Ενοτητα 10 του βιβλίου της γλώσσας ΣΤ Δημοτικού

1. Ενότητα
η:
10
Ατυχήματα
Ο εκπαιδευτικός: Σουλιόπουλος Υώτης

2. ΢τόχοι ενότητας
 Πώς διηγούμαστε κάτι που μας συνέβη
 Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο, το ρήμα και τα συμπληρώματά του
 Με την περιγραφή τρόπων συμπεριφοράς που ταιριάζουν σε συγκεκριμένες
περιστάσεις
 Με τη χρήση των αντωνυμιών
Με τα συνώνυμα και τα αντώνυμα (αντίθετα) λέξεων
 Πώς κάνουμε μια έρευνα
 Ποια ρήματα σχηματίζονται όπως στα αρχαία ελληνικά
 Ποιος είναι ο ρόλος των χρονικών και τοπικών προσδιορισμών
 Πότε δύο λέξεις γράφονται σε μία

3. Η ιστορία του Ζάχου που χαζεύει (Ο Πετροτσουλούφης)
Ο δόκτωρ Ερρίκος Φόφμαν (1809-1894)
ήταν Γερμανός γιατρός και συγγραφέας.
Δημοσίευσε ποιήματα και μία σάτιρα το
1845. Αργότερα δημιούργησε μία σειρά
από εικονογραφημένα παραμύθια, στην
αρχή για να κάνει δώρο στο γιο του.
Σο έργο του «Ο Πετροτσουλούφης»
μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες’
Έγραψε και άλλα βιβλία, που δεν είχαν
την ίδια απήχηση στο κοινό.

4. Με λένε ΢όνια
Η Μπέσση Λιβανού γεννήθηκε στην Σρίπολη, όπου
πέρασε τα παιδικά και μαθητικά της χρόνια.
΢πούδασε Υιλολογία και διοίκηση επιχειρήσεων στο
Λονδίνο. Eργάστηκε ως καθηγήτρια ξένων γλωσσών,
αρθρογραφώντας παράλληλα σε ξενόγλωσσα
περιοδικά. Έχει γράψει τα μυθιστορήματα: "H
μπαλάντα του ηγέτη", "Σα μεγάλα κορίτσια δεν
κλαίνε», "Μόνο στα όνειρα" , "Mε λένε ΢όνια"
(μυθιστόρημα για παιδιά). Διηγήματά της έχουν
δημοσιευθεί στον "Eλίτροχο", στη "Nέα Eστία", στην
"Ευθύνη" κ.ά.

5. Πώς διηγούμαστε κάτι που μας συνέβη
Για να διηγηθούμε κάτι που μας συνέβη, κάνουμε τα παρακάτω:
 Παρουσιάζουμε τα γεγονότα με τη χρονική σειρά που συνέβησαν
Φρησιμοποιούμε το α’ πρόσωπο για να διηγηθούμε κάτι στο οποίο συμμετείχαμε και
εμείς
 ΢υνήθως χρησιμοποιούμε παρατατικό ή αόριστο εφόσον ότι διηγούμαστε έχει γίνει
στο παρελθόν. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον ιστορικό ενεστώτα για να κάνουμε
τη διήγησή μας πιο ζωντανή.
 Φρησιμοποιούμε χρονικούς προσδιορισμούς για να δηλώσουμε το χρόνο και να
δείξουμε τη χρονική εξέλιξη της ιστορίας μας.
 Μπορούμε να προσθέσουμε διαλόγους και περιγραφές για να κάνουμε πιο ζωντανή
τη διήγησή μας.

6. ‘Όταν
κάνουμε μια διήγηση οφείλουμε να αναφέρουμε :
 Σον τόπο και το χρόνο που συνέβησαν αυτά που διηγούμαστε.
 Σα πρόσωπα που πήραν μέρος στο γεγονός που αναφέρουμε.
 Πώς ξεκίνησε η ιστορία
 Ποια ήταν η αιτία που συνέβησαν όσα διηγούμαστε.
 Πώς τελείωσε η ιστορία μας. Ποιες ήταν οι συνέπειες για μας και τους άλλους.
 Σι σκέψεις και συναισθήματα είχαμε τότε που ζήσαμε τα γεγονότα και τι τώρα που
τα θυμόμαστε.

7. Πώς βρίσκουμε το υποκείμενο, το ρήμα και τα συμπληρώματά του
Σο υποκείμενο είναι η λέξη της πρότασης που δείχνει ότι κάποιος κάνει κάτι ή παθαίνει
κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Για να βρούμε το υποκείμενο, εντοπίζουμε το ρήμα
και μετά απαντούμε στην ερώτηση ποιος, ποια, ποιο, έκανε ή έπαθε κάτι. Σο υποκείμενο
βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική και είναι συνήθως ουσιαστικό ή αντωνυμία. Σο
υποκείμενο μπορεί να παραληφθεί όταν εννοείται. Όταν το ρήμα είναι απρόσωπο, το
υποκείμενο μπορεί να είναι μια ολόκληρη πρόταση. Σότε για να βρούμε το υποκείμενο
κάνουμε την ερώτηση τι.
π.χ. Ο μαθητής κάνει τις ασκήσεις του.
(Ποιος κάνει: Ο μαθητής: υποκείμενο, ουσιαστικό)
Αυτός κάνει τις ασκήσεις του. (Ποιος κάνει: Αυτός: υποκείμενο, αντωνυμία)
Κάνει τις ασκήσεις του. (Ποιος κάνει: Αυτός, το υποκείμενο εννοείται)
Υαίνεται πως ο Γιώργος θα αργήσει. (Σι φαίνεται; Πως ο Γιώργος θα αργήσει.
Η πρόταση είναι το υποκείμενο, ενώ το φαίνεται είναι απρόσωπο ρήμα.)

8. Σα μεταβατικά ρήματα έχουν αντικείμενο, ενώ τα συνδετικά (είμαι, φαίνομαι, γίνομαι,
κ.ά) έχουν κατηγορούμενο. Σα αμετάβατα ρήματα δεν έχουν αντικείμενο. Αν η πρόταση
έχει αντικείμενο ή κατηγορούμενο ,για να το βρούμε ρωτάμε τι ή ποιον .
Π.χ. Η Ειρήνη παίζει. (το ρήμα παίζει είναι αμετάβατο και δεν έχει αντικείμενο.)
Οι μαθητές κάνουν τις ασκήσεις τους.
Υποκείμενο
Ρήμα
Αντικείμενο
Ρωτάμε ποιος (οι μαθητές) υποκείμενο
Ρωτάμε τι κάνουν οι μαθητές; (τις ασκήσεις τους) αντικείμενο
Μερικά ρήματα μπορεί να έχουν δύο αντικείμενα. Σότε λέγονται δίπτωτα, Σο ένα
αντικείμενο λέγεται άμεσο και το βρίσκουμε με την ερώτηση τι, ενώ το άλλο λέγεται
έμμεσο , βρίσκεται συνήθως σε πτώση γενική και το βρίσκουμε με την ερώτηση σε ποιον.
π.χ. Η Ειρήνη μου έκανε ένα δώρο. (μου: έμμεσο, δώρο άμεσο)

9. Δρόμο παίρνω...δρόμο αφήνω

10. Αντωνυμίες
Αντωνυμίες είναι τα μέρη του λόγου που χρησιμοποιούνται αντί για ονόματα
(ουσιαστικά και επίθετα). Τπάρχουν κλιτές και άκλιτες αντωνυμίες. Τπάρχουν
τα εξής οκτώ είδη αντωνυμιών:
 Προσωπικές: φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου (εγώ, εσύ, αυτός).
Έχουν δυνατούς και αδύνατους τύπους.
εγώ , εσύ, αυτός, -ή, -ό, εμείς, εσείς, αυτοί, -ές, -ά. (δυνατοί τύποι)
μου, με, σου, σε, ταος, τη, του, τ ης, τον, μας, σας, τους, τα, τις, τες (αδύνατοι τύποι)
Προσοχή!
Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τους αδύνατους τύπους του γ΄ προσώπου με τα
οριστικά άρθρα.
Σου είπες ότι τον χρειαζόμαστε; (αντωνυμία)
Αυτό το ποδήλατο είναι του Γιώργου. (άρθρο)

11.  Κτητικές αντωνυμίες: Υανερώνουν σε ποιον ανήκει κάτι. ΢χηματίζονται με τις λέξεις μου, σου,
του, της, μας, σας, τους όταν ακολουθούν ένα ουσιαστικό ή το επίθετο δικός, δική, δικό
π.χ. το ποδήλατό μου, η κασετίνα μου, το δικό μου ποδήλατο, η δική μου κασετίνα.
Προσοχή! Δε μπερδεύουμε τις κτητικές με τις προσωπικές αντωνυμίες.
Σο ποδήλατο μου, η κασετίνα της, το παιχνίδι του (κτητικές αντωνυμίες, συνοδεύουν ουσιαστικά)
Μίλησέ μου, μας είπε, του φώναξε ( προσωπικές αντωνυμίες, συνοδεύουν ρήματα)
 Αυτοπαθείς αντωνυμίες: είναι οι αντωνυμίες που φανερώνουν πως το ίδιο πρόσωπο ενεργεί και
το ίδιο δέχεται την ενέργεια. Είναι: ο εαυτός μου, σου, του,της, μας, σας, τους.
 Οριστικές αντωνυμίες: Δείχνουν πως κάποιο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ξεχωρίζει από άλλα
πρόσωπα, ζώα ή πράγματα του είδους του.
Είναι οι: ο ίδιος, -α, -ο, και μόνος , -η, -ο. Σο επίθετο μόνος πρέπει να συνοδεύεται από τη γενική
του αδύνατου τύπου της προσωπικής αντωνυμίας.
π.χ. μόνος μου, μόνη της,

12.  Δεικτικές αντωνυμίες: Φρησιμοποιούνται για να δείξουμε κάτι. Είναι οι
αυτός , -ή, -ό, τούτος, -η, -ο, εκείνος, -η, -ο, τέτοιος, -α, -ο, τόσος, -η, -ο
Αναφορικές αντωνυμίες: συνδέουν τη δευτερεύουσα πρόταση με μια λέξη
στην οποία αναφέρεται η πρόταση. Είναι οι :
ο οποίος, η οποία, το οποίο και τα άκλιτα που και ό,τι
Προσοχή! δε μπερδεύουμε το αναφορικό ό,τι με τον ειδικό σύνδεσμο ότι. Σο
δεύτερο παίρνει υποδιαστολή και μπορεί να αντικατασταθεί με τη λέξη οτιδήποτε.
π.χ. Ο Γιώργος είπε ότι θα έρθει. (ειδικός σύνδεσμος)
Η Ειρήνη κάνει ό,τι θέλει. (αναφορικό)
μπορεί να γίνει: Η Ειρήνη κάνει οτιδήποτε θέλει)

13. Ερωτηματικές αντωνυμίες:
χρησιμοποιούνται για να κάνουμε
ερωτήσεις. Είναι οι:
ποιος, ποια, ποιο , πόσος, πόση, πόσο, που κλίνονται όπως τα επίθετα σε ος, -η, -ο και το άκλιτο τι
 Αόριστες αντωνυμίες: λέγονται έτσι επειδή αναφέρονται σε ένα
πρόσωπο, ζώο ή πράγμα αόριστα, χωρίς να ορίζουν για ποιον μιλάμε.
Είναι οι εξής:
ένας, μία, ένα
κάποιος, -α, -ο,
κάθε, καθένας, καθεμία, καθένα
ο τάδε, ο δείνα
κανένας, καμία, κανένα,
καθετί, τίποτε,
μερικοί, μερικές, μερικά
άλλος, -η, -ο,
κάμποσος,


14. ΢υνώνυμα και αντώνυμα
΢υνώνυμα λέγονται οι διαφορετικές λέξεις που έχουν την ίδια
περίπου σημασία.
Π.χ. παπάς – ιερέας, λευκός – άσπρος, μπαμπάς – πατέρας,
αγοράζω – ψωνίζω, …
Αντώνυμα (αντίθετα) ονομάζονται οι λέξεις που έχουν την αντίθετη
σημασία.
Π.χ. ψηλός – κοντός, πλούσιος – φτωχός, όμορφος – άσχημος,
πάνω – κάτω, γεμίζω – αδειάζω, νίκη – ήττα,…

15. Οικιακές παγίδες για παιδιά

16. Ρήματα που σχηματίζονται στον αόριστο όπως στα
αρχαία ελληνικά
΢τα νέα ελληνικά συναντάμε κάποια ρήματα που σχηματίζουν τον αόριστο όπως στα
αρχαία ελληνικά. Αυτά τα ρήματα είναι συνήθως σύνθετα με πρώτο συνθετικό μια
πρόθεση (ανά, κατά, επί, παρά, συν, κ.ά.) και δεύτερο συνθετικό ένα από τα:
 άγω (οδηγώ, κουβαλώ)
 βαίνω (πηγαίνω, βαδίζω)
 δεικνύω (δείχνω, φανερώνω)
 λαμβάνω (παίρνω)
Σα ρήματα αυτά σχηματίζουν τον αόριστο μόνο στο γ' πρόσωπο ενικού και
πληθυντικού.

17. Σέτοια ρήματα είναι τα συμβαίνω, αποβαίνω, παρεμβαίνω, μεταβαίνω, επεμβαίνω,
εισάγω, αποδεικνύω, συλλαμβάνω, κ.ά.
το γ' πρόσωπο του αορίστου σχηματίζεται ως εξής:
συνέβη-συνέβησαν
απέβη-απέβησαν
επενέβη-επενέβησαν,
μετέβη-μετέβησαν
παρενέβη-παρενέβησαν
εισήχθη-εισήχθησαν
απεδείχθη-απεδείχθησαν
συνελήφθη-συνελήφθησαν
Σέτοια ρήματα συναντούμε σε επίσημο ύφος, όπως αυτό που χρησιμοποιούν οι
επιστήμονες και οι δημοσιογράφοι

18. Σοπικοί προσδιορισμοί
Φρησιμοποιούμε τους τοπικούς προσδιορισμούς για να δηλώσουμε τον τόπο. Απαντούν
στην ερώτηση πού. Οι τοπικοί προσδιορισμοί μπορεί να είναι:
 τοπικά επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις: (βλ. ενότητα 2)
π.χ. Σο σπίτι μου είναι εκεί. Καθίστε γύρω γύρω.
 Υράσεις με προθέσεις: από, ίσαμε, κατά, προς, σε, ως, μέχρι (βλ. ενότητα 2)
π.χ. Πήγε ως το σπίτι του.
 Ουσιαστικό σε αιτιατική: (βλ. ενότητα 2)
π.χ. Γυρίζω σπίτι.
 Αναφορικές προτάσεις που φανερώνουν τόπο:
π.χ. Πήγαινε όπου θέλεις.

19. Φρονικοί προσδιορισμοί
Οι χρονικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν το χρόνο και
απαντούν στην ερώτηση πότε. Οι χρονικοί προσδιορισμοί μπορεί να είναι:
 Φρονικά επιρρήματα ή επιρρηματικές προτάσεις. (βλ. ενότητα 1)
π.χ. Μένει εδώ. Πού και πού περνάει να μας δει.
 Υράσεις με προθέσεις:
π.χ. Καθίσαμε ως αργά τη νύχτα.
 Λέξεις σε γενική ή αιτιατική. (βλ. ενότητα 1)
π.χ. Θα ξανάρθει του χρόνου. θα ξαναβρεθούμε το καλοκαίρι.
 Φρονικές προτάσεις. (βλ. ενότητα 1)
π.χ. Είχα τελειώσει όταν έφτασε.

20. Πότε δύο λέξεις γράφονται σε μία
Με μία λέξη γράφονται:
 Σα αριθμητικά από το 13 ως το 19.
 Οι αντωνυμίες: καθένας, καθεμία, καθετί, κατιτί, οποιοσδήποτε, οσοσδήποτε, οτιδήποτε
 Σα άκλιτα: απαρχής, απεναντίας, απευθείας, αφότου, αφού, δηλαδή, διαμιάς, ειδάλλως,
ειδεμή, ενόσω, εντάξει, εξαιτίας, εξάλλου, εξαρχής, εξίσου, επικεφαλής, επιτέλους, καθαυτό,
καθεξής, καλημέρα, καληνύχτα, καλησπέρα, καληώρα, καταγής, κατευθείαν, κιόλας,
μεμιάς, μολαταύτα, μολονότι, ολημερίς, ολωσδιόλου,
οπουδήποτε, οπωσδήποτε,
προπάντων, υπόψη, ωστόσο
Γράφονται με μία ή δύο λέξεις ανάλογα με την περίπτωση και με διαφορετικό τονισμό:
Πάρα κάτω – παρακάτω, πάρα πέρα – παραπέρα, πάρα πάνω – παραπάνω, τόσος δα –
τοσοσδά, κ.ά.