Seminar1,2

1. 1 СЕМИНАРЫН МАТЕРИАЛУУД
1.Эдийн засгийн судлах зүйл, арга
Энгийн сорил
Үнэн болон худал аль нь болохыг тодорхойл.
1. Онол нь практикт хэрэглэгдэхийн тулд тодорхой тохиолдол бүрт батлагдаж байх ёстой.
2. Эдийн эасгийн ухааныг судлахын үндсэн зорилго нь бизнссийн үйл ажиллагаанд
амжилт олоход оршино.
3. Хэрэв эдийн засагчид эдийн засгийн үндсэн зарчмуудыг адилхан тайлбарладаг бол тэд
өөрсдийн улс төрийн үнэлгээгээрээ адил саналтай байх естой.
4. Эдийн засгийн ухаан нь тодорхой /хавсарга/ шинжлэх ухаан биш, гэхдээ эдийн
засагтолон тодорхой асуудлыгсудлахад статистикийн аргыг ашигладаг.
5. Эдийн засгийн ухааны үндсийг сайн суралцаж эзэмшсэн оюутнууд энэ хичээлийг
эзмшээгүй хүнтэй харьцуулахад бизнесийн хүрээнд ямагт их амжилтанд хүрдэг.
6. Эдийн засаг тодорхой шинжлэх ухаан биш тул судалгааны шинжлэх ухааны аргуудыг
хэрэглэдэггүй.
7. Эдийн засгийн маргаанд оролцогч хэн боловч хөөрүү сэтгэлээр дүгнэлт хийвэл тэр нь
тусгайгаас ерөнхийд шилжих логик алдаанд хүрнэ.
8. Нэг нөхцөлд амжилттай хэрэгжүүлсэн эдийн засгийн бодлого өөр нөхцөлд алдаанд
хүргэдэг.
9. Норматив эдийн засаг нь “юу байх ёстой” гэсэн асуудалд хариу өгөхөд чиглэгддэг.
Харин “юу байна” хэмээх асуудалд чиглэгддэггүй.
10.Хэрэв эдийн эасгийн судалгаанаас гарах дүгнэлтүүд бодитой биш болох нь
практикаар нотлогдсон байвал түүнд хэрэглэгдсэн онолын үндэслэлүүд ч
эргэлзээтэй байх болно.
Үндсэн сорил
Зөв хариултыг сонго
1. Дор дурдсан асуудлуудаас аль эдийн засгийн ухааны судлах зүйлд
хамаарагдахгүй вэ ?
А.Нөөцийг үр ашигтай ашиглах
Б.Үйлдвэрлэлийн нөөцийн хязгаарлагдмал биш байдал
В. Хэрэгцээг бүрэн дүүрэн хангах
Г. Материалын болон оюуны хэрэгцээ
Д. Баялгийн хязгаарлагдмал байдал
2. Дор дурдсан тохиолдлуудын алинд нь эдийн засгийн ухааныг судлах нь практикт
ач холбогдолгүй вэ?
А.Хүн бүр эдийн засгийн нөлөөг хүртдэг бөгөөд түүнд бас нөлөөлдөг
Б. Хүн бүр үйл ажилллгааны ямар нэг хүрээнд өөрийнхөө мэдлэг
туршлагаа зориулж мөнгө олдог.
В.Эдийн засгийн ухаан нь оюутнуудыг “амьдрах ухаан “–д сургана.
Г. Хүн бүр улс төрийн асуудалтай тулгардаг бөгөөд үүнээс ихэнх нь
эдийн засагтай холбоотой байдаг.

2. Д. Хүн бүр эдийн засгийн гүйлгээ ухаантай байвал өөрийнхөө эдийн
засгийн асуудлыг илүү сайн шийдвэрлэж чадна.
3. Барааны үнэ хэдий чинээ доогуур байна тэр хэмжээгээр түүний эрэлтийн хэмжээ
их байна Энэ бол эдийн засгийн ухааны зарчмын чухал үндэслэлийн нэг билээ
Зөвхөн энэ үүднээс дараахь дүгнэлтийг хийж болох уу ?
А.Хэрэв пальтоны үнэ хямдарвал та нэгийг биш хоёр пальто худалдаж
авна
Б. Хэрэв пальтоны өөрийнх нь үнээс бусад эрэлтийн бүх хүчин зүйлс
өөрчлөгдөөгүй үед түүний үнэ нь буурвал түүнийг үнэтэй байсан үеэс
илүү их хэмжээгээр худалдаж авна
В. Хэрэв энэ сард пальто өмнөх сараас илүү их борлогдсон бол түүний
үнэ хямдарсны гэрч юм
4. Эдийн засгийн загвар нь дараах нөхцлүүдийн алиныг илэрхийлэхгүй вэ?
А. Бидний ашиглавал зохих эдийн засаг улс төрийн өв тэгш туйлын сайн
хэв шинж
Б. Эдийн засгийн прогиозын хэрэгсэл
В. Эдийн засгийн зарчмуудын иж бүрдэл
Г. Эдийн засаг болон түүний тусгай хэсгүүдийн үйл ажилллагааны тайлбар
5. Хэрэд эдийн засгийн нэгтгэсэн дүгнэлт нь бодит байдалд тулгуурладаг бол энэ
нь судалгааны :
А.Утгачилсан
Б.Таамаглалын
В. Дедукцийн ерөнхийгөөс тусгайг нотлох
Г. Индукцийн нэгтгэн дүгнэх арга байна
6. Дор дурдсан эдийн засгийн зорилтуудаас аль нь тодорхой тоон утгатай
хэмжүүртэй байх вэ?
А. Эдийн засгийн баталгаа
Б. Бүрэн ижил эрхлэлт
В. Эдийн засгийн эрх чөлөө
Г. Орлогын шудрага хувиарлалт
7. Хэрэв эдийн засгийн хоёр зорилго харицан бие биенийгээ үгүйсгэдэг бол энэ нь
А.Хоёр зорилтыг нэгэн зэрэг биелүүлэх боломжгүйг
Б. Улс оронд хэрэгжүүлбэл зохих зорилгын хувьд үгүйсгэхийг
В.Нэг зорилтыг хэрэгжүүлэх нь нөгөөдөхөд хүрэх үр дүн болохыг
Г.Эдгээр зорилтууд тоон илэрхийллэлтэй болохыг харуулга
8. Дор дурдсан асуудлуудаас алиныг микро эдийн засаг судалдаг вэ?
А. Нийт эдийн засгийн хэмжээн дэх үйлдвэрлэл
Б. Аж ахуйд ажиллагчдын тоо
В.Үнийн ерөнхий түвшин
Г. Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл түүний үнийн өөрчлөт
9. Позитив эдийн засгийн онол нь:
А.Юу байна гэдэг асуудлыг

3. Б.Юу байх ёстой
В.Эдийн засгийн хөгжлийн эерэг хандлагыг
Г.Үнэлгээний боломжийг судлана
10. Эдийн засгийн онол нь:
А. Зөвхөн аж ахуй эрхлэх хөрөнгөтний тогтолцоог судлахад хэрэгтэй
Б. Бүх эдийн засгийн тогтолцоог судлахад хэрэгтэй
В.Социализмын эдийн засгийн харилцааг судлахад хэрэг болохгүй
Г. Өмнөх бүх хариулт буруу
Дасгал
1. Доор дурдсан бүтээлүүдийн аль нь микро эдийн засгийн ухааны судлах түвшинд хамаарна
гэж үзэж байна вэ?
❖ В.И.Фомичев "Олон Улсын Худалдаа" М 2000
❖ В.Е.Есипов "Үнэ Ба Үнэ Бүрдэлт" СПб 1999
❖ Эдвин Ж.Долан нар "Мөнгө, банкны үйл ажиллагаа ба мөнгө зээлийн бодлого" Уб 1997
❖ Клаус Эклунд "Үр ашигтай эдийн засаг Шведийн загвар” М 1991
❖ В.М.Гальперин нар "Зах зээлийн эдийн засаг дах үнэ, үнэ бүрдэлт" Спб 1994
❖ Д.Ф.Энджелл нар "Хэрэглэгчийн үйл хөдлөл" Спб 1999 0
❖ Э.Гүргэмжав "Гадаад Худалдаа" Уб1997
❖ Г.Пүрэвбаатар "Өртөг, үнэ, рентийн харилцааны онол арга зүй" Уб 1989
❖ С.Баатар нар "Татварын харилцааны онол арга зүйн зарим асуудлууд” Уб 1997
2. Доор байгаа сэдвүүдийн аль нь микро эдийн засгийн ухааны судлах зүйлд хамаарах вэ?
A. Хүн амын ажил эрхлэлт, ажилгүйдэл
B. Зах зээл дэх төрөл бүрийн зайрмагны үнэ
C. Үндэсний орлогын дахин хуваарилалт
D. Гүйлгээнд шинээр бэлэн мөнгө гаргах асуудал
E. Үсчний газрын ашиг, орлого
F. Хувийн оёдлын үйлдвэрийн ажилчдын цалингийн хэмжээ
G. Доллартай харьцах төгрөгийн ханшны өөрчлөлт
H. Рестораны хоолны үнийн өсөлт
I. Бензин, шатах тослох материалын хомсдол
J. Гадаад худалдааны тэнцвэр
3. Таны хувьд микро эдийн засгийн ухааныг судлах нь ямар ач холбогдолтой вэ?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

4. 2. Эдийн засгийн тогтолцоо
Энгийн сорил
Үнэн болон худал аль нь болохыг тодорхойл.
1. Хүмүүсийн материаллаг хэрэглээ хязгааргүй байдаг тул нөөц ховор хомс байдаг.
2. Нөөцийн хангалтгүй ашиглалтыг харуулах график дүрслэл нь үйлдвэрлэл нь
үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн зүүн талд байрлаж байгааг харуулна.
3. Хэрэв үйлдвэрлэлийн боломжийн загварт эдийн засаг нь үйлдвэрлэлийн боломжийн
муруйн гадна талд оршиж байвал өөрийнхөө нөөцийг үр ашиг муутай ашиглаж
байгааг харуулна.
4.Уламжлал болон туршлага нь шийдвэр гарагх чухал механизм болохын хувьд
өнөөдөр түүхийн өмнөх үеийнхээс илүү хэрэглэгдэж байна.
5. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй нь хомсдол, алдагдсан боломжийн өртөг,
алдагдсан сонголтыг илэрхийлнэ.
6. Хэрэв эдийн засаг үйлдвэрлэлийн боломжийн хязгаарын дагуу өөрчлөгдвөл
алдагдсан боломжийн өртөг тогтмол байна.
7. Чөлөөт өрсөлдөөний зарчим дээр үндэслэсэн бодлого нь эдийн засагт засгийн газрын
зүгээс бага оролцож байгааг харуулдаг.
8. Эдийн засгийн өсөлт нь үйлдвэрлэсэн баялаг болон үйлчилгээний хэмжээ нэмэгдэж,
үйлдвэрлэлийн боломжийн хязгаар баруун тийш шилжихийг харуулна.
9.“Юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх?” гэдэг асуудал захиран тушаах эдийн засагт
аяндаа шийдвэрлэгдэнэ.
10. Хэрэв үйлдвэрлэлийн боломжийн хязгаар дээшээ шилжвэл хүн амын өсөлтөөс
болгоомжлох хэрэггүй.
Үндсэн сорил
Зөв хариултыг сонго
1.Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн бүтээмж буурах хууль эдийн засагт үйлчилдэг. Энэ
нөхцөлд эдийн засгийн өсөлт ямар байдлаар хангагдах вэ?
A. Үйлдвэрлэлийн нөөц улам бага хэмжээгээр шаардагддаг.
Б. Нэмэгдэл нөөцийн өсөлт нь үйлдвэрлэлийн ерөнхий хэмжээг нэмэгдүүлдэггүй
харин бууруулдаг.
В. Нөөцийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай, гэвч нөөцүүдийн нэмэгдэл нэгжийн үнэ өснө.
Г. Улам их хэмжээний нөөц шаардагдана.
2. Юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ? гэдэг асуудал нь :
А. Зөвхөн төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагт хамаарагдана.
Б. Зөвхөн зах зээлийн эдийн засагт хамаарагдана
В. Зөвхөн хоцрогдсон эдийн засагт хамаарагдана.
Г.Нийгэм-эдийн засгийн болоод улс төрийн байгуулалаас хамаарахгүйгээр бүх
нийгэмд хамаарагдана.
3. Дараахь нөхцлүүдийн алинд нь “Юуг үйлдвэрлэх вэ?” гэдэг асуудал байхгүй байж
болох вэ?
А. Нөөцийн нийлүүлэлт хязгаарлагдмал байх тусам нөөцүүд зөвхөн хэрэглээний

5. зүйлүүдийг үйлдвэрлэхэд ашиглагдах ёстой.
Б. Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн бүтээмж буурах хууль үйлчилж эхлэх шатанд
эдийн засаг хүрээгүй.
В. Тансаг эдлэл үйлдвэрлэхэд ашиглагдах нөөцийн нийлүүлэлт хүрэлцээтэй.
Г. Үйлдвэрлэлийн нөөц бүр өөрийн өвөрмөц онцлогтой. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн
тодорхой нэг төрлийн барааг үйлдвэрлэхэд ашиглагдах болно.
4. “Юуг үйлдвэрлэх вэ?” гэдэг асуудал нь:
А.Зөвхөн хувиараа аж ахуй эрхлэгчийн өмнө тулгарна. Харин нийгмийн өмнө
тавигдахгүй.
Б. Үйлдвэрлэлийн боломжийн шугам дээрх цэгийн сонголтын асуудал юм.
В.Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн бүтээмж буурах хуулийн үйлчилгээний үндсэн дээр
судлагдана.
Г. Зөвхөн нөөц маш их хомсдолтой байгаа үед гарна.
5. “Яаж үйлдвэрлэх вэ?” гэдэг асуудал байхгүй:
А.Хэрэв үйлдвэрлэлийн нөөцүүдийн хэмжээ зөвхөн тодорхой төрлийн бараа
үйлдвэрлэхэд зориулагдсан бол.
Б.Хэрэв эдийн засаг нь үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн бүтээмж буурах хуулийн
үйлчилгээнд өртөгдөхгүй байвал.
В. Бэлэн байгаа ажиллах хүчинтэй харьцуулах үйлдвэрлэлийн нөөцийн хэмжээ нь
хязгаарлагдмал байгаа үед.
Г.Энэ асуудал цэвэр техникийн шинж чанартай болсон техникийн хувьд илүү
хөгжсөн нийгэмд
6. Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй (шугам) дараахь зүйлийг харуулна:
А. Аж ахуй үйлдвэрлэхээр төлөвлөсөн 2 төрлийн барааны хэмжээг
Б. Хоёр төрлийн барааны илүү зохистой хослолтыг
В. Бэлэн байгаа тодорхой тоо хэмжээний нөөцийг ашиглаад барааг хослон
үйлдвэрлэх боломжийг
Г. Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн бүтээмж буурах хууль үйлчилж эхлэх цэгийг.
7. “Юуг, яаж, хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?” хэмээх эдийн засгийн суурь асуудлууд
микро болон макро төвшиний аль алинд шийдвэрлэгдэнэ. Доорх асуудлын аль нь
зөвхөн макро эдийн засгийн төвшинд шийдвэрлэгдэх вэ?
А. Юуг үйлдвэрлэх вэ?
Б. Ханшгүйдлийн ямар төвшинтэй тохиолдох тухай асуудал.
В. Хэдий хэмжээний бараа, үйлчилгээ үйлдвэрлэгдэх вэ?
Г. Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл үйлчилгээг хэн эрхлэх вэ?
8.Хэрэв эдийн засгийн асуудлын нэг хэсэг нь зах зээлээр, зарим нь засгийн газраар
шийдвэрлэгддэг бол эдийн засаг нь:
А. Захиргаадалтын
Б. Зах зээлийн
В. Эдлэхүүний
Г. Холимог эдийн засаг байна.
9. Эдийн засгийн бүх тогтолцоонд тулгардаг үндсэн асуудлууд гэвэл:

6. А.Хөрөнгө оруулалт
Б. Үйлдвэрлэл
В. Хэрэглээ
Г. Ховор хомс байдал
10. Эдийн засгийн тогтолцоо бүрт “Юуг, яаж, хэнд зориулан үйлдвэрлэх вэ?” хэмээх
үндсэн асуудлууд микро болон макро төвшинд шийдвэрлэгдэнэ. Дор өгөгдсөн
асуудлуудаас аль нь микро эдийн засгийн төвшинд шийдвэрлэгдэх вэ?
А. Ямар арга замаар бүрэн ажил эрхлэлтийн төвшинг хангах вэ?
Б. Юуг хэдий хэмжээгээр үйлдвэрлэх вэ?
В. Мөнгөний ханш уналтаас хэрхэн зайлсхийх вэ?
Г. Эдийн засгийн өсөлтийг хэрхэн урамшуулах вэ?
Бодлого
1. А орны нийт хүн ам 8 бөгөөд тэд хүнсний (X) ба хүнсний бус зүйлийн (Ү) үйлдвэрлэлд
ажилладаг. Нэг хүн өдөрт 6 нэгж хүнсний бус, эсвэл 10 нэгж хүнсний бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэнэ.
a. А орны үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйг зур
b. Энэ тохиолдолд 1 нэгж хүнсний бүтээгдэхүүний
алдагдсан боломжийн өртөг ямар байх вэ?
c. Хэрвээ хүнсний үйлдвэрлэлийн салбарт технологийн
шинэчлэл хийснээр нэг хүн өдөрт 15 нэгж хүнсний
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэгболсон гэвэл дээрх муруй яаж
өөрчлөгдөх вэ?
2. А орны Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй өгөгджээ. Мөн хүнсний болон хүнсний бус
зүйлийн үйлдвэрлэлийн янз бүрийн хослолуудыг хүснэгтэд үзүүлэв.
a. Ямар хувилбарууд нь үр ашигтай вэ? Мөн аль нь үр ашиггүй вэ?
b. Аль хувилбар нь эдийн засгийн хувьд боломжгүй байна вэ?
А B C D E F
Хүнсний (X) 500 250 150 300 400 50
Хүнсний бус (Y) 80 50 70 60 30 80