Luận Văn “ Trung Với Nước, Hiếu Với Dân” Trong Tư Tường Đạo Đức Hổ Chí Minh

1. HỌC V1KN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA H ố CHÍ MINH
VIỆN HỔ CHÍ MINH Ả CÁC LÃNH TU C lU ĐẢNG
Nguyễn Thị Kim Anh
“ TRUNG VỚI NƯỚC, HIẾU VỚI DÂN”
TRONG Tư TƯỜNG ĐẠO ĐỨC Hổ CHÍ MINH
LUẬN VAN TỐT NGHIỆP
( HUYÊN NGÀNH : T ư TƯỞNG H ổ ( HÍ MINH
N gười hướng dãn : / hục sì. NGUYỀN HÍCH HẠNH
V1ƯN TưTƯỞNG IICM VÀ CÁC LẢNII rư CỨA HẢNG
Ilà Nôi : 2002

2. 1
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 4
CHƯƠNG 1 : QUAN NIỆM CỦA H ổ CHÍ MINH V Ề ĐẠO 9
ĐỨC CÁCH MẠNG
1.1. Cơ sở (trực tiếp) hình thành tư tưởng đạo đức 9
Hồ Chí Minh
I
1.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về đạo đức mới 16
- đạo đức cách mạng
CHƯƠNG 2 : T ư TƯỞNG H ổ CH Í MINH V Ể “TRUNG VỚ I 2 4
NƯỚC, H IẾU VỚI DÂN” - BÀI HỌC V Ể GIÁO DỤC, R ÈN
L U Y Ệ N CHO CÁN BỘ , ĐẢNG VIÊN VÀ NHÂN DÂN TA.
2.1. Xuất xứ nguồn gốc Trung với nước hiếu với 2 4
dân”.“Trung với nước, hiếu với dân” là chuẩn
mực cơ bản, quan trọng nhất đối với người cách
mạng - trước hết là đối với cán bộ, đảng viên.
2.2. Mấy bài học về giáo dục, rèn luyện cho cán 3 5
bộ đảng viên và thanh niên trong giai đoạn hiện
nay, dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh.
K Ế T LUẬN 4 8
DANH M ỤC TÀI L IỆ U TH AM KHẢO 51
F h ọ c v Ị n"c h 'nh trị àft
Ị Hô ' 'c H í MINH
[ íhỡvTễn
sr 2797

3. 2
KẾT CẤU LUẬN VĂN
C H Ư Ơ N G 1
Q U A N N I Ệ M C Ủ A H ổ C H Í M IN H V Ể Đ Ạ O Đ Ứ C C Á C H M Ạ N G
1.1. Cơ sở (trực tiếp) hình thành nên tư tưởng đạo đức mới (đạo đức
cách mạng) của Hồ Chí Minh.
- T ừ gia phong củ a gia đình, quê hương
- T ừ truyền thống đạo đức củ a dân tộ c
- T ừ tinh hoa củ a nền đạo đức phương Đ ôn g, phương T ây , đỉnh cao là
chủ nghĩa M á c L ê N in .
- V ai trò củ a nhân tố chủ quan H ồ C hí M inh
1.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về đạo đức mới.
- Q uan niệm về sự k h ác nhau giữa đạo đức cũ và đạo đức m ới củ a H ồ
C hí M inh.
- Đ ạo đức m ới (đạo đức cá ch m ạn g) theo H ồ C hí M inh là đề cao phẩm
giá tốt đẹp củ a co n người (phù hợp với ch ế độ m ới v à xu hướng phát triển tất
yếu củ a dân tộ c loài người).
- Đ ạo đức m ới theo tư tưởng H ồ C hí M inh được thể hiện trong hệ thống
giá trị chu ẩn m ự c về đạo đức m ột cá ch toàn diện nhưng trong đó “Trung với
nước, hiếu với dân” là m ộ t trong những đ ặc trưng căn bản, nổi bật nhất.

4. 3
CHƯƠNG 2
T ư TƯỞNG HỔ CHÍ MINH VỂ “TRUNG VỚI NƯỚC, HIẾU VỚI
DÂN” BÀI HỌC VỂ GIÁO DỤC, RÈN LUYỆN ĐẠO ĐỨC CHO
CÁN BỘ, ĐẢNG VIÊN VÀ NHÂN DÂN TA.
2.1. Xuất xứ, nguồn gốc “Trung với nước, hiếu với dân”, trung với
nước hiếu với dân là chuẩn mực cơ bản quan trọng nhất đối với mỗi con
dân nước Việt, mỗi người cách mạng - trước hết là đối với cán bộ đảng
viên.
“Trung với nước, hiếu với dân” theo quan điểm củ a H ồ C hí M inh.
- Y ê u nư ớc thương dân là tư tưởng bao trùm , xu yên suốt và nhất quán
trong “nói” và “ làm ” củ a H ồ C hí M inh.
- Phấn đấu ch o đ ộ c lập dân tộ c, tự do và hanh phúc ch o nhân dân (m à
trước hết là nhân dân lao động) là m ụ c tiêu ca o c ả củ a sự nghiệp cách m ạng -
m à H ồ C hí M inh là m ột biểu tượng điển hình ch o sự nghiệp vẻ vang đó.
2.2. May bài học về giáo dục, rèn luyện cho cán bộ, đảng viên và
đoàn viên thanh niên trong giai đoạn hiện nay, dưới ánh sáng tư tưởng Hồ
Chí Minh.
2.2.1. Thường xuyên giáo dục, giác ngộ mục tiêu lý tưởng là nhiệm vụ
có ý nghĩa quan trọng hàng đầu của sự nghiệp cách mạng.
2.2.2. Xây dựng và rèn luyện đạo đức mới cho cán bộ, đảng viên phải
gắn liền với hành động cách mạng thiết thực và cụ thể.
2.2.3. Kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục và rèn luyện đạo đức mới cho cán
bộ, đảng viên và thanh niên với cuộc đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng
và các tệ nạn tiêu cực trong xã hội.
K Ế T L U Ậ N

5. 4
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của để tài
X ã hội loài người vận động và phát triển ch o đến n gày nay, đã trải qua
nhiều cu ộ c cá ch m ạng khoa h ọc kỹ thuật. T rong những thập kỷ gần đây, cách
m ạn g kh oa h ọ c côn g nghệ đã phát triển m ạnh m ẽ như vũ bão trên khắp toàn
cầu . T ừ thành tựu chung đó củ a cả nhân loại, x ã hội nhờ đó m à có bước phát
triển đáng kể, nhất là trên lĩnh vực đời sống kinh tế. N hưng không phải m ọi sự
phát triển về kinh tế đều đem đến sự phát triển, tiến bộ c á c giá trị về đạo đức.
T hự c tế trên phạm vi th ế giới ngày nay đang c ó nhiều quan điểm sai trái và
hành vi không lành m ạnh trên lĩnh vực đạo đức. V ấn đề đang đặt ra phải làm
như th ế nào để kh ắc phục tình trạng trên, khẳng định những giá trị đạo đức
củ a dân tộ c và nhân loại, không ngừng nâng ca o phẩm giá củ a con người trước
m ọi thử thách . C ho nên v iệc nghiên cứu về đạo đức nói chung và đạo đức cách
m ạn g H ồ C hí M inh nói riêng, chưa có lúc n ào lại có ý nghĩa trọng đại và cấp
thiết như hiện hay.
N ư ớc ta, sau hơn 15 năm thực hiện cô n g cu ộ c đổi m ới do Đ ảng lãnh
đ ạo, bên cạnh những thành tựu quan trọng đã đạt đư ợc trên c á c lĩnh vực đ ặc
biệt là trên lĩnh vực kinh tế, song vẫn cò n nhiều vấn đề bức x ú c đòi hỏi cần
sớm được giải quyết, trong đó có vấn đề về “đ ạo đứ c” . V ăn kiện Đ ại hội IX
chỉ rõ : “Tĩnh trạng tham nhũng, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối
sống ở m ột bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên là rất nghiêm trọng. N ạn
tham nhũng k éo dài trong bộ m áy củ a hệ thống chính trị và trong nhiều tổ
ch ứ c kinh tế là m ột nguy c ơ lốm đe doạ sự sống còn củ a c h ế độ ta” . [V K IX ,
7 6 ] trong khi đó thì chủ nghĩa đ ế quốc và c á c th ế lực phản động thù địch, với
nhiều âm m ưu, thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt và bằng chiến lược “diễn biến hoà
bình” đang ráo riết, tập trung chốn g phá cá ch m ạn g nư ớc ta m ột cách điên
cu ồ n g, hòng lật đổ ch ế độ chính trị củ a nước ta bằng thực hiện diễn biến bạo
loạn từ bên trong.

6. 5
Đ ảng ta luôn quan tâm và coi trọng v iệc nghiên cứu, vận dụng tư tưởng
H ồ C hí M inh để khái quát lên thành lý luận tiếp tục soi sáng, chỉ đạo sự
nghiệp cá ch m ạng củ a dân tộc. Tại Đ ại hội đại biểu toàn qu ốc lần thứ V II
(năm 1 9 9 1 ) cùn g với sự tiếp tục khẳng định những giá trị tư tưởng củ a N gười,
Đ ảng ta khẳng định chủ nghĩa M ác L ê nin và tư tưởng H ồ C hí M inh là nền
tảng tư tưởng, kim chỉ nam ch o hành động củ a toàn Đ ản g, toàn dân ta. Trong
văn kiện Đ ại hội đại biểu toàn qu ốc lần thứ IX (n ăm 2 0 0 1 ), Đ ảng ta chỉ ra 9
nội dung cần phải tập trung nghiên cứu về tư tưởng H ồ C hí M inh. Đ ề tài này
góp m ột phần nhỏ thực hiện chủ trương củ a Đ ảng trong v iệc giải quyết c á c nội
dung đó.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài.
L iên quán đến đề tài, đã có nhiều côn g trình kh oa h ọ c, hồi ký đã xuất
bản từ nhiều năm nay. M ột số tác phẩm có tính ch ất tổng k ết củ a c á c đồng ch í
lãnh đạo Đ ản g, N hà nước, quân đội, củ a c á c c ơ quan nghiên cứu như : Ban
nghiên cứu lịch sử Đ ảng Trung ương; V iện H ồ C h í M inh và lãnh tụ - H ọ c
V iện Chính trị q u ốc gia; V iện lịch sử quân sự V iệt N am ... trong đó những
nhận định khái quát, những kết luận bước đầu trong c á c hội thảo khoa h ọc lớn,
nhưng chưa tập trung đi sâu và cụ thể vấn đề củ a đề tài nêu ra.
C ác côn g trình chuyên khảo đã được côn g b ố như :
- Trường Chinh. H ồ Chủ T ịch lãnh tụ kính yêu củ a giai cấp côn g nhân
và nhân dân V iệt N am N X B S T H N 1 9 7 3 .
- Ph ạm V ăn Đ ồn g, Chủ tịch H ồ C hí M inh tinh h o a và khí phách củ a dân
tộ c, lương tâm củ a thời đại. N X B S T . H à N ội 1 9 7 0 .
- V õ N guyên G iáp Tư tưởng H ồ C hí M inh và co n đường cá ch m ạng
V iệt N am . N X B C T Q G . 2 0 0 0 .
- V ũ K hiêu (chủ biên), tư tưởng đạo đức H ồ C hí M inh - truyền thống
dân tô c và nhân loai N X B khoa h oc x ã hôi H à N ôi 1 9 9 3 .

7. 6
- T hàn h D uy (chủ biên), tư tưởng H ồ C hí M inh về đạo đức, N X B
C T Q G , H à N ội 1 9 9 6 .
- N gu yễn V ăn Trung “Tư tưởng đạo đức H ồ C hí M inh. Đ ề tài K X - 0 2
- 0 8 . H N 1 9 9 4 .
............ C ó nhiều tư liệu, nhiều luận điểm kh oa h ọ c rất quí nhưng chưa
trực tiếp lý giải “Trung với nước, hiếu với dân” trong tư tưởng đạo đức H ồ Chí
M inh. N h iều h ồi ký củ a c á c nhân chứng lịch sử do nhiều sử liệu m ới, sinh
động nhưng không hệ thống theo vấn đề củ a đề tài .
T ình hình nghiên cứu trên ch o thấy vấn đề “Trung với nước, hiếu với
d ân” tron g tư tưởng đạo đức H ồ C hí M inh, cần phải được làm sáng rõ hơn.
3. M ục đích, yêu cầu của luận văn
M ục đích : L u ận văn góp phần làm sáng rõ những quan điểm , tư tưởng
củ a H ồ C h í M in h “Trung với nư ớc, hiếu với dân” trong tư tưởng đạo đức củ a
N gư ời. T ừ đ ó nhận thức m ột cá ch sâu sắc những g iá trị tư tưởng củ a N gười về
g iáo d ụ c, rèn iuyện đạo đức cá ch m ạng ch o nhân dân ta, đ ặc biệt là đối với
cán bộ, đ ản g viên . T ừ thực tế nghiên cứu đ ó, để vận dụng vào sự nghiệp cách
m ạn g hiện n ay trên lĩnh vực giáo dục chính trị tư tưởng trong toàn dân, đẩy
m ạnh và thự c hiện có hiệu quả N ghị quyết T rung ương 5 và N ghị quyết Trung
ương (lần 2 - kh oá V III) thực hiện thắng lợi N ghị qu yết Đ ại hội lần thứ IX
củ a Đ ản g, đ ặ c biệt là trong cu ộ c chiến đấu tranh ch ốn g tham nhũng và cá c
nguy cơ , tiêu cự c trong xã hội hiện nay, tăng cường đoàn kết toàn dân.
Nhiệm vụ : L u ận văn trình bày m ộ t cá ch kh oa h ọ c, có hệ thống về
những quan đ iểm , tư tưởng củ a H ồ C hí M inh “Trung với nước, hiếu với dân”
trong tư tưởng đ ạo đức củ a N gười, đồng thời chính bản thân H ồ C hí M inh là
m ột biểu tượng cao đẹp củ a những quan điểm , tư tưởng ấy. T rên c ơ sở của
v iệc n ghiên cứu đó, rút ra m ột số bài h ọ c, có thể vận dụng vào việc giáo dục
m ụ c tiêu, lý tưởng cá ch m ạng và bồi dưỡng rèn luyện phẩm ch ất đạo đức cách
m ạng tron g nhân dân ta và nhất là đối với đảng viên, cán bộ, thiết thực góp

8. 7
phần vào thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước
theo định hướng xã hội chủ nghĩa, vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý luận để tiến hành nghiên cứu là truyền thống đạo đức dân tộc,
những nguyên, lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan
điểm đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam về đạo đức và xây dựng nền đạo
đức mới của giai cấp vô sản.
- Đề tài luận văn : Tìm hiểu: “Trung với nước, hiếu với dân” trong tư
tưởng đạo đức Hồ Chí Minh”, sử dụng phương pháp chuyên ngành ỉôgíc và
lịch sử, sự kết hợp hai phương pháp là chủ yếu. Ngoài ra còn sử dụng các
phương pháp : thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp ... trong từng nội dung
cụ thể.
5. Phạm vi và nguồn tư liệu :
- Luận văn chỉ giới hạn trình bày “Trung với nước, hiếu với dân” trong
tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.
- Nguồn tư liệu để thực hiện luận văn gồm : Trước tác của Chủ tịch Hồ
Chí Minh, văn'kiện Đảng, các luận văn có tính chất tổng kết của các đồng chí
lãnh đạo Đảng, Nhà nước, quân đội, các công trình khoa học chuyên để về đạo
đức Hồ Chí Minh, tác phẩm nghiên cứu lịch sử, các hồi ký, các báo, tạp chí tư
liệu nước ngoài có liên quan đến đề tà i...
6. Ý nghĩa của luận văn :
Luận văn trình bày một cách hệ thống và khoa học tư tưởng Hồ Chí
Minh về “Trung với nước, hiếu với dân” ừong tư tưởng đạo đức của Người.
Luận văn còn làm sâu sắc thêm những quan điểm đúng đắn, sáng tạo của Hồ
Chí Minh về một phẩm chất cụ thể trong những chuẩn mực cơ bản trong tư
tưởng đạo đức, của Hồ Chí Minh, nhưng là phẩm chất căn bản, quan trọng
nhất. Bởi từ phẩm chất này, nó chi phối các phẩm chất khác trong nhận thức,

9. 8
cũn g như tron g thực hành tu dưỡng rèn luyện đạo đứ c củ a người cá ch m ạng.
L u ận văn k h ôn g chỉ góp phần khẳng định g iá trị đúng đắn và k h oa h ọ c cu ả tư
tưởng, kh ẳng định cô n g lao to lớn củ a H ồ C hí M inh là người đ ặt nền m óng
đầu tiên ch o nền đ ạo đức cách m ạng củ a nước nhà, đ ồn g thời bổ sung làm
phong phú v à sâu sắ c thêm những giá trị đạo đức truyền thống củ a dân tộ c, m à
còn có ý n gh ĩa về phương pháp luận để Đ ảng ta vận dụ ng v ạ ch ra c á c chủ
trương, giải pháp đúng đắn, để giáo dục, bồi dưỡng v à rèn luyện cán bộ, đảng
viên nói riên g và nhân dân ta nói chung trong sự n gh iệp cá c h m ạn g củ a dân
tộ c, kiên định ,với co n đường lên chủ nghĩa x ã hội m à Đ ản g và B á c H ồ đã lựa
ch ọn từ đầu , nh ất là đ ón g góp thực tiễn vào cô n g tác g iá o d ụ c h iện nay.
7. Kết cấu luận vãn :
L u ận văn g ồ m : M ở đầu, hai chương (4 tiết), k ết luận v à danh m ụ c tài
liệu th am k h ảo.

10. 9
C H Ư Ơ N G 1
QUAN NIỆM CỦA H ổ CHÍ MINH VỂ ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG
1.1. Cơ sở (trực tiếp) hình thành tư tưởng đạo đức Hồ Chủ Tịch.
T rong lịch sử tư tưởng nhân loại, từ xư a tới nay, đã có nhiều h ọ c thuyết,
tư tưởng đề cập đến số phận con người, phản ánh tâm tư, nguyện vọng củ a con
người m uốn được giải toả khỏi những b ế tắc cu ộ c sống, giải thoát khỏi những
hạn ch ế ràng b u ộc củ a tự nhiên, x ã hội và củ a bản thân con người. Đ ó chính là
tư tưởng nhân văn, nhân đạo được thể hiện ở những m ứ c độ, trình độ khác
nhau, tiếp cận từ những g iác độ k h ác nhau. N hưng những tư tưởng ấy thường
chỉ dừng lại ở ư ớc m ơ, ảo tưởng, chỉ là sự phản ánh những nguyện vọng của
co n người về m ộ t tương lai, về những m ối quan hệ giữa người với người được
tốt đẹp hơn. Đ iều n ày có thể thấy trong khá nhiều h ọ c thuyết, kể cả c á c tôn
giáo. N hưng chỉ có h ọ c thuyết nào m ang tính cá ch m ạn g v à kh oa h ọ c m ới có
thể biến những' nguyện vọng, ước m ơ chân chính thành hiện thực.
Tư tưởng H ồ C hí M inh về đạo đức cá ch m ạn g đư ợc hình thành từ yêu
cầu giải phóng dân tộ c, giải phóng x ã hội và giải phóng co n người. Đ iều đổ
chứng tỏ, H ồ C hí M inh không chỉ là m ộ t lãnh tụ cá ch m ạn g, m à cò n là m ột
nhà tư tưởng rất quan tâm đến vấn đề đạo đức và có nhiều cố n g hiến về tư
tưởng đạo đức cá ch m ạn g. K h ôn g những thế, bản thân người còn là m ột tấm
gương m ẫu m ự c về đạo đức cá ch m ạng ch o nên tư tưởng đó cu ả người thực sự
là m ột khoa h ộ c. B ởi, tư tưởng đó củ a người, trước h ết là sự k ế thừa, tiếp thu
có chọn lọ c những truyền thống đạo đức tốt đẹp củ a dân tộ c và được người
nâng lên m ột tầm ca o m ới, phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh m ới.
I
Đ ó là truyền thống “nhiễu điều phủ lấy giá gư ơn g” , quan tâm giúp đỡ
lẫn nhau “thương người như thể thương thân” ; “ sống trọng tình, trọng nghĩa” ...
Truyền thống tốt đẹp đó được hun đú c từ thực tiễn củ a cu ộ c đấu tranh dựng
nước và giữ nước củ a dân tộ c. H ơn nữa, H ồ C hí M inh sinh ra ở quê hương

11. 10
N ghệ Tĩnh, trong m ột gia đình nhà nho. Tư tưởng đạo đức củ a quê hương (nết
đất) và củ a gia đình (nết nhà) đã có ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng bản thân
H ồ C hí M inh. Tính cách xứ N ghệ với những đ ặc điểm : L ý tưởng trong tâm
hồn, kiên trung trong bản ch ất, kh ắc khổ trong sinh hoạt, cứng cõ i trong giao
lưu v .v ... đều là những tính cách có ý nghĩa đạo đức.
Đ ặ c biệt nổi lên ở đại đa số con người đạo đức ở N ghệ Tĩnh trong cá c
thế kỷ trước, là gương hy sinh vì đ ộc lập tự do củ a đất nư ớc (từ M ai H ắc Đ ế
đến Phan Đ ình Phùng) là tinh thần “k h ắc kỷ phục lễ” . Tiếp thu tư tưởng đạo
đức cổ tru y ề n 'củ a dân tộ c, H ồ C hí M inh đã m ặ c nhiên thấm nhuần những
điểm trên đây, nhưng người có cách riêng để thể hiện m ình cả trong nhận thức
quan niệm lẫn trong sinh hoạt ứng xử. Đ ó là nét đ ộ c đáo củ a H ồ C hí M inh vừa
thể hiện sự xâm nhập sâu sắc lương tri củ a dân tộ c, đồng thời lại có sự m ẫu
cảm củ a lương tri thời đại; cái xấu , c á c lạc hậu bị người phê phán cần phải loại
bỏ; cái h ay, cái đẹp được người nâng niu, bồi đắp để dần dần hình thành nên
thói quen, nét đẹp củ a nền đạo đức m ới phù hợp vói xu th ế phát triển tất yếu
củ a nhân loại. Cho nên, có thể nói H ồ C hí M inh đã tiếp thu truyền thống đạo
đức dân tộ c, lòng nhân ái, lòng yêu thương quí m ến co n người v à nâng nó lên
thành chủ nghĩa nhân văn cách m ạng.
T rong tư tưởng đạo đức cách m ạn g củ a H ồ C hí M inh đó là sự hấp thụ
tinh hoa đạo đức củ a đông tây kim cổ , những tinh h oa từ nhiều ngọn nguồn
lịch sử và địa lý, như những vốn chung củ a nhân loại. Song ở H ồ C hí M inh sự
tiếp thu đó bao g iờ cũn g là sự tiếp thu trên c ơ sở c ó phê phán.
N ho giáo chẳn g hạn. Đ ạo đức nho g iáo thấm vào tư tưởng, tình cảm của
N gười trước hết không phải những lý thuyết khô khan về tôn ti, đẳng cấp m à
là nổi canh cánh “quốc gia hưng vong thất phu hữu trách ” thể hiện sinh động
qua tấm lòng ưu thời m ẫn th ế củ a đông đảo sĩ phu trong vùng là bạn hữu cùng
ch í hướng thường đàm đạo với ch a m ình về lòng dân, vận nước. H ồ C hí M inh
tiếp thu những yếu tố tích cự c củ a K hổng Tử, khai th ác triệt để những m ặt tích

12. 11
cự c ấy phục vụ cho việc tuyên truyền cá ch m ạng và chủ nghĩa M ác. Nhưng
quan niệm siêu hình về xã hội, hướng đạo đức củ a người quân tử vào việc bảo
vệ ch ế độ phong kiến, củng c ố trật tự, đẳng cấp, đòi hỏi lòng trung thành tuyệt
đối với nhà vua, coi nhân dân là đối tượng để chăn dắt và sai khiến thì H ồ Chí
M inh kiên qu yết phê phán. N gười ch o rằng “h ọ c thuyết củ a K hổng Tử có ưu
điểm củ a nó là sự tu dưỡng đạo đức cá nhân”, khuyên con người m uốn làm
việc lớn phải biết ‘tu nhân tích đ ứ c”; đức K h ổn g Tử vĩ đại đã khởi xướng nền
đại đồng và thuyết giáo quyền bình đẳng về củ a cải. “K h ôn g sợ thiếu chỉ sợ
không côn g b ằn g” . Sự côn g bằng sẽ x ó a bỏ n gh èo k h ổ... V à m ôn đồ củ a
K hổng T ử là M ạnh T ử k ế tục h ọ c thuyết củ a N gài đã v ạch ra m ột k ế h oạch chi
tiết về v iệc tổ chứ c sự sản xu ất và sự tiêu dùng, bảo dưỡng và phát triển lành
m ạnh c á c trẻ nhỏ, giáo dục về nghĩa vụ lao động đối với người lớn, lên án
nghiêm k h ắc tệ ăn bám , ch ăm lo nghỉ ngơi củ a người già cả. Thủ tiêu sự bất
bình đẳng về hưởng thụ, m ưu cầu đời sống hanh phúc không phải chỉ cho
thiểu số, m à ch o hết thảy m ọi con người, đó ỉà chính sách kinh tế củ a bậc hiển
nhân. N hư vậy, bên cạnh những yếu tố tích cự c trong N ho giáo nói trên và ở
tính hướng thiện của con người, khuyên con người rèn luyện đạo đức cá nhân,
H ồ C hí M inh cũn g chỉ ra những hạn ch ế lớn củ a h ọ c thuyết đó, nổi bật là sự
đề cao đạo đức c á nhân theo m ột trật tự củ a lễ g iáo phong kiến, ràng buộc con
người trong vòng luẩn quẩn, gắn với số phận (m ệnh trời) đó là sự phản khoa
h ọc.
M ặt k h ác, H ồ C hí M inh tiếp thu N ho giáo không phải là sự “ sao chép” ,
“m áy m ó c” , m à bao giờ cũng trên tinh thần có phê phán, có chọn lọ c. Người
thường m ượn c á c “cụ m từ” củ a N ho giáo vốn đã quen với “ lời ăn, tiếng nói “
trong nhân dân, nhưng thay vào đó bằng m ột nội dung m ới, tiến bộ, phù hợp
với điều kiện, hoàn cảnh m ới để khuyên bảo nhân dân m ộ t cách có tình, có lý,
nhưng rất dễ hiểu, dễ thuộc, dễ làm theo : N hư “T rung, h iếu ” trong N ho giáo,
được N gười thay vào nội dung m ới.

13. 12
“Trung với Đ ảng
Trung với nước
H iếu với dân” [1 0 , T l l , 3 5 0 ].
V ì vậy, có thể nói đối với tư tưởng nho giáo thái độ củ a H ồ C hí M inh:
với tư cá ch hệ ý thức trực tiếp phục vụ ch o v iệc bảo vộ lợi ích đ ặc thù củ a giai
cấp thống trị trong x ã hội phong kiến có k ế thừa và phát triển làm phong phú
thêm ch o nền đ ạo đức m ới - đạo đức cách m ạng.
H ồ C hí M inh là người giàu lòng nhân ái, không chỉ với đồng bào m ình,
m à còn với nhân dân lao động bị áp bức, b óc lột trên th ế giới. C ho nên, trong
tư tưởng đạo đức củ a N gười phản ánh khát vọng m on g m uốn giải phóng cho
toàn thể nhân loại, m à trước hết là đối với nhân dân lao động. N hưng lòng
nhân ái ở H ồ C hí M inh không chỉ là lòng thương người chung chung, không
phải từ bên trên rủ lòng thương xu ốn g quần chú ng bị áp bức m à bằng tấm lòng
nhân ái ca o cả giữa người với người.
K inh thánh từng dạy: “H ãy yêu kẻ thù m ình, làm ơn ch o kẻ ghét m ình,
ch ú c phước ch o kẻ rủa m ình và cầu nguyện ch o người, không c ố chấp, m à
khoan dung, độ lượng, chứ không phải là “m ắt đền m ắt, răng đền răn g” .
N gười ch o rằng “ tôn giáo G iê su có ưu điểm là lòng nhân ái cao c ả ” . Song H ồ
C hí M inh cũn g thấy rõ m ặt tiêu cự c củ a tôn giáo, như thần h ọc thời trung cổ
đã hạn c h ế khoa h ọ c, hạn ch ế m ọi sự hiểu biết củ a con người, ngoài kinh
thánh, h o ặc sự trừng phạt củ a giáo hội đối với những người nói k h ác thần h ọc.
Chính những m ặt tiêu cự c đó đã khiến ch o c ơ đ ố c g iáo m ộ t thời trở thành đối
tượng củ a cá ch m ạng tư sản. N gười cũng phân biệt rõ tư tưởng nhân ái của
những người sáng lập ra tôn giáo như G iê su, T hích C a, M ah ôm ét với những
I
hành vi củ a N hà nước phong kiến và những phần tử lợi dụng tôn giáo để
chống lại nhân dân và duy trì h o ặc khôi phục c h ế độ áp bức, b óc lột.
D o nhận thức khách quan và đúng đắn về tôn g iáo , không chỉ thấy m ặt
tiêu cự c, m à còn thấy m ặt tích cự c củ a nó, do kiến thức và bằng thực tiễn

14. 13
cu ộ c sống bản thân m ình, H ồ C hí M inh không “V ơ đũa cả n ắm ” , chưa hề bao
giờ m ạt sát c á c tôn giáo, luôn luôn yêu thương m ọi người, bao g ồm c á c tín đồ
củ a tôn giáo và những người không theo tôn g iáo. Chính vì thế trong tư tưởng
đạo đức củ a N gười luôn toả sáng m ột tình người sâu nặng và có sức hấp dẫn
lôi cuốn m ọi người trong hành động. Cũng ở phương T ây , điều hấp dẫn nhất
đối với H ồ C hí M inh ngay khi còn ở trong nước là khẩu hiệu “Tự do, Bình
đẳng, B á c ái” củ a cá ch m ạng tư sản Pháp. Đ iều đó đã thôi thúc N gười ra đi
tìm đến tận quê hương củ a những khẩu hiệu đẹp đẽ đó, để tìm hiểu nguồn vốn
ra đời và sự thực hiện cụ thể củ a c á c khẩu hiệu ấy, không chỉ trong c á c sách
vở, m à cò n trong cu ộ c sống thực tế hàng n gày. N gười đã tìm đến nước Pháp
để tìm hiểu lý tưởng “Tự do - Bình đẳng - B á c ái” . C uối năm 1 9 1 1 . N gười đã
được hưởng không khí cách m ạng củ a nhân dân Pháp, chủ nhân củ a m ột nền
văn hoá say m ê tự do, dân chủ và nhân đạo. H ồ C hí m inh rút ra kết luận, v ề
m ặt x ã hội, khẩu hiệu tự do, bình đẳng, bái ái chỉ còn tồn tại trên lý thuyết, m à
thực tế đã m ất dần ý nghĩa trong đời sống. Thự c tế như ở A nh, Pháp, T ây Ban
N ha, B ồ Đ ào N ha v .v ... là không có tự do, m à chỉ c ó áp bức, trói bu ộc nhân
dân trong nư ớc, áp bức và đàn áp tàn bạo nhân dân c á c nước thuộc địa. Thực
tế không có bình đẳng, m à chỉ có sự phân h oá sâu sắc giữa giàu và nghèo, sự
phân hoá tạo ra m ọi bất côn g trên m ọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, x ã hội và văn
hoá. K hông có b ác ái ở giai cấp thống trị tàn sát hàng triệu con người trong
c á c cu ộ c đàn áp, trong c á c cu ộ c tranh cướp, giành giật quyền lợi diễn ra trên
m ọi m iền củ a trái đất. B á c ái cò n chăng chỉ ở tầng lớp nhân dân lao động bị áp
bức, ở những trí thức thức tỉnh trước sức m ạnh và tiền đồ củ a nhân loại. Người
đã phân biệt rõ hai m ặt tiến bộ và phản động trong x ã hội tư bản và trong tư
tưởng đạo đức củ a phương T ây. Bên cạnh sự đánh giá ca o tư tưởng tiến bộ củ a
“Tự do, Bình đẳng, B á c ái” , có sức m ạnh to lớn, cuốn hút nhân dân lao động
đang đấu tranh chốn g áp bức, b ó c lột, đồng thời H ồ C hí M inh kịch liệt lên án
I
giai cấp tư sản lợi dụng khẩu hiệu đó để m ỵ dân, chỉ nhằm phục vụ ch o lợi ích

15. 14
củ a bọn thống trị, b óc lột. V ì sau cá ch m ạn g, quần chúng nhân dân lao động
vẫn bị áp bức, b ó c lột.
I
N hư vậy, trên cơ sở nền tảng là những truyền thống tốt đẹp củ a đạo đức
dân tộ c, H ồ C hí M inh đã tiếp nhận đạo đức phương Đ ôn g (chủ yếu là nhân
văn củ a N ho g iáo ), rồi đạo đức phương T ây (ch ủ yếu là lòng nhân ái củ a G iê
su và tư tưởng T ự do - Bình đẳng - B á c á i)... V ì sự phát triển, tiến bộ x ã hội,
vì hạnh phúc củ a con người, H ồ C hí M inh trân trọng, ch ọn lọ c, tiếp thu cá c
yếu tố đạo đức m ang tính tích cự c tiến bộ để m ưu cầu hạnh phúc. Đ ây cũng
chính là điều kiện nâng cao trí tuệ, m ở rộng tầm nhìn làm ch o kiến thức củ a
H ồ C h í M inh thêm uyên b ác để tiếp nhận nền đạo đức ca o cả và trong sáng
củ a ch ủ nghĩa M á c L ên in . H ồ C hí M inh không tiếp thu ở chủ nghĩa M ác
phương pháp làm v iệc biện chứng, m à còn tiếp thu, phép biện chứng ấy trong
phương pháp nhận thức th ế giới, phương pháp hành động cá ch m ạng, phương
pháp tu dưỡng đạo đức. Đ ối với H ồ C hí M inh chủ nghĩa M á c không phải là
kinh thánh đ ể ch o m ọi người tụng niệm , m à là kim ch ỉ nam dẫn đường ch o
m ọi suy nghĩ và hành động. Tinh thần ấy được quán triệt trong tư tưởng H ồ
C hí M inh khi người vận dụng ánh sáng củ a chủ nghĩa M á c để tự m ình tìm ra
co n đường ch o cá ch m ạn g V iệt N am và nêu lên những phẩm ch ất đạo đức cần
phải c ó ở V iệt N am để nhân dân ta có đủ bản lĩnh vượt qua m uôn trùng khó
khăn đi tới thắng lợi cuối cùn g. Đ ặc biệt, đối với L ên in , H ồ C hí M inh có m ột
niềm kính trọng sâu sắc “ không phải chỉ thiên tài củ a N gười, m à chính là tính
co i khinh sự x a hoa, tinh thần yêu lao động, đời tư trong sáng, nếp sống giản
dị, tóm lại là đạo đức vĩ đại và cao đẹp củ a người thầy, đã ảnh hưởng lớn lao
đến c á c dân tộ c C hâu Á và khiến cho trái tim củ a họ hướng về N gười, không
gì ngăn cản nổi” [1 0 , T l , 2 9 5 ]. Cũng như L ên in , H ồ C hí M inh lên án những
hành động bạo ngư ợc củ a chủ nghĩa đ ế qu ốc và phong kiến ở V iệt N am , lên
án tội á c củ a chủ nghĩa tư bản trên phạm vi th ế giới. V ới tinh thần sáng tạo
củ a ch ủ nghĩa M ác - Lên in , H ồ C hí M inh đã đề ra phương hướng lớn cho sự

16. 15
nghiệp cách m ạng ở V iệt N am thích hợp với điều kiện x ã hội củ a đất nước. V à
cũng như L ên in , H ồ C hí M inh đòi hỏi người cá ch m ạng phải có đạo đức.
Trong hoàn cản h củ a cá c nước phương Đ ôn g đ ặc biệt là ở V iệt N am , H ồ Chí
M inh còn đặt đ ạo đức ở m ột vị trí cao hơn nữa. Đ ạo đức là yêu cầu đầu tiên
củ a cán bộ và nhân dân V iệt N am trên con đường cách m ạn g.
Đ ối với Lên in cũng như đối với H ồ C hí M inh đạo đức cách m ạng là m ột
cu ộ c cá ch m ạng trên lĩnh vực đạo đức. L ên in phê phán m ọi thứ đạo đức lạc
hậu và phản động, những thứ đạo đức không xu ất phát từ lợi ích củ a giai cấp
côn g nhân, không phản ánh được nhu cầu phát triển củ a L ịch sử. Đ ó là những
thứ đạo đức ch ủ quan được gán ghép m ột cá ch tuỳ tiện vào đời sống x ã hội.
Đ ó là những thứ đạo đức rút ra từ m ột khái niệm đứng n goài loài người, đứng
ngoài giai cấp . Đ ó chẳn g qua là m ột sự dối trá lừa bịp và sự nhồi sọ cô n g nhân
và nông dân để phục vụ ch o lợi ích củ a bọn địa chủ và bọn tư bản. H ồ C hí
M inh khi x â y dựng đạo đức m ới cũng phê phán những cái lạc hậu củ a đạo đức
cũ và phân biệt rõ ràng đạo đức cũ với đạo đức m ới. M ặt k h ác trong khi đề cao
và tiếp nhận chủ nghĩa M ác - L ên in nói chung v à về đ ạo đức nói riêng, H ồ
C hí M inh luôn trên tư duy đ ộ c lập, sáng tạo trong tiếp nhận. N ếu L ên in nhấn
m ạnh tính giai cấp củ a đạo đức, coi đấu tranh giai cấp là m ộ t yêu cầu đạo đức
ở thời kỳ L ên in , đấu tranh giai cấp diễn ra rất g ay gắt trong cá ch m ạn g Tháng
M ười, vì bọn phản động và lính đánh thuê củ a giai cấp phong kiến và tư sản
N ga phối hợp với bọn đ ế qu ốc bên ngoài, thì ở V iệt N am , H ồ C hí M inh lãnh
đạo cá ch m ạng trong hoàn cảnh cả dân tộ c bao g ồ m cả tư sản và địa chủ yêu
nước, kiên quyết chống lại kẻ thù chính là bọn đ ế q u ốc và phong kiến V iệt
N am . ở N ga đông lực củ a cách m ạng là đấu tranh giai cấp . Ở V iệt N am , động
lực củ a cá ch m ạng là đoàn kết toàn thể dân tộ c chốn g kẻ thù chung. D o đó
đấu tranh giai cấp và đoàn kết dân tộ c chỉ là hai điều kiện, hai biện pháp ở hai
hoàn cảnh khác nhau. N hưng tất cả đều hướng về cùn g m ộ t m ụ c đích giống
nhau và những m ụ c tiêu giống nhau. Đ ạo đức m ới ở c ả L ên in và H ồ C hí M inh

17. 16
đều được thực hiện, trong tinh thần chiến đấu dũng cảm , chốn g kẻ thù chung,
trong lao động sáng tạo để x ây dựng đất nư ớc, trong tình hữu ái giữa giai cấp
côn g nhân và nhân dân lao động, trong chủ nghĩa qu ốc tế vô sản và trong sự
nghiệp x â y dựng những con người m ới được phát triển nhiều m ặt.
T óm lại, trên đây là những c ơ sở có ý nghĩa trực tiếp nhất đến sự hình
thành tư tưởng đao đức H ồ C hí M inh. T rong đó truyền thống đạo đức tốt đẹp
củ a dân tộ c là nền tảng, cội nguồn được H ồ C hí M inh k ế thừa, phát triển và
trên nền tảng đó, để H ồ C hí M inh tiếp nhận những tinh hoa củ a đạo đức
phương Đ ôn g và phương T ây. Chính trên c ơ sở tiếp thu có chọn lọ c tinh hoa
củ a nền đạo đức phương Đ ôn g và phương T ây đã giúp ch o H ồ C hí M inh thêm
uyên b ác để tiếp nhận đạo đức cao cả và trong sáng củ a chủ nghĩa M á c -
Lên in , làm phong phú và bổ sung thêm nền đạo đức củ a dân tộ c. C ó được sự
kết hợp với đạo đức củ a chủ nghĩa M ác - L ên in làm ch o tư tưởng đạo đức củ a
H ồ C hí M inh thêm hoàn thiện và thực sự trở thành đạo đức m ới - đạo đức cách
m ạng. Song để hình thành nên tư tưởng đ ạo đức cá ch m ạn g đó, điều có ý
nghĩa quyết định, chính là ở phẩm ch ất, nhân cá ch củ a H ồ C hí M inh. C ó thể
nói, nổi bật ở H ồ C hí M inh là m ột tình cảm sâu sắ c, yêu thương và gắn bó với
co n người - trước hết là người lao động. V ới tư ch ất thông m inh, tri thức uyên
b ác và bằng những tư duy đ ộc đáo, sáng tạo N gười luôn khao khát, “m ột ham
m uốn, ham m uốn tột b ậc, là làm sao ch o nước ta được hoàn toàn đ ộc lập, dân
ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơ m ăn, áo m ặ c, ai cũng được
h ọ c hành” . [1 0 , T 4 , 1 6 1 ] và vốn trong phong cá ch “nói ít làm nhiều” ; “nói đi
đôi với làm ” , tư tưởng đạo đức H ồ C hí M inh ch ắ c ch ắn sẽ đi vào lòng người
không chỉ hôm nay m à cả m ãi m ãi m ai sau.
1.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh vê đạo đức mới - đạo đức cách
mạng.
H ồ C hí M inh tiêu biểu ch o chủ nghĩa nhân đạo, là m ộ t người không chỉ
chiến đấu ch o dân tộ c m ình, m à còn ch o cả nhân loại. K h ôn g chỉ quan tâm

18. 17
đến nhiệm vụ hôm nay m à còn m ang những hoài bão lớn đối với x ã hội ngày
m ai. Tư tưởng đạo đức và đạo đức H ồ C hí M inh gắn liền với thực tiễn cách
m ạng V iệt N am . Bản thân H ồ C hí M inh, n gay từ khi bắt đầu hoạt động cách
m ạng đã c ó ý thức rất rõ ràng về vai trò củ a đạo đức cách m ạn g. N gười nói :
“L à m cá ch m ạn g để cải tạo x ã hội cũ trở thành x ã hội m ới, là m ột sự nghiệp
rất vẻ vang, nhưng nó cũng là m ột nhiệm vụ rất nặng nề, m ộ t cu ộ c đấu tranh
phức tạp, lâu dài, và gian khổ. Sức có m ạnh m ới gánh được nặng và đi được
xa. N gười cá ch m ạng phải có đạo đức cá ch m ạn g làm nền tảng m ới hoàn
thành được nhiệm vụ cách m ạng vẻ vang” [1 0 , T 9 , 2 8 3 ]. Từ ý thức về vai trò
củ a đạo đức cá ch m ạng, trong tác phẩm viết về “Đ ạo đức cá ch m ạn g” , với bút
danh “T rần L ự c ” - H ồ C hí M inh đã nêu ra m ột cá ch căn bản và rất cụ thể về
đạo đức cá ch m ạn g. T heo N gười, đạo đức trước h ết gắn liền với hoạt động củ a
co n người và được hình thành trong quá trình đấu tranh chốn g chọi với thiên
nhiên k h ắc nghiệt với kẻ thù xâm lược và c á c kẻ thù k h ác, vì lẽ “ sinh tồn” . Đ ể
giành được thắng lợi, thì khổng thể từng cá nhân riêng lẻ, m à phải dựa vào lực
lượng củ a tập thể, củ a x ã hội. D o đó chủ nghĩa c á nhân là trái ngư ợc với chủ
nghĩa tập thể, vì “ chủ nghĩa cá nhân là m ột kẻ thù rất gian giảo, x ả o quyệt, nó
k h éo dỗ dành người ta đi xu ốn g d ố c, m à ai cũn g biết xu ốn g d ố c dễ hơn lên
d ố c” [1 0 , T ậ p ’ 9 , 2 8 4 ]. Chủ nghĩa cá nhân là vết tích xấu x a và nguy hiểm
nhất củ a x ã hội cũ . C ho nên quan niệm đầu tiên củ a N gười là phải phân biệt rõ
ràn g sự k h ác nhau về căn bản giữa đạo đức cũ với đ ạo đức m ới - (đạo đức
I
cá ch m ạn g). H ồ C hí M inh chỉ rõ : “Đ ạo đức cũ như người đầu ngược xuống đất
chân chổng lên trời. Đ ạo đức m ới như người hai chân đứng vững được dưới đất,
đầu ngẩng lên ười. Bọn phong kiến ngày xưa nêu ra cần, kiệm , liêm, chính, nhưng
không bao giờ làm m à bắt nhân dân ta phải tuân theo để phụng sự cho quyền lợi
củ a chúng. N gày nay đề ra cần, kiệm , liêm chính cho cán bộ thực hiện làm gương
ch o nhân dân theo để lợi cho nước cho dân” [1 0 , T 6 , 3 2 0 , 3 2 1 ]. Đ ây là quan
niệm thể hiện thái độ rõ ràng, dứt khoát củ a H ồ C hí M inh. V ì nói đến đạo đức
. c 2 7 D 7
|I riO O V lỆ N C tÁ H TR| 3 6 I
' h ô ' CHÍ m i n h í
I THƯ Ị

19. 18
mới trước hết, đó là nền đạo đức m ang bản ch ất củ a giai cấp côn g nhân, (m à
Đ ảng cộn g sản là bộ tham m ưu củ a giai cấp côn g nhân) là người lãnh đạo và
nền đạo đức đó luôn gắn liền với m ụ c tiêu, nhiệm vụ củ a cá ch m ạng phải vì sự
nghiệp giải phóng dân tộ c, giải phóng x ã hội và giải phóng con người. Người
cách m ạng phải thấy thật rõ điều đó và đứng vững trên lập trường giai cấp
công nhân, để hết lòng hết sức đấu tranh ch o chủ nghĩa x ã hội, chủ nghĩa cộng
sản, ch o giai cấp côn g nhân và ch o toàn thể nhân dân lao động, và N gười đi
đến kết luận “Đ ạo đức cá ch m ạng là tuyệt đối trung thành với Đ ảng với nhân
dân” [1 0 , T 9 , 2 8 5 ] ch o nên, quá trình hình thành tư tưởng đạo đức H ồ C hí
M inh là m ộ t cu ộ c cá ch m ạng trên lĩnh vực đạo đứ c, nó thể hiện m ộ t thái độ
khoa h ọ c củ a N gười đối với vấn đề đạo đức. T rên c ơ sở củ a chủ nghĩa M ác -
Lên in , H ồ C hí M inh gạt bỏ những cái lỗi thời, phát huy những nhân tố tích
cự c củ a đạo đức cũ để x â y dựng m ột kiểu đạo đức m ới . N gười co i đó là m ột
cu ộ c biến đổi khó khăn phức tạp và sâu sắc nhất, nh ằm thay đổi triệt để nếp
sống, thói quen, suy nghĩ và thành kiến có g ố c rễ sâu x a từ hàng ngàn năm
nay đã ăn sâu, bám ch ắ c trong nhân dân.
M ặt k h ác do tính ch ất sâu sắc, triệt để và toàn diện củ a cu ộ c cá ch m ạng
đấu tranh giai cấp nói chung và trên lĩnh vự c tư tưởng nói riêng, H ồ C hí M inh
luôn quan tâm , co i trọng nhân tố con người trong x â y dựng ch ế độ m ới. Người
ch o rằng : “M uốn x â y dựng chủ nghĩa x ã hội, trước hết cần phải có con người
x ã hội chủ n gh ĩa” [1 0 , T 1 0 , 3 1 0 ]. Đ ó là những con người “vừa hồng, vừa
ch u yên ” nghĩa’ là vừa phải có tài, vừa phải có đứ c, trong đó đức là g ố c. V ì theo
H ồ C hí M inh đạo đức là nền tảng củ a người cá ch m ạn g, là tiêu ch í đầu tiên
cần phải có đối với những người có nhiệm vụ g iáo dụ c và lãnh đạo nhân dân.
N gười nhấn m ạnh “C ũng như sông thì có nguồn m ới có nư ớc, không có nguồn
thì sông cạn . C ây phải có g ố c, không có g ố c thì câ y héo. N gười cá ch m ạng
phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi m ấy cũng không lãnh đạo
được nhân dân. V ì m uốn giải phóng ch o dân tộ c, giải phóng ch o loài người, là

20. 19
m ột côn g v iệc to tát, m à tự m ình không có đạo đức, không có căn bản, tự
m ình đã hủ hoá, xấu x a thì còn làm nổi việc g ì?. [1 0 , T 5 .2 5 2 .2 5 3 ].
K hi Đ ảng ta chưa ra đời, trong tác phẩm “Đ ường cá ch m ệnh” , do Người
viết năm 1 9 2 7 , ngay ở trang đầu tiên N gười đã đề cập đến. “T ư cá ch người
cá ch m ện h ” . T rong cuốn “con đường giải phóng”, do N gười soạn thảo năm
1 9 4 0 để huấn luyện ch o cán bộ, có 6 bài thì bài thứ 6 là “Tư cá ch người cán
bộ cách m ện h ” . N ăm 1 9 4 6 dù vô cùng bận rộn, N gười đã viết nhiều thư gửi
c á c đồng ch í N ghệ Tĩnh, c á c đồng ch í B ắ c K ỳ , Trung K ỳ nh ắc nhở phải giữ
gìn tư cá ch đạb đức người cán bộ cá ch m ạn g, ngăn ngừa và kiên quyết đấu
tranh k h ắc phục những khuyết điểm , sai lầm trong tư cá ch người lãnh đạo,
người nắm chính quyền. N ăm 1 9 4 7 trong cuốn “Sửa đổi lối làm v iệ c”, ký tên
“T ân Sinh” trong đó N gười căn dặn phải rèn luyện đạo đức cá ch m ạng, ra sức
chốn g c á c thói hư tật xấu như quan cá ch m ạn g, hủ h oá, hẹp hòi, tư t ú i ...
V à N gười cò n viết nhiều bài về “Đ ạo đức cá ch m ạn g”về “ C ần kiệm ,
liêm , ch ín h ” . C ho đến năm 1 9 6 9 , trước lúc đi x a , N gười viết bài “N âng cao
đạo đức cá ch m ạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” . Đ iều đó chứng tỏ H ồ C hí
M inh đ ặc biệt co i trọng đạo đức cá ch m ạng đối với nhân dân ta nói chung và
đối với cán bộ„ đảng viên nói riêng. N gười ch o rằn g đạo đức có ảnh hưởng lớn
đến sự nghiệp đổi x ã hội cũ thành x ã hội m ới và x â y dựng m ỹ tục, thuần
phong. “C ó đạo đức cá ch m ạng thì khi gặp khó khăn, gian khổ, thất bại, cũng
không sợ sệt, rụt rè, lùi bước. V ì lợi ích chung củ a Đ ản g, củ a cá ch m ạng, củ a
giai cấp, củ a dân tộ c và củ a loài người m à không ngần ngại hy sinh tất cả lợi
ích riêng củ a cá nhân m ình. K hi cần , thì sẵn sàng hy sinh cả tính m ạng của
m ình cũng không tiếc. Đ ó là biểu hiện rõ rệt, ca o quí củ a đạo đức cách
m ạn g ” . [1 0 , T 9 , 2 8 4 ]. N gười có đạo đức cá ch m ạn g thì khi gặp thuận lợi và
thành côn g cũn g vẫn giữ vững tinh thần gian khổ, ch ất ph ác, khiêm tốn, “ lo
trước thiên hạ, vui sau thiên h ạ” , lo hoàn thành nhiệm vụ cho tốt chứ không
kèn cựa về m ặt hưởng thụ; không côn g thần, không quan liêu, không kiêu

21. 20
n gạo; luôn đặt lợi ích của Đ ảng, củ a nhân dân lao động lên trên hết, trên lợi
ích riêng củ a c á nhân m ình, hết lòng hết sức phục vụ nhân dân. V ì Đ ảng, vì
dân m à đấu tranh quên m ình, gương m ẫu trong m ọi việc.
Đ ề ca o đạo đức củ a người cách m ạng, đồng thời phải kiên quyết chống
chủ nghĩa cá nhân là hai m ặt củ a vấn đề trong sự nghiệp x â y dựng ch ế độ m ới,
“ ch o nên thắng lợi củ a chủ nghĩa x ã hội không thể tách rời thắng lợi củ a cu ộ c
đấu tranh trừ bỏ chủ nghĩa cá nhân” . [1 0 , T 9 , 2 9 1 ] nhưng đấu tranh chống chủ
nghĩa cá nhân theo H ồ C hí M inh không phải là “giày x é o lên lợi ích cá nhân” .
B ởi người ch o rằng m ỗi người đều có tính cá ch riêng, sở trường riêng đời
sống riêng củ a bản thân và gia đình m ình. N ếu những lợi ích cá nhân đó
không trái với lợi ích tập thể thì không phải là xấu . H ơn nữa, x é t ch o cùng
thực hiện thắng lợi sự nghiệp giải phóng dân tộ c, giải phóng x ã hội, cũng chỉ
vì m ụ c đích đem lại tự do, hạnh phúc cho con người. C ho nên tiến lên chủ
nghĩa x ã hội cũn g có nghĩa là để tạo ra những điều kiện tốt nhất đảm bảo đời
sống vật ch ất, tinh thần ch o con người, phát huy tính cá c h riêng và sở trường
riêng củ a con người. D o đó đạo đức cá ch m ạn g theo tư tưỏng H ồ C hí M inh
chính là sự tôn trọng con người, đề cao phẩm giá tốt đẹp củ a con người, hướng
ch o con người luôn vươn tới những giá trị ch ân chính, tốt đẹp, giúp ch o con
người không Iigừng được hoàn thiện. Song lợi ích củ a cá nhân phải gắn liền
với lợi ích tập thể, nhu cầu củ a cá nhân phải được gắn liền với điều kiện, hoàn
cảnh cụ thể củ a đất nước. “N ếu lợi ích cá nhân m âu thuẫn với lợi ích tập thể,
I
thì đạo đức cá ch m ạng đòi hỏi lợi ích riêng củ a c á nhân phải phục tùng lợi ích
chung củ a tập thể” . [1 0 , T 9 , 2 9 1 , 2 9 2 ]. V ì vậy đạo đức cá ch m ạng, nó thể hiện
hoà m ình với quần chúng thành m ột khối, tin yêu quần chúng, hiểu quần
chúng, lắng nghe ý kiến củ a quần chúng. Đ oàn kết quần chúng ch ặt ch ẽ chung
quanh Đ ản g, tổ ch ứ c, tuyên truyền và vận động quần chú ng hăng hái thực hiện
chính sách và nghị quyết củ a Đ ảng.

22. 21
T uy nhiên khi nghiên cứu tư tưởng đạo đức H ồ C hí M inh, m ột điều
chúng ta phải hết sức lưu ý trong quan niệm củ a N gười về m ối quan hệ đức và
tài, trong đó đức là “g ố c ” .
T u yệt nhiên không được suy luận, xu yên tạc theo kiểu “thô tục h oá”
như m ột số kẻ xấu dụng ý xuyên tạc, bôi nhọ, tầm thường hoá tư tưởng củ a
N gười. M à cần phải thấy được ở H ồ C hí M inh nhấn m ạnh đức là g ố c, nhưng
không co i nhẹ tài năng, trong quan niệm củ a người, nói “đứ c” là bao hàm cả
tài; nói “tài”, là tài phải có đức. “Đ ức - T ài” trong tư tưởng củ a N gười gắn bó
biện chứng, thống nhất với nhau, hỗ trợ ch o nhau trong đào luyện thành người
cách m ạng để có ích ch o nước, có lợi ch o dân. N gười ch o rằng: “C ó đức m à
không có tài, thì làm việc gì cũng khó, có tài m à không c ó đức thành người vô
dụng; có hại ch o dân, ch o n ư ớc” , hay “có đức m à không c ó tài, v í như ông bụt
ngồi trong chủa, không giúp gì được ch o ai, có tài m à không có đức tham ô,
hủ h oá thì có hại ch o n ư ớc” . V ì vậy, người cá ch m ạn g phải có đủ cả đức và tài
thì m ới hoàn toàn và m ới có điểu kiện đ ể x â m nhập vào quần chúng, m ới có
khả năng tiếp nhận được chủ nghĩa M á c - L ên in , n ắm và hiểu được quan
điểm , đường lối củ a Đ ảng để giáo dụ c, thuyết phục và cả m h oá quần chúng
nhân dân. N gười coi đây là hai m ặt căn bản không thể thiếu củ a người cách
m ạn g, đ ặc biệt là đối với cán bộ, đảng viên. Đ ồn g thời đó cũn g là sự thể hiện
thống nhất giữa đạo đức với chính trị. “N ó là đạo đức m ới, đạo đức vĩ đại, nó
không phải vì danh vọng củ a cá nhân, m à vì lợi ích củ a Đ ản g, củ a dân tộc, của
loài người” . [1 0 , T 5 , 2 5 2 ].
M ộ t điểm nổi bật nữa trong quan niệm củ a H ồ C hí M inh về đạo đức
cá ch m ạn g, đó là sự thống nhất giữa đạo đức cá ch m ạn g với đạo đức đời
thường. C ó thể nói đây là nét đ ặc sắc trong tư tưởng đạo đức H ồ C hí M inh. N ó
vừa thể hiện sự văn m inh, hiện đại, nhưng rất gần gũi với đời sống thường nhật
củ a quần chúng nhân dân, nó văn m inh, tiến bộ nhưng không thoát ly khỏi
cu ộ c sống hiện thực, không g iáo điều, áp đặt nhưng lại “thấu lý, đạt tình”, dễ

23. 22
đi vào lòng người và được tiếp nhận như những chuẩn m ự c trong giao tiếp,
ứng xử. Đ ồn g thời nó phản ánh được những nguyện vọng chính đáng củ a con
người đang vươn tới và phù hợp với sự vận động, phát triển tất yếu củ a nhân
loại tiến bộ. Song dù ưu việt đến m ấy, về đạo đức nói chung và đạo đức cách
m ạng theo tư tưởng H ồ C hí M inh nói riêng là th u ộc về lĩnh vực rất nhạy cảm
vì nó tác động v ào tình cảm , ý ch í củ a con người nhằm thay đổi những tập tục,
thói quen, lề lối cũ. C ho nên đó là m ột quá trình lâu dài, gian khổ, không thể
m ột sớm , m ột chiều m à làm ngay được. V ì vậy đòi hỏi phải có sự tác động,
cải tạo đồng bộ cả về điều kiện, hoàn cảnh thực tại, cả về nhận thức, tư tưởng
... nhưng trong đó và trước hết đòi hỏi sự kiên trì, nhẫn nại, ý thức tự g iác củ a
m ỗi người, phải thường xu yên tu dưỡng và rèn luyện thì m ới có được. Bởi theo
N gười : “Đ ạo đức cá ch m ạng không phải trên trời sa xu ốn g, nó do đấu tranh,
rèn luyện bền bỉ hằng n gày m à phát triển củn g c ố . C ũng như n g ọ c càn g m ài
càn g sáng, vàng càn g luyện càn g trong” [1 0 , T 9 , 2 9 3 ].
T rên đ ây là những quan niệm chung nhất củ a H ồ C h í M inh về đạo đức
m ới - đạo đức cá ch m ạng, m ỗi m ột quan niệm , quan điểm củ a N gười phản
ánh ở những g ó c độ, phạm vi cụ thể k h ác nhau, nhưng lại có m ối quan hộ
khăng khít, m ật thiết với nhau cùng làm toát lên sự thống nhất giữa m ụ c tiêu,
nội dung, nguyên tắc và phương pháp rèn luyện đạo đức cá ch m ạng theo tư
tưởng H ồ C hí M inh. N ổi bật, thuyết phục ở H ồ C hí M inh không chỉ ở quan
điểm , tư tưởng khoa h ọ c, cá ch m ạng củ a m ình m à cò n ờ tấm gương m ẫu m ực
trong tu dưỡng, rèn luyện về đạo đức củ a chính bản thân N gười, ch o nên nó có
sức thu hút và lôi cuốn đông đảo quần chúng nhân dân lao động không những
ở trong nư ớc m à cả trên thế giới đều ngưỡng m ộ và cả m phục con người H ồ
C hí M inh. Chính vì vậy m à N gười được “U N E S C K O ” , m ộ t tổ ch ứ c củ a quốc
tế tặng danh hiệu “A nh hùng giải phóng dân tộ c” và là “N hà văn hoá kiệt
xu ất” . Tải bản FULL (52 trang): https://bit.ly/2ZYaY1P
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

24. 2 3
* *
*
K ế thừa truyền thống đạo đức củ a dân tộ c, H ồ C hí M inh n gay từ nhỏ đã
sống trong cảnh nghèo túng củ a gia đình và quê hương trong x ã hội đầy rẫy
bất côn g do chính quyền thực dân và triều đình phong kiến đem lại. Chủ nghĩa
yêu nước là sản phẩm tất yếu củ a hoàn cảnh và tâm trạng ấy . Tình thương yêu
con người, yêu đất nước đã đưa H ồ C hí M inh đến với chủ nghĩa cộn g sản. Chủ
nghĩa cộ n g sản ở H ồ C hí M inh lấy hạt nhân nhân văn vì hạnh phúc, tiến bộ
củ a con người làm m ụ c tiêu phấn đấu. C ái làm nên sức m ạnh và niềm tin củ a
tư tưởng đạo đức H ồ C hí M inh là sự nhất quán giữa m ụ c tiêu củ a cách m ạng
với m ụ c tiêu vì co n người. Từ khi ra đi tìm đường cứu nư ớc để giải phóng cho
dân tộ c, cũn g như trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa x ã hội, m ụ c tiêu đó
được thể hiện rất rõ trong tư tưởng đạo đức củ a H ồ C hí M inh. V ì th ế trong nội
hàm đạo đức h ay đạo đức cá ch m ạng củ a H ồ C hí M inh m an g tất cả những giá
trị nhân đạo truyền thống củ a dân tộ c và tinh h o a củ a nền đạo đức nhân loại,
đồng thời vẫn m ang những đ ặc thù trí tuệ và thực tiễn hành vi đạo đức riêng
củ a H ồ C hí M inh. Đ iều đó chúng ta rất dễ tìm thấy trong quan niệm , hay
trong c á c chuẩn m ự c đạo đức m à N gười đề cập , luôn đ ặt con người trong sự
vận động, phát triển, luôn hướng ch o con người tới những giá trị đích thực và
toàn diện : chân - thiện - m ỹ. ở H ồ C hí M inh khi quan n iệm về đạo đức, cũng
như khi nêu ra c á c chuẩn m ực cụ thể để ch o m ọi người phấn đấu và rèn luyện,
N gười vừa nêu ra những yêu cầu chung, vừa chỉ ra những yêu cầu cụ thể sát
với từng đối tượng như : đối với cán bộ, đảng viên; đối với bộ đội, đối với phụ
nữ, đối với thanh niên; đối với nhi đồng v .v ... N hưng trong đó “Trung với
nước, hiếu với dân” là phẩm ch ất c ơ bản, quan trọng nhất, nó chi phối tất cả
cá c phẩm ch ất kh ác và định hướng chung ch o m ọi đối tượng hướng vào đó để
tu dưỡng và rèn luyện bản thân m ình thành người cá ch m ạn g.
Tải bản FULL (52 trang): https://bit.ly/2ZYaY1P
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

25. 24
CHƯƠNG 2
Tư TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỂ “TRUNG VỚI NƯỚC, HIẾU VỚI DÂN”
BÀI HỌC VỂ GIÁO DỤC, RÈN LUYỆN CHO CÁN BỘ, ĐẢNG VIÊN
VÀ NHÂN DAN ta
2.1. “Trung với nước, hiếu với dân ” là chuẩn mực cơ bản, quan trọng
nhất đối với người cách mạng - trước hết là đối với cán bộ, đảng viên.
T rong buổi lễ khai giảng Trường V õ bị T rần Q u ốc T oản, ngày
2 6 /5 /1 9 4 6 . Đ ây là trường đào tạo sỹ quan đầu tiên củ a nước V iệt N am D ân
chủ C ộn g hoà, thành lập tại Sơn T ây. N gười căn dặn : “M on g rằng anh em ở
đây, bao g iờ cũn g phải làm theo hai khẩu hiệu m à nó là cái đích củ a anh em :
“Trung với nư ồc, hiếu với dân” . [1 0 , T 4 , 2 3 9 ].
N ghiên cứu tư tưởng H ồ C hí M inh nói chu ng và tư tưởng đạo đức H ồ
C hí M inh nói riêng, chúng ta thấy nổi bật bao trùm nhất ở con người H ồ Chí
M inh, đó là lòng yêu nước thương dân. C ũng chính từ lòng yêu nước, thương
dân là động lực chính thôi thúc N gười ra đi tìm đường cứu nư ớc, để giải phóng
ch o dân tộ c và giải phóng ch o đồng bào m ình. Sau n ày, trong quá trình hoạt
động, đi đến nhiều nơi nhiều nước trên th ế giới và gặp nhiều hạng người, đ ặc
biệt là đối với nhân dân lao động có hoàn cảnh sống tương tự như đồng bào
m ình, sống trong cảnh lầm than, bị áp bức và bị b ó c bột. N gười rút ra kết luận
“V ậy là, dù m àu da có k h ác nhau, trên đời này chỉ có 2 giốn g người : giống
người b ó c lột và giốn g người bị b ó c lột” . [1 0 , T l , 2 6 6 ] ch o nên N gười rất thấu
hiểu và thông cảm sâu sắc với điều kiện và hoàn cản h sống củ a người lao
động. Sau này, đến với chủ nghĩa M ác Lên in , lòng yêu nước, thương dân của
H ồ C hí M inh đã có bước phát triển m ới. Y ê u nư ớc, thương dân không chỉ là
lòng thương cảm sâu sắc đối với những người ngh èo khổ, bị áp bức, b óc lột,
m à còn biểu hiện lòng quyết tâm giải phóng triệt để ch o con người, trước hết
4861699