1.
4 MR magazine, nummer 5, juni 2021
‘Geef ouders zeggenschap in plaats van medezeggenschap’
NAAR MEER
DEMOCRATISCHE
BESLUITVORMING
De besluitvorming op scholen houdt te weinig rekening met de zeg-
genschap van met name leerlingen en hun ouders. Dat is een gevolg
van gebrekkige wetgeving in het onderwijs, zo blijkt uit promotieon-
derzoek van jurist Gijsbert Leertouwer naar de bestuurlijk-juridische
inrichting van scholen. De LAKS-monitor 2020 en de Staat van de
Ouder van Ouders & Onderwijs 2021 laten zien dat de belangstelling
van leerlingen en ouders voor medezeggenschap op een laag pitje
staat door de werkdruk die leerlingen ervaren en de bescheidenheid
van scholen om ouders bij het beleid te betrekken. Dit is in het alge-
meen zorgelijk, maar zeker op dit moment, omdat de rol van de mr
belangrijk is bij het wegwerken van vertragingen en achterstanden bij
leerlingen door corona. Hoe kun je ervoor zorgen dat de (mede)zeg-
genschap van leerlingen en ouders sterker wordt en wat is daarbij de
rol van het personeel en de schoolleiding? Frederik Smit
G
oed bestuur, gegarandeerde
medezeggenschap en gedegen
toezicht zijn de ingrediënten
om de kwaliteit van het onderwijs te waar-
borgen.Volgens Leertouwer heeft gebrek-
kige wetgeving ertoe geleid dat leerlingen
en hun ouders in het onderwijs onvol-
doende controle hebben op bestuurders
en toezichthouders. Leertouwer stelt voor
een nieuwe juridische rechtsvorm te intro-
duceren: de educatieve democratie, die
specifiek geschikt is voor het bekostigde
onderwijs om ouders gegarandeerde zeg-
genschap te geven.Wat was voor Leertou-
wer de aanleiding om een dissertatie over
dit onderwerp te schrijven?
Van wie is de school
eigenlijk?
Gijsbert Leertouwer, beleidsmedewerker
Tweede Kamerfractie van de SGP: ‘Ik
ben in mijn werk nauw betrokken bij
wetsvoorstellen. Het viel me op dat er
heel veel langs kwam over democratise-
ring en wijzigingen wat betreft de mede-
zeggenschap en dat dit doorgaans niet
leidde tot veel tevredenheid. Als het gaat
om het onderwijs dringt zich de vraag
op: van wie is de school eigenlijk? DeWet
medezeggenschap op scholen (Wms) is
gebaseerd op het model van deWet op
de ondernemingsraden (Wor) en is mijns
inziens een constructiefout. DeWor gaat Gijsbert Leertouwer

2.
5
MR magazine, nummer 5, juni 2021
>
uit van het beginsel dat werknemers het
eigendomsrecht van de ondernemer heb-
ben te eerbiedigen.Voor zover het de po-
sitie van werknemers in het onderwijs be-
treft, kan dat uitgangspunt nog gevolgd
worden. Zij hebben op grond van hun
arbeidsovereenkomst een ondergeschikte
positie ten opzichte van de rechtsper-
soon. De ouders nemen echter een fun-
damenteel onderscheiden positie in. Bij
vergelijking met de ondernemingswereld
geldt de rechtspersoon in het onderwijs
als een vennootschap met aandeelhou-
ders. Daarin hebben de ouders de rol van
aandeelhouders en niet van personeel.
Voor de ouders heeft de grondwetgever
de ‘onderneming’ bedoeld. Door de ou-
ders in een vergelijkbare positie als de
werknemers te dringen, ontzegt de wet-
gever ouders hun hoogste zeggenschap.’
Leertouwer vervolgt: ‘In het parlement is
een fundamentele onvrede over het me-
dezeggenschapsmodel. De wetgever ver-
sterkte de afgelopen jaren bijvoorbeeld
de positie van de ouders door de intro-
ductie van de ouderraadpleging bij be-
langrijke thema’s als de wijziging van de
grondslag van de school, een fusie en de
onderwijstijd. Dat is op zich te begrijpen,
maar het staat op gespannen voet met
het vertegenwoordigende systeem van de
medezeggenschap. De vrijheid van on-
derwijs is in de kern bedoeld om de ou-
ders te beschermen als ze onderwijs wil-
len in overeenstemming met hun
levensbeschouwing. De zeggenschap
over de school berust in mijn optiek dan
ook bij de gemeenschap van ouders bin-
nen een rechtspersoon en niet bij de
schoolbesturen; de ledenvergadering is
het hoogste orgaan als het gaat om de
school. Slechts een klein groepje ouders
kan in de mr beperkt invloed uitoefenen
op het beleid.’ Leertouwer pleit voor het
versterken van de zeggenschap van ou-
ders door de invoering van een educatie-
ve democratie: een juridische vorm die
veel lijkt op die van de vereniging, maar
die specifiek geschikt is voor het bekos-
tigde onderwijs. Leertouwer: ‘De belang-
rijkste aanvulling ten opzichte van de
huidige vereniging is dat alle ouders van
de leerlingen die op school zitten, auto-
matisch hiervan lid zijn. In de ledenver-
gadering kunnen ouders dus over alle
onderwerpen meepraten en meebeslis-
sen. Je waarborgt dan dat bij oplopende
spanningen of belangrijke beslissingen ie-
dereen aan het woord komt. De afge-
slankte mr kan dan functioneren als een
ondernemingsraad voor het personeel.’
De afgelopen decennia is in het onder-
wijs het bestuur gemoderniseerd. Het be-
stuursmodel ‘raad van toezicht-college
van bestuur’ vervangt op steeds meer
scholen het verenigingsmodel vanuit het
idee dat het besturen van een school een
vak van specialisten is. De invoering van
een educatieve democratie betekent vol-
gens Leertouwer een herwaardering van
het verenigingsmodel en hij beschouwt
de betrokkenheid van ouders niet als een
obstakel van goed bestuur, maar juist als
bron van en betekenisgevers voor goed
bestuur.
Zeggenschap, medezeggenschap en
democratische besluitvorming
Zeggenschap is het recht om zelf over iets te beslissen. Bij medezeggenschap ver-
tegenwoordig je een groep mensen en heb je het recht mee te doen in vergaderin-
gen en bij besluitvorming, het recht om inspraak te hebben en je mening kenbaar
te maken. Het beginsel ‘medezeggenschap volgt zeggenschap’ houdt in dat mede-
zeggenschap een logische plek krijgt in de besluitvormingsketen; daar waar de be-
stuurder invloed op heeft, heeft de (g)mr dat ook. Het gaat bij democratische be-
sluitvorming niet alleen om draagvlak organiseren, maar ook om gebruik te maken
van de kennis en de energie die binnen de organisatie aanwezig is. De crux van
een succesvolle aanpak is dat ouders, leerlingen en personeelsleden zich geroepen
voelen om mee te denken en mee te praten.

3.
6 MR magazine, nummer 5, juni 2021
Mr functioneert niet als
tegenmacht van bestuur
Op papier is de medezeggenschap in het
onderwijs goed geregeld. De wetgever
had bij de invoering van deWms in 2007
voor ogen dat de (g)mr als een stevige
counterpart van de directie en het be-
stuur zou optreden om een bijdrage te
kunnen leveren aan het beleid. Uit de
evaluatie van deWms blijkt echter dat de
(g)mr doorgaans niet als tegenmacht -
controle op de macht via checks & balan-
ces - van het bestuur functioneert. Een
van de belangrijkste oorzaken is dat de
positie van besturen door schaalvergro-
ting en professionalisering is versterkt,
terwijl de positie van de medezeggen-
schapsraden lijkt te zijn verzwakt. Op bij-
na alle scholen in het primair en voortge-
zet onderwijs functioneert een mr. Ruim
drie kwart van de mr-leden heeft zitting
in een raad zonder te hebben deelgeno-
men aan een verkiezing. Recent onder-
zoek van het LAKS en Ouders & Onder-
wijs laat hetzelfde beeld zien.
Dit betekent dat de belangstelling om te
participeren in een raad niet zo groot is.
De professionaliteit van de raden is een
bron van zorg, ondanks de ruime moge-
lijkheden die (g)mr-leden hebben om
cursussen te volgen én de inzet van be-
sturen voor de doorlopende professiona-
lisering van de medezeggenschapsorga-
nen. Onderzoek onder besturen in het
primair onderwijs laat zien dat zij de
meest constructieve input en/of tegen-
spraak krijgen van schoolleiders en van
het interne toezichtsorgaan. Iets meer
dan de helft van de besturen krijgt een
beetje of vrijwel geen constructieve in-
put/tegenspraak van medezeggenschaps-
organen. De medezeggenschapsraden
hebben veelal geen visie ontwikkeld hoe
ze personeel, ouders en leerlingen bij hun
activiteiten kunnen betrekken. Raden
overleggen doorgaans niet namens hun
achterban met de directie of het bevoegd
gezag. De ambitie van de wetgever dat
personeelsleden, ouders en leerlingen via
inspraakorganen een bijdrage leveren aan
het beleid wordt daardoor niet altijd ge-
realiseerd.
Staat van de Ouder 2021
Uit de Staat van de Ouder 2021 van Ou-
ders & Onderwijs blijkt dat een grote
groep ouders zich niet vertegenwoordigd
voelt door de mr, omdat de raad onvol-
doende communiceert met ‘doorsnee’
ouders en niet zichtbaar en daadkrachtig
is. En dat is zorgelijk, want er worden
steeds meer verantwoordelijkheden bij de
mr neergelegd. Ouders worden het liefst
betrokken bij het beleid van de school via
digitale enquêtes, ouderavonden en in
een direct gesprek met de school. Slechts
een kwart van de ouders wil meepraten
over het beleid via de mr, de ouderraad
of een commissie/klankbordgroep. Kort-
om: ouders willen (ook) op een andere
manier hun stem laten horen en meepra-
ten over beleid dan deWms voorstaat.
Scholen zouden daar rekening mee kun-
nen houden om ouders, als uiting van
burgerschap, op verschillende manieren
te betrekken bij het beleid en hun waar-
devolle bijdragen extra aandacht te ge-
ven.
LAKS-monitor 2020
Op bijna alle scholen in het voortgezet
onderwijs functioneert een mr en een
Ouders & Onderwijs, LAKS en AOb
De stichting Ouders & Onderwijs is in 2013 gestart en biedt informatie aan ou-
ders over het onderwijs. De stichting ontvangt een instellingssubsidie van het mi-
nisterie van OCW.
Het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) is in 1984 opgericht door een
aantal scholieren om de rechtspositie van scholieren in het voortgezet onderwijs te
verbeteren. Speerpunten van het LAKS zijn het optimaliseren van de leerlingen-
participatie, de kwaliteit van het onderwijs en het leer- en leefklimaat op school.
Het LAKS ontvangt voor zijn activiteiten als vertegenwoordiger van en belangen-
behartiger voor de leerlingen subsidie van het ministerie van OCW. Het LAKS
biedt cursussen aan voor leerlingen in de mr en de leerlingenraad.
De Algemene Onderwijsbond (AOb), in 1997 ontstaan uit een fusie van eerder
uit fusies ontstane organisaties, is de grootste vakbond voor iedereen die werk-
zaam is in het onderwijs. De AOb is aangesloten is bij de FNV. De AOb biedt cur-
sussen en trainingen medezeggenschap voor hun leden.
Positie (g)mr ten opzichte van
bestuur vaak niet stevig genoeg
LobkeVlaming

4.
7
MR magazine, nummer 5, juni 2021
>
leerlingenraad. Uit de LAKS-monitor
2020 blijkt dat zo’n driekwart van de
leerlingen wel weet dat er een leerlingen-
raad is op school, maar veel minder scho-
lieren zijn op de hoogte van het bestaan
van de mr. Beide inspraakorganen zijn
het minst bekend in het praktijkonderwijs
en het best bij de vwo’ers. Bijna drie op
de tien leerlingen zou wel willen meepra-
ten over wat er op school gebeurt (31
procent), maar bijna de helft (47 pro-
cent) juist niet. De vwo’ers hebben nog
het vaakst belangstelling om mee te pra-
ten (bijna een derde), de havisten het
minst (minder dan een kwart). Een op-
vallende ontwikkeling in vrijwel alle
schooltypen is dat scholieren minder te-
vreden zijn over hun inspraakmogelijkhe-
den naarmate ze in een hoger leerjaar zit-
ten. Leerlingen hebben via de mr en de
leerlingenraad in beperkte mate invloed
op het leerlingenbeleid en hun leefomge-
ving op school. Mark Manders, rector
van het Oostvaarders College, deed voor
zijn master onderzoek naar leerlingenra-
den. Daaruit blijkt dat het management
doorgaans wel beleidsvoornemens voor-
legt aan de leerlingenraad, maar hun ad-
viezen in beperkte mate meeneemt in de
besluitvorming.Verderop in dit artikel
komt hij aan het woord over het leerlin-
genparticipatiebeleid op zijn school.
Uitdagingen revitalisering
medezeggenschap
Van cruciaal belang voor ouders, leerlin-
gen en leraren om zich bij de democrati-
sche besluitvorming op school betrokken
te voelen, is of ze het idee hebben dat het
over hén gaat en dat ze zich uitgedaagd
voelen om mee te (durven) praten, omdat
het belangrijk voor ze is. De oplossing van
Gijs Leertouwer stemt tot nadenken, maar
gaat ver. Hoe denken de onderwijsorgani-
saties Ouders & Onderwijs, LAKS en het
AOb erover en rector Mark Manders die
onderzoek deed naar leerlingenraden?
Ouders & Onderwijs:Versterk rol
(g)mr en verbeter vitaliteit school-
gemeenschap
LobkeVlaming, directeur-bestuurder
Ouders & Onderwijs wil de machtsba-
lans tussen bestuur en (g)mr herstellen:
‘Versterk de rol van de (g)mr en verbeter
de vitaliteit van de schoolgemeen-
schap(pen). Bied (g)mr’en ruimere, be-
tere en diepgaande scholingsmogelijkhe-
den aan. Stimuleer de ouderbetrokken-
heid en -participatie. Laat ouders ervaren
dat hun mening ertoe doet en dat ze in-
vloed kunnen hebben op de gewenste sa-
menwerking met de school. Schakel als
mr de ouderraad, de oudervereniging,
het leerlingenpanel en de leerlingenraad
in bij het organiseren van schoolconfe-
renties, buurtcongressen, webinars en
veranker dit in de cultuur.’ Betrokkenheid
van ouders bij elkaar, bij de klas en bij de
school kan de sociale samenhang in een
buurt, wijk of dorp versterken. De kwali-
teit van de samenwerking tussen school
en ouders hangt met name samen met
een positieve visie van de schoolleider op
de rol van ouders als partners van het
personeel.
LAKS: Professionaliseer leerlingen-
participatie
Nienke Luijckx, voorzitter LAKS (zie
ook MR-lid in beeld op pagina 22): ‘Het
is heel belangrijk dat een rector of direc-
teur positief staat tegenover leerlingen-
participatie, leerlingen stimuleert en
steunt om een bijdrage te leveren aan het
optimaliseren van het leer- en leefklimaat
op een school. Leerlingen moeten in het
begin vooral wennen aan het onderwijs-
jargon als ze zich met het beleid bezig-
houden.Voor leerlingen zijn de leerlin-
genraden heel belangrijk om te ontdek-
ken wat ze zelf belangrijk vinden voor
hun welbevinden op school, hoe ze voor
hun belangen kunnen opkomen en hun
inspraakvaardigheden leren ontwikkelen.
Het zijn doorgaans superleuke clubs om
in te zitten, heel toegankelijk, met soms
een korte sollicitatieprocedure. Het sti-
muleert de motivatie om naar school te
gaan.’ Luijckx vervolgt: ‘Ik ben ook in de
leerlingenraad begonnen en van de mr
doorgestroomd naar het LAKS. Ik kom
op veel scholen, ga in gesprek met de
leerlingen en hoor zoveel inspirerende
verhalen. Maar vaak ook weten leerlin-
gen niet welke mogelijkheden ze hebben
om iets te kunnen betekenen voor hun
school of ze hebben er gewoon de tijd
niet voor, omdat ze hun handen vol heb-
ben aan huiswerk, toetsen, sociale con-
tacten en bijbaantjes. Een duidelijk om-
schreven concreet
ondersteuningsaanbod vanuit docenten
en de schoolleiding bevordert de bereid-
heid van leerlingenparticipatie.’
Goede ondersteuning
belangrijke voorwaarde
voor leerlingenparticipatie
Nienke Luijckx

5.
8 MR magazine, nummer 5, juni 2021
Rector Oostvaarderscollege: Geef
leerlingenraad structureel een plaats
binnen de organisatie
Mark Manders, rector van het Oostvaar-
ders College, havo/vwo, in Almere (1550
leerlingen): ‘We hebben in ons leerlingen-
participatiebeleid vastgelegd hoe de be-
trokkenheid en inspraak van leerlingen is
geregeld.We streven ernaar dat uit elk
leerjaar van havo en vwo leerlingen in de
raad zitten. De leerlingenraad denkt mee
over allerlei zaken waar ze een klik mee
hebben en die dicht bij hun leefwereld
staan: zoals de schoolkrant, het leerlin-
genstatuut, de studiezaal, toetsprotocol-
len, de kwaliteit van de wifi, de produc-
ten in de kantine.’ Hoe ziet een schooljaar
Dr. Frederik Smit is onderzoeker
en adviseur onderwijs, https://
frederiksmit.net.
• G. Leertouwer (2021). Demo-
cratische legitimiteit in het on-
derwijsbestuur. Den Haag:
Boom juridisch. Over een half-
jaar is de publicatie gratis be-
schikbaar via de website van de
VU Amsterdam.
• LAKS/VOO (2021). Medezeg-
genschap in het voortgezet on-
derwijs.
• Ouders & Onderwijs (2021).
De staat van de ouder.
• LAKS (2020). LAKS monitor.
Hét tevredenheidsonderzoek
onder scholieren.
• NSBO (2020). Onderzoek al-
les, behoud het goede. Her-
waardering van het verenigings-
model.
• M. Manders (2019). De leerlin-
genraad in positie. Van luiste-
raar tot partner.
• F. Smit (2017). De nieuwe me-
dezeggenschap in het onder-
wijs. Amsterdam: SWP.
• Oberon (2015). Monitor goed
bestuur primair onderwijs.
• Research voor Beleid (2012).
Evaluatie WMS.
er voor de leerlingenraad uit? Manders:
‘De rol van de leerlingenraad bij verschil-
lende onderwerpen is in onderling over-
leg vastgelegd als bijlage van het leerlin-
genraadstatuut. De leerlingen zijn een
informatiebron als het gaat om de kwali-
teit van lessen, maar beslissen mee bij de
aanname van nieuwe docenten. De leer-
lingenraad vergadert acht keer per jaar
en ik overleg ook regelmatig met ze. De
leerlingenraad organiseert jaarlijks een
pizzapanel voor de hele school en gaat
dan in gesprek met andere leerlingen. De
bijeenkomst wordt afgesloten met een
pizzamaaltijd.Verder is er jaarlijks een
bijeenkomst met de leerlingenraden van
zeven andere vo-scholen in Almere en
met scholen in het kader van het Global
Citizen Network.’ De leerlingenraad
heeft structureel een plaats binnen de or-
ganisatie: een eigen kantoor, budget, sup-
port van een begeleider (docent) en toe-
gang tot de rector. Snapchats van
vergaderingen zorgen voor bekendheid
op school.
AOb:Treed op als eenheid en spreek
met één mond
Kenmerkend voor een school in het pri-
mair en voortgezet onderwijs is haar sa-
menlevingskarakter: leerlingen, leraren en
schoolleiding zijn jarenlang dagelijks op
elkaar betrokken. Floris IJsendorn, trainer
en adviseur medezeggenschap bij de
AOb: ‘Van belang is dat de mr bij de start
van het schooljaar een visie ontwikkelt
hoe personeel, ouders en leerlingen geza-
menlijk optrekken en waar ze met elkaar
de schouders onder willen zetten. Zoek
een fris perspectief. Zorg dat je als mr
aan de wieg staat van het ontwikkelen
van beleidsplannen, anders heb je het ge-
voel dat je bij het kruisje mag tekenen als
het bestuur een besluit neemt. Probeer
als een eenheid naar buiten te treden en
spreek met één mond.Wees duidelijk
naar de directie en het bestuur, zodat je
elkaar niet onaangenaam verrast. Hoe
meer je wilt meesturen, over des te meer
vaardigheden dien je te beschikken. In-
vesteer in jezelf en laat je als team scho-
len. Een belangrijke tip die ik ook nog wil
toevoegen is dat je zorgdraagt voor conti-
nuïteit en je mr-werk ziet als een functie
waarin je je kunt bekwamen en waar tijd
voor nodig is.’ <
Mark Manders
Floris IJsendorn