1. PARASITOS : Jasad yang mmeennggaammbbiill mmaakkaannaann
LLOOGGOOSS :: IIllmmuu
PPAARRAASSIITTOOLLOOGGII ::
IIllmmuu yyaanngg mmeemmppeellaajjaarrii jjaassaadd hhiidduupp uunnttuukk
sseemmeennttaarraa//tteettaapp ddii ddaallaamm//ppaaddaa ppeerrmmuukkaaaann jjaassaadd llaaiinn
uunnttuukk mmeennggaammbbiill mmaakkaannaann sseebbaaggiiaann//sseelluurruuhhnnyyaa ddaarrii
jjaassaadd iittuu

2. PEMBAGIAN PARASIT :
1. ZOOPARASIT : Parasit yang berupa hewan
A. Protozoa
B. Metazoa
2. FITOPARASIT : Parasit yang berupa tumbuhan
A. Bakteri
B. Fungi ( jamur )
3. SPIROCHAETA DAN VIRUS

3. MUTUALISME ::
SSeettiiaapp hhuubbuunnggaann ttiimmbbaall
bbaalliikk yyaanngg ssaalliinngg mmeenngguunnttuunnggkkaann ssuuaattuu ssppeessiieess ddeennggaann
ssppeessiieess llaaiinn uunnttuukk mmeellaannggssuunnggkkaann hhiidduuppnnyyaa..
SSIIMMBBIIOOSSIISS ::
HHuubbuunnggaann ppeerrmmaanneenn aannttaarraa 22 jjeenniiss jjaassaadd yyaanngg ttiiddaakk
ddaappaatt hhiidduupp tteerrppiissaahh..
KKOOMMEENNSSAALLIISSMMEE ::
SSaattuu jjaassaadd mmeennddaappaatt kkeeuunnttuunnggaann ttaappii yyaanngg llaaiinn ttiiddaakk
ddiirruuggiikkaann

4. HHOOSSPPEESS :: SSPPEESSIIEESS YYAANNGG DDIIHHIINNGGGGAAPPII PPAARRAASSIITT
MMEENNUURRUUTT JJUUMMLLAAHH SSPPEESSIIEESS HHOOSSPPEESS YYAANNGG
DDAAPPAATT DDIIHHIINNGGGGAAPPII ::
11 .. PPaarraassiitt PPOOLLIIKKSSEENN
DDaappaatt mmeenngghhiinnggggaappii bbeerrbbaaggaaii ssppeessiieess
mmiissaall :: TTrriicchhiinneellllaa ssppiirraalliiss
22.. PPaarraassiitt MMOONNOOKKSSEENN
HHaannyyaa mmeenngghhiinnggggaappii ssaattuu ssppeessiieess
mmiissaall :: AAssccaarriiss lluummbbrriiccooiiddeess

5. MENURUT KEPERLUAN AKAN HOSPES
1.Parasit obligat
 tidak dapat hidup tanpa hospes
1.Parasit fakultatif
 dapat hidup tanpa hospes

6. MENURUT TEMPAT HIDUPNYA :
1.EKTOPARASIT
 hidup pada permukaan hospes
misal : tuma
2.ENDOPARASIT
 hidup dalam tubuh hospes
misal : cacing gelang

7. MENURUT LLAAMMAANNYYAA MMEENNEETTAAPP PPAADDAA HHOOSSPPEESS ::
11.. PPaarraassiitt ppeerrmmaanneenn
-- AAssccaarriiss lluummbbrriiccooiiddeess mmeenneettaapp ddaallaamm uussuuss hhaalluuss
mmaannuussiiaa
22.. PPaarraassiitt tteemmppoorreerr
-- NNyyaammuukk sseewwaakkttuu--wwaakkttuu mmeenngghhiinnggggaappii hhoossppeess uunnttuukk
mmeennddaappaatt mmaakkaannaann..

8. HHOOSSPPEESS DDEEFFIINNIITTIIFF ::
MMeerruuppaakkaann hhoossppeess tteemmppaatt ppaarraassiitt hhiidduupp,, ttuummbbuuhh
mmeennjjaaddii ddeewwaassaa,, ddaann bbeerrkkeemmbbaanngg mmeennjjaaddii ddeewwaassaa,, ddaann
bbeerrkkeemmbbaanngg bbiiaakk sseeccaarraa sseekkssuuaall..
HHOOSSPPEESS PPEERRAANNTTAARRAA ::
HHoossppeess tteemmppaatt ppaarraassiitt ttuummbbuuhh mmeennjjaaddii bbeennttuukk iinnffeekkttiiff
yyaanngg ssiiaapp ddiittuullaarrkkaann ppaaddaa mmaannuussiiaa..

9. HHOOSSPPEESS RREESSEERRVVOOAARR ::
HHeewwaann yyaanngg mmeennggaanndduunngg ppaarraassiitt yyaanngg mmeerruuppaakkaann
ssuummbbeerr iinnffeekkssii bbaaggii mmaannuussiiaa..
HHOOSSPPEESS PPAARRAATTEENNIIKK ::
HHeewwaann yyaanngg ddaappaatt mmeennggaanndduunngg ssttaaddiiuumm iinnffeekkttiiff ppaaddaa
hhoossppeess ttaannppaa mmeennjjaaddii ddeewwaassaa ddaann ssttaaddiiuumm iinnffeekkttiiff iinnii
ddaappaatt ddiittuullaarrkkaann mmeennjjaaddii ddeewwaassaa ppaaddaa hhoossppeess ddeeffiinniittiiff..
VVEEKKTTOORR ::
SSuuaattuu jjaassaadd (( bbiiaassaannyyaa sseerraannggggaa )) yyaanngg ddaappaatt
mmeennuullaarrkkaann ppaarraassiitt ppaaddaa mmaannuussiiaa ddaann hheewwaann

10. PARASITOLOGI
• MELIPUTI :
- Entomologi
- Protozoologi
- Helminthologi
- Mikologi

11. EENNTTOOMMOOLLOOGGII ::
CCaabbaanngg iillmmuu kkeeddookktteerraann yyaanngg mmeemmppeellaajjaarrii tteennttaanngg
AARRTTHHRROOPPOODDAA yyaanngg ddaappaatt mmeennjjaaddii ppeennyyeebbaabb
llaannggssuunngg ppeennyyaakkiitt ppaaddaa mmaannuussiiaa ddaann ppeennuullaarr
mmiikkrroooorrggaanniissmmee ppeennyyeebbaabb ppeennyyaakkiitt..

12. CCIIRRII KKHHAASS AARRTTHHRROOPPOODDAA ::
- MMeettaazzooaa ddeennggaann ttuubbuuhh bbeerrsseeggmmeenn
- TToonnjjoollaann ttuubbuuhhnnyyaa ((aappppeennddaaggeess)) sseellaalluu bbeerrppaassaannggaann
MMiissaall :: AAnntteennaa,, kkaakkii ddaann ssaayyaapp sseellaalluu bbeerrppaassaannggaann..
- MMeemmppuunnyyaaii rraannggkkaa lluuaarr (( eekkssoosskkeelleett ))
- AAllaatt cceerrnnaa :: mmuulluutt--aannuuss--ssiissttiimm eekksskkrreessii yyaanngg
tteerrbbuukkaa kkee ddaallaamm ssaalluurraann cceerrnnaa..
- SSiissttiimm ppeemmbbuulluuhh ddaarraahh tteerrbbuukkaa ppaaddaa ddaaeerraahh ddoorrssaall
- RRoonnggggaa ttuubbuuhh bbeerrttiinnddaakk sseebbaaggaaii rroonnggggaa ddaarraahh
((hheemmaacceellee)) ..
- SSiissttiimm ppeerrssaarraaffaann ppaaddaa bbaaggiiaann vveennttrraall
- SSiissttiimm rreessppiirraassii :: ttaabbuunngg hhaawwaa ((ttrraacchheeaa)) ddeennggaann
lluubbaanngg hhaawwaa ppaaddaa ppeerrmmuukkaaaann ttuubbuuhh..

13. AA.. AArrtthhrrooppooddaa sseebbaaggaaii PPEENNUULLAARR PPEENNYYAAKKIITT ddaappaatt bbeerr
ttiinnddaakk sseebbaaggaaii ::
11.. VVeekkttoorr ppeennuullaarr
22.. TTuuaann rruummaahh sseemmeennttaarraa
BB.. AArrtthhrrooppooddaa sseebbaaggaaii VVEEKKTTOORR PPEENNUULLAARR ddaappaatt bbeerrttiinnddaakk
sseebbaaggaaii ::
11.. VVeekkttoorr MMeekkaanniikk
-- DDaallaamm ttuubbuuhh aarrtthhrrooppooddaa mmiikkrroooorrggaanniissmmee ttiiddaakk
mmeennggaallaammii ppeerruubbaahhaann aappaappuunn,, aarrtthhrrooppooddaa hhaannyyaa
sseebbaaggaaii ppeemmbbaawwaa mmiikkrroooorrggaanniissmmee..
22.. VVeekkttoorr BBiioollooggii
-- DDaallaamm ttuubbuuhh aarrtthhrrooppooddaa mmiikkrroooorrggaanniissmmee
mmeennggaallaammii ppeerruubbaahhaann jjuummllaahh,, bbeennttuukk ddaann ssiiffaatt.. DD
CC.. AArrtthhrrooppooddaa sseebbaaggaaii HHoossppeerr ppeerraannttaarraa ::
SSeerraannggggaa mmeennuullaarrkkaann mmiikkrroooorrggaanniissmmaa ppeennyyeebbaabb
ppeennyyaakkiitt sseeccaarraa ppaassiiff

14. ARTHROPODA YANG PENTING DALAM
BIDANG KESEHATAN
1. Super kelas : CRUSTACE 5. Kelas : INSECTA
Ordo : Eucapepoda Ordo : Hemiptera
Decapoda Phthiraptera
Orthoptera
2. Kelas : MYRIAPODA Siphonaptera
Ordo : Diplopoda Lepidoptera
Chilopoda Hymenoptera
Coleoptera
3. Kelas : PENTASTOMIDA
4. Kelas : ARACHINODA
Ordo : Scorpionida
Arachneida
Acarina
Pedipalpida

15. CRUSTACEA :
- Ciri khas :
Hidup di air, bernapas dengan insang
- Mempunyai 2 pasang antena dan paling sedikit 2 pasang rahang
OORRDDOO EEUUCCOOPPEEPPOODDAA DDEECCAAPPOODDAA
UUkkuurraann
CCaarraappaaccee
MMaaxxiillaa
KKaakkii
CCiirrii kkhhaass llaaiinn
HHoossppeess ppeerraannttaarraa
MMiikkrroosskkooppiiss
--
11 ppaassaanngg
44--55 ppaassaanngg
TTiiddaakk aaddaa mmaattaa mmaajjeemmuukk
BBeettiinnaa sseellaalluu mmeemmbbaawwaa
kkaannttuunngg tteelluurr
11 .. DD.. llaattuumm
22 .. DD.. mmeeddiinneennssiiss
33 .. GG.. ssppiinniiggeerruumm
MMaakkrroosskkooppiiss
aaddaa
33 ppaassaanngg
55 ppaassaanngg
55 sseeggmmeenn kkeeppaallaa
88 sseeggmmeenn tthhoorraaxx
77 sseeggmmeenn aabbddoommeenn
PP.. wweesstteerrmmaannii

16. CRUSTACEA :

17. DECAPODA

18. MYRIAPODA
DDIIPPLLOOPPOODDAA CCHHIILLOOPPOODDAA
KKaakkii ppaaddaa ttiiaapp sseeggmmeenn
SSppiirraakkeell ttiiaapp sseeggmmeenn
KKeelleennjjaarr rraaccuunn
KKaakkii bbeerraaccuunn
MMaakkaannaann
22 ppaassaanngg
22 ppaassaanngg
--
--
ttuummbbuuhhaann
MMiilllliippeeddeess
((KKeelluuwwiinngg))
11 ppaassaanngg
11 ppaassaanngg
AAddaa
AAddaa
ccaarrnniivvoorraa
((kkeellaabbaanngg))

19. CENTIPEDES

20. MILIPEDES

21. PENTASTOMIDA
MORFOLOGI :
 Mirip cacing yang tidak mempunyai tonjolan tubuh
 Tidak mempunyai sisitim sirkulasi
 Tidak mempunyai sistim respirasi
 Dewasa : 2 pasang gigi/kait pada mulutnya
Larva : 2 pasang kaki pendek
 Habitat : Saluran napas mamalia, reptil dan burung
 Hospes perantara : Herbivora dan mamalia
 Stadium infektif : nimfa.
Contoh : Linguatula Serrata ( cacing lidah )

22. PENTASTOMIDA
SPESIES LINGUATULA SERRATA

23. KELAS ARACHINODA
o Tubuh terdiri dari 2 bagian : segmen cephalothorax
segmen abdomen
o Tidak mempuntai antene
o Kaki : - larva : 3 pasang
- dewasa : 4 pasang
o Tidak mempunyai sayap
o Sistim pernapasan trachea dengan 1 pasang spirachel
o Ordo Araneida : trachea dengan booklung
o Seksual dimorphise ( jantan dan betina jelas )

24. ORDO SCORPIONIDA
( KALA / SCORPION )
MORFOLOGI :
- Segmentasi abdomen jelas
- Pada ujung abdomen terdapat sengat
- Pedipalp tumbuh membesar, dengan 2 segmen
terakhir berbentuk seperti catut
- Bernapas dengan booklungs
- Ovovivipar

25. SC0RPION / KALA

26. Ordo : ARANEIDA (LABA-LABA)
Morfologi :
- Abdomen tak bersegmen
- Mempunyai pedikel penghubung cephalothorax
dengan abdomen
- Chelicera beracun
- Yang paling dikenal dan beracun :
1. Tarantula
2. Latrodectus mactans
3. Loxosceles

27. LOXOSCELES

28. TARANTULA

29. LATRODECTUS MACTANS

30. ORDO : ACARINA ( Ticks dan Mites )
Morfologi :
- Abdomen tak bersegmen
- Segmen cephalothorax
dan abdomen menjadi
satu
- Tidak menpunyai segmen
dan antene
- Terdapat 2 golongan
besar
morfologi
Ticks/ caplak
Mites/
tungau
Rambut
tubuh
-
Panjang
Ukuran
tubuh
Makroskopis Mikroskopis
Kulit
tubuh
Tebal/tidak
tembus sinar
Tipis/tembus
sinar
Mulut/
gigi
Mudah
dilihat/ada
Tersembunyi
/tak ada

31. Ticks mempunyai 2 famili penting :
1. Ixodidae
2. Argasidae
IIXXOODDIIDDAAEE AARRGGAASSIIDDAAEE
SSiinnoonniimm HHaarrdd ttiicckkss SSooffttnnttiicckkss
SSkkuuttuumm AAddaa TTiiddaakk aaddaa
SSeexxuuaall ddiimmoorrpphhiiss JJeellaass TTiiddaakk jjeellaass
CCaappiittuulluumm (( kkeeppaallaa
ddaann mmuulluutt ))
AAnntteerriioorr,,
mmuuddaahh ddiilliihhaatt
ddaarrii ddoorrssaall
VVeennttrraall,, ssuukkaarr
ddiilliihhaatt ddaarrii
vveennttrraall

32. DERMACENTOR

33. TICKS

34. MITES/CAPLAK

35. Ordo : PEDIPALPIDA
Ciri – ciri :
- Mirip scorpion berbeda pedipalp
- Kaki pertama mirip antene
- Ada cambuk pada ujung abdomen
- Tidak mempunyai kelenjar racun
Contoh : Whip scorpion ( Mastigoproctus giganteus )

36. ORDO PEDIPALPIDA
SPESIES WHIP SCORPION

37. INSECTA
MORFOLOGI :
- Bagian kepala , thorax, dan abdomen berbatas jelas
- Pada daerah kepala terdapat :
- Sepasang antene
- Mata majemuk
- Kadang ocelli
- Thorax terdiri atas 3 bagian
1. Prothorax (anterior)
2. Mesothorax , aorta, dan hemacele darah tak
berwarna (hemolymp)
- Sistim respirasi :
Sistim trachea dengan stigmata (spirakeln)
pada permukaan tubuh

38. - Sistim pencernaan tdd :
1. Stomocdeum (foregut) : mulut, kelenjar ludah,
epi/hipofaring, faring, proventriculus untuk
menyimpan makanan.
2. Mesenteron (midgut) : lambung
3. Proctodeom (hindgut) tdd :
Ileum, kolon, rectum, dan anus

39. Ordo: PHTHIRAPTERA
( Yang parasitik bagi manusia adalah):
Sub ordo : ANOPLURA
Famili : Pediculidae
Spesies :
1. Pediculus humanus capitis
2. Pediculus humanus corporis
3. Phthirus pubis

40. MORFOLOGI TUMA
P.HUMANUS CAPITIS MIRIP P. HUMANUS CORPORIS. HANYA
P.HUMANUS CORPORIS LEBIH KECIL
P.humanus Phthirus
Bentuk badan Memanjang dengan
ujung posterior
meruncing
membulat
Kepala Ovoid dan
bersudut
Segiempat
Batas Ruas abdomen Jelas Tak Jelas
Kaki Sama besar Kaki I lebih besar
daripada
Kaki II/III

41. PHTHIRUS PUBIS
PEDICULUS
HUMANUS CAPITIS

42. Ordo : HEMIPTERA
Morfologi :
Ada yang bersayap/tidak
Sayap pertama tebal pangkalnya, ujung membranous
Mulut : Munusuk dan menghisap
Probocis : Beruas-ruas, istirahat : melipat di thorax
2 famili yang penting :
1. REDUVIDAE
2. CIMICIDAE

43. Morfologi CIMICIDAE
 Tak bersayap, hanya ada sisa sayap depan
 Bentuk tubuh lonjong, pipih dorso ventral
 Tubuh tertutup rambut pendek
 Mata majemuk, ocelli –
 Antena langsing
 Kaki mempunyai cakar diujungnya
 Siklus hidup : telur – nimfa - dewasa

44. Ordo : REDUVIDAE
Morfologi :
 Kepala kecil, mempunyai mata majemuk, 2 ocelli
 Antena 4 segmen
 Probocis 3 segmen, langsing
 Bersayap
 Siklus hidup : telur – nimfa – dewasa
 Telur menetas : 10-30 hari
 Jantan / betina menghisap darah serangga /
manusia / mamalia

45. FAMILI REDUVIDAE
GENUS TRIATOMA
FAMILI CIMICIDAE
GENUS CIMEX

46. Ordo : ORTHOPTERA
Famili : BLATTIDAE (Lipas. Kecoa)
Morfologi :
o Bentuk tubuh : pipih, dorso ventral dengan
permukaan halus
o Antena filiform, panjang dan bersegmen
o Sayap 2 pasang
Luar : sempit dan tebal
Dalam : membranous
o Telur terbungkus otheca, berisi 6-8 telur

47. Spesien blattidae yang penting :
WWaarrnnaa
PPeerriippllaanneettaa
aammeerriiccaannaa
MMeerraahh ccookkllaatt
BBllaattttaa oorriieennttaalliiss HHiittaamm ccookkllaatt
BBllaatteellllaa
ggeerrmmaanniiccaa
CCookkllaatt mmuuddaa AAddaa ggaarriiss tthhoorraaxx
SSuuppeellllaa
ssuuppeelllleettiilliiuumm
CCookkllaatt mmuuddaa TTaannppaa ggaarriiss
tthhoorraaxx

48. FAMILI BLATTIDAE

49. Ordo : SIPHONAPTERA
(Pinjal atau Flea)
Pinjal yang penting :
1. XENOPSYLLA CHEOPIS
2. PULEX IRRITANS
3. TUNGA PENETRANS
4. CTENOCEPHALIDES FELIX
5. CTENOCEPHALIDES CANIS
6. NOSOPSYLUS FASCIATUS

50. Morfologi umum pinjal
Tubuh pipih tak bersayap
Mulut tersembunyi
Mempunyai kaki panjang dan kuat
Mempunyai occular bristle
Abdomen :- 10-12 segmen
- 8-9 terdapat spermatica
(alat kelamin betina)
- 5-6 terdapat penis (alat kelamin jantan)
Comb (ctenidium) penting untuk diferensiasi pinjal :
1. Genital comb terdapat di atas mulut
2. Thoracal (pronotal) comb terdapat pada
segmen 1 dari thorax

51. TUNGA PENETRANS
Xenopsilla cheopis

52. Diferensiasi genera pinjal
Genus Comb Ocula bristle Ciri lain
Xenopsylla
-
Depan mata
Pulex
-
Bawah mata
Tunga
-
Kepala: besar
Nosopsyllus Thoracal Lebih dari
satu
Ctenocephal
ides
Oral-thoracal

53. Diferensiasi CTENOCEPHALIDES FELIX dan CANIS
CC..FFEELLIISS CC..CCAANNIISS
KKeeppaallaa PP==2xxtt PP<<2xxtt ((ttuummppuull))
SSppiinnaa oorraall ccoommbb SSppiinnaa II==SSppiinnaa
IIII
SSppiinnaa II>>ppeennddeekk
DDpp ssppiinnaa IIII
SSiissiirr tthhoorraaccaall
ccoommbb
1166 1188

54. Ordo: DIPTERA
Ciri khas :
1. Mempunyai 2 sayap yang terdapat pada
mesothorax
2. Mempunyai halter (alat keseimbangan) yang
merupakan modifikasi sayap pada mesothorax
3. Mempunyai mata majemuk dengan 3 ocelli
4. Metamorfosa : holometabola ( telur – larva –
kupu – dewasa )
5. Mulut untuk menghisap

55. Klasifikasi ordo Diptera
Sub ordo : NEMATOCERA
1. Famili Culicidae
2. Famili Ceratopogonidae
3. Famili Psychodidae
4. Famili Simuliidae
Sub ordo : BRACHYCERA
Famili Tabanidae
Sub ordo : CYCLORAPHA
1. Famili Muscidae
2. Famili Calliphoridae
3. Famili Oestidae
4. Famili Gasterophilidae
5. Famili Chloropidae
6. Famili Sarchopagidae

56. Famili : CULICIDAE
Ciri- ciri umum:
 Tubuh, sayap an probocis berbentuk kecil dan
langsing
 Antena :
- Nyamuk jantan berbulu panjang (plumose)
- Nyamuk betina berbulu pendek (pilose)
 Larva dan pupa hidup di air
 Tidak mempunyai ocelli
 Terdapat 3 subfamili :
1. TOXORHINCHINTINAE
2. CULICINAE
3. ANOPHELINA

57. Ciri khas Toxorhynchitinae :
1. Ukuran nyamuk dewasa maupun larva jauh lebih
besar daripada ukuran nyamuk lain
2. Jantan dan betina tidak mengisap darah
3. Larva kanibalis
4. Probocis melengkung ke bawah
Hanya ada satu genus saja : TOXORHYNCHITES

58. Ciri khas CULICINAE
1. Hanya yang betina yang menghisap darah
2. Panjang palpus betina lebih kecil separuh panjang
probocis
3. Scutelum trilobi
4. Abdomen bersisik lebar mendatar
5. Larva mempunyai siphon, palmar hair -
Siphon : Culex : panjang, langsung dengan beberapa
hair tufts
Aedes : pendek, gemuk, dengan 1 hair tufts
Mansonia : berujung lancip, berpigmen gelap
6. Letak telur :
Culex : berderet – deret
Aedes : diletakkan 1 demi 1
Mansonia : diletakkan 1 demi 1

59. AAeeddeess CCuulleexx MMaannssoonniiaa
TTeelluurr LLeettaakk 11ppeerr 11
TTeerraattuurr
PPeellaammppuunngg ++
11 ppeerr 11
tteerraattuurr
BBeerrddeerreett
((rraakkiitt))
11ppeerr 11
TTddkk tteerraattuurr
LLaarrvvaa SSiipphhoonn ::
HHaaiirr ttuufftt ––
PPaallmmaattee hhaaiirr
AAddaa
AAddaa,, >>11
--
AAddaa,, >>11ppss
--
AAddaa
--
DDeewwaassaa PPaallppuuss
bbeettiinnaa:: PPjjgg
JJaannttaann::
cclluubb ++
SSccuutteelluumm::
ttaakk
bbeerrlloobbuuss
PPeennddeekk
--
TTrriilloobbii
PPeennddeekk
--
TTrriilloobbii

60. Ciri khas ANOPHELINA :
1. Hanya yang betina yang menghisap darah
2. Palpus nyamuk jantan dan betina sama panjang
dengan probocis
Pada jantan ujung palpus membesar (club shaped)
3. Scutelum tak berlobus
4. Abdomen tak bersisik
5. Larva : siphon - , palmar hair+
6. Telur mempunyai pelampung, terletak sejajar
dengan permukaan air, diletakkan 1 per 1

61. SUB FAMILI
GENUS ANOPHELES
FAMILI CULICIDAE
GENUS AEDES

62. Penyakit yang ditularkan oleh nyamuk:
PPeennyyeebbaabb ppeennyyaakkiitt NNyyaammuukk ppeennuullaarr
MMaallaarriiaa PPllaassmmooddiiuumm AAnnoopphheelleess
FFiillaarriiaassiiss WW.. BBaannccrrooffttii
BB.. MMaallaayyii//ttiimmoorrii
AAnnoopphheelleess,, ccuulleexx..
AAeeddeess,, mmaannssoonniiaa
DDeenngguuee ffeevveerr DDeenngguuee VVii AAee..aaeeggyyppttyy
AAee.. aallbbooppiiccttuuss
YYeellllooww ffeevveerr YYeellllooww VVii AAee.. AAeeggyyppttyy
JJaappaanneessee BB
eenncceepphhaalliittiiss
JJ..BB VVii CCuulleexx ttrriittaaeennii
SStt.. LLoouuiiss
eenncceepphhaalliittiiss
SStt.. LLoouuiiss eennccpphh..vvii CCuulleexx ffaattiiggaannss

63. Famili CERATOPOGONIDAE
Genus CULICOIDES
Sinonim GNATS, PUNKIES
- Larva : Bentuk cacing, toraks : 3 segmen,
abdomen 9 segmen
Dewasa : Mirip nyamuk kecil
- Sayap berbulu halus, berbintik warna-warni
- Antena tda 14 segmen
- Palpus tda 5 segmen
- Penyakit yang ditularkan :
1. Filariasis yang disebabkan oleh
Acanthocheilonema perstan
2. Filariasis yang disebabkan oleh
Manzonella ozzardi

64. Famili PSYCHODIDAE
Genus PHLEBOTOMUS
Sinonim SAND-FLY
- Dewasa : Tubuh sangat kecil, kaki-sayap dan badan
tertutup bulu-bulu halus.
- Penyakit yang ditularkan :
1. Phlebotomus fever disebabkan oleh virus
2. Bartonellosis (carrion’s disease) disebabkan oleh
Bartonella bacilliformis
3. Leishmaniasis tropica/ lesmaniasis braziliensis

65. FAMILI PSYCHODIDA
GENUS PHLEBOTOMUS

66. Famili SIMULIDAE
Genus SIMULIUM
Sinonim BLACK FLY atau BUFFALO GNAT
- Larva : Tdd 12 segmen, berbentuk piring
Mempunyai alat pelekat (caudal sucker)
- Dewasa : Kecil, antena tda 10-11 segmen, palpus 4 segmen
- Penyakit yang ditularkan :
1. Onchocercosis volvulus
2. Tularemia
Sub ordo BRACHYCERA
Famili TABANIDAE
Genus 1. TABANUS 2. CHRYSOPS
CIRI- CIRI UMUM
1. Ukuran tubuh besar, 6mm-25mm
2. Daya terbang kuat
3. Semua spesies penghisap darah

67. DIFERENSIASI
TTAABBAANNUUSS
CCHHRRYYSSOOPPSS
UUkkuurraann ttuubbuuhh bbeessaarr KKeecciill
AAnntteennaa
((sseeggmmeenn IIIIII))
mmeelleennggkkuunngg LLuurruuss
BBeennttuukk ssaayyaapp uunniiffoorrmm BBaanndd--ffoorrmm

68. FAMILI TABANIDAE
GENUS CRYSOPS

69. FAMILI TABANIDAE
GENUS TABANUS

70. Sub ordo : CYCLORRAPHA
Famili : MUSCIDAE
Terdiri dari 2 kelompok :
- Lalat penghisap darah
(GLOSSINA dan STOMOXIS)
- Lalat bukan penghisap darah
(MUSCA, FANIA, MUSCINA)

71. GLOSSINA ( LALAT TSE-TSE)
Morfologi :
1. Ukuran sedikit > lalat rumah
2. Warna kecoklatan
3. Probocis horisontal ke depan, bentuk sangkur dengan
pengkal membesar
4. Istirahat : sayap saling menutup seperti gunting
5. Jantan dan betina menghisap darah pada siang hari
6. Larviparus
7. Penyakit yang ditularkan :
- Trypanosomiasis gambienses
- Trypanosomiasis rhodesiense

72. FAMILI GLOSSINIDA
GENUS GLOSSINA
GLOSSINA PALPALIS

73. STOMOXIS
(STABLE FLY, LALAT KANDANG)
Morfologi :
1. Ukuran sama dengan lalat rumah
2. Probocis hitam, bentuk sangkur
3. Jantan/betina menghisap darah siang hari
4. Gigitannya sangat sakit
5. Penyakit yang ditularkan :
- Trypanosomiasis evansi pada kuda
- Anthrax
- Tetanus
- Yellow fever
- Menyebabkan miasis pada manusia

74. FAMILI MUSCIDAE
GENUS STOMOXYS

75. MUSCA SORBENS (LALAT RUMAH)
Morfologi :
- Punggungnya mempunyai 4 garis hitam longitudinal
- Antena : Mempunyai arista yang berambut
- Penyakit dan mikroorganisma yang ditularkan :
1. Cacing usus (A.lumbricoides, T.trichiura,
A.duodenalis,T.saginata)
2. Protozoa usus (E.histolitica, G.lamblia, B.coli)
3. Bakteri usus ( Shigella, salmonella)
4. Virus polio
5. Treponema pertenue penyebab frambosia
6. TBC usus

76. FANIA
Morfologi :
- Ukuran lebih kecil daripada musca
- Arista antena tak berambut
- Berkaki hitam dengan halter kuning
- Penyakit yang ditimbulkan : MIASIS

77. Famili : CALLIPHORIDAE
Morfologi :
- Tubuh berukuran sedang –besar
- Warna tubuh mengkilat
- Larvanya : miasis
- Genus yang penting :
- LUCILIA : warna kebiruan metalik Miasis kulit, usus,UG
- CHRYSOMYA : warna hijau metalik Miasis mata, tulang, jaringan lain
- CALLIPHORRA : warna biru metalik Miasis kulit, usus. UG
Famili OESTRIDA(BOT FLY)
Morfologi :
- Larvanya dapat menembus kulit dan migrasi ke jaringan lain
- Genus yang penting :
- OESTRUS (SHEEP BOT FLY)
- DERMATOBIA (HUMAN BOT FLY)
- HYPODERMA (WARBLE FLY)

78. M I A S I S
MERUPAKAN MANIFESTASI LALAT PADA JARINGAN/ORGANMANUSIA/HEWAN HIDUP
Pembagian miasis:
1. Miasis spesifik
- Disebabkan larva lalat yang harus hidup pada jaringan
tubuh hewan / manusia yang hidup
2. Miasis semi sintetik
- Disebabkan larva lalat yang biasanya menaruh telur atau
larvanya pada daging busuk kadang pada jaringan sehat
3. Miasis eksidental
- Disebabkan larva lalat yang biasanya menaruh
telurnya hanya pada sampah organik/makanan

79. ARTHROPODA BERACUN
Ada 4 jenis toksin serangga :
1. Toksin hemolitik
2. Toksin hemoragik
3. Toksin nerotoksin
4. Vesicating toksin
Macam Arthropoda Beracun :
1. Ordo Araneida ( laba-laba )
2. Ordo scorpionida ( kala )
3. Ordo Chilopoda ( lipan )
4. Ordo Hymenoptera ( Lebah )
5. Ordo Coleoptora ( Cantharis vesikatoria )
6. Ordo Lepidoptera ( larva kupu-kupu )
7. Ordo Acarina ( Ticks- Mites )
8. Famili reduvidae

80. Ordo : ACARINA
Ticks : DERMACENTOR ANDERSONI
Toksin : Isovotoksin menyebabkan Ticks paralyse
Gejala : Kejang, sakit kepala, paralise flacid
bilaterel simetris.
Terapi :
- Melepas ticks dari tempat gigitan dengan
menetesi tubuh ticks dengan chloroform, eter
baru diambil pelan – pelan.

81. Ordo : SCORPIONIDA
3 Golongan laba-laba yang gigitannya beracun :
1. Tarantula : Daya racun yang palinh rendah
2. Latrodectus mactans ( Black Widow Spider )
Toksin : Toxalbumin ( nerotoxic )
Gejala : Arachnidisme :
- Kejang otot perut,kaki/dada
- Gangguan napas dan bicara,
keringat berlebihan
Terapi :
- MRS
- Sulfas atropin
- Fisostigmin
3. Loxosceles : Necrotic arachnidisme

82. Ordo : HYMENOPTERA
( Racun lebah : Ap iLtEokBsAinH, TAWON, SEMUT )
Sifat : - Hemolitik menyebabkan melena dan hemoglobinuria
- Hemoragik : meningkatkan koagulasi darah
- Nerotoksik : paralisa otot
- Histamin : gangguan kulit
Terapi : - Mengambil sengat mengandung yang toksin
dalam tubuh.
- Antihistamin dan kortikosteroid
- Akut dan berat : Adrenalin dan sulfas atropin i.v.
Ordo : COLEOPTERA
Spesies : CHANTHARISVESICATORIA
( Spanish fly )
Toksin : Cantharidin menyebabkan kerusakan ginjal

83. Ordo : CHILOPODA
( LIPAN / SCOLOPENDRA )
Gigitannya :
- Gejala lokal
- Pembengkakan kelenjar
- Sakit kepala, muntah
Terapi :
- Codein
- Kompres dingin

84. Ordo : LEPIDOPTERA
( Larva kupu-kupu )
Racun masuk tubuh melalui rambut larva Lepidoptera
Gejala : - Dermatitis
- Gatal - gatal hebat
- Mual, muntah
Terapi :
- Codein
- Kompres hangat untuk mengurangi keluhan