Ελευθερίου, Ε. (2015). Το παράλογο στη λογοτεχνία και τις εικαστικές τέχνες: μια διδακτική εφαρμογή. Edu Didactics 2015: connecting didactics, competencies and attitudes towards educational practice through the arts (pp. 144-149). Αθήνα: Ε.Ε.Π.Ε.Φ., Ε.Ε.Μ.Α.Π.Ε.

1. Tο παράλογο στη λογοτεχνία
και τις εικαστικές τέχνες
Μια διδακτική εφαρμογή

2. Εισήγηση στο
συνέδριο Edu
Didactics 2015, 20-
21 Νοεμβρίου 2015
Ελευθερίου, Ε. (2015). Το παράλογο στη λογοτεχνία και τις εικαστικές
τέχνες: μια διδακτική εφαρμογή. Edu Didactics 2015: connecting
didactics, competencies and attitudes towards educational practice
through the arts (pp. 144-149). Αθήνα: Ε.Ε.Π.Ε.Φ., Ε.Ε.Μ.Α.Π.Ε.

3. Κεντρικό
ερώτημα
Πως μπορεί η
διδασκαλία της
λογοτεχνίας να
καταστήσει τους
μαθητές
επαρκείς
αναγνώστες της;

4. Οι μαθητές επαρκείς
αναγνώστες
Προκειμένου να επιτευχθεί
αυτός ο στόχος:
• αξιοποιήθηκε για την
οργάνωση και μεθόδευση της
διδασκαλίας η εφαρμογή των
θεωριών αναγνωστικής
ανταπόκρισης,
• κρίθηκε απαραίτητο να
περιοριστούν κατά το δυνατόν
τα πραγματολογικά και
ιστορικά σχόλια κατά τη
μελέτη του κειμένου, καθώς
και τα σχόλια σχετικά με την
ταυτότητα του συγγραφέα.

5. Θεωρίες αναγνωστικής ανταπόκρισης
Δύο είναι οι κύριοι εκφραστές της:
ο Jauss που δίνει έμφαση στην πρόσληψη από τον αναγνώστη, η
οποία διαφοροποιείται από εποχή σε εποχή λόγω της ιστορικότητας
του,
ο Iser που ενδιαφέρεται περισσότερο για την ανταπόκριση του
αναγνώστη με το κείμενο, ο τρόπος δηλαδή που ο αναγνώστης
«οικειοποιείται» το κείμενο και «συμπληρώνει τα κενά του»
(Φρυδάκη, 1999)
Σύμφωνα με την παρουσίαση του R. Holub (2004, σσ. 189-190), θα μπορούσε να ειπωθεί
πως οι έννοιες ορίζοντας προσδοκίας, ορίζοντας εμπειρίας, δημιουργικότητα
αναφέρονται στον Jauss, ενώ οι έννοιες μυθοπλασία, φαντασία, δομή κειμένου,
συμπλήρωση κειμένου, συνανάγνωση, παιχνίδι - ορειβασία αναφέρονται στον Iser.
Αυτό που έχει σημασία για
τις θεωρίες αναγνωστικής
ανταπόκρισης είναι η
ανταπόκριση του
αναγνώστη με το
κείμενο και λιγότερο
η σημασία του ίδιου
του κειμένου.

6. Ταυτότητα διδακτικής εφαρμογής
• Σχολείο: Πειραματικό Γυμνάσιο Αναβρύτων
• Γνωστικό αντικείμενο: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
• Σχολική τάξη: Γ’ Γυμνασίου
• Διδακτική ώρα: 4η
• Διάρκεια διδασκαλίας: μία διδακτική ώρα
• Διδακτικό πλαίσιο: «Θεωρία της Αισθητικής Ανταπόκρισης», όπως αυτή
εκφράστηκε από τον W. Iser.
• Συμφωνία με τα ΑΠΣ: ως προς το περιεχόμενο επιλέχθηκε ένα διήγημα που να
αξιοποιεί την έννοια του κωμικού - εντάχθηκε έτσι στην αντίστοιχη θεματική
ενότητα, η οποία προβλέπεται στο αναλυτικό πρόγραμμα λογοτεχνίας των
πειραματικών γυμνασίων
• Διδακτικό αντικείμενο: Σλαβομίρ Μρόζεκ, «Μια μικρή λεπτομέρεια»

7. Σύντομη παρουσίαση του
κειμένου
Ο Σλαβομίρ Μρόζεκ καταγράφει τη
μια αφηγηματική φωνή από ένα
διάλογο. Η μοναδική αυτή φωνή
αποκαλύπτει τον υπόλοιπο κόσμο
του κειμένου: πρόκειται για μια
γυναίκα που εξομολογείται σε
κάποιον ιερέα· αντικείμενο της
εξομολόγησης αποτελούν η
συζυγική ζωή της γυναίκας, η οποία
βασιζόταν επί πολλά χρόνια σε ένα
μεγάλο ψέμα, που ποτέ μέχρι
στιγμής δεν είχε ανακαλύψει: ο
σύζυγος της αποτελείται από
πλαστελίνη.

8. Διδακτικοί στόχοι
- Γενικός σκοπός της διδασκαλίας
είναι να βιώσουν οι μαθητές την
αίσθηση του παραλόγου μέσα
από το λογοτεχνικό κείμενο που
τους δίνεται.
- Επιμέρους στόχοι προς επίτευξη
είναι:
• Οι μαθητές να
συμπληρώσουν τα κενά
απροσδιοριστίας μέσα από
ένα δικό τους κείμενο το
οποίο θα εκφράζει τις
αντιλήψεις τους για το
διήγημα, και να
δημιουργήσουν την δική
τους εκβατική εκδοχή
κινητοποιώντας τον ορίζοντα
προσδοκίας τους.
• Οι μαθητές να εκφράσουν
την άποψη τους σχετικά με
την έννοια του παράλογου
και να επιχειρήσουν να την
ερμηνεύσουν.

9. 1η φάση της διδασκαλίας:
• Κρίθηκε απαραίτητο να προσανατολιστούν
οι μαθητές με άξονα την έννοια του
παραλόγου.
• Επιλογή στοχευμένων, κατάλληλων
ερωτήσεων
Εποπτικά μέσα
στόχος: προσμονή των μαθητών και
εξοικείωση με την έννοια του παραλόγου.
2η φάση της διδασκαλίας:
• Αξιοποιήθηκε το μοντέλο της
αναγνωστικής ανταπόκρισης, κύριος
άξονας ήταν ο ορίζοντας προσδοκίας
των μαθητών και η συμπλήρωση του
κειμένου.
• Επίλυση προβλήματος: οι μαθητές
κλήθηκαν να αλληλεπιδράσουν με το
κείμενο και να το συμπληρώσουν.
3η φάση της διδασκαλίας:
• οι μαθητές μέσω της διερεύνησης αξιοποίησαν την
έννοια του παραλόγου, όπως την εντόπισαν και
σχολίασαν στο διήγημα, και την αντιμετώπισαν ως
επιλογή του συγγραφέα.
Στοχευμένες ερωτήσεις ώστε οι μαθητές να
επεξεργαστούν την έννοια του παραλόγου ως
λογοτεχνική επιλογή.
Μορφή διδασκαλίας:
• Διαλογική
Μέσα από
ερωταποκρίσεις και
διάλογο μεταξύ
μαθητών και
εκπαιδευτικού.

10. Πορεία διδασκαλίας
Αφόρμηση
Ανάγνωση
1ο στάδιο ανάγνωσης
2ο στάδιο ανάγνωσης
3ο στάδιο ανάγνωσης
4ο στάδιο ανάγνωσης

11. 1. Αφόρμηση
Κατά την αφόρμηση επιδιώκεται οι μαθητές να
εξοικειωθούν με την έννοια του παράλογου, με
την οποία είναι πιθανό να έρχονται πρώτη φορά
σε επαφή. Επιπλέον επιδιώκεται να
δημιουργήσουν προσδοκίες, συνδυάζοντας τον
τίτλο και την έννοια του παραλόγου, για το
διήγημα που πρόκειται να διαβάσουν.

12. Πως θα απεικονίζατε ζωγραφικά αυτό το μουσικό όργανο;

13. «Ανταποκρίνεται
αυτή η ζωγραφική
απεικόνιση στις
προθέσεις σας;»

14. «Πως θα
σχολιάζατε αυτή
την απόδοση;»
«Ο ζωγράφος απεικονίζει
ρεαλιστικά το πιάνο;»
«Για ποιο λόγο ο ζωγράφος
επιθυμεί να μεταστρέψει
την πραγματικότητα, τι τον
κινεί να μην ζωγραφίζει
αυτό που βλέπει και τι
συναισθήματα σας
δημιουργεί;»

15. «Ποια ανάγκη ωθεί
τον καλλιτέχνη να
μετασχηματίσει την
εξωτερική
πραγματικότητα;»

16. Η τέχνη αντιδρώντας στην
πραγματικότητα, και στις
κοινωνικές συνθήκες που
επικρατούν, εκφράζει το αντίθετο
του πραγματικού, το παράλογο.
Το ρεύμα αυτό αναπτύχθηκε στην
ιστορική συγκυρία του Β΄
Παγκόσμιου Πολέμου, ακόμα και
σήμερα όμως η λογοτεχνία του
παραλόγου συχνά παρέχει το
έδαφος στον καλλιτέχνη για να
ασκήσει κοινωνική κριτική.

17. Μετάβαση στα στάδια της ανάγνωσης
Επισημαίνεται στους μαθητές πως θα
ασχοληθούν στο μάθημα με ένα
διήγημα του Σλαβομίρ Μρόζεκ, ενός
λογοτέχνη που αξιοποίησε στο έργο
του την λογοτεχνία του παραλόγου, και
πως ο τίτλος του διηγήματος είναι «Μια
μικρή λεπτομέρεια».
Πρώτη ερώτηση που αξιοποιεί τις
προσδοκίες των μαθητών:
«Δεδομένου του τίτλου του διηγήματος
σε τι πιστεύεται ότι θα αναφέρεται το
διήγημα εφόσον αξιοποιεί το
παράλογο;»

18. 2. Ανάγνωση: 1ο στάδιο
Δίνεται το κείμενο τους μαθητές με παράλειψη
των δύο τελευταίων αποκρίσεων της ηρωίδας.
Σε αυτό το πρώτο στάδιο αυτό που ενδιαφέρει
είναι να φανούν οι πρώτες διαφορές στην
πρόσληψη του κειμένου και η ανταπόκριση των
μαθητών σ’ αυτό (Φρυδάκη, 1999, σ. 74).
Εντοπίζονται τα βασικά στοιχεία του διηγήματος
Τι εντύπωση σας προκάλεσε το διήγημα;
Τι σκέφτεστε για τις επιλογές του συγγραφέα;
Ποιόν αφήνει ο συγγραφέας να συμπληρώσει τα
κενά της αφήγησης με τον τρόπο που γράφει;
• Χαρακτήρας: γυναίκα που εξομολογείται –
εξομολογητής
• Σκηνικό: εξομολογητήριο, κλειστός χώρος
• Πλοκή: σχέσεις με σύζυγο, αναφορά στην
ιστορία της γαμήλιας σχέσης
• Σύγκρουση: ο σύζυγος είναι από πλαστελίνη
• Θέμα

19. 2. Ανάγνωση: 2ο στάδιο
Στο στάδιο αυτό στόχος είναι οι μαθητές να
συνεχίσουν την επικοινωνία τους με το ποίημα
και να προβάλουν τις προσδοκίες τους,
οργανώνοντας ένα κείμενο σύμφωνα με αυτές
(Φρυδάκη, 1999, σ. 75)
Οι μαθητές γράφοντας τις εκδοχές τους και
συμπληρώνουν τα κενά απροσδιοριστίας
Επιλέξτε ένα απόσπασμα 3 αποκρίσεων της
προτίμησης σας και συμπληρώστε ποιες εικάζετε
πως είναι οι αντίστοιχες ερωτήσεις που
παραλείπονται;

20. 2. Ανάγνωση: 3ο στάδιο
Μέσα από το τρίτο στάδιο επιδιώκεται οι μαθητές
να επιστρέψουν στο κείμενο και να το
επεξεργαστούν (Φρυδάκη, 1999, σ. 76).
Η εκπαιδευτικός επιστρέφει στον πίνακα, όπου
έμενε ασυμπλήρωτο το θέμα του διηγήματος και
ζητά από τους μαθητές να αναφέρουν τι θα
συμπλήρωναν τώρα.
Δείτε μόνοι σας το κείμενο σιωπηρά και να
σημειώστε τα σημεία που η ηρωίδα αναφέρεται
στα χαρακτηριστικά του συζύγου της.
Τι υποθέσεις μπορείτε να κάνετε για το
χαρακτήρα της ηρωίδας με βάση αυτά τα
στοιχεία;
Μπορείτε να εντοπίσετε το στοιχείο του
παραλόγου στο διήγημα και να εξηγήσετε το
ρόλο του;

21. 2. Ανάγνωση: 4ο στάδιο
Στο τέταρτο στάδιο επιχειρείται οι μαθητές να
επιστρέψουν στον ορίζοντα προσδοκίας έχοντας
όμως πλέον επεξεργαστεί κάποια σημεία του
κειμένου (Φρυδάκη, 1999, σ. 79).
Γίνεται ανάγνωση των παραλειπόμενων
αποκρίσεων της ηρωίδας.
Από το κείμενο που σας δόθηκε, λείπουν δύο
ακόμα αποκρίσεις της ηρωίδας. Μπορείτε να
συμπληρώσετε το κείμενο, δίνοντας της δικής
σας έκβαση; Να λάβετε υπόψη πως και στην
έκβαση του διηγήματος αξιοποιείται η έννοια του
παραλόγου.
Πως σχολιάζετε την επιλογή του συγγραφέα;

22. Αν αναλογιστούμε
την ιστορική περίοδο
που ο Καμύ, και
γενικότερα οι
λογοτέχνες του
παραλόγου, έζησαν
και έγραψαν τι
σημασία αποκτούν
τα λόγια του;
Για ποιο λόγο ο
Καμύ θεωρεί πως ο
άνθρωπος κρατάει
απόσταση από την
«αληθινή ζωή;»

23. Οι «δυνατοί» κατά τον
Ιονέσκο τι οφέλη είχαν
από τη δεδομένη
συγκυρία (π.χ. Β’
Παγκόσμιος Πόλεμος);
Πως αντιμετωπίζει τη
λογική ο Ιονέσκο στο
απόσπασμα;
Εάν ο πόλεμος είναι
λογικός για τους
«ισχυρούς», η
λογοτεχνία του
παραλόγου τι επιχειρεί
να αναδείξει;

24. Αξιολόγηση κατά τη μαθησιακή διαδικασία
• Η αξιολόγηση κατά την εφαρμογή του διδακτικού σεναρίου
είναι διαρκής και διαμορφωτική, καθ’ όλη τη διάρκεια της
εξέλιξης της μαθησιακής και διδακτικής διαδικασίας.
• Η εκπαιδευτικός δημιούργησε εκείνο το κατάλληλο κλίμα
ενεργοποίησης του μαθητή και του ζητούσε διαρκώς να
ερμηνεύει τις επιλογές του, να τις κρίνει και να τις τροποποιεί
με βάση τα δεδομένα που του δίνονται.
• Επιπλέον ενισχύθηκε η αντίληψη ότι καμία επιλογή δεν είναι
δεδομένη, αλλά όλες οφείλουν να τεθούν υπό κρίση και
αμφισβήτηση. Έτσι αναδείχθηκαν οι γνώσεις του μαθητή και
ταυτόχρονα υποβοηθήθηκε ώστε να καλύψει τις αδυναμίες
του.

25. Αξιολόγηση διδακτικής εφαρμογής και
αναστοχασμός
Προσανατολισμός διδασκαλίας: σαφής κατεύθυνση.
Οργάνωση και την πορεία διδασκαλίας: η πορεία διδασκαλίας είχε
σαφή δομή και είχε σχεδιαστεί προηγούμενα.
Μαθησιακές διαδικασίες: οι μαθητές ασκήθηκαν σε ανώτερες
γνωστικές λειτουργείες, οι μαθητές συμμετείχαν επίσης σε
δραστηριότητες ιδιαίτερα σημαντικές για το μάθημα της λογοτεχνίας,
είχαν ενεργό και ουσιαστικό ρόλο ως ενεργοί αναγνώστες.
Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: οι μαθητές ανταποκρίθηκαν στις
δραστηριότητες - στο κλείσιμο του μαθήματος η συμμετοχή των μαθητών
παρουσίασε πτωτική διάθεση.
Οργάνωση του χρόνου και της τάξης: ο διδακτικός χρόνος
κατανεμήθηκε ορθά.
Κλίμα της τάξης: θετικό.
Διαθεματικότητα: προέκυψε ουσιαστικά από την ανάγκη να εισαχθούν
οι μαθητές σε μια δύσκολη έννοια όπως αυτή του παραλόγου.

26. Ευχαριστώ για το χρόνο σας,
Ελευθερίου Εύη