαλμία, τρεμούλα, ιδρώνουν,
δυσκολεύονται να αναπνεύσουν, νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο κλπ. Πολλές
φορές η φοβία τους εκδηλώνεται με πονοκεφάλους ή πονόκοιλους.
Συνήθεις φοβίες
Η
κοινωνική φοβία
χαρακτηρίζεται
από τον
υπερβολικό φόβο
που
κατακλύζει το άτομο όταν πρέπει να μιλήσει μπροστά σε άλλους, όταν τον
ρωτήσουν κάτι στη τάξη, όταν τον συστήσουν, όταν τον πειράξουν, όταν κοιτά
κάποιον στα μάτια, όταν συναντά άτομα με εξουσία κλπ. Ο έφηβος φοβάται
ότι οι άλλοι θα τον κριτικάρουν και θα τον αξιολογήσουν . Συνήθως αποφεύγει
κάθε κοινωνική κατάσταση που θα του προκαλέσει άγχος και κλείνεται στον
εαυτό του.
Επίσης σχετικά συνήθης σε σύγκριση με άλλες είναι η αγοραφοβία, κατά την
οποία παρατηρούνται αγχώδεις εκδηλώσεις όταν ο έφηβος εκτίθεται σε μέρη
ή καταστάσεις που του φαίνεται δύσκολο να ξεφύγει, όπως σε ανοιχτούς
χώρους όπου θεωρεί ότι είναι αβοήθητος. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να
αποφεύγει να κυκλοφορεί μόνος του και να βρίσκεται μακριά από τους γονείς
του που του παρέχουν ασφάλεια.
Μια άλλη φοβία που συναντάμε στους έφηβους είναι η δυσμορφοφοβία κατά
την οποία οι έφηβοι παρουσιάζουν έντονες αντιδράσεις άγχους γιατί θεωρούν
ότι είναι παραμορφωμένοι, ή ότι έχουν δυσμορφία σε ένα μέλος του σώματός
τους,
με αποτέλεσμα να κλείνονται στον εαυτό τους, να αποφεύγουν να
11
12. βγαίνουν έξω, γίνονται καχύποπτοι με τους άλλους, κλπ.
Αντιμετώπιση
Οι φοβίες, αντιμετωπίζονται με διάφορους τρόπους αλλά συνήθως με
συνδυασμό θεραπειών.
Είναι σημαντικό ο έφηβος να μην αποφεύγει εκείνο που φοβάται, αλλά όχι με
πίεση και εξαναγκασμό και δίχως τη βοήθεια ειδικού. Όπως αποδεικνύεται
από έρευνες, οι φοβίες αντιμετωπίζονται με πολύ καλά αποτελέσματα με τη
γνωσιακή θεραπεία. Ο έφηβος εκτίθεται στο φόβο του κάτω από ελεγχόμενες
συνθήκες και έτσι νιώθοντας ασφαλής, μαθαίνει να βρίσκει άλλους τρόπους
αντίδρασης σε ό,τι τον φοβίζει ή τον αγχώνει. Σιγά-σιγά ο φόβος του
μειώνεται, και μπορεί να ελέγχει το άγχος ακόμα και όταν είναι μόνος. Ο
έφηβος μαθαίνει να ξεχωρίζει τις ρεαλιστικές σκέψεις από τις μη ρεαλιστικές
και αποκτά έναν έλεγχο στις σκέψεις που τον βασανίζουν Καμιά φορά
χρειάζονται και αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα.
Ταυτότητα των εφήβων
Η δεκαετία που καταλαμβάνει το ηλικιακό διάστημα από τα 8 μέχρι τα 18 έτη
της ανθρώπινης ζωής, είναι ιδιαίτερα σημαντική σε ό,τι αφορά στη
διαμόρφωση της "αίσθησης του εαυτού".
Στο διάστημα αυτό ο άνθρωπος συνειδητοποιεί το μέγεθος της
αλληλεπίδρασης που ασκείται ανάμεσα στον ίδιο και τους υπόλοιπους
ανθρώπους και παράλληλα διαμορφώνει κάποιες συγκεκριμένες στάσεις ζωής
που έχουν να κάνουν ακριβώς με τον τρόπο που διαισθάνεται ότι ο ίδιος
επηρεάζει ή επηρεάζεται από τους άλλους.
Το χρονικό αυτό διάστημα χωρίζεται συμβατικά σε δύο περιόδους, την Μέση
Παιδική Ηλικία και την Εφηβεία. Παρ' όλο που οι διάφορες γνωστικές και
βιολογικές αλλαγές που συντελούνται στην κάθε μία είναι διαφορετικές,
εντούτοις, σε ότι αφορά την διαμόρφωση της αίσθησης του εαυτού, η εξέλιξη
είναι ενιαία και αλληλοσυμπληρούμενη, με τρόπο ώστε τα όρια να συγχέονται.
Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θα επιχειρηθεί μια προσέγγιση του τρόπου
με τον οποίο τόσο οι εξωτερικοί όσο και οι εσωτερικοί παράγοντες επιδρούν
12
13. στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης, της ταυτότητας και εν τέλει της
συνολικής προσωπικότητας του ατόμου.
Η έννοια του εαυτού και πώς καθορίζεται
Ορίζοντας την έννοια του "εαυτού" θα λέγαμε ότι είναι ο τρόπος με τον οποίο
ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται και αξιολογεί την προσωπικότητά του.
Βασικοί άξονες στην επίτευξη αυτής της αξιολόγησης είναι
η αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίμηση.
Η αυτοαντίληψη έχει να κάνει με το "αντικειμενικό" μέρος της αξιολόγησης
και ουσιαστικά περιγράφει τα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου (π.χ "ξέρω να
κάνω ντρίμπλες στο ποδόσφαιρο") ενώ η αυτοεκτίμηση συναρτάται από το
πώς το ίδιο το άτομο αισθάνεται για την αξία του (π.χ είμαι ευχαριστημένος,
επειδή, ξέροντας να κάνω ντρίμπλες, μπαίνω πάντα αρχηγός στην ομάδα
ποδοσφαίρου). (Cole, 2002)
Ένας τρίτος παράγοντας που καθορίζει την έννοια του εαυτού είναι
η ταυτότητα. Ως τέτοια νοείται το σύνολο των συγκεκριμένων
χαρακτηριστικών που πρέπει να συγκεντρώνει ένα άτομο ώστε να μπορεί να
αναλάβει έναν συγκεκριμένο ρόλο σε μια συγκεκριμένη ομάδα. Σύμφωνα με
τον Erikson υπάρχουν πολλαπλές ταυτότητες, όπως είναι η ταυτότητα του
φύλου, η επαγγελματική, η θρησκευτική, η πολιτική κτλ. (Erikson, 1968)
Ενώ η αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίμηση αρχίζουν να αναπτύσσονται από τα
πρώτα χρόνια της μέσης παιδικής ηλικίας, οι διάφορες ταυτότητες επιλέγονται
και κατακτώνται κυρίως κατά την εφηβεία, αποτελώντας μάλιστα και την
κύρια αναπτυξιακή της απαίτηση.
Υφίσταται επίσης μια επιπλέον περιγραφή της "ταυτότητας", σύμφωνα με την
οποία μπορεί να είναι κοινωνική ή προσωπική, με βάση τον διαχωρισμό των
"εγώ" του Mint, κατά τον οποίο υπάρχει ένα εσωτερικό και ένα εξωτερικό εγώ.
Μια άλλη διάκριση της ταυτότητας, σε σχέση με το πόσο δεσμευμένο είναι το
άτομο σε αυτή και το πόσο έχει διερευνήσει τις αξίες και τις αρχές της,
προτείνει ο Marcia. Κατ' αυτόν υπάρχουν τέσσερα ήδη ταυτότητας
ταξινομημένα εξελικτικά ως εξής: διάχυτη, δοτή, μορατόριουμ και κεκτημένη
ταυτότητα. Το εξελικτικό στάδιο στο οποίο μπορεί να φτάσει κάποιος
13
14. καθορίζεται επίσης στα χρόνια της εφηβείας και θα συζητηθεί στο αντίστοιχο
κεφάλαιο.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι αφ' ενός η αυτοαντίληψη διαφέρει από την
ταυτότητα και αφ' ετέρου ότι ο εαυτός μας "συναποτελείται" από πολλές επί
μέρους ταυτότητες τις οποίες το άτομο υιοθετεί ανάλογα με τις περιστάσεις.
Η αίσθηση του εαυτού στη μέση παιδική ηλικία
Οι κοινωνικές μεταβολές
Στο διάστημα μεταξύ των 6 και 12 ετών, συμβαίνουν πολλές και σημαντικές
αλλαγές στο βιολογικό και γνωστικό τομέα της ανάπτυξης. Παράλληλα με
αυτές, εντοπίζονται και σημαντικές κοινωνικές αλλαγές καθώς το παιδί
μετακινείται από την επίβλεψη των γονέων στο σχολικό και ευρύτερο
κοινωνικό πλαίσιο, στο οποίο οι συνομήλικοι διαδραματίζουν ολοένα και
σημαντικότερο ρόλο, καθορίζοντας επιπλέον και την αίσθηση του παιδιού για
τον εαυτό του μέσω της νέας ταυτότητας που πρέπει να αναπτύξει για τη
συμμετοχή του στην ομάδα. (Piaget, 1983)
Έτσι, ενώ στη νηπιακή ηλικία κυριαρχεί το παιχνίδι των ρόλων, στη μέση
παιδική ηλικία εμφανίζεται το παιχνίδι με κανόνες, το οποίο προϋποθέτει την
ικανότητα αντίληψης της κοινωνικής προοπτικής, της μεταφοράς στη θέση του
άλλου και την αντίληψη της συνέπειας των πράξεων. Με το παιχνίδι αυτό, το
παιδί μαθαίνει πλέον τον τρόπο με τον οποίο θεσπίζονται οι κανόνες καθώς και
το ότι υπάρχει περιθώριο μεταβολής τους μετά από κοινή
συμφωνία. (Παρασκευόπουλος, 1985)
Στη φάση αυτή η συμπεριφορά δεν εξαρτάται τόσο από εξωτερικές ποινές και
ανταμοιβές όσο από μια εσωτερική, προσωπική αίσθηση του σωστού και του
λάθους. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται οι ηθικοί κανόνες, οι οποίοι
αφορούν τη δικαιοσύνη και την ευημερία όλων των ανθρώπων καθώς και οι
κοινωνικές συμβάσεις που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των μελών μιας
συγκεκριμένης ομάδας.
Την περίοδο αυτή εμφανίζεται ακόμη η διάσταση της φιλίας ως
κοινωνικοποιητικός παράγοντας, καθώς οι φιλικές σχέσεις των δύο φύλων
είναι άμεσα συνδεδεμένες με τις διάφορες προσδοκίες που έχει η κοινωνία από
το κάθε φύλο. (Corsaro, 2000)
14
15. Η θέση του παιδιού μέσα στην ομάδα και ο χαρακτηρισμός του ως δημοφιλές,
απορριπτέο, παραμελημένο ή αμφιλεγόμενο που βασίζεται σε συγκεκριμένα
χαρακτηριστικά του (εμφάνιση, επιθετικότητα, επίδοση, φυσική κατάσταση
κτλ) έχει σοβαρές συνέπειες στη μετέπειτα ανάπτυξή του. Ταυτόχρονα
εμφανίζεται ο ανταγωνισμός ή η συνεργασία μεταξύ των συνομηλίκων
ανάλογα με τα κρατούντα κοινωνικά πρότυπα.
Ο αυτοπροσδιορισμός
Όλες αυτές οι κοινωνικοποιητικές διαδικασίες και μεταβολές, οδηγούν
αναπόφευκτα στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο τα παιδιά
αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, ο τρόπος αυτός
γίνεται όλο και πιο σύνθετος και μεταξύ των 8 και 11 ετών, δεν περιγράφουν
απλώς τις δυνατότητες ή τα μειονεκτήματά τους, αλλά κάνουν και
συνδυασμούς των περιγραφών αυτών εκφέροντας παράλληλα και αξιολογικές
κρίσεις με συναισθηματικό περιεχόμενο του τύπου: "είμαι πιο έξυπνος και γι'
αυτό δεν με κάνουν παρέα".
Ταυτόχρονα,
εμπλέκονται
στη
διαδικασία
της κοινωνικής
σύγκρισης, αντιπαραβάλλοντας τις προσωπικές τους επιδόσεις με αυτές των
συνομηλίκων τους, στην αρχή άμεσα και ευθέως και στη συνέχεια
περισσότερο έμμεσα και περίτεχνα για να αποφύγουν το ενδεχόμενο να
κάνουν τους άλλους να αισθανθούν άσχημα.
Τέλος, μέσω των διαδικασιών αυτών επιτυγχάνεται ένα συγκεκριμένο
επίπεδο αυτοεκτίμησης. Η αυτοεκτίμηση θεωρείται ένας βασικός δείκτης
ψυχικής υγείας και κοινωνικής επάρκειας. Φυσικά, η σχέση ανάμεσα στην
αυτοαξιολόγηση και τις απόψεις των άλλων σχετικά με το κάθε άτομο, αλλάζει
ανάλογα με την ηλικία. Στην αρχή οι εκτιμήσεις είναι περισσότερο ελαστικές
σε ότι αφορά τα προσωπικά επιτεύγματα, καθώς όμως το παιδί μεγαλώνει, όλο
και περισσότερο η αξιολόγηση του εαυτού αρχίζει να αντιστοιχεί με εκείνη
των δασκάλων και των συνομηλίκων.
Είναι χαρακτηριστικό, δε, ότι ένα υψηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης συνδέεται και
με τις οικογενειακές πρακτικές διαπαιδαγώγησης. Συγκεκριμένα για να
υπάρξει υψηλή αυτοεκτίμηση απαιτείται η ύπαρξη τριών γονεϊκών
χαρακτηριστικών: α) αποδοχή των παιδιών και των ενεργειών τους, β)
καθορισμός και τήρηση συγκεκριμένων ορίων και γ) σεβασμός στην
ατομικότητα και τη διαφορετικότητα του παιδιού. (Cole, 2002)
15
16. Η αίσθηση του εαυτού στην περίοδο της εφηβείας
Τα προβλήματα της εφηβείας
Η περίοδος της εφηβείας που ξεκινάει γύρω στο 12 ο χρόνο της ζωής,
χαρακτηρίζεται ως περίοδος διερεύνησης των στοιχείων εκείνων που θα
διευκολύνουν το άτομο να προσκτήσει την τελική του ταυτότητα και να
διαμορφώσει τον χαρακτήρα του ως ενήλικας. Κατά την περίοδο αυτή, καθώς
το παιδί μεταβαίνει από το δημοτικό στο γυμνάσιο, συμβαίνουν δραματικές
αλλαγές και αρχίζει μια έντονη δραστηριότητα αναζήτησης, αμφισβήτησης,
απογαλακτισμού, προβληματισμού και άγχους. Διαρρηγνύονται οι συνδετικοί
κρίκοι του παρελθόντος και εγκαθίστανται νέοι προκαλώντας σύγχυση όχι
μόνο στον ίδιο τον έφηβο αλλά και τους ενήλικες οι οποίοι είναι
επιφορτισμένοι με τη διαπαιδαγώγηση και την ψυχοκοινωνική του
προσαρμογή. (Lerner & Galambos, 1998)
Όλη αυτή η διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ορισμένων
προβλημάτων συμπεριφοράς τα οποία μπορεί να είναι τόσο εξωτερικευμένα
(χρήση ουσιών, σχολική αποτυχία, παραβατικότητα) όσο και εσωτερικευμένα
(κατάθλιψη, άγχος, εσωστρέφεια). Εντούτοις, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους,
τα προβλήματα αυτά είναι παροδικά και πρέπει να γίνεται σαφής διάκριση
ανάμεσα στην περιστασιακή και την διαρκή έκθεση σε καταστάσεις κινδύνου.
Επίσης, πολλά προβλήματα αυτής της περιόδου έχουν τις ρίζες τους στην
παιδική ηλικία και χρειάζεται ενδελεχής έλεγχος για να διαπιστωθεί κατά
πόσον προγενέστερες καταστάσεις έχουν οδηγήσει σε συγκεκριμένες
εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της εφηβείας. (Νόβα-Καλτσούνη κ.ά, 2002)
Γεγονός πάντως είναι ότι τα εξωτερικευμένα προβλήματα μπορούν να
αντιμετωπιστούν πιο εύκολα από τα εσωτερικευμένα και μάλιστα στην
περίπτωση της κατάθλιψης φαίνεται ότι από τη στιγμή που θα εμφανιστεί θα
παρουσιάσει αυξητική τάση.
Ο αυτοπροσδιορισμός κατά την εφηβεία
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω (κεφ.1), δυο βασικές συνιστώσες της έννοιας
του εαυτού είναι η αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίμηση. Σύμφωνα με
τον James το μέγεθος της αυτοεκτίμησης ενός ατόμου προσδιορίζεται από τις
επιτυχίες που είχε σε σχέση με τους αρχικούς του στόχους. Όσο περισσότερο
δηλαδή κάποιος καταφέρνει να πετύχει αυτό που επιδιώκει, τόσο μεγαλύτερη
αυτοεκτίμηση έχει. Αντίθετα, σύμφωνα με τον Cooley, η εκτίμηση που έχουμε
16
17. για την αξία μας ως ατόμων αντικατοπτρίζει αυτό που νομίζουμε ότι οι άλλοι
πιστεύουν για μας (κατοπτρικός εαυτός).
Σε κάθε περίπτωση πάντως, καθώς το άτομο μεγαλώνει και διέρχεται τις
διάφορες ηλικιακές φάσεις από την παιδική ως την εφηβική ηλικία,
μεταβάλλει τόσο τη δομή όσο και το περιεχόμενο της έννοιας του εαυτού.
Έτσι, βαθμιαία, προστίθενται περισσότερες κατηγορίες αυτοπεριγραφών και
ένας 16χρονος έφηβος δεν περιγράφει απλά τον εαυτό του ως "καλό", "κακό"
ή "έξυπνο" αλλά μπορεί να διακρίνει και επιμέρους χαρακτηριστικά όπως
"γενναιόδωρος", "κοινωνικός", "ευαίσθητος", "αδιάφορος" κλπ.
Η διαφοροποίηση αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι πολλές φορές οι
έφηβοι ενεργοποιούν "πολλούς εαυτούς", ανάλογα με τους κοινωνικούς
ρόλους που αναλαμβάνουν. Ορισμένοι ερευνητές μάλιστα υποστηρίζουν την
άποψη ότι κατά την εφηβεία μπορεί να παρατηρηθεί η ύπαρξη ενός αληθινού
και ενός επίπλαστου εαυτού, με τον δεύτερο να χρησιμοποιείται ως όχημα
αποδοχής από το περιβάλλον και τους γονείς προκαλώντας μάλιστα και
καταθλιπτικά συναισθήματα στην περίπτωση που ο αληθινός εαυτός
καταπιέζεται σημαντικά.
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, λοιπόν, φαίνεται να υπάρχει σημαντική
διακύμανση στην έννοια του εαυτού και οι εκτιμήσεις γι' αυτόν είναι πολλές
φορές μεταβαλλόμενες. Εντούτοις, μια κακή αυτοεκτίμηση αποτελεί κακή
αφετηρία για οποιαδήποτε θετική μεταβολή, κι αυτό διότι εκείνοι που
αξιολογούν ήδη θετικά τον εαυτό τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να
επιβεβαιωθούν σε σχέση με όσους αυτοαξιολογούνται αρνητικά. Στην
περίπτωση αυτή και όταν η εξωτερική ανατροφοδότηση είναι αρνητική, απλά
επιβεβαιώνεται η προϋπάρχουσα θέση, ενώ ακόμα και αν η εξωτερική κρίση
είναι θετική, δύσκολα ενσωματώνεται, καθώς εμποδίζεται από την
προϋπάρχουσα δυσπιστία και ανασφάλεια. (Νόβα-Καλτσούνη κ.ά, 2002)
Η διαμόρφωση της ταυτότητας
Έχοντας περιγράψει ήδη και παραπάνω (κεφ.1) την ταυτότητα ως το σύνολο
των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών που πρέπει να συγκεντρώνει ένα άτομο
ώστε να μπορεί να αναλάβει έναν συγκεκριμένο ρόλο σε μια συγκεκριμένη
ομάδα, μένει να εξεταστεί η εξελικτική πορεία της κατάκτησής της.
Σύμφωνα με τον Erikson, κατά τη διάρκεια της ζωής συντελούνται οκτώ
αναπτυξιακές κρίσεις του Εγώ, οι οποίες ξεκινούν από τον πρώτο χρόνο της
17
18. ζωής και εκτείνονται ως την ύστερη ώριμη ηλικία. Τα στάδια αυτά
περιλαμβάνονται σε ένα αντιστικτικό πλαίσιο αρνητικού – θετικού και παρ'
όλο που συμβαίνουν σε μία μόνο φάση της ζωής δεν ολοκληρώνονται κατά τη
διάρκειά της αλλά επικαλύπτουν η μία την άλλη. Για παράδειγμα, αν στον
πρώτο χρόνο της ζωής το βρέφος νιώθει ότι καλύπτονται οι ανάγκες του θα
αποκτήσει συναισθήματα εμπιστοσύνης, ενώ στην αντίθετη περίπτωση θα
γίνει δύσπιστο και ανασφαλές. Αντίστοιχα αν κατά την εφηβεία, το άτομο,
κατορθώσει να συγκεράσει σε ένα αρμονικό σύνολο τις αντιθετικές πτυχές του
χαρακτήρα του θα διαμορφώσει ικανοποιητική ταυτότητα, ενώ σε αντίθετη
περίπτωση θα βιώσει κρίση ταυτότητας. (Erikson,1950)
Με βάση την ταξινόμηση αυτή του Erikson, ισχύουν και τα εξής:
α) Η διαμόρφωση της ταυτότητας συμβαίνει στην εφηβεία, αλλά μπορεί να
αλλάξει και στην ενήλικη ζωή
β) Η απόκτηση ταυτότητας εξαρτάται και από την επιτυχή ολοκλήρωση
των προηγούμενων σταδίων
γ) Όσο περισσότερο συμμετέχει ο έφηβος στην αναζήτηση της ταυτότητάς
του τόσο ισχυρότερη καθίσταται. Ταυτόχρονα απαιτείται και μια
"ουδέτερη περίοδος", ένα χρονικό μορατόριουμ κατά το οποίο θα
πειραματιστεί με διαφορετικούς ρόλους χωρίς καμιά οριστική
δέσμευση.
δ) Το κοινωνικό πλαίσιο αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη
διαμόρφωσή της.
ε) Υπάρχουν πολλά είδη ταυτοτήτων που πρέπει να κατακτηθούν
ταυτόχρονα, όπως είναι η θρησκευτική, η πολιτική, η επαγγελματική, η
σεξουαλική, η εθνική κ.ο.κ.
Κάθε μία από αυτές τις ταυτότητες, μπορεί να τύχει διαφορετικού βαθμού
επίτευξης. Σύμφωνα με τον Marcia, οι βαθμοί αυτοί κλιμακώνονται σε
τέσσερα επίπεδα ανάλογα με το πόσο ο έφηβος έχει διερευνήσει τις αρχές και
τις αξίες της ταυτότητας και ανάλογα με το πόσο δεσμευμένος ή όχι είναι στο
να τις ακολουθήσει. Τα τέσσερα επίπεδα είναι τα εξής:
Διάχυτη ταυτότητα: Είναι η περίπτωση που ο έφηβος δεν έχει διερευνήσει
καθόλου ο ίδιος και δεν έχει δεσμευτεί σ' αυτήν. Τα άτομα με διάχυτη
18
19. ταυτότητα είναι απαθή και κοινωνικά απομονωμένα, νιώθουν ανεπαρκή και
αντιμετωπίζουν άγχος και μοναξιά.
Δοτή ταυτότητα: Τα άτομα με δοτή ταυτότητα επιδεικνύουν υψηλά επίπεδα
δέσμευσης, χωρίς όμως να έχουν διερευνήσει εναλλακτικές πεποιθήσεις,
αρχές, αξίες και στόχους. Η δέσμευση προέρχεται από τις προσδοκίες των
σημαντικών άλλων και δημιουργεί αυταρχικούς εφήβους με αδιάλλακτη στάση
ζωής.
Μορατόριουμ: Τα άτομα σε μορατόριουμ δεν έχουν δεσμευτεί πλήρως αλλά
έχουν διερευνήσει επαρκώς και εξακολουθούν να αναζητούν τις αρχές και
τους στόχους της ταυτότητάς τους. Έτσι επιδεικνύουν υψηλές συχνότητες τόσο
θετικής όσο και αντικοινωνικής συμπεριφοράς, με σύντομες αλλά έντονες
διαπροσωπικές σχέσεις και δυσκολία σε δέσμευση με σχέση οικειότητας.
Κεκτημένη ταυτότητα: Βρίσκεται στο υψηλότερο εξελικτικό στάδιο και
χαρακτηρίζεται από υψηλό επίπεδο τόσο διερεύνησης όσο και δέσμευσης. Η
κεκτημένη ταυτότητα σχετίζεται με την αφαιρετική σκέψη, με τον εσωτερικό
"τόπο ελέγχου", καθώς και με υψηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης, ανεπτυγμένες
δεξιότητες μελέτης και προχωρημένο στάδιο αυτονομίας. (Marcia, 1966)
Από το σύνολο των πολλαπλών ταυτοτήτων που άπτονται του ιδεολογικού και
του διαπροσωπικού τομέα, σημαντικότερες δείχνουν να είναι για τον πρώτο
τομέα η επαγγελματική, η θρησκευτική, η πολιτική, και η φιλοσοφική
ταυτότητα και για τον δεύτεροι η διαφυλική-συναισθηματική, η οικογενειακή,
η ταυτότητα της ψυχαγωγίας κλπ.
Μια ακόμη ταυτότητα, η οποία επιδρά σημαντικά στη ψυχοκοινωνική
προσαρμογή του ατόμου είναι η εθνική. Ιδιαίτερα σήμερα, με τις σημαντικές
μετακινήσεις πληθυσμών σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο,
προκύπτουν ολοένα και περισσότερα προβλήματα που άπτονται του
ζητήματος. Σύμφωνα με το μοντέλο της πολιτισμικής αλλοτρίωσης υπάρχουν
τέσσερις πιθανές καταστάσεις στις οποίες μπορεί να βρεθεί ένας έφηβος κατά
την πορεία της ολοκλήρωσης της εθνικής του ταυτότητας (Berry,1997):
1. Εθνική ταυτότητα σε σύνθεση: Αναφέρεται στην αρμονική συνύπαρξη
παραδόσεων και αξιών από δύο ή περισσότερες πολιτισμικές ομάδες. Η
σύνθεση αυτή επιδρά θετικά στην αυτοεκτίμηση και έχει καλύτερη
ψυχολογική προσαρμογή.
19
20. 2. Διαχωρισμός εθνικής ταυτότητας: Το άτομο διατηρεί τις παραδόσεις
του χωρίς να έχει επαφή με τις αξίες των "άλλων"
3. Περιθωριοποίηση: Συνοδεύεται από σύγχυση, άγχος, συναισθήματα
αποξένωσης και ανασφάλεια. Το άτομο στερείται τη δυνατότητα
κοινωνικής στήριξης και αποδοχής.
4. Αφομοιωμένη Εθνική ταυτότητα: Το άτομο αποποιείται την
πολιτιστική του κληρονομιά, με αποτέλεσμα να εμφανίζει πολύ χαμηλή
αυτοεκτίμηση.
Τέλος, η κατάκτηση των διαφόρων σταδίων της ταυτότητας ενός ατόμου,
δείχνει να εξαρτάται και από το φύλο. Στις γυναίκες η πιθανότητα δοτής
ταυτότητας είναι αυξημένη σε ότι αφορά το επάγγελμα, τη θρησκεία και τον
πολιτισμό, ενώ αντίθετα έχουν κεκτημένη ταυτότητα στους τομείς της
οικογένειας και της σεξουαλικότητας. Το πλήθος των ρόλων και των επιλογών
των γυναικών στη σύγχρονη εποχή, αποτελεί δυνητική πηγή συγχύσεων και
αντιθέσεων.
Συμπέρασμα
Με βάση όσα αναφέρθηκαν στην παρούσα εργασία συνάγεται ότι κατά τη
διάρκεια της μέσης παιδικής ηλικίας και της εφηβείας συντελούνται
σημαντικές αλλαγές στην αίσθηση που έχει το άτομο για τον εαυτό του.
Οι διάφορες κοινωνικές, ψυχολογικές και βιολογικές μεταβολές που
επιτελούνται μετά την ηλικία των 6 ετών οδηγούν τα παιδιά στην υιοθέτηση
του "παιχνιδιού με κανόνες", το οποίο θα τα βοηθήσει να κατανοήσουν τη
σημασία των ηθικών κανόνων και των κοινωνικών συμβάσεων καθώς και τη
θέση τους στην κοινωνική ομάδα. Ως αποτέλεσμα η αντίληψη του εαυτού
γίνεται περισσότερο πολυσύνθετη και ανάλογα και με τις οικογενειακές
πρακτικές διαπαιδαγώγησης διαμορφώνεται αντίστοιχα και το επίπεδο της
αυτοεκτίμησης.
Στην περίοδο της εφηβείας λόγω των ειδικών βιολογικών και κοινωνικών
συνθηκών, εμφανίζονται διάφορα προβλήματα συμπεριφοράς, τα οποία όμως
εξομαλύνονται συν τω χρόνω. Η δομή και το περιεχόμενο της έννοιας του
εαυτού γίνονται περισσότερο λεπτομερή και ταυτόχρονα ενισχύεται περαιτέρω
το επίπεδο της αυτοεκτίμησης. Τέλος εγκαθίστανται οι διάφορες επί μέρους
20
21. ταυτότητες που συγκροτούν την προσωπικότητα του ατόμου, αν και το
εξελικτικό επίπεδο στο οποίο θα φτάσει η κάθε μία ποικίλει. Οι επιμέρους
αυτές ταυτότητες έχουν είτε ιδεολογικό είτε διαπροσωπικό περιεχόμενο με το
επίπεδο ολοκλήρωσης της εθνικής ταυτότητας να παίζει σημαντικό ρόλο στην
ολοκλήρωση του εαυτού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
•
•
•
•
www.akappatou.gr
http://psychografimata.com
http://paroutsas.jmc.gr
http://www.womanitymag.gr
21
