2. • Noong ika-13 siglo, isang dakilang lider na si Temujin ang
gumitaw mula sa mga normadikong Tribo ng mga damuhan
sa Mongolia. Sakop ng mga tao sa mga tribong ito ang mga
lugar sa pagitan ng Daxing'an Mountain sa hilaga at
silangang pampang ng Argun River. Bilang mahuhusay na
mangangabayo, sila'y naging di-matatalong puwersa ng
paglaban kapag napag-isa ang mga tribo sa ilalim ng
pamumuno ni Temujin. Noong 1206, si Temujin ay pormal
na nahalal bilang puno ng Greater Mongolia, na pinaliligiran
ng Mongolian Plateau at ng Gobi Desert, at naangkin niya
ang pangalan at titulong Genghis Khan. Pinasimulan ng
bagong halal na Khan ang pagpapalawak ng kanyang
emperyo at itinuon niya ang kanyang paningin sa Tsina.
3. • Noong 1227, ginapi niya ang Western Xia at
noong 1234, ginapo naman niya ang Jin. Sa
gayon, nabuksan ang daan para maunipika
ang buong Tsina sa kauna-unahang
pagkakataon sa ilalim ng isang di-Tsinong
rehimen, isang mamamayan na naging ethnic
group.
4. • Kasunod ng pagkamat ay ni Genghis, ang kanyang apo ang
humalili sa kanya at bilang si Kublai Khan, itinatag ng
bagong lider ang Yuan Dynasty noong 1271, na ang punong
lunsod nito ay ang Dadu, ang kasalukuyang Beijing.
Ipinagpatuloy ni Kublai na kilala bilang si Emperador Shizu
ang pag-aanix ng teritoryo ng Tsina at noong 1279,
napasakamay ng puwersang Yuan ang Hangzhou, ang
punong lunsod ng Southern Song (1127-1279). Nahuli si
Song Emperador Gong, kasama ang kanyang inang si
Emperatris Xie. Pagkaraan ng tatlong taon noong 1279,
nagkaroon ang Yuan ng maritime war sa Yashan at nadurog
nito ang "New Song" na itinatag ng mga ipinatapong opisyal
at mga nakaligtas mula sa Southern Song.
5. • Dahil sa matatag nang naitatag ang kanilang
dinastiya sa emperyong Tsino, natuklasan ng Yuan
na sila'y mga pinuno ng isang masalimuot na
grupo ng mga tao na naninirahan sa
pinakamalaking emperyo sa katihan, na
nakalahad mula sa ngayo'y Korea at Western
Russia sa hilaga at mula Burma hanggang Iraq sa
timog. Pero sila'y mga pununong walang
karanasna sa pangangasiwa. Kasabay nito, ina-
dopt nila ang mga modelong pampulitika at
pangkultura ng Tsina.
6. • Naghahari mula sa kanilang punong lunsod Dadu,
lalo pang ina-dopt ng mga Mongol Khan ang
papel at estilo ng mga emperador ng Tsina.
Gayunman, hindi nila napagbuklod ang mga
mamamayan at naging sanhi ito ng ibayo pang
alitan dahil sa binuo sa may malianw na takdang
mga ethnic groups. Ang nilikhang apat na klase ay
una, ang mga Mongol mismo, sumunod ang
kanilang mga kaalyado at mga di-Tsinong
mamamayan mula sa Inner-Asia, ang klaseng
tinawag na Semu.
7. • Ang ikatlong klase ay binubuo ng mga
mamamayan sa hilagang Tsina, na tinawag na
mga Nan. Ang mga Mongol sa unang gropo ay
nagtatamasa ng pinakamalaking prebelehiyo sa
ilalim ng rehimen, samantalang ang ika-4 na
gropo, ang mga Nan ay pinakamaliit. Ipinatutupad
din ito hanggang sa pagbubuwis at kodigo penal
sapagkat ito'y may napakamapagpasiyang epekto
sa buong populasyon. Bawal ang may maraming
asawa at mahirap magkaroon ng promosyon
mula sa isang gropo tungo sa ibang gropo.
8. • Noong 1340 at 1350, nalansag ang panloob na
kohisyong pampulitika dahil sa hidwaan ng iba't
ibang paksiyon sa korte, laganap na korampsiyon
at sunod-sunod na kalamidad na pangkalikasan.
Ang lahat ng elementong ito ang siyang
nagpaliyab sa apoy ng rebelyon. Sa bandang
huli'y nagtagumpay ang mga mapaghimagsik na
manggagawa, pirata, smuggler at rebeldeng
magsasaka sa kanilang pakikibaka sa mga tropang
Mongol at naibagsak nila ang Dinastiyang Yuan.
9. • Tumakas ng bansa ang kahuli-hulihang Yuang
Emperor kasama ng korte nito samantalang
karamihan sa mga Mongol ay gustong
magpaiwan at isinama sila sa populasyon ng
Tsina. Ang taong namuno sa panghuling
pagsalakay laban sa Yuan ay si Zhu Yuanzhang
at siya'y naging kauna-unahang Ming Emperor
(1368-1644).
10. • Napakahina ng mga Mongol na hanggang
noong ika-15 siglo saka lamang nagtamo sila
ng sapat na lakas sa ilalim ng isang lider na
kilala bilang si Dayan Qaghan upang salakayin
muli ang mga hanggahan ng Emperyo.
Tinanggap ng mga Manchu emperor ng
Dinastiyang Qing (1644-1911) ang panghuling
pagpapasalalim ng mga naghaharing Mongol
at kaya naging bahagi ng Tsina ang Mongolia.
11. • Ang Dinastiyang Yuan ay tumagal ng 98 taon
at may 11 emperador. Mula noon, ang Beijing
ay unti-unting naging sentrong pampulitika,
pang-ekonomiya at pangkultura ng Tsina.
